Η αμοιβή εργασίας Θ.Κατσανέβας

 Η εργασία σε συνδυασμό με το κεφάλαιο και τη γη, συμμετέχει στην παραγωγή οικονομικών αγαθών και υπηρεσιών για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών.  Η εργασία ως συντελεστής της παραγωγής, παρέχεται από τους εργαζομένους έναντι κάποιας αμοιβής.  Η αμοιβή εργασίας χρησιμοποιείται κυρίως για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών, αναγκαίων ή λιγότερο αναγκαίων.

 Οι μισθωτοί αμείβονται με μηνιαίο μισθό ή ημερομίσθιο και απασχολούνται με σχέση εξαρτημένης εργασίας από κάποιον εργοδότη, στον ιδιωτικό ή στο δημόσιο τομέα της οικονομίας.

 Οι ελεύθεροι επαγγελματίες, παρέχουν τις υπηρεσίες τους ανάλογα με το έργο που τους ανατίθεται κατά περίπτωση. Συνήθως, ελεύθεροι επαγγελματίες είναι οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι αρχιτέκτονες, οι φοροτεχνικοί, αλλά και οι υδραυλικοί, οι ηλεκτρολόγοι, οι συντηρητές κτλ.

 Ένας εργαζόμενος που απασχολείται με εξαρτημένη εργασία, αλλά παρέχει και υπηρεσίες ανάλογα με το έργο, μπορεί να είναι ταυτόχρονα μισθωτός και ελεύθερος επαγγελματίας. Οι αυτοαπασχολούμενοι ή εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό θεωρούνται είναι κυρίως οι αγρότες και οι ιδιοκτήτες μικρών καταστημάτων.

 Οι εργοδότες παρέχουν εξαρτημένη εργασία στους μισθωτούς και στον ιδιωτικό τομέα, ταυτίζονται με τους επιχειρηματίες, που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα.  Οι επιχειρηματίες, αμείβονται με μέρος των κερδών και το υπόλοιπο εξυπηρετεί τους τόκους και τις αποσβέσεις των επενδυμένων κεφαλαίων.

 Σε μεγάλες επιχειρήσεις, συχνά τους εργοδότες υποκαθιστούν οι γενικοί διευθυντές, οι οποίοι αμείβονται με μισθό, ειδικά επιμίσθια, διάφορες παροχές ή και συμμετοχή στα κέρδη.

 Η αμοιβή εργασίας το αντάλλαγμα που εισπράττει ο εργαζόμενος για την εργασία που παρέχει.  Η έννοια του εργαζόμενου διαστέλλεται για να περιλάβει όλες τις κατηγορίες που συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγική διαδικασία, τους μισθωτούς, τους εργοδότες, τους αυτοαπασχολούμενους που αμείβονται αντίστοιχα όπως περιγράφηκε ποιό πάνω.

 Η αμοιβή εργασίας αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα για τους εργαζόμενους και για τους επιχειρησιακούς φορείς.  Αλλά και για την πολιτεία είναι μεγάλη η σημασία των αμοιβών, αφού από τα επίπεδά τους εξαρτάται μεγάλο μέρος του δημοσιονομικού κόστους, όπως και το ύψος του πληθωρισμού.

Καθορισμός των αμοιβών εργασίας  Τα επίπεδα των αμοιβών εργασίας στη καθορίζονται από τις δυνάμεις της αγοράς, σε συνδυασμό με θεσμικούς παράγοντες, όπως η δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων και άλλα κοινωνικά και προσωπικά δεδομένα

 Οι κανόνες της ζήτησης και προσφοράς εργασίας, όπως απεικονίζονται και από τις κλασικές καμπύλες αδιαφορίας στην οικονομική θεωρία, αποτελούν το βασικό παράγοντα διαμόρφωσης του επιπέδου των αμοιβών.

