Βασίλης Κουρμπέτης kourbeti@pi-schools.gr Εκπαίδευση Κωφών Παιδιών: Το αντίκτυπο μία οπτικής (Νοηματικής) Γλώσσας Βασίλης Κουρμπέτης kourbeti@pi-schools.gr

Κύρια σημεία παρουσίασης 1. Οι Κωφοί είναι άνθρωποι που ΒΛΕΠΟΥΝ 2. Η βασική διαφορά ανάμεσα στη σχολική επίδοση των ΚΠΚΓ και των ΚΠΑΓ είναι στη γλωσσική γνώση Έχοντας ως δεδομένα το 1 και το 2, πώς μπορούν να δομηθούν τα σχολεία για να ενισχύσουν τη μάθηση των Κωφών παιδιών

Τα Κωφά παιδιά και οι Κωφοί ενήλικες είναι άνθρώποι που ‘ΒΛΕΠΟΥΝ’ Κωφός= πρόσβαση με την όραση Ορίζεται από:Δύναμη, όχι αδυναμία

Μία ‘οπτική’ γλώσσα είναι απολύτως προσβάσιμη σε όλα τα Κωφά παιδιά Μία ‘οπτική’ γλώσσα είναι απολύτως προσβάσιμη  σε όλα τα Κωφά παιδιά  Ο βαθμός της ακουστικής απώλειας δεν αποτελεί παράγοντα  Μία Νοηματική Γλώσσα προσεγγίζεται με τα μάτια, όχι με τα αυτιά  Η χρήση ενός κοχλιακού εμφυτεύματος δεν επηρεάζει την εκμάθηση μίας οπτικής γλώσσας Ούτε η εκμάθηση της οπτικής γλώσσας επηρεάζει τη χρήση ενός κοχλιακού εμφυτεύματος

Γλωσσική Αλληλεξάρτηση Θεωρία της δίγλωσσης γλωσσικής ανάπτυξης (Cummins, 1979, 1981 παλιά αλλά καλά!) Η εκμάθηση της Γ1 (μητρικής γλώσσας) ως γλώσσας του σπιτιού και της Γ2 (δεύτερης/ξένης γλώσσας) ως γλώσσας του σχολείου συνηθίζεται όλο και περισσότερο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) Η ύπαρξη μόνο μίας γλώσσας, της μητρικής γλώσσας (Γ1), και στο σπίτι και στο σχολείο συνηθίζεται ακόμη περισσότερο Στην Ευρώπη: η εκμάθηση και χρήση μίας δεύτερης/ ξένης γλώσσας (Γ2) συνηθίζεται πολύ

Υποστήριξη των μοντέλων των Cummins και Pattison Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι καθώς αναπτύσσουμε ευφράδεια στην Γ2 (δεύτερη/ξένη γλώσσα), οι περιοχές της μητρικής γλώσσας (Γ1) του εγκεφάλου υπερκαλύπτουν σημαντικά τις περιοχές της δεύτερης/ξένης γλώσσας (Γ2) Αυτό μας δείχνει ότι η δεύτερη/ξένη γλώσσα (Γ2), κατά την εκμάθησή της, καταλαμβάνει μερικές από τις περιοχές επεξεργασίας του εγκεφάλου που χρησιμοποιεί και η μητρική γλώσσα (Γ1). 

Υποστηρίζεται η αρχή της Κοινής Υποκείμενης Επάρκειας (Common Underlying Proficiency) για τους χρήστες δύο γλωσσών Δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία διαφοροποίηση για τα Κωφά παιδιά

Ερευνώντας το Κωφό παιδί ως δίγλωσσο παιδί Το Κωφό δίγλωσσο παιδί επιφανειακά εμφανίζεται να μην είναι ίδιο με το ακούον δίγλωσσο παιδί Η πιο διαδεδομένη προσέγγιση (ταυτόχρονη επικοινωνία, sim-com) είναι ότι ένα τυπικό Κωφό παιδί επιχειρεί να μάθει ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ μία Νοηματική Γλώσσα ΚΑΙ μία Ομιλούμενη Γλώσσα Όμως, οι επαγγελματίες ενδιαφέρονται μόνο με την Ομιλούμενη γλώσσα (φωνητική μορφή της γλώσσας)

Τρεις βασικές ερωτήσεις για την εκμάθηση γλώσσας ενός Κωφού παιδιού Α) Πώς μαθαίνουν τα Κωφά παιδιά μία νοηματική γλώσσα Β) Πώς μαθαίνουν τα Κωφά παιδιά μία ομιλούμενη γλώσσα Γ) Πώς μαθαίνουν τα Κωφά παιδιά να διαβάζουν

Έρευνα για τη Νοηματική Γλώσσα στην Εκπαίδευση Οι τομείς της εκπαίδευσης, της ομιλίας και της ακοής απέφυγαν την έγκυρη και επιστημονική μελέτη του τρόπου εκμάθησης μίας νοηματικής γλώσσας από τα Κωφά παιδιά και της επίπτωσης αυτού στην επίδοσή τους στο σχολείο.

