ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία Τμήμα ΙΑΚΑ, Παν. Θεσσαλίας Χειμερινό Εξάμηνο 2014-5 Διδ.: Πηνελόπη Παπαηλία

Βασικές έννοιες Πολιτισμός Πολιτισμική σχετικότητα (Γλωσσική σχετικότητα) Πολιτισμική σύγκριση Κοινωνικοποίηση Εθνοκεντρισμός ΦΥΣΗ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (φυσικοποίηση)

Γεννιέσαι ή Γίνεσαι;

Φύλο, Εθνότητα, Οικογένεια, κτλ. Γεννιέσαι... Ή γίνεσαι ;

4 μωρά – πρώτη χρονιά της ζωής τους   Ponijao, κορίτσι, Namibia, 8 αδέλφια. Πολλές οικογένειες, μέλη μιας φυλής, ζουν μαζί 2. Mari, μοναχοκόρη, Tokyo 3. Bayarjargal, Mongolia, ζει μαζί με τον αδελφό του σε οικογενειακή φάρμα. 4. Hattie, San Francisco, «προοδευτικοί γονείς» Σχέση με τη Φύση; με τα Ζώα; με άλλα μέλη της οικογένειας; Τι είναι βρώμικο και τι είναι καθαρό; Τι είναι «επικίνδυνο» / «ασφαλές» Πώς μαθαίνουν τον πολιτισμό τους – λεπτομέρειες BABIES (2010) Thomas Balmes (σκηνοθέτης) – παρακολουθεί την πρώτη χρονιά στη ζωή των 4 μωρών (στην Ιαπωνία, στη Ναμίμπια, στις Η.Π.Α. και στη Μογγολία

Bathing Babies in Three Cultures, 1954, Μargaret Mead https://www.youtube.com/watch?v=Z7PYCc7cZis

Ερωτήματα ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ πώς ένιωθες όταν έβλεπες την ταινία; Περιέργεια; Αποστροφή; Ταύτιση / μη-ταύτιση; Κριτική των πρακτικών ανατροφής των «άλλων» ; Κριτικών των «δικών μας» πρακτικών;

Η ταινία αυτή δεν λέγεται «Baby», αλλά «Babies» Γιατί κάνει αυτήν την επιλογή; Γιατί νομίζετε ότι επέλεξε αυτές τις συγκεκριμένες κοινωνίες να συγκρίνει;

Τα μωρά πώς μαθαίνουν τον πολιτισμό τους; H ταινία επιχειρεί να μας δείξει ότι ο πολιτισμός είναι επίκτητος, όχι έμφυτος Τα μωρά πώς μαθαίνουν τον πολιτισμό τους; Εξηγήσετε , αναφέροντας συγκεκριμένα παραδείγματα από την ταινία Σωματική μάθηση Υποσυνείδητη διαδικασία Παρατήρηση Απομίμηση Τιμωρία Πιο «ρητή» εξήγηση των νορμών της κοινωνίας (σχόλια της οικογένειας, του κοινωνικού περίγυρου, σχολείο, «επιστήμες της ανατροφής»)

Άνθρωποι/ Ζώα - «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»/ «ΦΥΣΗ» Άνθρωποι/ Ζώα - «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»/ «ΦΥΣΗ»

Πιθανές αντιδράσεις σ’ αυτό που είναι διαφορετικό «από μας» Περιέργεια Αποστροφή Εθνοκεντρισμός (είναι «κατώτεροι» από μας) Εξωτικισμός και εξιδανίκευση (είναι «καλύτεροι» από μας, ο «ευγενής άγριος») Αποδοχή και σεβασμός της διαφορετικότητας Αναζήτηση των κοινών στοιχείων

Εθνοκεντρισμός

Εθνοκεντρισμός: Η τάση να προβαίνει κάποιος στην περιγραφή και την αξιολόγηση των άλλων ανθρώπων και πολιτισμών από τη δική του σκοπιά και βάσει του δικού του πολιτισμού και, συνακόλουθα, η τάση να αξιολογήσει το δικό του πολιτισμό ως ανώτερο.