 Σε καθεστώς απόλυτης ελευθερίας των αγορών, η αμοιβή του συντελεστή εργασία, αυξάνει όταν υπάρχει αυξημένη ζήτηση και μειωμένη προσφορά εργασίας.  Και μειώνεται όταν υφίσταται μειωμένη προσφορά και αυξημένη ζήτηση εργασίας.

 Κατά συνέπεια, η αμοιβή εργασίας παρουσιάζει αυξητικές τάσεις σε περιόδους ανόδου του οικονομικού κύκλου και χαμηλών επιπέδων ανεργίας.  Και καθοδικές τάσεις σε περιόδους πτώσης του οικονομικού κύκλου, σε περιόδους ύφεσης και υψηλής ανεργίας.

 Αυξητικά επιδρούν στις αμοιβές εργασίας οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, όταν συντρέχουν παράγοντες που ενισχύουν τη δραστηριότητά και δυναμικότητά τους όπως :

 Η θεσμική προστασία της συνδικαλιστικής δράσης  Η μονιμότητα εργασίας  Το εύρος του αριθμού των απασχολούμενων  Το είδος της εργασίας και η στρατηγική του σημασία για την εθνική οικονομία και κοινωνία

 Για το λόγο αυτό, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις παρουσιάζουν αυξημένη δυναμικότητα και δυνατότητα διεκδίκησης υψηλών ή και πολύ υψηλών αμοιβών και βελτιωμένων συνθηκών εργασίας σε εργασιακούς χώρους

 του δημόσιου τομέα όπου υπάρχει μονιμότητα εργασίας και προστατεύεται η συνδικαλιστική δράση, σε επιχειρήσεις με μεγάλο αριθμό εργαζομένων,  σε εργασιακούς χώρους που έχουν στρατηγική σημασία για την εθνική οικονομία και κοινωνία, όπως λχ. η ΔΕΗ, οι Εφορία, οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας, κλπ

 Αυξητικά επιδρούν οι Σ.Ο. στις αμοιβές εργασίας όταν συντρέχουν παράγοντες που ενισχύουν τη δυναμικότητά τους όπως οι προαναφερθέντες

 Η αμοιβή εργασίας είναι συνήθως υψηλή σε εργασιακούς χώρους  του δημόσιου τομέα όπου υπάρχει μονιμότητα εργασίας και προστατεύεται η συνδικαλιστική δράση,  σε φορείς με μεγάλο αριθμό εργαζομένων  σε εργασιακούς χώρους που έχουν στρατηγική σημασία για την εθνική οικονομία και κοινωνία, όπως λχ. η ΔΕΗ, οι εφορία, οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας, κλπ

 Ειδικοί κοινωνικοί και προσωπικοί επιπλέον παράγοντες διαφοροποιούν τις αμοιβές εργασίας σε επιμέρους επαγγέλματα και θέσεις εργασίας όπως :

Παράγοντες διαφοροποίησης της αμοιβής εργασίας  Το κοινωνικό κύρος του επαγγέλματος,  Η μονιμότητα εργασίας,  Η ικανοποίηση που προσφέρει η εργασία  Η επικινδυνότητα του επαγγέλματος,  Οι συνθήκες εργασίας και οι ενδοεπιχειρησιακές σχέσεις  Τα προσωπικά ενδιαφέροντα, οι κλίσεις, προτιμήσεις, ταλέντα των ατόμων  Οι δεξιότητες, οι ικανότητες, η θέληση και η απαιτούμενη εμπειρία  Η οικογενειακή παράδοση σε σχέση με το επάγγελμα

 υψηλό κοινωνικό κύρος,  ικανοποίηση από την εργασία,  μονιμότητα,  χαμηλή επικινδυνότητα,  καλές συνθήκες εργασίας  και ευνοϊκό ενδοεπιχειρησιακό κλίμα,  επηρεάζουν θετικά την προσέλκυση περισσότερων ατόμων σε συγκεκριμένα επαγγέλματα και θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα τη γενικότερη συμπίεση των αμοιβών.

