ΚΑΡΟΤΕΝΟΕΙΔΗ

Είναι φυσικές χρωστικές ουσίες που βρίσκονται στα φυτά, συμπεριλαμβανομένων των φρούτων και λαχανικών, οι οποίες τους δίνουν το λαμπερό χρώμα. Μερικά από αυτά έχουν δράση προβιταμίνης Α κι από αυτά, το trans-β-καροτένιο είναι το πιο ενεργό κι έχει την πιο σημαντική ποσοτική προσφορά στη διατροφή του ανθρώπου. Το β-καροτένιο είναι λιποδιαλυτό. Άλλα σημαντικά καροτενοειδή είναι το α-καροτένιο, η κρυπτοξανθίνη, το λυκοπένιο, η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη.

Το ποσό του β-καροτένιου σε διαιτητικά συμπληρώματα μπορεί να εκφραστεί σε μg ή σε διεθνείς μονάδες (ΙU). Μια μονάδα β-καροτένιου ορίζεται ως η δραστικότητα των 0.6μg β-καροτένιου.Επομένως: 1 μονάδα ( 1U ) β-καροτένιου = 0.6μg β-καροτένιου και 1μg β-καροτένιου = 1.67 μονάδες β-καροτένιου

ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ oΤο β-καροτένιο, η λουτεΐνη, το λυκοπένιο και τα μικτά καροτενοειδή είναι διαθέσιμα υπό μορφή δισκίων και καψών. oΗ δόση δεν έχει καθοριστεί. oΤα διαιτητικά συμπληρώματα παρέχουν 6-15 mg ( μονάδες) β- καροτένιου ανά δόση.

ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ oΒρίσκονται σε μια μεγάλη ποικιλία φρούτων και λαχανικών, αν και μπορεί να μην είναι αυτά που καταναλώνονται συχνά. oΤο α-καροτένιο βρίσκεται στα καρότα και στο κολοκύθι. Το λυκοπένιο συγκεντρώνεται στα κόκκινα φρούτα, όπως η ντομάτα ( ιδιαίτερα μαγειρεμένες ή πολτοποιημένες ντομάτες), καρπούζι και κόκκινο γκρέιπ-φρουτ. Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη βρίσκονται σε σκούρα πράσινα λαχανικά, στην κόκκινη πιπεριά και στο κολοκύθι. Η κρυπτοξανθίνη είναι παρούσα στα μάνγκος, στα πορτοκάλια και στα ροδάκινα.

ΔΡΑΣΗ oΕξουδετερώνουν το μονήρες οξυγόνο, εμποδίζοντας το σχηματισμό ελεύθερων ριζών οξυγόνου oΤο φυσικό β-καροτένιο (cis μορφή) δρα ως αντιοξειδωτικό, ενώ το συνθετικό (trans μορφή) θεωρείται ως προ-οξειδωτικό oΑντιδρούν με τις ελεύθερες ρίζες, δρώντας ως αντιοξειδωτικά oενισχύουν ορισμένες λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος oΕπιπλέον, το α-καροτένιο, το β-καροτένιο και η κρυπτοξανθίνη μπορούν να μετατραπούν σε βιταμίνη Α

ΒΙΟΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ oΤο β-καροτένιο δεν είναι πολύ σταθερή ουσία και καταστρέφεται με την έκθεσή του στο οξυγόνο oΟι ήπιες διαδικασίες μαγειρέματος μπορούν να βελτιώσουν τη βιοδιαθεσιμότητα: η απορρόφηση από το αμαγείρευτο καρότο μπορεί να είναι έως και 1%, αλλά αυξάνεται εντυπωσιακά με το σύντομο βρασμό Εάν οι τροφές παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη φωτιά καταστρέφεται το περιεχόμενό τους σε β- καροτένιο σημαντικές απώλειες μπορούν επίσης να συντελεστούν στην κατάψυξη και την κονσερβοποίηση

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Αν και υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός καρoτενοειδών, η περισσότερη έρευνα έχει διεξαχθεί για τη β-καροτένιο, και είναι λιγότερο γνωστή για άλλα, ιδιαίτερα από την άποψη του μεταβολισμού.

