ΟΠΙΟΕΙΔΗ ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Είναι φυσικές ή συνθετικές ενώσεις που προκαλούν αποτελέσματα όμοια με αυτά της μορφίνης. Όλα τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας δρουν συνδεόμενα με ειδικούς υποδοχείς οπιοειδών στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και προκαλούν αποτελέσματα που μιμούνται τη δράση ενδογενών πεπτιδικών νευροδιαβιβαστών, των οπιοπεπτιδίων (όπως για παράδειγμα οι ενδορφίνες και οι εγκεφαλίνες). Η κύρια χρήση τους είναι για την ανακούφιση του έντονου πόνου και του άγχους που τον συνοδεύει, ανεξάρτητα αν αυτά οφείλονται σε χειρουργική επέμβαση, τραυματισμό ή νόσο. Ωστόσο, η ευρεία διάδοσή τους οδήγησε σε κατάχρηση των οπιοειδών που έχουν ευφορικές ιδιότητες.

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΟΠΙΟΕΙΔΩΝ Οι κύριες ενέργειες των οπιοειδών διαμεσολαβουνται από 4 οικογένειες υποδοχέων οι οποίες χαρακτηρίζονται με τα ελληνικά γράμματα μ, κ, σ και δ, και η κάθε μία από αυτές παρουσιάζει διαφορετική ειδικότητα για τα φάρμακα που προσδένει. Κυρίως δράση αγωνιστική στους υποδοχείς μ, αλλά και κάποιες δράσεις σε άλλους υποδοχείς: Μορφίνη, Ηρωίνη, Κωδεϊνη, Φαιντανύλη. Δράση αγωνιστική στους υποδοχείς κ και δράση μερικού αγωνιστή στους υποδοχείς μ. Πενταζοκίνη. Ανταγωνιστές δρουν στους υποδοχείς μ, κ, σ: Ναλοξόνη, Ναλτρεξόνη,

ΙΣΧΥΡΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Η μορφίνη είναι το κυριότερο αναλγητικό φάρμακο που περιέχεται στο ακατέργαστο όπιο και είναι το πρότυπο του αγωνιστή οπιοειδών. Η κωδεϊνη περιέχεται σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις και είναι λιγότερο δραστική. Τα φάρμακα αυτά εμφανίζουν μεγάλη συγγένεια προς τους υποδοχείς μ, ποικίλου βαθμού συγγένεια προς τους υποδοχείς δ και κ και μικρή συγγένεια προς τους υποδοχείς σ.

Μορφίνη Θεραπευτικές χρήσεις: Αναλγησία: Τα οπιοειδή φέρνουν ύπνο και, σε κλινικές καταστάσεις όπου υπάρχει πόνος και ο ύπνος είναι απαραίτητος, τα αλκαλοειδή του οπίου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συμπληρώσουν τις υπνωτικές ιδιότητες των βενζοδιαζεπινών, όπως της φλουραζεπάμης. Θεραπεία της διάρροιας: Η μορφίνη μειώνει την κινητικότητα των λείων μυών και αυξάνει τον τόνο τους. Ανακούφιση από το βήχα: Η μορφίνη καταστέλλει το αντανακλαστικό του βήχα, αλλά η κωδεϊνη και η δεξτρομεθορφάνη χρησιμοποιούνται σε ευρύτερη κλίμακα. Η κωδεϊνη έχει ισχυρότερη αντιβηχική δράση από τη μορφίνη.

Μεπεριδίνη Είναι ένα συνθετικό οπιοειδές, του οποίου η δομή δεν έχει σχέση με τη μορφίνη. Χρησιμοποιείται για τον οξύ πόνο. Μηχανισμός δράσης: Προσδένεται στους υποδοχείς των οπιοειδών και ιδιαίτερα στους υποδοχείς κ. Θεραπευτικές χρήσεις: Παρέχει αναλγησία σε κάθε τύπου ισχυρό πόνο. Αντίθετα με τη μορφίνη, δεν είναι κλινικά χρήσιμη για τη θεραπεία της διάρροιας ή του βήχα. Προκαλεί κατακράτηση ούρων σε μικρότερο βαθμό απ' ό,τι η μορφίνη.