 Τα προσωπικά ενδιαφέροντα,  οι κλίσεις, οι προτιμήσεις, τα ταλέντα,  οι δεξιότητες, ικανότητες,  η θέληση,  η εμπειρία,  η οικογενειακή συνάφεια,  επηρεάζουν επίσης την κατεύθυνση των προσωπικών επαγγελματικών επιλογών και κατ’ επέκταση τη διαμόρφωση των επιπέδων της αμοιβής εργασίας.

Συστήματα αμοιβής εργασίας  Η αμοιβή αναλόγως του χρόνου εργασίας, ή χρονοαμοιβή, καθορίζεται σύμφωνα με τη χρονική διάρκεια της εργασίας, που συνήθως ανέρχεται σε πέντε ημέρες για ώρες την εβδομάδα και οκτάωρη εργασία ημερησίως.

 Οι απασχολούμενοι με χρονοαμοιβή είναι κατά κανόνα εργαζόμενοι με σχέση εξαρτημένης εργασίας.  Οι συναφείς ρυθμίσεις και καταστάσεις, ποικίλλουν κατά περίπτωση και αλλάζουν ανατρεπτικά τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της επιλεγόμενης απελευθέρωσης των εργασιακών σχέσεων.

Βασικό χαρακτηριστικό  της χρονοαμοιβής, είναι η σχετική απεξάρτηση της από την απόδοση και η διασφάλιση της εργατικής συνέχειας με ταυτόχρονη συνύπαρξη ενός σταθερού κόστους και εισοδήματος για τον εργοδότη και τον εργαζόμενο αντίστοιχα.

 Αυτό διασφαλίζει ομαλή συνέχεια στην παραγωγική διαδικασία. Σε περιόδους οικονομικής ανόδου και αυξημένων παραγγελιών για τα παραγόμενα προϊόντα, με το καθεστώς της χρονοαμοιβής, μπορεί να υπάρξει σημαντική βελτίωση των κερδών.

 Όμως, σε περιόδους οικονομικής ύφεσης και πτώσης των παραγγελιών και εφόσον διατηρηθεί ο ίδιος αριθμός εργαζομένων, επέρχονται αυξημένες ζημιές, λόγω του ότι ένα μέρος του συντελεστή εργασία, υποχρησιμοποιείται.

 Από τη σκοπιά της επιχείρησης, το σύστημα αυτό δε δημιουργεί σοβαρές συνθήκες υποκίνησης των εργαζομένων  Όμως, όταν υφίστανται ομαλές εργασιακές σχέσεις, η ασφάλεια εργασίας που παρέχει, μπορεί να λειτουργεί ως κίνητρο αυξημένης παραγωγικότητας.

 Όσο μεγαλύτερος είναι ο επιχειρησιακός φορέας, τόσο αυξημένες είναι και οι δυσκολίες παρακολούθησης της εργασιακής απόδοσης με τα συστήματα χρονοαμοιβής.  Γι’ αυτό και εδώ υπεισέρχεται η ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού.

 Το σύστημα χρονοαμοιβής από τον 20ο αιώνα μέχρι σήμερα, υπήρξε το πλέον σύνηθες καθεστώς εργασιακής απασχόλησης.  Χρησιμοποιείται σχεδόν πάντοτε σε υπαλληλικές και γραφικές εργασίες και σε υπηρεσίες και παραγωγή προϊόντων, όπου το αποτέλεσμα δεν είναι εύκολο να μετρηθεί.

Η αμοιβή κατ’ αποκοπή,  ή με το κομμάτι, ή αμοιβή φασόν, εξαρτάται από την απόδοση. Ο εντολέας εργοδότης παραγγέλλει την παραγωγή συγκεκριμένου έργου ή υπηρεσίας σε εντελλόμενο απασχολούμενο, για το οποίο συμφωνείται από πριν μια συγκεκριμένη αμοιβή.

 Ο εντελλόμενος θεωρείται τυπικά και στην ουσία, ως απασχολούμενος με σύμβαση έργου και η αμοιβή του προσδιορίζεται με βάση τις μονάδες του παραγόμενου προϊόντος ή υπηρεσίας.

