Εννοιολογικοί Χάρτες και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία Xαρτογράφηση Εννοιών Εννοιολογικοί Χάρτες και οι εφαρμογές τους στη διδασκαλία

Χαρτογράφηση Εννοιών Τεχνική με στόχο την γραφική αναπαράσταση γνώσης Τεχνική με στόχο την γραφική αναπαράσταση γνώσης Οι αναπαραστάσεις αποτελούνται από δίκτυα εννοιών Τα δίκτυα αποτελούνται από κόμβους(nodes) και διασυνδέσεις (links) Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες και οι διασυνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών

θεωρία της «προοδευτικής διαφοροποίησης» των εννοιών Ο Ausubel υποστήριξε ότι: για να σχηματισθούν στο νου μας σταθερά γνωστικά σχήματα, καλό είναι να οργανώνεται η διδασκόμενη ύλη: πρώτα σε έννοιες ευρύτερες και γενικότερες και, πιθανόν πιο αφηρημένες (π.χ. «συγκοινωνίες και μεταφορές»), στη συνέχεια σε πιο εξειδικευμένες (π.χ. «μέσα του αέρα», «μέσα της θάλασσας», «μέσα της στεριάς») και τελικά σε πιο συγκεκριμένες έννοιες (π.χ. «αεροπλάνα και ελικόπτερα», «βαπόρια και ψαρόβαρκες», «ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα και ταξί»). Επίσης, έρευνες διαπιστώνουν ότι η κατανόηση νέων εννοιών  επιτυγχάνεται, όταν ο μαθητής μπορεί να κάνει συσχετίσεις μεταξύ τους.

Εννοιολογική χαρτογράφηση Είναι μια διδακτική τεχνική και μια εκπαιδευτική στρατηγική που έχει ως σκοπό να ενισχύσει την ουσιαστική μάθηση. Είναι σχηματική αναπαράσταση των εννοιών σύμφωνα με τη θεωρία της «προοδευτικής διαφοροποίησης» των εννοιών που δίνει τη δυνατότητα οπτικοποίησης ενός αντικειμένου, μιας ιδέας, μιας διαδικασίας, δηλαδή, συγκεκριμενοποιεί το αφηρημένο, με αποτέλεσμα η πληροφορία να γίνεται άμεσα αντιληπτή. Είναι η διαδικασία κατασκευής ενός εννοιολογικού χάρτη.

Εννοιολογική χαρτογράφηση Οι εννοιολογικοί χάρτες αποτελούνται από: την κεντρική έννοια, τους κόμβους που αναπαριστούν τις έννοιες που σχετίζονται με την κεντρική έννοια και τους συνδέσμους που προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Από τους κόμβους και τους συνδέσμους δημιουργούνται προτάσεις. Ο εννοιολογικός χάρτης μπορεί να χρησιμοποιηθεί: α) ως μια εναλλακτική διδακτική προσέγγιση, β) για τη διερεύνηση των αντιλήψεων των μαθητών (ορθών ή λανθασμένων) σχετικά με το υπό εξέταση θέμα και γ) για την αξιολόγηση του μαθητή.

Με τους εννοιολογικούς χάρτες οι μαθητές: αναλύουν τη σκέψη τους Εννοιολογική χαρτογράφηση Με τους εννοιολογικούς χάρτες οι μαθητές: αναλύουν τη σκέψη τους επεξεργάζονται πληροφορίες οργανώσουν τις ιδέες τους βλέπουν σχέσεις και κάνουν συνδέσεις συγκρίνουν σκέφτονται δημιουργικά μεταμορφώνουν και ενισχύουν τη μάθηση αναλύουν αναπτύσσουν κριτική και λογική σκέψη

Οι χάρτες βοηθούν επίσης τους εκπαιδευτικούς να: Εννοιολογική χαρτογράφηση Οι χάρτες βοηθούν επίσης τους εκπαιδευτικούς να: έχουν μια συνολική εικόνα της μάθησης και της προόδου (διαμορφωτική αξιολόγηση) αναγνωρίζουν παρερμηνείες και λάθος συνδέσεις (Becta, 2008)

Οδηγίες κατασκευής του εννοιολογικού χάρτη Βήμα 1: Προσδιορίστε τις έννοιες-κλειδιά. Αφού γράψετε τις έννοιες σε ένα κατάλογο, να τις ομαδοποιήσετε κατά επίπεδα. Διατάξτε τις έννοιες, ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους, ξεκινώντας από την πιο γενική και αφηρημένη στην πιο ειδική και συγκεκριμένη. Τοποθετείστε την κύρια έννοια στην κορυφή του χάρτη και τις πιο ειδικές (συγκεκριμένες) έννοιες στο τέλος του χάρτη. Κάτω από μια έννοια μη βάζετε μεγάλο αριθμό άλλων εννοιών. Αν οι έννοιες που επιλέξατε να βάλετε κάτω από μια έννοια είναι πολλές, τότε αναρωτηθείτε μήπως ανήκουν σε μια ενδιάμεση έννοια την οποία έχετε παραλείψει. Συμπεριλάβετε τους συνδέσμους σε μια λίστα. Περιορίστε κάθε σύνδεσμο στη λίστα σε τρεις λέξεις για να εξοικονομήσετε χώρο πάνω στον εννοιολογικό χάρτη.

