Νεοελληνικός διαφωτισμός 1669 -(1774)-1821

Διαφωτισμός Αγγλία και Γαλλία – 17ος και 18ος αιώνας Αγγλικός εμπειρισμός Γαλλικός διαφωτισμός Εγκυκλοπαιδεία, ή Λεξικόν συστηματικόν των επιστημών, των τεχνών και των επαγγελμάτων, 1751-1772

Διαφωτισμός «Στόχος της εγκυκλοπαιδείας είναι να ενώσει τις σκορπισμένες πάνω στη γη γνώσεις, να διατυπώσει το γενικό σύστημα στους συγχρόνους μας και να τα μεταδώσει στους ανθρώπους που θα έλθουν ύστερα από μας...» 1669 Ποιητική ερημία (αντιποιητικός αιώνας)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Η περίοδος της προετοιμασίας (1669-1774) Η περίοδος της ακμής (1774-1821) «...στον 15ο αιώνα πήγαιναν στη Δύση να διδάξουν, τώρα πηγαίνουν για να διδαχτούν...» (Πολίτης) Ιταλία (Πάντοβα) Ερωτόκριτος – Βενετία, 1713 Κωνσταντινούπολη (Φαναριώτες)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Παραδουνάβιες (Παρίστριες) Ηγεμονίες Στη Γαλλία – κοινωνικός αγώνας Στην Ελλάδα – εθνικός αγώνας για την απελευθέρωση από τους Τούρκους Η κατάσταση στην Οθωμανική αυτοκρατορία (ξεπερασμένο διοικητικό σύστημα) Άνοδος της εμπορικής τάξης με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Παντού σχεδόν οι τόποι της [Ελλάδος] είναι εύφοροι εις κάθε λογής γεννήματα, εις σιτάρια, κριθάρια [...] και θρέφουν διάφορα ζώα, άλογα, βόδια, πρόβατα [...] Μα μ’ ‘όλα αυτά οι κάτοικοι είναι δυστυχείς, επειδή εις ευζωία συμβάλλει πρώτα η ευνομία...

Νεοελληνικός διαφωτισμός ...Η Ελλάδα έχωντας έναν τέτοιο τόπο δεν ήθελε δοκιμάζη καμμιά φορά πείνα, ή ακρίβεια, η διοίκηση όμως την κάμνει να πέφτη και εις αυτό το κακό πολλαίς φοραίς… (Γρηγόριος Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Γεωγραφία νεωτερική, 1791)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Αποδέσμευση της σκέψης και της πνευματικής δημιουργίας από τη θρησκευτική αυθεντία (η δύναμη του ορθού λόγου) Δημαράς Βολταίρος (Ευγένιος Βούλγαρης, Ιώσηπος Μοισιόδακας) Εγκυκλοπαιδεία (Ρήγας Φεραίος, Δημήτριος Καταρτζής) Ιδεολόγοι (Αδαμάντιος Κοραής)

Νεοελληνικός διαφωτισμός «Έχει χρείαν η Ελλάς από της Ευρώπης, διότι ενώ η Ελλάς υστερείται από πάντων, η Ευρώπη πλουτεί από πάντων» (Ι. Μοισιόδακας) «Αθεΐζουσιν όσοι σπουδάζουσιν εις την Φραγγία, και μετά την επιστροφήν αυτών συναθεΐζουσιν και ετέρους» (Ιερόθεος Δενδρίνος)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Εκδοτική παραγωγή (τυπογραφεία στο εξωτερικό – Βιέννη, Λειψία, Παρίσι) Συνδρομητές (1749) Γεώργιος Βεντότης – 1784 Αδέρφια Μαρκίδες - Πούλιου Η πρώτη γνωστή ελληνική εφημερίδα – Εφημερίς (1790-1797), τύπωσαν και τα έργα του Ρήγα Serbske Novine Λογοκρισία

Νεοελληνικός διαφωτισμός «...Καθώς πρέπει να αποβάλλομεν τα Αιρετικά βιβλία, έτζι πρέπει να αποβάλλωμεν και τα Ερωτικά [...] και όσοι γράφουν ή τυπώνουν, ή αγοράζουν, ή διαβάζουν ή ακούουν αυτά, βαρέως αμαρτάνουσιν, και πρέπει να διορθωθούν...» Ιταλία Άνθη ευλαβείας (Βενετία, 1718) – σχολικό λεύκωμα

Νεοελληνικός διαφωτισμός Εκκλησιαστική ρητορική («Διδάσκαλοι του Γένους») Φραγκίσκος Σκούφος –Τέχνη ρητορικής (1681) Ευγένιος Βούλγαρης Αθωνιάδα Σχολή (Άγιον Όρος) Λογική (1766) Έφερε στην ελληνική γλώσσα: Δοκίμιο, ανεξιθρησκεία Σχεδίασμα περί της ανεξιθρησκείας ή περί της ανοχής των ετεροθρήσκων

Νεοελληνικός διαφωτισμός Ιώσηπος Μοισιόδακας Μαθητής του Βούλγαρη Απολογία (Βιέννη, 1780) «Απλούν ύφος» «Το πρώτον μου έγκλημα το λοιπόν ήτον, ότι τα μαθήματά μου ήσαν μπακάλικα...» «Και μήτε ας μου ειπή τινάς, ότι τάχα ο ζυγός της δουλείας τους αφαιρεί την ευκαιρία της φροντίδος. Εγώ εδιέτριψα εις πολλοτάτους τόπους της Ελλάδος, και ηξεύρω τι ομιλώ...»

