Η αξιοποίηση των Εννοιολογικών χαρτών στην Εκπαιδευτική πράξη…

…στο χαρτί

…και στον υπολογιστή με το λογισμικό inspiration

"Η συνείδηση αντανακλάται στη λέξη όπως ο ήλιος σε μια σταγόνα νερού. Η λέξη συμπεριφέρεται προς τη συνείδηση, όπως ο μικρός κόσμος προς το μεγάλο, όπως το ζωντανό κύτταρο προς τον οργανισμό, όπως το άτομο προς τον κόσμο. Η νοηματοδοτημένη λέξη είναι ο μικρόκοσμος της συνείδησης." L. Vygotsky

Ορισμός εννοιολογικού χάρτη Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί μια γραφική αναπαράσταση εννοιών, όπου κόμβοι αντιπροσωπεύουν τις έννοιες και συνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Οι συνδέσεις μεταξύ των εννοιών γίνονται με τόξα ή γραμμές και μπορεί να είναι μονόδρομες, αμφίδρομες ή μη κατευθυντικές. Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί μια γραφική αναπαράσταση εννοιών, όπου κόμβοι αντιπροσωπεύουν τις έννοιες και συνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Οι συνδέσεις μεταξύ των εννοιών γίνονται με τόξα ή γραμμές και μπορεί να είναι μονόδρομες, αμφίδρομες ή μη κατευθυντικές.

Ορισμός εννοιολογικού χάρτη Ποιος ; Πότε ; Πού ; Γιατί ; Πώς ; Τι ;

Βασικά στοιχεία στους χάρτες εννοιών  Κόμβοι : περιέχουν έννοιες  Σχέσεις (σύνδεσμοι): γραμμές με μορφή βέλους που απεικονίζουν σχέσεις ή αιτίες μεταξύ των εννοιών. Μπορεί να συνοδεύονται από λέξεις (ετικέτες) που δείχνουν τη φύση της σχέσης υπολογιστής οθόνη έχει κόμβος κόμβος σχέση

Παιδαγωγική προσέγγιση  Buzan, 1970: Τεχνική μη γραμμικών σημειώσεων  Loftus & Collins, 1975: μοντέλο μνήμης «spreading activation»  Novak, 1990: - Χρήση εννοιολογικών χαρτών στη διδασκαλία -“Μάθηση με νόημα”: προσαρμογή νέων εννοιών -“Μάθηση με νόημα”: προσαρμογή νέων εννοιών στις υπάρχουσες γνωστικές δομές στις υπάρχουσες γνωστικές δομές  Ausubel, 1968: Σημασία της προϋπάρχουσας γνώσης  Jonassen, 2000: οργάνωση και αναπαράσταση της γνώσης με βάση το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον  Vygotsky, 1986: - Eισαγωγή του όρου «γνωστικό εργαλείο», - Zώνη Eπικείμενης Aνάπτυξης - Zώνη Eπικείμενης Aνάπτυξης  Ormrod, 1995: Η οργανωμένη παρουσίαση της γνώσης βοηθά στην κατανόηση, αποθήκευση και ανάκλησή της στην κατανόηση, αποθήκευση και ανάκλησή της  Gardner, 1993: Μοντέλο πολλαπλής νοημοσύνης (πολλαπλά σημεία εισαγωγής της γνώσης) σημεία εισαγωγής της γνώσης)

Διδακτική αξιοποίηση-Αποτελέσματα Εργαλείο δημιουργικής σκέψης (αποκλίνουσα σκέψη) Εργαλείο ανάπτυξης-καλλιέργειας κριτικής σκέψης Εργαλείο μεταγνώσης Ενεργητική μάθηση- Αποτελεσματική μάθηση Ενίσχυση ομαδοσυνεργατικής μάθησης Επίλυση προβλημάτων (problem solving) για το μαθητή

Διδακτική αξιοποίηση-Αποτελέσματα για το δάσκαλο Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης του μαθήματος στην τάξη (Anderson-Inman & Zeitz, 1993). Διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και αναπαράσταση των πρότερων γνώσεων (Novak, 1997 Εργαλείο αξιολόγησης της μάθησης και της εξέλιξης της γνωστικής αλλαγής, μετά τη διδακτική παρέμβαση (Fernantes & Asensio, 1998).