Και οι νεοέλληνες… «όταν εμείς είχαμε πολιτισμό εσείς είσαστε πάνω στα δέντρα»

Πολιτισμική σύγκριση

Make the strange familiar and the familiar strange Κάνε το ανοίκειο οικείο και το οικείο ανοίκειο

Σύγκριση (Ανθρωπολογία vs. Ιστορία) Ανθρωπολογία = πολιτισμική σύγκριση Παλιότερα υπήρχε μια συσχέτιση με τη γεωγραφία Οι «Άλλοι» βρισκόντουσαν (υποτίθεται) Αλλού Ιστορία = σύγκριση στο χρόνο Παρόν με το παρελθόν

Η σύγκριση ανακαλύπτει ότι η υποτιθέμενη «φύση» των πραγμάτων έχει μια ιστορία κι ποικίλει πολιτισμικά

«Αποφυσικοποίηση» Η σύγκριση επιτρέπει την «απο-φυσικοποίηση». Δηλαδή κάνοντας σύγκριση με μια άλλη κοινωνία , με μια άλλη ιστορική εποχή, βλεπούμε ότι κάποια πρακτική, συμπεριφορά, σχέση δεν είναι «δεδομένη» (δηλ. «φυσική) Π.χ., ο ρόλος της «μητέρας» διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία, από ιστορική εποχή σε ιστορική εποχή, επομένως δεν πηγάζει από τη «βιολογία» της γυναίκας

Πολιτισμικός σχετικισμός Αξίωμα ότι οι κοινωνίες και οι πολιτισμοί είναι ποιοτικά διαφορετικοί και έχουν τη δικιά τους εσωτερική λογική/ δομή. Επομένως δεν πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα κριτήρια ένος άλλου πολιτισμού [Γλωσσικός σχετικισμός]

Κριτική του «πολιτισμικού εξελικτισμού» Ρήξη με τη βικτωριανή ιδέα της πολιτισμικής εξέλιξης =Μια αλυσίδα εξέλιξης από το χαμηλότερο στάδιο («αγριότητα») στο υψηλότερο («Ευρωπαϊκός πολιτισμός») ΑΝΤΙ-ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ κληρονομιά της ανθρωπολογίας

«Πολιτισμένος» και μη; Οι ανθρωπολόγοι απορρίπτουν την «ελιτίστικη»/ ταξική/ ρατσιστική άποψη ότι κάποιοι έχουν πολιτισμό και άλλοι όχι Όλοι έχουν πολιτισμό, όχι μόνο πλούσιοι, λευκοί άνθρωποι που έχουν «μόρφωση»

Η «αφελής» πολιτισμική σχετικότητα Ο σεβασμός της πολιτισμικής διαφοράς δεν σημαίνει όμως αποδοχή της βίας, της μισαλλοδοξίας με τη δικαιολογία ότι «έτσι κάνουν οι Χ»... Πολιτισμικός σχετικισμός – μεθοδολογικό εργαλείο, όχι ηθική-πολιτική θέση

Η «παγίδα» της σύγκρισης Παγκοσμιοποίηση, πολυπολιτισμικότητα, κτλ. – δεν «ξεχωρίζονται» οι πολιτισμοί Αφήνουμε το «εμείς» να ορίζει τον «Άλλον» Κίνδυνος μιας «τμηματικής» παρά ολικής προσέγγισης στον πολιτισμό. Αν η συγγένεια συνυφαίνεται με άλλους θεσμούς μπορούμε να συγκρίνουμε «συγγένεια» από κοινωνία σε κοινωνία;

Ουσιοκρατία (essentialism) Δημιουργία κατηγοριών/ ομάδων που υποτίθεται μοιράζονται τα ίδια χαρακτηριστικά (σταθερές, αμετάβλητες ιδιότητες που είναι «στη φύση τους»)

Η έννοια του ‘Αλλου Ιστορική διαμόρφωση της ανθρωπολογίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας (ύστερης περιόδου, τέλος 19ου – άρχες 20ου)

Ετερότητα H κοινωνική κατασκευή του «εμείς» και του «Άλλου». Ετερότητα είναι η κατάσταση ή η ιδιότητα του Άλλου. Προϋποθέτει ένα εγώ/ εμείς που αυτοπροσδιορίζεται σε σχέση με έναν Άλλο

Η ιδέα του «πολιτισμού» στην κοινή γνώμη Η ιδέα του «πολιτισμού» στην κοινή γνώμη

H «δημοκρατική» ανθρωπολογική έννοια του πολιτισμού CIVILIZATION CULTURE (ανθρωπολογική έννοια) «Πολιτισμός» με μεγάλο Π «(Δυτικός) Πολιτισμός» στο ενικό «υψηλός» πολιτισμός «πολιτισμός» με μικρό π «πολιτισμοί» στο πληθυντικό Τρόπος ζωής μιας κοινωνίας