Οδηγίες κατασκευής του εννοιολογικού χάρτη Βήμα 2: Κυκλώστε ή βάλτε σε ορθογώνιο κάθε έννοια. Συνδέστε τις έννοιες μεταξύ τους με ένα βέλος. Σβήστε ένα τμήμα του βέλους και προσθέστε τις λέξεις ή φράσεις που εξηγούν τη σχέση μεταξύ των εννοιών. Χρησιμοποιείστε ρήματα, φράσεις ή προτάσεις που να περιγράφουν τη σχέση των δυο εννοιών μεταξύ τους. Βήμα 3: Ξαναδείτε τον εννοιολογικό χάρτη για τυχόντα σφάλματα ή παραλείψεις μεταξύ των συνδέσμων όλων των εννοιών του χάρτη. Βελτιώστε το χάρτη προσθέτοντας, μεταφέροντας ή αφαιρώντας έννοιες ή/και επιλέγοντας πιο κατάλληλες συνδετικές λέξεις. Βήμα 4: Αναζητήστε διασυνδέσεις μεταξύ των εννοιών που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία του χάρτη, είτε στο ίδιο επίπεδο είτε σε άλλο. Βήμα 5: Αν επιθυμείτε, ολοκληρώστε το χάρτη σας, προσθέτοντας παραδείγματα κάτω από τις έννοιες.

Εννοιολογικοί Χάρτες Έννοια 1 Σχέση Έννοια 2

Εννοιολογικοί Χάρτες ΧΑΡΤΗΣ δείχνει αποτελείται από σχέσεις ένας ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ έννοιες συνδετικές φράσεις σχέσεις αποτελείται από δείχνει ανάμεσα σε

Εννοιολογικοί Χάρτες Η τεχνική του concept mapping αναπτύχθηκε από τον J. D. Novak τη δεκαετία του 1970 Η δουλειά του βασίστηκε στη θεωρία του D. Ausubel (1968) The Psychology of Meaningful Learning Μάθηση με νόημα σημαίνει την αφομοίωση νέων εννοιών στις προϋπάρχουσες γνωστικές δομές Ο μαθητής πρέπει να επιλέγει συνειδητά να κάνει αυτή τη σύνδεση Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ενθαρρύνουν τις διαδικασίες αυτές με τη χρήση εργαλείων π.χ εννοιολογικοί χάρτες

Μάθηση με Νόημα

Μάθηση με Νόημα

Μάθηση με Νόημα

Εφαρμογές στην διδασκαλία καταγραφή παρατηρήσεων ημισυμπληρωμένος χάρτης για καθοδήγηση κάποιας διερεύνησης μηχανισμός για αξιολόγηση της εννοιολογικής κατανόησης μηχανισμός εξαγωγής αρχικών ιδεών μηχανισμός παρακολούθησης της σύνδεσης νέων γνώσεων σε προϋπάρχουσες δομές οπτική αναπαράσταση σχέσεων μεταξύ θεμάτων, εννοιών

Γιατί είναι εφαρμόσιμοι οι χάρτες στην εκπαίδευση Οι μαθητές δεν είναι κενά δοχεία Οποιαδήποτε νέα γνώση πρέπει να συνδεθεί στις προϋπάρχουσες γνώσεις Οι αντιλήψεις των μαθητών δεν είναι πάντα ορθές – εμποδίζουν τη διδασκαλία Ανίχνευση αρχικών ιδεών μπορεί να γίνει: Χρήση ερωτήματος Κατάλογος εννοιών

Εννοιολογικοί χάρτες και Αξιολόγηση Η κατασκευή χάρτη αποκαλύπτει τη γνώση – μάθηση που έχει επέλθει σε συγκεκριμένο θέμα Αξιολογούμε σε ένα χάρτη: Τον αριθμό των εννοιών Τον αριθμό των συνδέσεων Την ορθότητα των συνδέσεων Τη γλωσσική επάρκεια των συνδέσεων Τη ροή του χάρτη Δραστηριότητες αξιολόγησης Κατασκευή χάρτη από την αρχή δοθέντος του θέματος Κατασκευή χάρτη με δοσμένες έννοιες

Χαρτογράφηση Εννοιών και Εκπαίδευση Ανάπτυξη κατανόησης σε σχέση με διάφορα φαινόμενα του φυσικού κόσμου Επεξεργασία εννοιολογικής δομής Συμπερίληψη και διασύνδεση πολλών συσχετιζόμενων εννοιών Μηχανισμός παρακολούθησης της εννοιολογικής αλλαγής του κάθε μαθητή Κατασκευή αρχικού εννοιολογικού χάρτη Διαρκής αναδόμηση του χάρτη