Εννοιολογική χαρτογράφηση στον Η/Υ-πλεονεκτήματα  Ευκολία αναδιοργάνωσης κόμβων, ετικετών και δεσμών (δυνατότητα μετακίνησης, προσθήκης εννοιών)  Δυναμική μετακίνηση κόμβων, χωρίς αλλαγή δεσμών  Η εργασία στον Η/Υ ευνοεί τη συνεργασία μικρών ομάδων (Ράπτης, Ράπτη, 2000)  Δυνατότητα μετατροπής των εννοιολογικών χαρτών σε άλλες ηλεκτρονικές μορφές  Δυνατότητα επιλεκτικής εστίασης σε μεγάλους νοητικούς χάρτες (μεγάλη επιφάνεια σχεδιασμού)  Σύνδεση με το internet  Δυνατότητα εμπλουτισμού του χάρτη με γραφικά (χρώματα, εικόνες)

ένα παράδειγμα…

Πώς να φτιάξω έναν εννοιολογικό χάρτη 1.Χρησιμοποίησε ένα μεγάλο άσπρο χαρτί χωρίς γραμμές ΒΗΜΑΤΑ 2. Συγκέντρωσε το υλικό που θα χρειαστείς 3. Διάλεξε την κύρια έννοια και τοποθέτησέ την στο κέντρο του χαρτιού 4.Δώσε έμφαση στην κεντρική έννοια 5. Αναζήτησε επιμέρους έννοιες και τοποθέτησέ τις στο χάρτη 6. Δημιούργησε σχέσεις μεταξύ των εννοιών 7. Μη «λογοκρίνεις» τις ιδέες σου και τους συνειρμούς σου! 8. Μην «κολλάς» σε μια περιοχή του χάρτη! 9. Σκέψου οπτικά! 10. Διαμόρφωσε το προσωπικό σου στυλ χαρτογράφησης!

Τύποι εννοιολογικών χαρτών ως προς το περιεχόμενο Επίλυση προβλήματος ΠρόβλημαΛύση Καθορισμός Αιτίες Αποτελέσματα

Τύποι εννοιολογικών χαρτών Τύποι εννοιολογικών χαρτών ως προς το περιεχόμενο Ανάπτυξη διαδικασίας

Πειστικά επιχειρήματα

Περιγραφή χαρακτηριστικών

Αφηγηματική δομή ιστορίας

Ερευνητικό θέμα

Τύποι εννοιολογικών χαρτών ως προς τη δομή γραμμικοί χάρτες

Τύποι εννοιολογικών χαρτών Τύποι εννοιολογικών χαρτών ως προς τη δομή αστέρια

δέντρα

δίκτυα

Διδακτικές παρεμβάσεις

Δίνεται στους μαθητές ένα μικρό εικονογραφημένο σενάριο Β’ δημοτικού

Γράφουν στα συννεφάκια, λεξούλες που τους έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό, κοιτάζοντας την εικόνα.

Γράφουν στα συννεφάκια, λεξούλες που τους έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό, κοιτάζοντας την εικόνα.

Γράφουν στα συννεφάκια, λεξούλες που τους έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό, κοιτάζοντας την εικόνα.

Γράφουν στα συννεφάκια, λεξούλες που τους έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό, κοιτάζοντας την εικόνα.

Γράψε 2 – 3 προτάσεις χρησιμοποιώντας τις λέξεις που βρήκες για κάθε εικόνα. Προσοχή στις παραγράφους, κάθε εικόνα είναι παράγραφος. Δεν ξεκινώ ποτέ την παράγραφο με τη λεξούλα «Και». 1η Γραφή:

Η μαργαρίτα της μαμάς: Πώς θα χαρακτήριζες τη μαμά; θυμωμένη καημένη κουρασμένη φωνακλού νευριασμένη μαμά

Δραστηριότητα Ιστορίας Δραστηριότητα Ιστορίας

Η μαργαρίτα του παιδιού: Πώς θα χαρακτήριζες το παιδί; άτακτο ζημιάρης χαρούμενο απρόσεκτο εποπόλαιο παιδί