Οι εκπαιδευτικοί έχουν επικεντρωθεί στο: Πως τα Κωφά παιδιά μαθαίνουν Ελληνικά, Αγγλικά ή την ομιλούμενη γλώσσα του Ακούοντος κόσμου Ακόμη και όταν γίνονται έρευνες για την εκμάθηση της Νοηματικής Γλώσσας σε ερευνητικές μελέτες που σχετίζονται με το σχολείο, και αυτές γίνονται μέσα από το πρίσμα της ομιλούμενης γλώσσας

Υπάρχει ιστορικό επιστημονικών ερευνών στο: Πως τα Κωφά παιδιά Κωφών Γονέων (ΚΠΚΓ) κατακτούν μία νοηματική γλώσσα Υπάρχουν λίγες επιστημονικές έρευνες σχετικά με το πως τα Κωφά Παιδιά Ακουόντων Γονέων (ΚΠΑΓ) μαθαίνουν μία νοηματική γλώσσα Και όσες υπάρχουν είναι εκτός του εκπαιδευτικού τομέα Δεν υπάρχουν έρευνες που να εξετάζουν πως οι Ακούοντες γονείς μαθαίνουν μία νοηματική γλώσσα ή που να τους συγκρίνουν με τους Κωφούς γονείς

ΚΠΚΓ και ΚΠΑΓ: Συγκριτικές μελέτες Όμως, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μελετών που συγκρίνει τα ΚΠΚΓ με τα ΚΠΑΓ στα πλαίσια της σχολικής επίδοσης (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, 1987) Όλες οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα ΚΠΚΓ ξεπερνούν τα ΚΠΑΓ στη σχολική τους επίδοση, ειδικά στις αναγνωστικές τους δεξιότητες

Οι 10 βασικοί λόγοι που τα ΚΠΚΓ έχουν καλύτερη επίδοση: Τα ΚΠΚΓ φτάνουν στο σχολείο: με μια γλώσσα με συμπαγείς επικοινωνιακές δεξιότητες έχοντας μία ιδέα του τι είναι η ακαδημαϊκή γλώσσα αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει μία (μητρική γλώσσα) Γ1 και μία δεύτερη/ξένη γλώσσα (Γ2) γνωρίζοντας ότι θα πρέπει να μάθουν μία δεύτερη γλώσσα

Οι 10 βασικοί λόγοι που τα ΚΠΚΓ έχουν καλύτερη επίδοση: γνωρίζοντας ότι η πρόσβασή τους στη δεύτερη γλώσσα θα είναι μέσω του γραπτού λόγου γνωρίζοντας ότι ο γραπτός λόγος είναι ένας τύπος επικοινωνίας, καθώς βλέπουν και τους γονείς τους να χρησιμοποιούν κινητά (SMS), TTY’s, FAX ηλεκτρονικούς υπολογιστές κ.λ.π. στις επικοινωνίες τους γνωρίζοντας ότι υπάρχουν Κωφοί και Ακούοντες άνθρωποι στον κόσμο γνωρίζοντας ότι θα είναι ακόμη Κωφοί όταν ενηλικιωθούν γνωρίζοντας ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μία νοηματική γλώσσα καλύτερα από τους περισσότερους ακούοντες δασκάλους τους

Οι περισσότερες μελέτες για τα ΚΠΑΓ επικεντρώνονται σε Κωφούς ενήλικες Η έρευνα για τα ΚΠΑΓ δεν συμπεριλαμβάνει ερωτήσεις που να σχετίζονται με το σχολείο! Οι περισσότερες μελέτες για τα ΚΠΑΓ επικεντρώνονται σε Κωφούς ενήλικες Μέχρι και 5 χρόνια πριν, καμία μελέτη δεν ερεύνησε το αντίκτυπο των δεξιοτήτων νοηματισμού (signed language skills) στην επίδοση στο σχολείο. Όταν σκεφτούμε αυτό το θέμα με αυτό τον τρόπο, οι μελέτες των ΚΠΚΓ έναντι ΚΠΑΓ έχουν ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο.