 Το βασικό χαρακτηριστικό του συστήματος αυτού είναι ότι, επιτρέπει στον εργαζόμενο να εισπράξει μεγαλύτερο εισόδημα αυξάνοντας την απόδοση του.  Ο εργοδότης από την πλευρά του, γνωρίζει επακριβώς το κόστος εργασίας για το παραγόμενο προϊόν.

 Αντίθετα, δε διασφαλίζει τη συνέχεια της παραγωγής, με συνέπεια οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες να κινδυνεύουν από απώλεια εισοδήματος ο πρώτος και απώλεια εργατικής δύναμης ο δεύτερος.

 Το σύστημα της αμοιβής με το κομμάτι, προσφέρεται συνήθως για εργασίες ελεύθερων επαγγελματιών όπως  οι γιατροί, δικηγόροι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, καθώς και για παραγωγή προϊόντων με ευκόλως μετρήσιμο αποτέλεσμα. Χρησιμοποιείται μέχρι πρόσφατα σε περιορισμένη έκταση σε σχέση με το σύστημα της χρονοαμοιβής.

Βραβεία υπεραπόδοσης ( bonus)  Πρόκειται για μεικτό σύστημα με βάση συμφωνημένη αμοιβή αναλόγως του χρόνου εργασίας, πάνω από την οποία ο απασχολούμενος μπορεί να εισπράξει επιπλέον αμοιβή, ανάλογα με την υπεραπόδοσή του.  Αυτό σημαίνει ότι, όταν στην παραγωγή ενός προϊόντος ή έργου ξεπερασθούν τα αναμενόμενα όρια, τότε χορηγούνται βραβεία υπεραπόδοσης.

 Ορίζεται δηλ. ένα εγγυημένο ελάχιστο επίπεδο αμοιβής και πάνω σ’ αυτό μια μεγαλύτερη αμοιβή ανάλογα με την επιπλέον απόδοση. Βραβεία υπεραπόδοσης χορηγούνται ατομικά ή και σε ομάδες εργαζομένων.

Τα επιδόματα  αποτελούν πρόσθετες παροχές σε χρήμα ή είδος που παρέχονται σε στελέχη και εργαζόμενους κατά περίπτωση και για διάφορους λόγους, πραγματικούς ή προσχηματικούς. Σκοπό έχουν τη βελτίωση των εργασιακών σχέσεων, αλλά πολύ συχνά είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων των συνδικαλιστικών οργάνων με την εργοδοσία.

 Τα επιδόματα αποτελούσαν, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, μια πάγιο πρακτική βελτίωσης των αμοιβών των εργαζομένων κυρίως στο δημόσιο τομέα.  Συχνά ο λόγος ύπαρξής τους και η ονομασία τους αγγίζουν τα όρια του κωμικού όπως, χαρακτηριστικά, το επίδομα γαλοπούλας, το επίδομα γάλατος, το επίδομα καυσοξύλων, το επίδομα προσέλευσης στην εργασία, το επίδομα περιορισμένων απουσιών, κλπ.

Κοινωνικές παροχές  Στις κοινωνικές παροχές εντάσσονται η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα συστήματα συνταξιοδότησης, καθώς και τα επιδόματα τέκνων και προϋπηρεσίας που διαφέρουν σε επιμέρους κλάδους εργαζομένων.  Επίσης, ως κοινωνικές παροχές θεωρούνται η δημιουργία κατασκηνώσεων, καταναλωτικών και οικοπεδικών συνεταιρισμών που αφορούν τους εργαζόμενους συγκεκριμένων κλάδων και επιχειρήσεων 

 Τα επίπεδα και το εύρος των παροχών αυτών, συναρτώνται με τη διαπραγματευτική ισχύ των επιμέρους συνδικαλιστικών οργανώσεων και τη δραστηριότητά τους στην πράξη.