ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913 1

ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 2

Βαλκανικοί Πόλεμοι-Βαλκανική Συμμαχία Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν δύο πόλεμοι που έγιναν στα Βαλκάνια το 1912-1913 στους οποίους αρχικά η Βαλκανική Συμμαχία (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα και Βουλγαρία) επιτέθηκε και απέσπασε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την Μακεδονία και το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, ενώ στη συνέχεια, μετά τις διαφωνίες μεταξύ των νικητών για τον τελικό διαμοιρασμό των εδαφών, ξέσπασε δεύτερος πόλεμος (αυτή τη φορά με τη συμμετοχή και της Ρουμανίας) από τον οποίο εξήλθε ηττημένη η Βουλγαρία, χάνοντας το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που είχε αρχικά κατακτήσει. 3

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ Τον Μάρτιο του 1912 η Σερβία και η Βουλγαρία με την έγκριση της Γερμανίας υπέγραψαν συμμαχία εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Βάσει της συμφωνίας σε περίπτωση νίκης επί των Τούρκων, η Βουλγαρία θα προσαρτούσε τα εδάφη ανατολικά του Στρυμόνα, η Σερβία τα εδάφη βόρεια του όρους Σκάρδος. Οι δύο χώρες δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν για το μοίρασμα των εδαφών της Μακεδονίας. Στην συμμαχία προστέθηκε αργότερα και το Μαυροβούνιο. 4

ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ Ο Ελευθέριος Βενιζέλος που ήταν τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, θεωρώντας ότι, αν ξεσπάσει ένοπλη σύγκρουση στα Βαλκάνια χωρίς Ελληνική συμμετοχή θα χανόταν για πάντα η δυνατότητα να υλοποιηθούν οι ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη, υπέγραψε τον Μάιο του 1912 αμυντική συμμαχία με τη Βουλγαρία. Οι δύο χώρες επίσης δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν για το μοίρασμα των εδαφών της Μακεδονίας και συναίνεσαν απλώς στο να κρατήσει κάθε χώρα όσα εδάφη θα κατάφερνε να αποσπάσει από την Οθωμανική αυτοκρατορία. 5

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΩΘΗΣΑΝ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Ένας παράγοντας που ώθησε την Βουλγαρική ηγεσία να δεχθεί τέτοιου είδους συμφωνία ήταν το γεγονός πως η ήττα της Ελλάδας κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 είχε δημιουργήσει στους υπολοίπους Βαλκάνιους την πεποίθηση ότι ο Ελληνικός Στρατός δεν αποτελούσε υπολογίσιμο παράγοντα. Οι Βούλγαροι, οι οποίοι θεωρούσαν ότι είναι «οι Πρώσοι των Βαλκανίων», πίστευαν ότι στην καλύτερη περίπτωση ο Ελληνικός Στρατός θα κολλούσε στα σύνορα ή θα σημείωνε λίγες τοπικές επιτυχίες χωρίς πάντως να μπορέσει να διεκδικήσει με αξιώσεις εδάφη που αποτελούσαν στόχο της Βουλγαρίας. Δέχθηκαν όμως την συμμαχία με την Ελλάδα επειδή πίστευαν στο αξιόμαχο του Ελληνικού στόλου, ο οποίος είχε την δυνατότητα να εμποδίσει την μεταφορά ενισχύσεων από τα λιμάνια της Μικράς Ασίας προς την Ευρωπαϊκή Τουρκία, όπως και πράγματι έκανε. 6