Νεοελληνικός διαφωτισμός Φαναριώτες Οικογένεια Μαυροκορδάτοι Νικόλαος Μαυροκορδάτος – Φιλοθέου πάρεργα (ημιτελές,1718, εκδόθηκε το 1800) Το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα – Henry Tonnet, Κωνσταντίνος Δημαράς Προσπάθεια σύνθεσης ενός μυθιστορηματικού κειμένου- Μάριο Βίτι

Νεοελληνικός διαφωτισμός Αν ήταν εραστής γνήσιος της ελληνικής ελευθερίας, όφειλε να εκδυθή τον τίτλον [του πρίγκιπα] ως μολυσμένον τούρκικον φόρεμα...(Κοραής για τον Α. Μαυροκορδάτο) Ένας εχθρός της Ελλάδος, ένας βρωμοάρχων του Φαναρίου...(Ελληνική νομαρχία)

Νεοελληνικός διαφωτισμός Λέγουν έχομεν βιβλία και ρομάντζα γαλλικά, όλα τ’ άλλα τα βιβλία είναι μελαγχολικά. Είμεθα πεφωτισμένοι, φιλοσόφων μαθηταί, και οι συγγραφείς οι πρώην ήτον ολ’ υποκριταί... Όθεν με αυτά τα φώτα, με φραντσέζικα χαρτιά, αναιδώς οι νέοι βάζουν εις τα σπίτια των φωτιά... Οι ρομαντζολόγοι νέοι, φωτισμένοι ευγενείς Ούτε πίστην εις τα θεία, ούτε σέβας εις γονείς... (Ηθική στιχουργία, 1794)

Φαναριωτική ποίηση Μισμαγιές ή κατάστιχα – Ανθολογία και γενικά, συλλογή χειρόγραφων (έμμετρων) κειμένων της εποχής (στιχουργήματα πρωτότυπα ή μεταφρασμένα, λυρικά τραγούδια ή αποσπάσματα από θεατρικά κείμενα) Διάφορα ηθικά και αστεία στιχουργήματα (Βιέννη, 1818) Ζήσης Δαούτης

Φαναριωτική ποίηση Εις τον τρέχοντα αιώνα Πάσχουν όλοι με αγώνα Να τους λέγουν ευγενείς. Πλην η λέξις τι σημαίνει, Πάντες αγνοούν εν γένει, δεν το εννοεί κανείς. Είμαι, λέγεις, πατριώτης, Άρχων τάξεως της πρώτης, Δεν με βλέπεις τι φορώ;

Φαναριωτική ποίηση Πάντα είμαι στολισμένος, Και χρυσά ενδεδυμένος, στον αρχόντων τον χορό. Ευγενής ειμ’ εκ προγόνων, Γένος παλαιόν προ χρόνων, Κατά πάντα θαυμαστός... [4. Εις τον τρέχοντα αιώνα]

Νεοελληνικός διαφωτισμός Ριζοσπαστικά κείμενα: « Ο Ανώνυμος του 1789» - αποσπασματικό πεζό κείμενο Γελοιοποίηση της φαναριώτικης τάξης Πιθανώς εναντίον του Ε. Βούλγαρη («περί ανεξιθρησκείας») Ρωσαγγλογάλλος (1799-1805) – έμμετρη σάτιρα Ελληνική νομαρχία ήτοι Λόγος περί ελευθερίας (1806) – αφιερωμένο στον Ρήγα Βελεστινλή (στρατευμένη λογοτεχνία)

Γλωσσικό ζήτημα Με ποιο γλωσσικό όργανο θα γίνει ο «φωτισμός του γένους»; Αντιπαράθεση δημοτικής-καθαρεύουσας («διγλωσσία») Πρώιμη μεταχριστιανική εποχή – αττικισμός Διαφορά ανάμεσα στην καθημερινή γλώσσα και γλώσσα της παιδείας Διόρθωση των γλωσσικών τύπων των Ευαγγελίων

Γλωσσικό ζήτημα Βυζαντινή λόγια και δημώδης γλώσσα αρχαΐζουσα – λαϊκή γλώσσα Ζωντανή γλώσσα (εθνικό ιδίωμα) ή νεκρή γλώσσα δημοτικιστές (χυδαϊστές) και αρχαΐστές Κοραής - μέση οδός

Γλωσσικό ζήτημα Καθαρισμός και καλλωπισμός της γλώσσας και μορφολογική διόρθωση των βαρβαρικών στοιχείων Συντηρητικοί (αρχαΐζουσα), μετριοπαθείς προοδευτικοί (μέση οδός), ριζοσπάστες προοδευτικοί (προφορική ως εθνική γλώσσα)