ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ

I.ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Α.ΜΟΡΦΗ Στίχος έμμετρος (ρυθμός που προκύπτει από την εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών). Ύπαρξη ομοιοκαταληξίας: Ζευγαρωτή (ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος με τον δεύτερο στίχο, ο τρίτος με τον τέταρτο), πλεκτή (ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος με τον τρίτο στίχο και ο δεύτερος με τον τέταρτο), σταυρωτή (ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος με τον τέταρτο στίχο και ο δεύτερος με τον τρίτο). Κάποτε υπάρχουν συνδυασμοί των παραπάνω, οπότε η ομοιοκαταληξία είναι μεικτή.

 Ο λόγος οργανωμένος σε στροφές με ορισμένο αριθμό στίχων  Ο λόγος οργανωμένος σε στροφές με ορισμένο αριθμό στίχων. Στίχοι με ορισμένο αριθμό συλλαβών. Ύπαρξη στίξης που ακολουθεί τους γνωστούς κανόνες της.

Β.ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Τίτλος που προϊδεάζει ή προεξαγγέλλει το περιεχόμενο. Τίτλος που προϊδεάζει ή προεξαγγέλλει το περιεχόμενο. Λογική διάταξη και ανάπτυξη του θέματος. Αναλυτική διατύπωση.  Έντονα λυρικό περιεχόμενο.  Χρήση εκφραστικών μέσων.

Γ.ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ •Λέξεις με ποιητικό βάρος που αντλούνται από πολλά πεδία: τα μυθολογικά σύμβολα, τον εσωτερικό/ ψυχικό κόσμο, τη φαντασία και τη μεταφυσική. •Ανάλογο της γλώσσας και των συνδυασμών της είναι και το ύφος: λυρικό, περίτεχνο, επιμελημένο.

II.ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ Α.ΜΟΡΦΗ * Έλλειψη μέτρου (συγκεκριμένου τονισμού των συλλαβών), ύπαρξη μόνο εσωτερικού ρυθμού. * Έλλειψη ομοιοκαταληξίας- ελεύθερος στίχος. * Άνισα τα στροφικά σύνολα. Οι στίχοι μπορεί να είναι μονόλεξοι ή και μονοσύλλαβοι.

Β.ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Τίτλος «κρυπτικός», δυσνόητος ή αμφίσημος Υποδήλωση ή και απόκρυψη του θεματικού κέντρου. Πυκνή και ερμητική διατύπωση. Έντονα δραματικός λόγος, ελλειπτικός, υπαινικτικός, άλλοτε λιτός και αφαιρετικός, άλλοτε ρεαλιστικός και άλλοτε υπερρεαλιστικός (που ξεπερνά την πραγματικότητα και τη συνδυάζει με τη φαντασία).

Απρόβλεπτη νοηματική φόρτιση των λέξεων, απρόσμενοι συνδυασμοί τους με πρωτότυπη χρήση των συμβόλων. Πολύσημα νοήματα με έντονο το υποκειμενικό στοιχείο. Χρήση των εκφραστικών μέσων, έτσι ώστε να προάγεται η δραματικότητα του λόγου.

Γ.ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ  Χρήση λέξεων της καθημερινότητας, πεζολογικών, τετριμμένων, αντιποιητικών.  Το ύφος είναι λιτό και φυσικό. Η λιτή έκφραση και το απλό ύφος, ωστόσο, δεν αποκλείεται να κτίζουν ονειρικούς κόσμους.

ΡΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ α. ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ  Ο ρομαντισμός αμφισβητεί όλους τους κανόνες, τις ηθικές αξίες του κλασικού παρελθόντος και γενικά την παράδοση. Στη θέση αυτών τοποθετεί το συναίσθημα και τη φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό και το ιδανικό.  Όλα αυτά οδηγούν το ρομαντισμό στο παράδοξο και το μυστηριώδες, το ονειρικό, το υπερφυσικό, το ασαφές και το συγκεχυμένο, σε συνδυασμό με μια διάχυτη μελαγχολία και απαισιοδοξία, καθώς και μια νοσταλγική διάθεση για τα περασμένα.

 Οι ρομαντικοί δείχνουν μια προτίμηση για θέματα όπως η περιπέτεια, ο έρωτας (συνήθως μελαγχολικός ή καταδικασμένος), ο ηρωισμός και οι αγώνες για την ελευθερία.  Ο ρομαντισμός ενδιαφέρεται για τη σύνδεση τέχνης και ζωής. Γι’ αυτό και αγκαλιάζει τους αγώνες των λαών για ελευθερία, δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία, πιστεύει στα ιδανικά της επανάστασης και, γενικά, επιδιώκει την πολιτική δράση.

β. ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Ρεαλισμός λέγεται η λογοτεχνική πνευματική κίνηση που γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αι. και εκφράζει την πραγματικότητα, την αντιρρομαντική διάθεση. Ο όρος «ρεαλισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη res, που σημαίνει το πράγμα, το αντικείμενο. realismus = η πραγματικότητα, o πραγματισμός, η πραγματοκρατία.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού είναι: δείχνει μια τάση για αντικειμενικότητα αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν από μόνα τους επιλέγει θέματα κοινά, από την καθημερινή ζωή και πραγματικότητα παρουσιάζει κοινές εμπειρίες.

γ. ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ  Ο όρος παρνασσισμός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1866 από τους Μαντές και Ντε Ρικάρ, όταν εξέδωσαν το φιλολογικό περιοδικό Σύγχρονος Παρνασσός –με αναφορά στο ελληνικό όρος Παρνασσός και την μυθολογική του υπόσταση ως κατοικίας των Μουσών.  Ως λογοτεχνικό ρεύμα ο παρνασσισμός αποτέλεσε μια αντίδραση στο κίνημα του ρομαντισμού.

Χαρακτηριστικό των ποιημάτων των παρνασσιστών είναι η στατικότητα, γι’ αυτό παρομοιάζονται με ζωγραφικούς πίνακες. Ακριβείς περιγραφές και επιμονή στην αναζήτηση των κατάλληλων λέξεων, ειδικά των επιθέτων. Οι ποιητές αντλούσαν την έμπνευσή τους από σκηνές της καθημερινής, κοινωνικής, αλλά και ιστορικής πραγματικότητας. Ως προς τη μορφή, οι παρνασσιστές επεδίωκαν την απόλυτη τελειότητα. Επεξεργάζονταν πολύ τους στίχους και πειθαρχούσαν απόλυτα στους μετρικούς κανόνες. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των ποιημάτων τους, που, ωστόσο, τα οδήγησε σε μια ψυχρότητα.

δ.ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ1  Λογοτεχνικό/καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε από τη Γαλλία γύρω στα 1880.  Επηρέασε σε μεγαλύτερο βαθμό την ποίηση και σε μικρότερο τη μουσική και τη ζωγραφική (ιμπρεσιονισμός).  Γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του παρνασσισμού και αποτελεί κατά κάποιο τρόπο «επιστροφή» στο ρομαντισμό.  Συνδυάζει την εσωτερικότητα και το λυρισμό του ρομαντισμού, χωρίς όμως το στόμφο και την υπερβολική αισθηματολογία. «Πατέρας» του συμβολισμού θεωρήθηκε ο Γάλλος ποιητής Μπωντλαίρ. --------------------------------------- 1. Το ρεύμα αυτό ανήκει εξίσου και στη μοντέρνα ποίηση.

Η ποίηση του συμβολισμού χαρακτηρίζεται από εσωτερικότητα, είναι ποίηση της ψυχικής διάθεσης και των συναισθημάτων.  Τα αντικείμενα- πράγματα του εξωτερικού κόσμου, ιδιαίτερα τα στοιχεία της φύσης, γίνονται σύμβολα και αντιστοιχούν στις εσωτερικές, στις ψυχικές καταστάσεις και διαθέσεις του ποιητικού υποκειμένου.

Οι ιδέες και τα συναισθήματα δεν εκφράζονται καθαρά, αλλά υποβάλλονται μέσω εικόνων- συμβόλων. Είναι ποίηση υπαινικτική που ενεργοποιεί τη φαντασία.  Χαρακτηρίζεται από μουσικότητα. Η ποίηση του συμβολισμού στηρίζεται στην ηχητική μαγεία των λέξεων.  Βαθμιαία και σταδιακά οι συμβολιστές ποιητές απομακρύνονται από σχήματα και μορφές της παραδοσιακής ποίησης και μεταβαίνουν προς τη μοντέρνα. Ο στίχος τους «απελευθερώνεται», γίνεται αρχικά «απελευθερωμένος» και αργότερα «ελεύθερος».

ΡΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Ο υπερρεαλισμός γεννήθηκε το 1924 στη Γαλλία. Δεν περιορίστηκε στη λογοτεχνία, αλλά αναπτύχθηκε σε όλες σχεδόν τις τέχνες. Αρχηγός του κινήματος και συγγραφέας του υπερρεαλιστικού «μανιφέστου» είναι ο Αντρέ Μπρετόν.