Οι σημαντικότεροι παράγοντες για την εκμάθηση γλώσσας από Κωφά παιδιά Ηλικία εισαγωγής πληροφοριών-κρίσιμη περίοδος Έναρξη έκθεσης σε μοντέλα της γλώσσας των ακουόντων Είδος εισαγόμενων πληροφοριών-ποιότητα εισαγόμενων πληροφοριών Βαθμός έκθεσης σε μοντέλα της γλώσσας των Κωφών

Ηλικία εισαγωγής πληροφοριών: κρίσιμη περίοδος Mayberry, R. & associates Η έρευνα δείχνει ότι οι Κωφοί ενήλικες που εκτίθενται σε μία νοηματική γλώσσα μετά την ηλικία των 10: Α) δεν έχουν μία πλήρως εσωτερικευμένη γλώσσα Β) δεν είναι ευφράδεις ούτε στη Γ1 (ΑΝΓ) ούτε στη Γ2 (Αγγλικά) (Δείτε επίσης Newport & associates)

Η επιλογή χρόνου πρόσληψης των εισαγομένων πληροφοριών Όταν τα Κωφά παιδιά εκτίθενται σε μία νοηματική γλώσσα, αυτό όχι μόνο επηρεάζει την εκμάθηση της γλώσσας, αλλά έχει και τεράστιο αντίκτυπο στην εκμάθηση (του περιεχομένου) των μαθημάτων τους στο σχολείο Το πρόβλημα της ταυτόχρονης εκμάθησης γλωσσών έρχεται στην επιφάνεια

Συχνές παρανοήσεις που επηρεάζουν την μάθηση των Κωφών παιδιών Συχνές παρανοήσεις που επηρεάζουν την μάθηση των Κωφών παιδιών Η ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών προκαλεί σύγχυση,π.χ. : Όσο νωρίτερα γίνει αντιληπτή η απώλεια ακοής, τόσο καλύτερα μπορεί το παιδί να κατακτήσει μία γλώσσα Αυτή η δήλωση είναι κατά βάση σωστή, αλλά ο τρόπος ερμηνείας της από τους ακούοντες επαγγελματίες δημιουργεί προβλήματα Η «εθνοκεντρική» προκατάληψη ορίζει τη ‘γλώσσα’ περιορίζοντάς τη στο να σημαίνει μόνο ‘ομιλούμενη γλώσσα’

Η ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών Μία άλλη κοινή αντίληψη (λάθος) είναι να υπάγουμε συλλήβδην όλα τα τροποποιημένα νοηματικά συστήματα σε μία κατηγορία, Νοηματική Γλώσσα. Τα ακόλουθα δεν είναι είναι Νοηματικές Γλώσσες: Νοηματιζόμενα Ελληνικά ή Αγγλικά ή .. Μεταφρασμένα (εισάγεται όποια ομιλούμενη γλώσσα θέλετε) Χειριστικά κωδικοποιημένη Αγγλική Manually Coded English Νοηματικά υποβοηθούμενη Ομιλία Cued Speech

Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών Έναρξη έκθεσης σε μία νοηματική γλώσσα μέσα από μοντέλα Ακουόντων Οι Ακούοντες γονείς αναμένεται να μάθουν μία νοηματική γλώσσα και να αποτελέσουν το μοντέλο για το παιδί τους Τα Κωφά παιδιά αναμένεται να μάθουν τη γλώσσα από τους Ακούοντες γονείς τους

Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή χρόνου πρόσληψης των εισαγόμενων πληροφοριών Οι Ακούοντες γονείς μαθαίνουν τη γλώσσα την ίδια χρονική περίοδο με το Κωφό παιδί τους Οι περισσότεροι Ακούοντες γονείς δε μαθαίνουν μία Νοηματική Γλώσσα, αλλά μία παραλλαγή ή μία υπεραπλουστευμένη (φτωχή) απομίμηση της ομιλούμενης γλώσσας στην οποία προσαρτώνται ‘νοήματα’ Καμία άλλη ΠΡΩΤΗ γλώσσα στον κόσμο δεν μαθαίνεται με αυτό τον τρόπο

Σημαντικά ζητήματα: Ποιο είναι το όριο της υπεραπλούστευσης (φτώχευσης) των παρεχόμενων πληροφοριών; (μέχρι πιο σημείο μπορούν να απλουστευτούν οι παρεχόμενες πληροφορίες;) Τι θα συμβεί όταν το Κωφό παιδί ξεπεράσει τους γονείς του; Γίνονται τότε οι μεν τα μοντέλα των δε;

