κειμενικά είδη αφήγηση περιγραφή οδηγίες επιχειρηματολογία Διδακτική της Νεοελληνικής Γλώσσας ΙΙ Βασιλάκη Ευγενία, ΠΤΔΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 3

μαθησιακοί στόχοι να συνειδητοποιήσουν οι φοιτητές τα δομικά μέρη και τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των βασικών κειμενικών ειδών (αφήγηση, περιγραφή, οδηγίες/ προσκλήσεις, επιχειρηματολογία) να διακρίνουν σε ποιο είδος ανήκει ένα δεδομένο κείμενο και να εντοπίζουν τα ανάλογα δομικά και γλωσσικά στοιχεία λέξεις κλειδιά: αφήγηση, περιγραφή, οδηγίες/ προσκλήσεις, επιχειρηματολογία

αφήγηση (αναφορικός λόγος) αποδίδει το «γίγνεσθαι» της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας έχει δυναμικό χαρακτήρα καθώς μεταφέρει την εξέλιξη και τη μεταβολή των γεγονότων τα συμβάντα ή οι καταστάσεις συνδέονται στη βάση της χρονικής συνάφειας ή/ και της αιτιότητας

αφήγηση γλωσσικά μέσα: ρήματα που δηλώνουν δράση, σκέψη, συναίσθημα παρελθοντικοί χρόνοι (αόριστος, ιστορικός ενεστώτας) αφηγηματικό «να» χρονικοί και αιτιολογικοί δείκτες σύζευξης

αφήγηση συστατικά μέρη (σχήμα) ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ (ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΕΙΣΙΜΟ

αφήγηση συστατικά μέρη ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ: χωροχρονικό πλαίσιο ήρωες σημείο εκκίνησης της ιστορίας (περιγραφή αρχικής κατάστασης)

αφήγηση συστατικά μέρη ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ: εμφάνιση προβλήματος: γεγονός ή γεγονότα που διαταράσσουν τη συνήθη ισορροπία δράση για την επίλυση προβλήματος εμπόδια στην επίλυση προβλήματος αποτέλεσμα προσπαθειών «λύση» (αποκατάσταση της προϋπάρχουσας ή διαμόρφωση μιας νέας τάξης πραγμάτων)  πλοκή: επεισόδια

αφήγηση συστατικά μέρη ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: (διάσπαρτη κατά την εξιστόρηση των γεγονότων) σημασία γεγονότων στάσεις και συναισθήματα αφηγητή εξωτερική: όταν ο αφηγητής αναστέλλει την αφήγησή του για να σχολιάσει ρητά τα γεγονότα εσωτερική: όταν ο σχολιασμός επιτυγχάνεται με παραγλωσσικά μέσα ή μέσω της παρεμβολής λεξικών και συντακτικών δομών (Αρχάκης 2005:105-106) ΚΛΕΙΣΙΜΟ: μετάβαση στον παροντικό χρόνο της συνομιλίας (συμπεράσματα / επιμύθιο)  δεν είναι υποχρεωτική η παρουσία όλων των παραπάνω συστατικών

αφήγηση συστατικά μέρη Γλώσσα ΣΤ, τεύχος 2, σ. 57

περιγραφή (αναφορικός λόγος) αποδίδει το «είναι» της φυσικής ή κοινωνικής πραγματικότητας στατικός, φωτογραφικός τύπος απεικόνισης του πραγματικού εννοιολογικές συσχετίσεις ονομάτων και επιθέτων, που αποδίδουν μορφικές ή συστατικές ιδιότητες στα περιγραφόμενα αντικείμενα, φαινόμενα ή καταστάσεις πραγμάτων

περιγραφή γλωσσικά μέσα τροποποιητές (επίθετα ή επιρρήματα) ενεστώτας, συνδετικά ρήματα τρίτο vs. πρώτο πρόσωπο μεταφορές, παρομοιώσεις

περιγραφή συστατικά μέρη (σκελετός) αντικειμενική ~ υποκειμενική (ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής του ομιλητή/ συγγραφέα) ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΝΤΟΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΜΕΝΟ  η επιλογή των λεπτομερειών και η οργάνωσή τους καθορίζονται από την πρόθεση του συγγραφέα/ ομιλητή και την επικοινωνιακή περίσταση

περιγραφή Γλώσσα ΣΤ, τεύχος 2, σ. 86

αφήγηση ή περιγραφή;

οδηγίες (κατευθυντικός λόγος) στηρίζονται στη χρονική ακολουθία των ενεργειών που απαιτούνται για τη μεταβολή μιας κατάστασης, από το αρχικό της σημείο μέχρι το τελικό αποτέλεσμα γλωσσικά μέσα: ρήματα περιγραφής, κατηγοριοποίησης και διαδικασίας οριστική ενεστώτα, προστακτική και υποτακτική

οδηγίες Γλώσσα ΣΤ, τεύχος 2, σ. 44

επιχειρηματολογία (κατευθυντικός λόγος) λογική συσχέτιση και διαλεκτική σύνθεση των δεδομένων είδος που παρουσιάζει δυσκολία για τα παιδιά λόγω υψηλών γνωστικών απαιτήσεων σε σχέση με τη γνωστική/ συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού περιορισμένος αριθμός επιχειρηματολογικών κειμένων στα σχολικά εγχειρίδια (Δ, Ε και ΣΤ τάξεων) με έμφαση στα γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται

επιχειρηματολογία Γλώσσα ΣΤ, τεύχος 1, σ. 93

επιχειρηματολογία συστατικά μέρη (σχέδιο) ΘΕΣΗ που υποστηρίζεται ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ που στηρίζουν την προβαλλόμενη θέση ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ και ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ που ενισχύουν τα προβαλλόμενα επιχειρήματα ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΑΝΤΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ και ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ για τη στήριξη αντεπιχειρημάτων ΑΝΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΑΝΤΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΕΛΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ με περιορισμούς, εξαιρέσεις και προσδιορισμούς βαθμού βεβαιότητας

βιβλιογραφία ενότητας Αρχάκης, Α. 2005. Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων. Αθήνα: Πατάκης. Γεωργακοπούλου, Α. & Δ. Γούτσος 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ιορδανίδου, Α., Κανελλοπούλου, Ν., Κοσμά, Ε., Κουταβά, Β., Οικονόμου, Π., Παπαϊωάννου, Κ. Γλώσσα Στ΄ Δημοτικού. Βιβλίο Δασκάλου. Μεθοδολογικές Οδηγίες. Αθήνα: ΟΕΔΒ. σσ. 30-31. Κωστούλη, Τ. 2001. «Κειμενοκεντρική προσέγγιση και γλωσσικό μάθημα». Στο Α.-Φ. Χριστίδης (επιμ.) Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: ΚΕΓ. (http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_e5/index.html) Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Πολίτης, Π. 2000. «Λόγος-Κείμενο: Περιγραφή». (http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/discourse/2_1_3/index.html) Πολίτης, Π. 2000. «Λόγος-Κείμενο: Αφήγηση». Πολίτης, Π. 2000. «Λόγος-Κείμενο: Επιχειρηματολογία». (http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/discourse/2_1_4/index.html)