Οι υπερρεαλιστές αξιοποιούν τα διδάγματα του συμβολισμού και επηρεάζονται έντονα από τη θεωρία της ψυχανάλυσης. Θεωρούν ότι δεν πρέπει να μένουν εγκλωβισμένοι στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, αλλά, χρησιμοποιώντας τη φαντασία, το όνειρο και το ασυνείδητο, προσπαθούν να σπάσουν τα δεσμά του ρεαλισμού, της αληθοφάνειας και της ευλογοφάνειας, ώστε να ξεφύγουν από τον έλεγχο της λογικής και κάθε είδους προκαταλήψεων και να φτάσουν σε μια «υπερ-πραγματικότητα». Στην ποίηση ειδικότερα, οι υπερρεαλιστές χρησιμοποιούν κάθε μέσο που θα μπορούσε να τους φέρει σε άμεση επαφή με το υποσυνείδητο (καταγραφή ονείρων, ύπνωση), καθώς και τη λεγόμενη αυτόματη γραφή, στην οποία ο δημιουργός καταγράφει ό,τι του υπαγορεύει το υποσυνείδητό του, χωρίς την παρέμβαση της λογικής.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Οι μαθητές θα χωριστούν σε 4 ομάδες των 5 μαθητών. Κάθε ομάδα θ’ ασχοληθεί με ένα διαφορετικό λογοτεχνικό ρεύμα.

1η ΟΜΑΔΑ Θα μελετήσει ρομαντισμό:  Δ. Σολωμός, «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»  Λ. Μαβίλης, «Μούχρωμα» ρομαντ

2η ΟΜΑΔΑ Θα μελετήσει παρνασσισμό:  Κ. Παλαμάς, «Αγορά»  Ν 2η ΟΜΑΔΑ Θα μελετήσει παρνασσισμό:  Κ. Παλαμάς, «Αγορά»  Ν. Καμπάς, « Φθινόπωρον»

Θα μελετήσει συμβολισμό: → Κ.Π. Καβάφης, «Ιθάκη» 3η ΟΜΑΔΑ Θα μελετήσει συμβολισμό: → Κ.Π. Καβάφης, «Ιθάκη» → Ναπ. Λαπαθιώτης, «Νυχτερινό»

Θα μελετήσει υπερρεαλισμό: 4η ΟΜΑΔΑ Θα μελετήσει υπερρεαλισμό: →Α. Εμπειρίκος, «Τρία αποσπάσματα» →Μ. Σαχτούρης, «Ο Ελεγκτής»

Η 1η ομάδα χωρίζεται σε δύο υποομάδες Η πρώτη:  εισέρχεται στο ψηφιακό περιβάλλον του λογισμικού «Ανεμόσκαλα»,  επιλέγει τον Διονύσιο Σολωμό,  πληκτρολογεί τον τίτλο του ποιήματός του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» και  μελετά τα αποσπάσματα του ποιήματος που ανήκουν σε τρία διαφορετικά Σχεδιάσματα. http://www.greek-language.gr/Resources/literature/tools/concordance/index.html  Έπειτα, εντοπίζει τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης και του ρεύματος του ρομαντισμού στο συγκεκριμένο ποίημα.  Η ομάδα καλείται να καταγράψει αυτά τα χαρακτηριστικά σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στην τελική συζήτηση όλων των ομάδων.

Η δεύτερη: εισέρχεται στην ιστοσελίδα του ψηφιακού σχολείου του Υ.ΠΑΙ.Θ. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/262/1916,6371/ επιλέγει το εμπλουτισμένο διαδραστικό σχολικό βιβλίο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α’ Λυκείου, βρίσκει και διαβάζει το ποίημα του Λορέντζου Μαβίλη, «Μούχρωμα», αναζητά τα λυρικά στοιχεία στο ποίημα, καθώς και άλλα στοιχεία παραδοσιακής ποίησης σ’ αυτό. Η ομάδα καλείται να καταγράψει τα συμπεράσματα της έρευνάς της σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στις υπόλοιπες ομάδες κατά τη διάρκεια της συζήτησης που θα λάβει χώρα μέσα στην τάξη.