Ορισμοί του πολιτισμού Εdward Tylor, 1871: “...το σύνθετο σύνολο που περιλαμβάνει τη γνώση, την πίστη, την τέχνη, το νόμο, τα ήθη και τα έθιμα και άλλες δεξιότητες που απέκτησε ο άνθρωπος ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας».  «Ο τρόπος ζωής», οι συνήθειες και πρακτικές μιας κοινωνίας, σύστημα σημασιών και αξιών

Ολιστική προσέγγιση στον πολιτισμό

Ο πολιτισμός είναι ολιστικό φαινόμενο Η ανθρωπολογική έννοια του πολιτισμού συμπεριλαμβάνει όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής. Δηλαδή , ανθρωπολόγοι δεν ξεχωρίζουν την «οικονομία» από την πολιτική, από τις κοινωνικές σχέσεις, κτλ. Πολύ σημαντικό να μην «απομονώνουμε» συγκεκριμένα φαινόμενα, πρακτικές, αντικείμενα χωρίς να καταλάβουμε πως εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο * ως μέρος μιας ολότητας η γνώση εμπλέκει πολλές και συνυφασμένες διάστασεις της ανθρώπινης ζωής

Ο πολιτισμός είναι επίκτητος «culture» , ετυμ. «καλλιεργώ» Μαθαίνουμε τον πολιτισμό μας Πώς;

«Μαθήματα» πολιτισμού Απομίμηση – ενσώματη γνώση Ρητή υπόδειξη (με γλώσσα) των «σωστών συμεριφερών» Τιμωρία «Μαθήματα» από τους γονείς, αδέλφια, το περίγυρο (π.χ., καταναλωτική κοινωνία) Μαθήματα από το σχολείο, «επιστήμες» της ανατροφής, κτλ. κοινωνικοποίηση

O πολιτισμός είναι συμβολικός και έτσι αυθαίρετος Τα ταξινομικά συστήματα, τα σύμβολα είναι «αυθαίρετα». Αποτελούν πολιτισμικές «συμβάσεις» αλλά μοιάζουν «φυσικά». Μετασχηματισμοί . Ιστορικές μεταβολές vs. ιδέα της σταθερότητας του πολιτισμού και ρητορική της «παράδοσης» Ρούχα Φαγητό Κοσμήματα Τελετουργίες

Ο πολιτισμός είναι συλλογικός Τα άτομα δεν είναι παθητικοί δέκτες που αναπαράγουν τον πολιτισμό τους. Διαδραστικότητα του πολιτισμού. Δημιουργία της αίσθησης του ανήκειν. Δυναμική της ενσωμάτωσης ΚΑΙ του αποκλεισμού. Πολιτισμός ως «πεδίο μάχης» . Σύγκρουση, ιεραρχία, συμφέροντα. Φύλο, τάξη, φυλή, κτλ. Επίπεδα πολιτισμού : Τοπικό, Εθνικό , Παγκόσμιο Ο πολιτισμός είναι συλλογικός Δεν υπάρχει «ατομικός πολιτισμός». Ο πολιτισμός αφορά άτομα ως μέλη ομάδων

...σε ποιο βαθμό τα ανθρώπινα όντα, οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες έχουν κάτι κοινό, και σε ποιο βαθμό είναι μοναδικά; (Eriksen, 27)

Το καθολικό και το επιμέρους Οι ομοιότητες επιτρέπουν τις συγκρίσεις …όπως ;

Κάθε κοινωνία έχει Ένα σύστημα συγγένειας Δεν πρέπει να ξεχνάμε την κοινή ανθρώπινη διάσταση, υπερτονίζοντας τη «διαφορά» Κάθε κοινωνία έχει Ένα σύστημα συγγένειας Έμφυλες σχέσεις, έμφυλοι ρόλοι Καθορισμένη σχέση «φύσης» και «ανθρώπινου πολιτισμού» Σχέση «ανθρώπων» και (άλλων) ζώων Σύστημα ανταλλαγής, ιδέες για την εργασία Κτλ., κτλ., κτλ. Σύγκριση - γιατί αποτελεί βασικό εργαλείο της ανθρωπολογίας Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων (είμαστε όλοι προϊόντα του πολιτισμού μας). Αλλά ο πολιτισμός μάς κάνει διαφορετικοί. Οι ομοιότητες μάς επιτρέπουν να κάνουμε συγκρίσεις , π.χ. συγγένεια, ανατροφή παιδιών