Απορρόφηση Το β – καροτένιο απορροφάται στο βλεννογόνο του λεπτού εντέρου και μετατρέπεται σε ρετινόλη Η απορρόφηση είναι συνήθως 20-50%, αλλά μπορεί να φθάσει και το 10% όταν η πρόσληψη είναι μεγάλη Η μετατροπή του β-καροτένιου σε ρετινόλη καθορίζεται από τις αποθήκες βιταμίνης Α του ατόμου και από το ποσό που λαμβάνεται. Η απόδοση της μετατροπής αυτής ποικίλλει από 2:1 στις χαμηλές προσλήψεις έως 12:1 στις υψηλότερες Κατά μέσον όρο, 25% του απορροφούμενου β-καροτένιου εμφανίζεται να παραμένει άθικτο και 75% μετατρέπεται στη ρετινόλη

Κατανομή  Το άθικτο β-καροτένιο μεταφέρεται στην πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (VLDL) ή την χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (LDL). Τα επίπεδα αίματος δεν διατηρούνται σταθερά αλλά ποικίλλουν κατά προσέγγιση αναλογικά προς τα ποσά που λαμβάνονται  Τα αυξημένα επίπεδα αίματος μπορεί να είναι αποτέλεσμα υπερθυρεοειδισμού, σακχαρώδους διαβήτη, ηπατικής ή νεφρικής νόσου  Η αύξηση των επιπέδων β-καροτένιου μπορεί επίσης να οφείλεται σε μια σπάνια γενετική πάθηση όπου είναι αδύνατη η μετατροπή του β-καροτένιο σε βιταμίνη Α  Όλα τα καροτενοειδή εναποτίθενται στο ήπαρ σε μικρότερο βαθμό από ότι η βιταμίνη Α. Το μεγαλύτερο μέρος αποθηκεύεται στο λιπώδη ιστό, στο δέρμα και την επιδερμίδα και στα επινεφρίδια

Αποβολή Το β-καροτένιο απεκκρίνεται κυρίως στα κόπρανα

ΧΡΗΣΕΙΣ Διατροφή πλούσια σε καροτενοειδή θεωρείται ότι είναι προστατευτική έναντι διαφόρων καταστάσεων, όπως ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι τα συμπληρώματα β- καροτένιου είναι ευεργετικά για αυτούς τους λόγους Καροτενοειδή, όπως το λυκοπένιο και η λουτεϊνη, μελετώνται τώρα. Τα προκαταρκτικά στοιχεία προτείνουν ότι η λουτεϊνη μπορεί να δρα προστατευτικά στον καταρράκτη και την εκφύλιση ώχρας κηλίδος, ενώ το λυκοπένιο μπορεί να δρα προστατευτικά ενάντια στην εκφύλιση ωχράς κηλίδος και τον καρκίνο του προστάτη

ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ oΚανένα σοβαρό πρόβλημα δεν έχουν αναφερθεί oΤα συμπληρώματα πρέπει να αποφεύγονται από ανθρώπους με γνωστή υπερευαισθησία στα καροτενοειδή Εγκυμοσύνη και θηλασμός Εγκυμοσύνη και θηλασμός oΚανένα πρόβλημα δεν έχει αναφερθεί

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Αντίθετα από τη ρετινόλη, τα καροτενοειδή είναι γενικά μη τοξικά Λήψη >30mg καροτενοειδών καθημερινά μπορεί να οδηγήσει σε υπερκαροτιναιμία, που χαρακτηρίζεται από έναν κιτρινωπό χρωματισμό του δέρματος και μια πολύ υψηλή συγκέντρωση καροτενοειδών στο πλάσμα. Μία κατάσταση είναι αβλαβής και αντιστρέψιμη Η υπερκαροτιναιμία διαφοροποιείται σαφώς από τον ίκτερο από την εμφάνιση του επιπεφυκότα (κίτρινος σε υπερκαροτιναιμία, αλλά όχι στον ίκτερο) Διάρροια, ίλιγγος και αρθραλγία μπορούν να εμφανιστούν περιστασιακά με τα συμπληρώματα καροτίνης Αλλεργικές αντιδράσεις (πυρετός και οίδημα προσώπου), αμηνόρροια και λευκοπενία σπάνια αναφέρονται

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η λήψη μέχρι 5 mg β-καροτένιου ανά κιλό σωματικού βάρους είναι αποδεκτή Η μόνη σοβαρή τοξική εκδήλωση της πρόσληψης καροτενοειδών είναι αμφιβληστροειδοπάθεια κανθαξανθίνης, η οποία μπορεί να αναπτύχθει σε ασθενείς με ερυθροποιητική πρωτοπορφυρία και τις σχετικές διαταραχές που αντιμετωπίζονται με μεγάλες καθημερινές δόσεις ( mg) της κανθαξανθίνης (ένα παράγωγο της β- καροτίνης) για μακρές περιόδους

ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Μέχρι πρόσφατα επικρατούσε η άποψη ότι το β-καροτένιο είναι πρόδρομη ουσία της βιταμίνης Α χωρίς άλλο βιολογικό ρόλο, γι’ αυτό δεν υπάρχει ενιαία γραμμή ως προς τις ημερήσιες διατροφικές ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού για αυτήν την ουσία Στην Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ δεν έχουν καθοριστεί ακόμα οι ημερήσιες διατροφικές ανάγκες, ενώ στη Φινλανδία είναι 6mg, στην Γαλλία 4mg και στη Γερμανία 2mg