Γενική Βαλκανική κατάσταση 1904 Μεταξύ Σερβίας και Μαυροβουνίου συνομολογείται η Συμφωνία Κεττίγνης που αφορά συμφέροντα επί της Μακεδονίας. Ακολουθεί η (μυστική) Συμφωνία Βελιγραδίου (1904) (συμμαχία Σερβίας - Βουλγαρίας) 1906 Ο ελληνικός ένοπλος αγώνας στη Μακεδονία έχει επικρατήσει. Οι Βούλγαροι εξαπολύουν στη συνέχεια συμμορίες κατά Ελλήνων στην Ανατολική Ρωμυλία ενώ τον Ιούνιο επέδραμαν στη Φιλιππούπολη, Αγχίαλο και Βάρνα. Ακολουθούν σφαγές πυρπολήσεις και διωγμός Ελλήνων. Η Ελλάδα ξεκινά επίσημα, (πρώτη βαλκανική Χώρα), προγράμματα στρατιωτικού εξοπλισμού και εκπαίδευσης. 1907 Μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών συνομολογείται η Δήλωση Συνεννόησης (1907) που περισσότερο αφορά σύσφιξη σχέσεων. 7

Ο Ελληνικός Στρατός το 1912 Ο Στρατός Θεσσαλίας στον οποίο συγκεντρώθηκε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων. Ο Στρατός Ηπείρου, που ο ρόλος του ήταν δευτερεύων. 8

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Ο Α' Βαλκανικός πόλεμος είναι για την Ελλάδα αντιστρόφως ανάλογος, με τις απώλειες. Δηλαδή με μικρές απώλειες η Ελλάδα διπλασιάσθηκε. Αντίστοιχα και η Σερβία εκπλήρωσε όλους τους αντικειμενικούς στόχους της, ενώ η Βουλγαρία είχε πολύ μεγάλες απώλειες ειδικά στο μέτωπο της Αδριανούπολης μετά τον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο τον οποίο η ίδια προκάλεσε, δεν είχε μεγάλα εδαφικά κέρδη. 9

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Το ελληνικό κράτος διπλασιάσθηκε και σε έκταση και σε πληθυσμό με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι καλύτερες προϋποθέσεις για κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα άλλαξε ριζικά και η δομή του πληθυσμού, τόσο για το νέο Ελληνικό κράτος όσο και στο κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που αποσπάστηκε από αυτήν. Δηλαδή, στην θέση ενός ενιαίου οικονομικού χώρου ξαφνικά μπήκαν σύνορα, τα οποία επηρέασαν π.χ. τους νομάδες κτηνοτρόφους οι οποίοι ήταν συνηθισμένοι να μετακινούνται στον ενιαίο χώρο των Βαλκανίων. Ανάλογα επηρεάσθηκαν οι Έλληνες έμποροι, που ήταν η αστική τάξη της εποχής. Μια λύση ήταν η στροφή στη διοίκηση. Δηλαδή οι Έλληνες αστοί από έμποροι άρχισαν να μετατρέπονται σε δημοσίους υπαλλήλους και να τοποθετούνται στον διοικητικό μηχανισμό του νέου Ελληνικού κράτους στην θέση των αποχωρούντων Μουσουλμάνων. 10

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Ταυτόχρονα μεγάλος αριθμός πληθυσμού μετακινήθηκε από όλες και προς όλες τις πλευρές. Υπολογίζονται σε περισσότερες από 400.000 οι Τούρκοι που έφυγαν από την Οθωμανική, Ευρωπαϊκή αυτοκρατορία και πήγαν προς την Τουρκία. Η Ελλάδα δέχθηκε και άλλα κύματα προσφύγων λόγω των διωγμών που υπέστησαν οι Έλληνες στη Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Το Οθωμανικό κράτος ψάχνοντας υπεύθυνους για την ήττα ξέσπασε σε διωγμούς εναντίον των Ελλήνων. Υπολογίζονται σε περισσότερους από 100.000 οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και αντίστοιχος αριθμός από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες που εξαναγκάστηκαν να φύγουν μετά τις βιαιότητες.. 11