Η μαργαρίτα του κλόουν: Πώς θα χαρακτήριζες τον κλόουν; παιχνιδιάρης αστείος χαρούμενος γελαστός κλόουν

Η μαργαρίτα για τις μπάλες: Πώς θα περιέγραφες τις μπάλες ; μεγάλες πέντε ελαφριές μπλε μπάλες κόκκινες ελαφριές κίτρινες μικρές

Η μαργαρίτα των πορτοκαλιών: Πώς θα περιέγραφες τα πορτοκάλια; σκληρά ώριμα ζουμερά ολόφρεσκα πορτοκάλια

2η Γραφή: Έγραψες μια ιστορία. Δοκίμασε τώρα να την ξαναγράψεις, προσπαθώντας να την ομορφύνεις με λεξούλες από τις μαργαρίτες. «Ο Μανόλης κάνει τον κλόουν»

Δραστηριότητα ανάλυσης ποιήματος Δραστηριότητα ανάλυσης ποιήματος

Δραστηριότητα σύνθεσης ποιήματος Δραστηριότητα σύνθεσης ποιήματος

Σχέδιο εργασίας της θεματικής ενότητας: «Τέσσερις εποχές» «Τέσσερις εποχές»«Τέσσερις εποχές»

Ε’ δημοτικού Εννοιολογικός χάρτης με κύρια έννοια «Το χρονικό της άλωσης»

Ε’ δημοτικού Αρχικός χάρτης της 3ης ομάδας

Ε’ δημοτικού Τελικός χάρτης της 3ης ομάδας

Ε’ δημοτικού ΑΡΧΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣΤΕΛΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ Ομάδ α Κόμβο ι Σχέσει ς Βάθο ς ΣχήμαΟμάδαΚόμβο ι Σχέσει ς Βάθο ς Σχήμα 1η14213δίκτυο1η17263δίκτυο 2η21274δίκτυο2η26384δίκτυο 3η18203δίκτυο3η26283δίκτυο

Ε’ δημοτικού

Ε’ δημοτικού Ο αρχικός χάρτης της 1ης ομάδας (μετά την 1η διδασκαλία)

Ε’ δημοτικού Ο τελικός χάρτης της 1ης ομάδας (μετά την 1η διδασκαλία)

Ε’ δημοτικού Ο αρχικός χάρτης της 1ης ομάδας (στην τελευταία διδασκαλία)

Ε’ δημοτικού Ο τελικός χάρτης της 1ης ομάδας (στην τελευταία διδασκαλία)

Προσεγγίζοντας τη μέθοδο project με χάρτες εννοιών Α΄ Φάση: Διερεύνηση πρότερων εμπειριών και γνώσεων- διαμόρφωση του θέματος Α΄ Φάση: Διερεύνηση πρότερων εμπειριών και γνώσεων- διαμόρφωση του θέματος  Καταιγισμός ιδεών (brainstorming)  Οργάνωση εννοιών  Τοποθέτηση εννοιών στο χάρτη  Σύνδεση εννοιών

Προσεγγίζοντας τη μέθοδο project… Β΄ Φάση: Αναζήτηση και συγκέντρωση υλικού από πηγές- επιμερισμός δραστηριοτήτων, ανάθεση ρόλων  Αναθεώρηση χάρτη  Τελική οργάνωση χάρτη

Προσεγγίζοντας τη μέθοδο project… Γ΄ Φάση:- Υλοποίηση προγραμματισμένων δραστηριοτήτων- ενημέρωση, ανατροφοδότηση- παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων από τις ομάδες  Εννοιολογική χαρτογράφηση της κάθε θεματικής ενότητας και παρουσίασή της από την ομάδα

Προσεγγίζοντας τη μέθοδο project… Δ΄ Φάση: Ενδοομαδική και διομαδική παρουσίαση και αξιολόγηση του έργου και των διαδικασιών Δ΄ Φάση: Ενδοομαδική και διομαδική παρουσίαση και αξιολόγηση του έργου και των διαδικασιών  τελική αξιολόγηση εννοιολογικού χάρτη