Παράγοντες που επηρεάζουν την εκμάθηση γλώσσας του Κωφού παιδιού Στις περισσότερες περιπτώσεις το Κωφό παιδί θα ξεπεράσει γρήγορα τη δεξιότητα και το επίπεδο νοηματικής γλώσσας των Ακουόντων γονιών του Το Κωφό παιδί μπορεί να ξεπεράσει κατά πολύ το επίπεδο επάρκειας της νοηματικής γλώσσας που χρησιμοποιείται από τους δασκάλους του

Το προβάδισμα της ομιλούμενης γλώσσας και το αντίκτυπό του στη μάθηση της γλώσσας Οι Ακούοντες επαγγελματίες στα σχολεία και στα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, ΚΔΑΥ θα δεχτούν οποιοδήποτε ‘νοηματισμό’ από τα μικρά Κωφά παιδιά, ως ‘σωστή’ νοηματική γλώσσα. Εάν, όμως, τα Ελληνικά του (ή οποιαδήποτε άλλη ομιλούμενη γλώσσα) είναι λανθασμένα, το παιδί θα επιπληχθεί και κάθε του λάθος θα μπει στο επίκεντρο και θα τονιστεί.

Πώς επηρεάζει αυτή η παραλλαγή στις εισαγόμενες πληροφορίες την ακαδημαϊκή γλώσσα που σχετίζεται με τη σχολική μάθηση; Σε ποιο βαθμό μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις εκφερόμενες ή εξαγόμενες πληροφορίες η παραλλαγή των εισαγόμενων πληροφοριών; Με άλλα λόγια, πόσο φτωχό (υπεραπλουστευμένο) μπορεί να είναι το μοντέλο Και Να εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό για το Κωφό παιδί στην εκμάθηση μίας νοηματικής γλώσσας;

Τι μπορούμε να κάνουμε στο σχολείο και στο σπίτι; Ζητήματα σχετικά με την ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών Εξετάζοντας αυτά τα ζητήματα μπορούμε να δομήσουμε το μαθησιακό περιβάλλον έτσι ώστε να ενισχύσουμε τη γλωσσική γνώση Η ενισχυμένη γλωσσική γνώση θα επιφέρει καλύτερη γνώση

Η ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών: το ΟΠΤΙΚΟ μοντέλο Η ποιότητα των εισαγόμενων πληροφοριών:  το ΟΠΤΙΚΟ μοντέλο Η Νοηματική Γλώσσα, έτσι όπως χρησιμοποιείται από τους φυσικούς native νοηματιστές, δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως στην εκπαίδευση των Κωφών Οι Κωφοί Ενήλικες, όντες ήδη ευφράδεις στη νοηματική γλώσσα, μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλα για τα μικρά Κωφά παιδιά, τους δασκάλους και τους Ακούοντες γονείς Οι Κωφοί, ως γλωσσικό μοντέλο των σχολείων, δεν έχει δεχθεί την προσοχή που του αξίζει

Παράδειγμα 1: Το Πρόγραμμα Μοντέλων ΑΝΓ Scranton School for the Deaf, Scranton, PA-USA Οι Κωφοί ενήλικες της κοινότητας εκπαιδεύονται να δουλεύουν με Κωφούς δασκάλους στην τάξη ως: Βοηθοί δάσκαλοι (συνδιδασκαλία) Διευκολυντές γλώσσας Τελικά εξυπηρετούν ως γλωσσικά μοντέλα των: Κωφών παιδιών Δασκάλων Οι Κωφοί ενήλικες εργάζονται με τους Κωφούς γονείς στο σπίτι σε τακτική βάση

Παράδειγμα 2: Το Πρόγραμμα Μοντέλων ΕΝΓ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΦΩΝ Παράδειγμα 2: Το Πρόγραμμα Μοντέλων ΕΝΓ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΦΩΝ Διδασκαλία της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας ως Πρώτης Γλώσσας 2 Κωφοί δάσκαλοι Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας 7 ακούοντες δάσκαλοι …με την χρήση της ΕΝΓ περίπου 10΄, χωρίς την ΕΝΓ δύο διδακτικές ώρες. …Η διδασκαλία της ΕΝΓ θα πρέπει να ενταχθεί σε μόνιμη βάση στο αναλυτικό ωρολόγιο πρόγραμμα των κωφών μαθητών