Η 2η ομάδα χωρίζεται σε δύο υποομάδες: Η πρώτη:  εισέρχεται στην ιστοσελίδα «Πύλη για την ελληνική γλώσσα» http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/anthologies/new/show.html?id=186  διαβάζει το ποίημα «Αγορά» του Κωστή Παλαμά,  εντοπίζει χαρακτηριστικά του ρεύματος του παρνασσισμού στο ποίημα.  Η ομάδα καλείται να καταγράψει τα συμπεράσματα της έρευνάς της σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στις υπόλοιπες ομάδες κατά τη διάρκεια της συζήτησης που θα λάβει χώρα μέσα στην τάξη.

Η δεύτερη: πληκτρολογεί τη διεύθυνση της Πύλης για την ελληνική γλώσσα, http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/anthologies/new/page_025.html αυτόματα κατευθύνεται στην Ανθολόγηση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, επιλέγει το ποίημα «Φθινόπωρον» του Νίκου Καμπά, το μελετά και εντοπίζει στοιχεία παραδοσιακής ποίησης σε αυτό. Η ομάδα καλείται να καταγράψει αυτά τα χαρακτηριστικά σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στην τελική συζήτηση όλων των ομάδων.

Η 3η ομάδα χωρίζεται σε δύο υποομάδες Η πρώτη: Εισέρχεται στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού http://www.snhell.gr/ βρίσκει το αρχείο Κ.Π. Καβάφης, επιλέγει την εργογραφία, πληκτρολογεί τη λέξη «Ιθάκη» στο κενό πλαίσιο με τον τίτλο κείμενο, προχωρά στην ανάγνωση του ποιήματος, εντοπίζει τα σύμβολα του ποίηματος και προσπαθεί να τα αποκωδικοποιήσει. Η ομάδα καλείται να καταγράψει τις απόψεις της σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τις παρουσιάσει στην τελική συζήτηση όλων των ομάδων.

Η δεύτερη: εισέρχεται στο ψηφιακό περιβάλλον της ιστοσελίδας http://www.sansimera.gr/biographies/716 διαβάζει τη βιογραφία του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, επιλέγει από το Λογοτεχνικό Ανθολόγιο, που βρίσκεται στο κάτω μέρος της σελίδας, το ποίημα «Νυχτερινό», μελετά το ποίημα και βρίσκει τα ρομαντικά στοιχεία που υπάρχουν σ’ αυτό με επιδράσεις και του συμβολισμού. Η ομάδα καλείται να καταγράψει τα συμπεράσματα της έρευνάς της σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στις υπόλοιπες ομάδες κατά τη διάρκεια της συζήτησης που θα λάβει χώρα μέσα στην τάξη.

Η 4η ομάδα χωρίζεται σε δύο υποομάδες Η πρώτη: Εισέρχεται στην ιστοσελίδα: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSB106/544/3563,14872/ ανοίγει το σύνδεσμο μελετά τα «Τρία αποσπάσματα» του Ανδρέα Εμπειρίκου

 βρίσκει τις άγνωστες λέξεις στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Μ  βρίσκει τις άγνωστες λέξεις στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Μ.Τριανταφυλλίδη http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/ εντοπίζει τα χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης και του υπερρεαλισμού στο ποίημα,  Η ομάδα καλείται να καταγράψει αυτά τα χαρακτηριστικά σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στην τελική συζήτηση όλων των ομάδων.

Η δεύτερη: Εισέρχεται στην ιστοσελίδα http://tovivlio.net/%CE%BC%CE%AF%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%83%CE%B1%CF%87%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B7%CF%82-%E1%BD%81-%E1%BC%90%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CF%84%CE%AE%CF%82/ διαβάζει το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη, «Ο Ελεγκτής» εντοπίζει στοιχεία υπερρεαλισμού στο ποίημα και προβληματίζεται για το ρόλο του ποιητή στην κοινωνία καλείται να καταγράψει τα στοιχεία και τις απόψεις της σ’ έναν επεξεργαστή κειμένου και να τα παρουσιάσει στην τελική συζήτηση όλων των ομάδων.

Ακολουθεί συζήτηση όλων των ομάδων για τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης καθώς και για τα στοιχεία του κάθε ρεύματος που εντοπίζονται στα ποιήματα που δόθηκαν. Η αξιολόγηση των ομάδων, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την ολοκλήρωση του σχεδίου μαθήματος, γίνεται με κριτήριο τη συνεργασία των μελών των ομάδων όσο διεξαγόταν η έρευνα και τη συμμετοχή τους στη συζήτηση.

http://www.wordle.net/show/wrdl/7850912/%CE%A0%CE%9F%CE%99%CE%97%CE%A3%CE%97