Τελετουργίες και επιτελέσεις 2η ενότητα Πολιτικές τελετουργίες και κοινωνικά δράματα

Victor Turner (1920-1983) εκπρόσωπος συμβολικής ανθρωπολογίας Ανάλυση τελετουργιών Επιδράσεις Δομολειτουργισμός Σχολή του Μάντσεστερ (Gluckman, στροφή από τη δομή στη διαδικασία, από την αρμονία στη σύγκρουση, πολιτική ανθρωπολογία) Van Gennep, διαβατήρια έθιμα Eriksen, Μικροί τόποι, μεγάλα ζητήματα, σ. 226-229, 349-351

Έργα Schism and Continuity in an African Society (1957) The Forest of Symbols (1967) The Drums of Affliction (1968) The Ritual Process (1969) Dramas, Fields and Metaphors (1975)

Κεντρικές ιδέες Η κοινωνική δράση ως διαδικασία Μεθοριακότητα Δομή vs αντιδομή – societas vs communitas Πολυφωνία των συμβόλων Η τελετουργία ως διαχείριση κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων «κοινωνικά δράματα»

Ορισμοί, πρόλογος σ. 17 “fields” – πεδία: οι αφηρημένοι πολιτισμικοί χώροι όπου διαμορφώνονται και συγκρούονται τα πρότυπα “paradigms” – πρότυπα, σειρά κανόνων που διαμορφώνουν τις επιλογές κοινωνικής δράσης “arenas” – στίβοι, συγκεκριμένοι χώροι, όπου τα πρότυπα μετασχηματίζονται σε σύμβολα και όπου συγκρούονται οι φορείς της πολιτικής εξουσίας “social dramas” – κοινωνικά δράματα, σταδιακή διαδικασία μέσα από την οποία αμφισβητούνται τα πρότυπα και τα σύμβολά τους

Πολιτική εξουσία, τελετουργίες και κοινωνικά δράματα

Τα στάδια της τελετουργίας ως διαδικασίας Παλιά τάξη πραγμάτων Διαχωρισμός - separation – εντός/εκτός Μεθοριακότητα – liminality Αναστολή κοινωνικών δομών Ενσωμάτωση Νέα τάξη πραγματων

Άλλες κεντρικές ιδέες Root paradigms – root metaphors Κεντρικά πρότυπα, κεντρικές μεταφορές Πχ. Η ιδέα της «θυσίας» για ανιδιοτελή σκοπό Η ιστορία ως διαδικασία, με έμφαση στην αλλαγή Ο «ουμανιστικός συντελεστής» (Florian Znianecki) – o ρόλος της εμπρόθετης δράσης των υποκειμένων

Turner, Dramas, Fields and Metaphors Κεφ. 1 Social Dramas and Ritual Metaphors

H μεταφορά ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου Κεντρική μεταφορά: μέσα από τη αναλογία προχωράμε από το γνωστό στο άγνωστο Συνδυασμός του οικείου με το μη οικείο ή μη οικείος συνδυασμός οικείων πραγμάτων → σκέψη, νέες οπτικές Οι μεταφορές είναι διαδραστικά σύμβολα Κυρίαρχο και επικουρικό υποκείμενο Πχ. «οι φτωχοί είναι οι μαύροι της Ευρώπης» «Οι έλληνες είναι τα πειραματόζωα της Ευρώπης»

Πολυφωνικά και αμφίσημα σύμβολα ή πως λειτουργούν τα σύμβολα στην τελετουργία; Η αποτελεσματικότητα των συμβόλων καθορίζεται από την πολυφωνία τους Πόλωση νοημάτων ανάμεσα σε ένα βιολογικό, «ορεκτικό» πόλο (αίμα, γάλα, γέννηση, θάνατος) και ένα «κανονιστικό», ιδεολογικό πόλο (πρότυπα συμπεριφοράς) Διάδραση ανάμεσα στους 2 πόλους και μετασχηματισμός νοημάτων: Τα βιολογικά σημεία αναφοράς εξευγενίζονται και τα κανονιστικά αποκτούν συναισθηματική φόρτιση Η διάδραση οδηγεί στην ενίσχυση της μέθεξης (communitas) και στην κάθαρση σ. 55-57

Ένα παράδειγμα: το γαλακτόδεντρο στους Ndembu Βλ. Eriksen, Μικροί τόποι, μεγάλα ζητήματα, σ. 349-351 Βιολογικό νόημα: το μητρικό γάλα Κοινωνικό/κανονιστικό νόημα: κοινωνική σχέση μάνα/κόρη, μητρογραμμικό σύστημα «το δέντρο είναι η σημαία μας» Σύμβολο ενότητας, αλλά και διάσπασης και σύγκρουσης Αντίθεση στην ανδρική κυριαρχία Σύγκρουση μητέρας με άλλες γυναίκες Διαχωρισμός ομάδων γραμμικής καταγωγής Πόλωση νοημάτων (κανονιστικό: μητρογραμμικότητα, βιολογικό (μητρικό γάλα, βιολογική σχέση μάνας/κόρης) Η πολυφωνικότητα και η αμφισημία προωθεί τους δεσμούς αλληλεγγύσης, την μέθεξη (communitas)

Τι είναι η μέθεξη (communitas) Δεσμοί που ενώνουν τους ανθρώπους πέρα από τους τυπικούς κοινωνικούς δεσμούς (σ. 45) Ανήκει στην αντι-δομή (πχ. διαδήλωση έναντι παρέλασης) Οι σχέσεις είναι αδιαφοροποίητες, εξισωτικές, άμεσες, μη ορθολογικές (σ. 47) Εκδηλώνεται με την τελετουργική ταπείνωση, την ανατροπή των κοινωνικών ρόλων (π.χ. Καρναβάλι) Πιο εμφανής στη φάση της μεθοριακότητας (liminality)

Liminality Μεθοριακότητα Δομή και αντιδομή Societas - δομή Liminality Μεθοριακότητα Communitas μέθεξη

Κι όταν δεν υπάρχει μέθεξη; Ερμηνεύοντας τη σύγκρουση στις τελετουργίες Το «κοινωνικό δράμα» Το κοινωνικό δράμα εκτυλίσσεται σε μια σειρά από χρονικά καθορισμένες κοινωνικές δράσεις → Δραματική αντίληψη του κοινωνικού χρόνου Σημαδεύεται από την εισβολή της έντασης στο δημόσιο χώρο Αποκαλύπτει τις βαθύτερες κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις σε μια κοινότητα ‘Εμφαση στην αφοσίωση (loyalty) και στην υποχρέωση (obligation): όλοι πρέπει να πάρουν θέση Ορισμός: τα κοινωνικά δράματα είναι μονάδες μιας μη αρμονικής διαδικασίας που εμφανίζεται σε καταστάσεις σύγκρουσης

Οι φάσεις του κοινωνικού δράματος Ρήξη των «κανονικών» κοινωνικών σχέσεων – παραβίαση κανόνων ανάβει τη σύγκρουση Αναδυόμενη κρίση και κλιμάκωση. Αποκάλυψη (πέφτουν οι μάσκες). Μεθοριακότητα Επανορθωτική δράση από τους ιθύνοντες Επανένταξη ή κοινωνική αναγνώριση ανεπανόρθωτος διάσπασης. (ενδ. αργότερα τελετές συμφιλίωσης)