Το Πρόγραμμα Μοντέλων ΑΝΓ έχει αντίκτυπο σε δύο βασικούς τομείς Τα γλωσσικά μοντέλα αυξάνουν τη δεξιότητα στην επικοινωνιακή ευφράδεια Τα γλωσσικά μοντέλα αυξάνουν τη γνώση για τη νοηματική γλώσσα που χρησιμοποιεί το Κωφό παιδί για δραστηριότητες που σχετίζονται με το σχολείο (Ακαδημαϊκή Γλώσσα): Για παράδειγμα: γνώση για συντακτικές δομές, μέρη του λόγου (ουσιαστικά, ρήματα, επίθετα κ.λ.π.) και χρήση λεξιλογίου, φωνολογικές και μορφολογικές διαδικασίες, για το λόγο και για τις αφηγηματικές δομές στη νοηματική γλώσσα.

Το αντίκτυπο στην Ανάγνωση της Γ2 των Κωφών Παιδιών Εάν θεωρήσουμε τα Κωφά παιδιά δίγλωσσα: Η Μητρική Νοηματική Γλώσσα είναι η Γ1 Ποια είναι η Γ2; Ποια γλώσσα θεωρείται πλήρως προσβάσιμη για τους βλέποντες; Η Γ2 είναι η γλώσσα που μαθαίνεται ΑΠΟ έντυπο (Τα γραπτά Ελληνικά, για παράδειγμα, ή οποιαδήποτε άλλη έντυπη γλώσσα)

Η Γ1 & η Γ2 Τα Κωφά παιδιά που είναι καλοί αναγνώστες μπορούν απευθείας να αποτυπώσουν τη νοηματική τους γλώσσα σε τυπωμένη σελίδα (όχι απαραίτητα διαδικασία αποτύπωσης 1:1) Όταν το παιδί φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο, τότε αρχίζει να μαθαίνει τη Γ2 (ομιλούμενη γλώσσα) από το ίδιο το έντυπο Αυτός είναι ένας πολύ αποδοτικός τρόπος για το παιδί να μάθει να διαβάζει αποτελεσματικά και να μάθει και τη δομή μιας ομιλούμενης γλώσσας

Γραφή ως Γ2 για το Κωφό παιδί Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι αυτά τα Κωφά παιδιά που ξέρουν ΕΝΓ ή μία φυσική νοηματική γλώσσα γίνονται καλύτεροι αναγνώστες Σχεδόν όλες οι μελέτες καταλήγουν σε αυτό το συμπέρασμα Μόλις κατακτηθεί η αποτύπωση της ΕΝΓ (ή μιας φυσικής νοηματικής γλώσσας) σε έντυπη μορφή, τότε αυτοί οι Κωφοί που είναι καλοί αναγνώστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την έντυπη μορφή για να μάθουν τη Γ2 Τα ΚΠΚΓ φαίνεται ότι χρησιμοποιούν αυτή τη στρατηγική

Είναι ζωτικής σημασίας οι νοηματικές γλώσσες να έχουν την ίδια υπόσταση με τις ομιλούμενες γλώσσες στο σχολείο

Πρέπει να αρχίσουμε να χειριζόμαστε τις νοηματικές γλώσσες: με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που χειριζόμαστε τις ομιλούμενες γλώσσες στα σχολεία Είναι ισότιμες γλώσσες Θα πρέπει να τους δίνεται η ίδια σημασία Η νοηματική γλώσσα θα πρέπει να διδάσκεται ως μάθημα και όχι απλώς να χρησιμοποιείται για ‘επικοινωνία’

Το μέλλον των Κωφών παιδιών μας απαιτεί να συνεργαστούμε με τους Κωφούς Πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε την νοηματική γλώσσα ως αποτελεσματική γλώσσα διδασκαλίας Θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την προσέγγισή μας (να αναθεωρήσουμε τα εργαλεία μας και τις μεθόδους μας) ως προς τη χρήση νοηματικής γλώσσας στα σχολεία Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι οι νοηματικές γλώσσες είναι ωφέλιμες για όλα τα παιδιά με απώλεια ακοής και όχι μόνο για μερικά από αυτά (τις αποτυχίες της προφορικής εκπαίδευσης)

Πρέπει… Οι περισσότεροι από εμάς θα πρέπει να μπούμε σε συνεργασίες ΙΣΟΤΗΤΑΣ με τους Κωφούς ενήλικες της κοινότητας. Αυτοί είναι τα μοντέλα των Κωφών παιδιών μας και τα προϊόντα του εκπαιδευτικού συστήματος που έχουμε στήσει. Φαίνεται να το ξεχνάμε αυτό.