Μεθαδόνη Είναι ένα συνθετικό οπιοειδές, που είναι δραστικό όταν χορηγείται από το στόμα και το οποίο έχει την ίδια περίπου ισχύ με τη μορφίνη, αλλά προκαλεί μικρότερου βαθμού ευφορία και έχει μεγαλύτερη διάρκεια δράσης. Μηχανισμός δράσης: Η μέγιστη δράση της μεθαδόνης ασκείται στους υποδοχείς μ. Θεραπευτικές χρήσεις: Έχει χρησιμοποιηθεί για την ελεγχόμενη απεξάρτηση τοξικομανών από ηρωίνη και μορφίνη. Με χορήγηση από το στόμα, η μεθαδόνη υποκαθιστά τα ενέσιμα οπιοειδή. Στη συνέχεια μειώνεται με βραδύ ρυθμό η δόση μεθαδόνης που παίρνει ο ασθενής. Η μεθαδόνη προκαλεί πιο ήπιο σύνδρομο στέρησης, του οποίου η πορεία είναι βραδύτερη σε σύγκριση με το σύνδρομο που παρατηρείται κατά τη διακοπή της μορφίνης.

Φαιντανύλη Είναι χημικά συγγενής με τη μεπεριδίνη, έχει 80 φορές μεγαλύτερη αναλγητική ισχύ από τη μορφίνη και χρησιμοποιείται στην αναισθησία. Έχει ταχεία έναρξη και βραχεία διάρκεια δράσης (15 με 30 λεπτά). Όταν συνδυάζεται με τη δροπεριδόλη προκαλεί διαχωριστική αναισθησία. Η σουφαιντανύλη, ένα συγγενές φάρμακο, είναι ακόμη πιο ισχυρό από τη φαιντανύλη.

Ηρωίνη Δεν είναι φυσικό προϊόν, αλλά παράγεται με ακετυλιώση της μορφίνης, που προκαλεί τριπλασιασμό της ισχύος της. Επειδή είναι πολύ περισσότερο λιποδιαλυτή, μπορεί να περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό πιο γρήγορα από τη μορφίνη, προκαλώντας ένα πιο έντονο αίσθημα ευφορίας όταν το φάρμακο χορηγείται με ένεση. Η ηρωίνη μετατρέπεται σε μορφίνη μέσα στο σώμα, αλλά η διάρκεια δράσης της είναι περίπου η μισή της μορφίνης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν επιτρέπεται η χρήση της για ιατρικούς σκοπούς.

ΑΣΘΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Κωδεϊνη Είναι ένα αναλγητικό πολύ λιγότερο ισχυρό από τη μορφίνη, αλλά έχει σχετικά μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όταν χορηγείται από το στόμα. Παρουσιάζει καλή αντιβηχική δράση σε δόσεις που δεν προκαλούν αναλγησία. Το φάρμακο προσφέρει μικρότερη δυνατότητα κατάχρησης από τη μορφίνη και σπάνια δημιουργεί εξάρτηση. Προκαλεί λιγότερη ευφορία από τη μορφίνη. Χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με ασπιρίνη ή ακεταμινοφαίνη.

Προποξυφαίνη Είναι παράγωγο της μεθαδόνης. Χρησιμοποιείται ως αναλγητικό για τον ήπιο πόνο και έχει αντιβηχική δράση. Είναι ασθενέστερο αναλγητικό από την κωδεϊνη και απαιτείται περίπου διπλάσια δόση από το φάρμακο αυτό για να επιτευχθεί αναλγητική δράση ισοδύναμη αυτής της κωδεϊνης. Χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με την ασπιρίνη ή την ακεταμινοφαίνη για να προκληθεί μεγαλύτερου βαθμού αναλγησία απ’ ότι κάθε φάρμακο ξεχωριστά.

