ΑΓΙΟΙ, ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑ: Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΩΝ (Σεμινάριο)

Περίληψη Το σεμινάριο έχει ως σκοπό τη μελέτη του φαινομένου του προσκυνήματος και της ίδρυσης μεγάλων προσκυνηματικών κέντρων προς τιμήν μαρτύρων και αγίων από τον 4ο έως τον 12ο αιώνα. Θα γίνει εμβάθυνση σε βίους αγίων, όπως ο Μηνάς, η Θέκλα, ο Δημήτριος και η Θεοδώρα, καθώς και στα συγκροτήματα των προσκυνημάτων τους στη λίμνη Μαρεώτιδα, κοντά στην Αλεξάνδρεια, τη Σελεύκεια και τη Θεσσαλονίκη, αντιστοίχως. Η ίδρυση της εκκλησίας-μαρτυρίου, με βάση τα πρότυπα των Αγίων Τόπων, η εξέλιξη της τιμής προς τους μάρτυρες, ο διάκοσμος των προσκυνημάτων, οι ευλογίες και τα φυλαχτά που έφεραν μαζί τους οι προσκυνητές, οι ταξιδιωτικές αναμνήσεις επιφανών προσκυνητών, όπως η Εγερία, οι συλλογές των θαυμάτων και οι εγκωμιαστικοί λόγοι, είναι ορισμένα από τα θέματα που θα εξεταστούν. Βιβλιογραφία A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l'art chrétien antique, 2 τόμοι, Paris 1946 E.D. Hunt, Holy Land Pilgrimage in the Later Roman Empire, AD , Oxford 1982 G. Vikan, Byzantine Pilgrimage Art, Washington D.C J. Elsner, I. Rutherford, επιμ., Pilgrimage in Graeco-Roman and Early Christian Antiquity: Seeing the Gods, Oxford, New York 2005, κυρίως σ B. Bitton-Ashkelony, Encountering the Sacred. The Debate on Christian Pilgrimage in Late Antiquity, Berkeley 2005, κυρίως σ. 1-29, 33-62, , Εκπαιδευτικές δραστηριότητες Η εκδρομή στη Θεσσαλονίκη, το Σαββατοκύριακο 8-9 Δεκεμβρίου, θα αποτελέσει την μοναδική ευκαιρία της επί τόπου εξέτασης των συγκροτημάτων του αγίου Δημητρίου και της αγίας Θεοδώρας και της μελέτης των σχετικών ευρημάτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.

2 ο μάθημα: Η προσκυνηματική τέχνη στο Βυζάντιο G. Vikan, Byzantine Pilgrimage Art, Washington D.C. 1982

3 ο μάθημα: Η Εγερία και το προσκύνημά της στους Αγίους Τόπους H. Sivan, Who was Egeria? Piety and Pilgrimage in the Age of Gratian, Harvard Theological Review 81/1 (1988) 59-72

4 ο μάθημα: Ο άγιος Μηνάς και το ιερό του στη λίμνη Μαρεώτιδα P. Grossmann, The Pilgrimage Center of Abu Mina, στο: D. Frankfurter, επιμ., Pilgrimage and Holy Space in Late Antique Egypt, Leiden, Boston, Koeln 1998,

5 ο μάθημα: Η αγία Θέκλα και το προσκύνημα των γυναικών Lynne C. Boughton, From Pious Legend to Feminist Fantasy, The Journal of Religion 71/3 (1991) Shelly Matthews, Thinking of Thecla: Issues in Feminist Historiography, Journal of Feminist Studies in Religion 17/2 (2001) α

6 ο και 7 ο μάθημα: Δημήτριος, ο πολιούχος άγιος της Θεσσαλονίκης Α. Μέντζος, Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης στα Βυζαντινά χρόνια, Αθήνα 1994,

8 ο μάθημα: Θεοδώρα, η μυροβλύτις αγία της Θεσσαλονίκης Χ. Μπακιρτζής, Μαρμάρινη εικόνα της αγίας Θεοοώρας από τη Θεσσαλονίκη, Ελληνικά 39 (1988) Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μαρμάρινη εικόνα δεόμενης Παναγίας άλλοτε στο Βυζαντινό Μουσείο, ΔΧΑΕ 18 (1995) 9-14

9 ο μάθημα: Το προσκύνημα ενός αυτοκράτορα A. Kaldellis, The Christian Parthenon. Classicism and Pilgrimage in Byzantine Athens, Cambridge 2009, 81-91

Jean- Léon Gérôme, The Christian Martyrs' Last Prayer ( ) (Μουσείο Τέχνης Walters, Βαλτιμόρη) Μάρτυρες - μαρτύρια

Lucy Grig, Making Martyrs in Late Antiquity, London 2004 Ο μάρτυς ως ήρωας Απαντοχή απέναντι στα βασανιστήρια Το μαρτύριο ως αθλητικός αγών Ο μαρτυρικός θάνατος γίνεται ως imitatio Christi Η παρρησία του μάρτυρος προς τον Θεό Οουράνια βραβεία και στέφανα Το μαρτύριο ως δεύτερο βάπτισμα Περιπτώσεις εκούσιου μαρτυρίου Το μαρτύριο αντιτίθεται στις δυνάμεις του κακού

Μάρτυρες - μαρτύρια A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l’art chrétien antique I-II, Paris 1946 (ανατύπ. London 1972)