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ(ΕΛΛΑΔΑ) Η Μακεδονία πλησίαζε πιο πολύ στη Ευρώπη από τις υπόλοιπες περιοχές του Ελληνικού κράτους. Υπήρχαν αστικά κέντρα αμιγώς ελληνικά κέντρα αλλά και βλάχικα, όπως η Κλεισούρα όπου σε αντίθεση με την επαρχία του Ελληνικού κράτους ήταν εξοικειωμένοι με τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, και βέβαια αυτό αντανακλάται και στα ρούχα που φορούσαν. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι νέες Ελληνίδες ακόμη και στα χωριά της Μακεδονίας δεν φορούν πλέον τα παραδοσιακά ρούχα και μάλιστα οι εύπορες αστές ντύνονται με την τελευταία λέξη της γαλλικής μόδας. 12

ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΠΩΤΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ Οι βαλκανικοί λαοί ποθούσαν την εθνική τους ολοκλήρωση. Το 1912 βρέθηκαν μπροστά σ' έναν κοινό κίνδυνο, όταν οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να εκτουρκίσουν τις άλλες εθνότητες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τότε τα τέσσερα χριστιανικά κράτη Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο και Ελλάδα συμμάχησαν εναντίον της Τουρκίας και της κήρυξαν τον πόλεμο. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για την καλή οργάνωση και τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων. Ο ελληνικός στρατός με αρχηγό το διάδοχο Κωνσταντίνο κινήθηκε προς δύο κατευθύνσεις: την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Αφού διέσπασε τις τουρκικές γραμμές στο Σαραντάπορο, άνοιξε δρόμο προς τη Δυτική Μακεδονία. 13

ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Βασικός στόχος ήταν η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, που η τύχη της κρίθηκε σε αποφασιστική μάχη γύρω από τα Γιαννιτσά. Στις 26 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη, όπου και εγκαταστάθηκε ο βασιλιάς Γεώργιος Α', για να δείξει τη σπουδαιότητα που είχε για την Ελλάδα η Θεσσαλονίκη. Εκεί, ύστερα από λίγους μήνες, δολοφονήθηκε. Στο θρόνο τον διαδέχτηκε ο Κωνσταντίνος, ο οποίος στο μεταξύ, ως αρχιστράτηγος, είχε καταλάβει τα Γιάννενα (21 Φεβρουαρίου 1913) και είχε προχωρήσει στη Βόρεια Ήπειρο. Τον Ιούλιο του 1908 οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης έζησαν μοναδικές, απρόσμενες και αντιφατικές στιγμές, όταν στην πόλη ξέσπασε το από τους ιστορικούς αποκαλούμενο κίνημα, επανάσταση ή πραξικόπημα των Νεότουρκων. 14

ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ Από την άλλη μεριά ο ελληνικός στόλος με αρχηγό το ναύαρχο Κουντουριώτη κυριάρχησε στο Αιγαίο. Κατάφερε να εμποδίσει τη μεταφορά τουρκικών στρατευμάτων από τη Μ. Ασία και παράλληλα απελευθέρωσε πολλά νησιά του Αιγαίου. Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία Στα άλλα μέτωπα του πολέμου η Βουλγαρία είχε σημειώσει επιτυχίες και η Σερβία κατέλαβε περιοχές της Βόρειας Μακεδονίας. Η Βουλγαρία όμως δεν έμεινε ικανοποιημένη από τα εδάφη που πήρε, γι' αυτό ήρθε σε σύγκρουση με τους πρώην συμμάχους της, Έλληνες και Σέρβους. 15

ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Ο Ισμαήλ Εμβέρ πασάς, Τούρκος αξιωματικός, ηγετική μορφή του νεοτουρκικού κινήματος. Στολές Νεότουρκων της εποχής 16