Χαρτογράφηση Εννοιών και Εκπαίδευση Μεταγνωστικές Δεξιότητες Καθίσταται δυνατή η παρακολούθηση από τον ίδιο το μαθητή της διαδικασίας εννοιολογικής αλλαγής της αλλαγής στην κατανόηση του σε σχέση με κάποια έννοια ή φαινόμενο Διασύνδεση νέας με προϋπάρχουσα γνώση διαγραμματική αποτύπωση των αρχικών ιδεών με μορφή εννοιολογικού χάρτη η αναδόμηση του αρχικού χάρτη προϋποθέτει τη συσχέτιση εκ μέρους του μαθητή των νέων ιδεών με τις προϋπάρχουσες

Πώς κατασκευάζουμε ένα εννοιολογικό χάρτη;

Θέμα : Τι γνωρίζω για τη γάτα;

Γράφω έννοιες που σχετίζονται με το θέμα Γράφω έννοιες που σχετίζονται με το θέμα

Συνδέω τις έννοιες και γράφω τις συνδετικές φράσεις έχει ζει κοντά στον γεννά τρώει

Προσθέτω νέες έννοιες στο χάρτη κατοικίδιο φίδια είναι επίσης ο γι αυτό ονομάζεται τρώει έχει σκύλος γεννά ποντίκια ζει κοντά στον τρώει είναι τρώει θηλαστικό

Διασταυρώνω έννοιες κατοικίδιο έχει φίδια τρώει γι αυτό ονομάζεται θηλαστικό γεννά είναι είναι ο ποντίκια ζει κοντά τρώει σκύλος τρώει

Ομαδοποιώ έννοιες και ιεραρχώ κατοικίδιο έχει φίδια τρώει γι αυτό ονομάζεται είναι ο θηλαστικό γεννά είναι σκύλος ποντίκια τρώει ζει κοντά τρώει

Πάντα μπορείτε να ανακαλύψετε κάτι καινούριο για μένα Πάντα μπορείτε να ανακαλύψετε κάτι καινούριο για μένα. Θα πρέπει τότε να αναδιοργανώσετε το χάρτη σας!

Παράδειγμα ανοικτού ερωτήματος: Τι γνωρίζεις για την ενέργεια;

Κατάλογος εννοιών: πεπτικό σύστημα

Πώς τα φυτά μεγαλώνουν και παραγάγουν καρπούς; Βοηθητικό ερώτημα Πώς τα φυτά μεγαλώνουν και παραγάγουν καρπούς;

Πολύπλοκες δομές Η διαγραμματική απεικόνιση ευκολύνει την κατανόηση

How to make concept mapping a fruitful exercise Students need to producing maps; the more they do it, the better they’ll understand the process. Begin with a simple topic, using a small number of concepts. Work through example(s) with the group, modifying the map where necessary – using post-it notes can help to develop confidence and facilitates changes. Emphasize importance of thinking about all possible links. Emphasize importance of writing down the nature of the links. Emphasize that there is no single “correct” answer; often more than one appropriate link. Emphasize importance of using arrows and their direction in describing the proposition. From http://www.fed.cuhk.edu.hk/~johnson/misconceptions/ce/learn/concept_map.htm

Παράδειγμα: Οξέα - βάσεις

Λογισμικά Χαρτογράφησης Πλεονεκτήματα Εύκολη τροποποίηση χαρτών Δυνατότητα ενσωμάτωσης γραφικών, ήχων Δυνατότητα εισαγωγής υπερσυνδέσμων σε κάθε κόμβο παροχή επιπλέον πληροφοριών καταγραφή σημειώσεων Εύκολη προσαρμογή σε εξατομικευμένες ανάγκες

Concept Mapping Tools CMap Smartdraw Visio Kmap Inspiration – Kidspiration CoMPass, http://hermes.di.uoa.gr

Concept Mapping Tools - CMAP

Concept Mapping Tool – Smartdraw

Concept Mapping Tool – Kidspiration

Concept Mapping Tool – COMPASS

Εννοιολογικοί χάρτες στο Synergo

Βιβλιογραφία Ausubel, David P. (1968). Educational Psychology, A Cognitive View. New York: Holt, Rinehart and Winston, Inc. Ausubel, David P. (1967). Learning Theory and classroom Practice. Ontario: The Ontario Institute For Studies In Education. Ausubel, David P. (1963). The Psychology of Meaningful Verbal Learning. New York: Grune & Stratton.Angelo, T. A. and Cross, K. P. Classroom Assessment Techniques, A Handbook for College Teachers (2nd ed., p. 197). Jossey-Bass, San Francisco, 1993. Jonassen, D.H., Beissneer K., and Yacci, M.A. (1993) Structural Knowledge: Techniques for Conveying, Assessing, and Acquiring Structural Knowledge. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Novak, J.D. (1991) "Clarify with Concept Maps: A tool for students and teachers alike," The Science Teacher, 58 (7), pp. 45-49. http://cmap.coginst.uwf.edu/info/ http://users.edte.utwente.nl/lanzing/cm_home.htm http://www-personal.umich.edu/%7ejmargeru/conceptmap/types.htm Use of concept maps in teaching: http://www.fed.cuhk.edu.hk/~johnson/misconceptions/concept_map/cmapguid.html