MIKTOI ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ - ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Τα φάρμακα που διεγείρουν έναν υποδοχέα αλλά αποκλείουν κάποιον άλλο ονομάζονται μικτοί αγωνιστές - ανταγωνιστές. Τα αποτελέσματα από τη χορήγηση τους εξαρτώνται από το αν το άτομο έχει προηγουμένως εκτεθεί σε οπιοειδή. Σε άτομα στα οποία δεν έχουν πρόσφατα χορηγηθεί οπιοειδή, οι μικτοί αγωνιστές-ανταγωνιστές εμφανίζουν δράση αγωνιστών και χρησιμοποιούνται για να ανακουφίσουν από τον πόνο. Σε ασθενείς με εξάρτηση από οπιοειδή, οι αγωνιστές - ανταγωνιστές μπορεί να εμφανίσουν κυρίως αποτελέσματα που οφείλονται σε αποκλεισμό των υποδοχέων, δηλαδή να προκαλέσουν συμπτώματα στέρησης. Τα περισσότερα από τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας προκαλούν δυσφορία αντί για ευφορία και αυτό οφείλεται στην ενεργοποίηση των υποδοχέων σ.

Πενταζοκίνη Βουπρενορφίνη Δρα ως αγωνιστής στους υποδοχείς κ και ασθενέστερα στους υποδοχείς μ και δ. Προκαλεί αναλγησία ενεργοποιώντας υποδοχείς στο νωτιαίο μυελό και χρησιμοποιείται για να ανακουφίσει από πόνο μέτριας έντασης. Προκαλεί λιγότερη ευφορία από την μορφίνη. Βουπρενορφίνη Κατατάσσεται στους μερικούς αγωνιστές που δρουν στους υποδοχείς μ, ενεργεί όπως η μορφίνη σε ασθενείς που δεν έχουν εθιστεί σε αυτή. Μπορεί να αγωνιστεί τη δράση της μορφίνης.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Οι ανταγωνιστές των οπιοειδών προσδένονται με υψηλή χημική συγγένεια στους υποδοχείς των οπιοειδών, αλλά δεν ενεργοποιούν την αντίδραση που προκαλείται από την πρόσδεση των αγωνιστών στον υποδοχέα. Όταν χορηγούνται σε φυσιολογικά άτομα, δεν προκαλούν σημαντικά αποτελέσματα. Ωστόσο, σε ασθενείς που είναι εθισμένοι στα οπιοειδή, οι ανταγωνιστές γρήγορα αναστέλλουν τις δράσεις των αγωνιστών, όπως η ηρωίνη, και προκαλούν την εκδήλωση του συνδρόμου στέρησης από οπιοειδή.

Ναλοξόνη Χρησιμοποιείται για να ανατάξει το κώμα και την καταστολή του αναπνευστικού που προκαλούνται από υπερβολική δόση οπιοειδών. Μέσα σε 30 δευτερόλεπτα από ενδοφλέβια ένεση ναλοξόνης, η καταστολή της αναπνευστικής λειτουργίας και το κώμα ανατάσσονται με αποτέλεσμα ο ασθενής να συνέρχεται και να βρίσκεται σε εγρήγορση. Η ναλοξόνη έχει χρόνο ημίσειας ζωής 60 με 100 λεπτά.

Ναλτρεξόνη Έχει παρόμοιες δράσεις με τη ναλοξόνη. Το φάρμακο αυτό έχει μεγαλύτερη διάρκεια δράσης από τη ναλοξόνη και με μία μόνο δόση ναλτρεξόνης από το στόμα, αποκλείεται μέχρι και για 48 ώρες η δράση της ηρωίνης που έχει χορηγηθεί με ένεση.