Ο ΌΡΟΣ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ Με τον όρο Νεότουρκοι εννοείται το τουρκικό εθνικιστικό κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» της μεταρρύθμισης που ξεκίνησε στην τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη το 1908. Στα συμφραζόμενα του όρου Νεότουρκοι εντάσσονται αξιωματικοί, πολιτικοί και διανοούμενοι, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν για την επαναφορά του Συντάγματος του 1876, υιοθετώντας το σύνθημα Ελευθερία, Ισότητα και Δικαιοσύνη .Βασικοί στόχοι του κινήματος ήταν η κατάλυση της απολυταρχίας του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β' και η εγκαθίδρυση ενός εκσυγχρονισμένου κράτους στο ευρωπαϊκό πρότυπο, που θα μπορούσε να διατηρήσει την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, καθώς και να αντισταθεί στις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Το κίνημα των Νεότουρκων υπήρξε, αρχικά, σε μεγάλο βαθμό, συνέχεια του κινήματος των Νεοθωμανιστών του 1876. 17

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Με την υποστήριξη του στρατού εκδηλώθηκε το Κίνημα των Νεότουρκων το 1908. Οι λόγοι που οδήγησαν στην επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων σχετίζονται άμεσα με την οικονομική κρίση της αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνα καθώς και με την ιδιαίτερη θέση του στρατού στην οθωμανική κοινωνία. Η οικονομική κρίση της χώρας -έλλειψη ρευστότητας, επενδυτικών κεφαλαίων, και χρόνια ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού- η επιδείνωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και οι άσχημες κλιματολογικές συνθήκες του 1907, με τις συναφείς επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα και τη μείωση των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων. προκάλεσε επιδείνωση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο της αυτοκρατορίας. Αδυνατώντας το κράτος να πληρώσει τους μισθούς των στρατιωτικών, όξυνε την ήδη υπάρχουσα δυσαρέσκεια προς το καθεστώς του Σουλτάνου. 18

ΟΙ ΝΕΟΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥΣ Τέλος οι εξελίξεις στον μακεδονικό χώρο με τα αντιμαχόμενα κινήματα Ελλήνων, Σέρβων και Βουλγάρων θεωρήθηκαν ως ακόμα μια ένδειξη έλλειψης υποστήριξης του στρατού από την κυβέρνηση του Σουλτάνου, που οδήγησαν στην ενίσχυση των επαναστατικών του τάσεων. Βάση των Νεοτούρκων καθ' όλη τη διάρκεια του κινήματος αποτέλεσε η Μακεδονία. Οι Νεότουρκοι κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο τάχθηκαν με το πλευρό της Γερμανίας και χτύπησαν τις οικονομικές θέσεις των Αγγλογάλλων, ενώ με επιθέσεις κατά του ελληνικού και του αρμενικού στοιχείου πέτυχαν μεγάλη δημογραφική αλλοίωση. 19

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ Το νεοτουρκικό κίνημα του 1908 με τις αρχικά φιλελεύθερες επαγγελίες του στάθηκε αφορμή να τερματιστεί ο Μακεδονικός Αγώνας και η δράση των Ελλήνων αξιωματικών. Η Ελληνική κυβέρνηση ανακάλεσε τον Ιούνιο του 1908 όσους αξιωματικούς βρίσκονταν ακόμα στη Μακεδονία και τους απέσπασε, ώσπου να τοποθετηθούν σε κανονικές μονάδες, στο «Ειδικό Γραφείο Εθνικής Δράσεως». Ο Αλέξανδρος Μαζαράκης σημειώνει: «Όλοι όσοι επανήλθαμεν εκ Μακεδονίας, μετά την κατάπαυσιν του εκεί αγώνος, εφέρομεν μαζί μας την πεποίθησιν, ότι πολύ ταχέως ο αγών επικρατήσεως μεταξύ των Βαλκανικών λαών, ο προς στιγμήν ανασταλείς και ο αγών κατά των Νεοτούρκων θα εξελίσσετο εις πόλεμον και ότι αλλοίμονο εις τήν Ελλάδα αν τήν εύρισκε ο πόλεμος αυτός ασθενή στρατιωτικώς...» 20

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ Οι Νεότουρκοι επιχείρησαν να εκτουρκίσουν όλους τους πληθυσμούς του ευρωπαϊκού τμήματος της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπό την πίεση του κινήματος τα βαλκάνια προετοίμασαν από κοινού αγώνα κατά των Τούρκων. Σε αρκετές περιπτώσεις οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να προσεταιριστούν τους βαλκανικούς λαούς και ιδίως τους Έλληνες, τις αντάρτικες ομάδες των οποίων χρησιμοποίησαν συχνά, ώστε να διασχίζουν με ασφάλεια τη Μακεδονία. Οι διαβαλκανικές προστριβές της περιόδου, ήταν επίσης η κατάλληλη ευκαιρία για την εφαρμογή μιας πολύπλοκης εξωτερικής πολιτικής, στόχος της οποίας υπήρξε η ενίσχυση της βαλκανικής έριδας, μέσω μιας υποθετικής προστασίας σε περίπτωση επικείμενης εισβολής κατά βαλκανικής χώρας από μία άλλη. 21

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία Στα άλλα μέτωπα του πολέμου η Βουλγαρία είχε σημειώσει επιτυχίες στη και η Σερβία κατέλαβε περιοχές της Βόρειας Μακεδονίας. Η Βουλγαρία όμως δεν έμεινε ικανοποιημένη από τα εδάφη που πήρε, γι' αυτό ήρθε σε σύγκρουση με τους πρώην συμμάχους της, Έλληνες και Σέρβους. Οι Έλληνες σημείωσαν επιτυχίες εναντίον των Βουλγάρων και πήραν την Ανατολική Μακεδονία- οι Βούλγαροι κράτησαν τη Δυτική Θράκη. Η Β. Ήπειρος με την επιμονή των Μεγάλων δυνάμεων παραχωρήθηκε στην Αλβανία, που τότε δημιουργήθηκε ως κράτος. 22

ΟΙ ΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΜΑΧΩΝ Η Ελλάδα με τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους πέτυχε να περιλάβει στα σύνορα της το μεγαλύτερο μέρος των αλύτρωτων περιοχών (Ήπειρο, Μακεδονία, νησιά Ανατολικού Αιγαίου και Κρήτη), διπλασιάζοντας έτσι την έκταση της. Η ομοψυχία, ο ενθουσιασμός, η αποφασιστικότητα και η γενναιότητα του ελληνικού λαού, σε συνδυασμό με τις ικανότητες των ηγετών του (Βενιζέλου - Κωνσταντίνου) είχαν φέρει θαυμαστά αποτελέσματα. 23

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ 24

Ελευθέριος Βενιζέλος(1864-1936) Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας. Πρωταγωνίστησε στην αυτονομία της Κρητικής Πολιτείας και την οριστική ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, συνέβαλε στην απελευθέρωση της Μακεδονίας, στην είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και στην οργάνωση της χώρας στα πρότυπα αστικού κράτους διατελώντας πάρα πολλές φορές πρωθυπουργός. Ως βουλευτής ξεχώρισε για την ευγλωττία και τις ριζοσπαστικές θέσεις του Τη δυναμική, σταθερή, αισιόδοξη και φωτισμένη ηγεσία του. 25

Ελευθέριος Βενιζέλος(1864-1936) Ένα από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία των πολιτικών αντιλήψεων του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν η οργανική συσχέτιση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Επηρέασε τον πολιτικό κόσμο και έθραυσε τα πολιτικά στεγανά, δημιουργώντας μια ευρεία συναίνεση. Το πολιτικό κίνημά του έφερε στο πολιτικό προσκήνιο μια νέα γενιά πολιτικών και δημιούργησε ικανά κυβερνητικά στελέχη, υπήρξε ο κύριος φορέας του θεσμικού και του συνταγματικού εκσυγχρονισμού της χώρας. Το κράτος αντιμετωπίστηκε ως βασικός μηχανισμός για την εδραίωση του πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού. 26