O ρόλος των γονέων στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών Αικ Καθηγήτρια Ψυχολογίας Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 1 10/4/2017

Τι είναι γονεϊκή τυπολογία; Ποιες εκφάνσεις της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών θα εξετάσουμε; Αυτοεκτίμηση Συναισθηματική Κοινωνική Ενσυναίσθηση Νοημοσύνη συμπεριφορά

Γονεϊκή τυπολογία Η άσκηση του ρόλου του γονέα είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που προϋποθέτει την υιοθέτηση συγκεκριμένων μορφών συμπεριφοράς με στόχο τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού

Η γονεϊκή τυπολογία αντανακλά: τις μεθόδους και πρακτικές ανατροφής και διαπαιδαγώγησης των παιδιών από τους γονείς, καθώς και τις αξίες, τα πρότυπα και μορφές συμπεριφοράς που μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά (Darling & Steinberg, 1993)

Γονεϊκή τυπολογία Σύμφωνα με μελέτες των: Baumrind Maccoby & Martin (1966, 1967, 1968, 1971,1980, 1989, 1991,1996), και Maccoby & Martin (1983) η τυπολογία του Γονέα με βάση τη συμμετοχή του στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών του έχει ως εξής: 1) Υποστηρικτικός γονέας (authoritative) 2) Αυταρχικός γονέας (authoritarian) 3) Επιτρεπτικός γονέας (permissive) 4) Αδιάφορος γονέας (indifferent) 5

Υποστηρικτικός Αυταρχικός Επιτρεπτικός Αυστηρός Τυπολογία του Έλληνα Γονέα με βάση τη συμμετοχή του στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών Υποστηρικτικός Αυταρχικός Επιτρεπτικός Αυστηρός [Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2009, Αντωνοπούλου & Τσίτσας, 2012]

Υποστηρικτικός γονέας Συζητά με τα παιδιά του Εκφράζει την αγάπη του στα παιδιά του Παρέχει εξηγήσεις στα παιδιά του για τις ποινές που επιβάλλει σε αυτά Θέτει σαφή όρια στα παιδιά του Ενθαρρύνει τα παιδιά του να είναι ανεξάρτητα Ελέγχει τα παιδιά του με αγάπη Εμπιστεύεται τα παιδιά του Kατανοεί τα παιδιά του Επαινεί τα παιδιά του Δείχνει τρυφερότητα στα παιδιά του

Αυταρχικός γονέας Επιβάλλει ποινές στα παιδιά του Τιμωρεί τα παιδιά του χωρίς να τους δίνει εξηγήσεις Έχει υπερβολικές απαιτήσεις από τα παιδιά του Απαιτεί από τα παιδιά του τυφλή υπακοή και σεβασμό Ασκεί αυστηρό έλεγχο στα παιδιά του Δεν ανέχεται να διαφωνούν τα παιδιά του μαζί του Ξεσπάει το θυμό του στα παιδιά του Χρησιμοποιεί την τιμωρία ως μέσο πειθαρχίας

Επιτρεπτικός γονέας Έχει λίγες απαιτήσεις από τα παιδιά του Συντάσσεται με τις παρορμήσεις των παιδιών του Υποκύπτει στις επιθυμίες των παιδιών του Λέει στο παιδί του με πιο τρόπο θα το τιμωρήσει, αλλά δεν εφαρμόζει την τιμωρία Κακομαθαίνει τα παιδιά του

Αυστηρός γονέας Ασκεί κριτική στα παιδιά του, όταν η συμπεριφορά τους δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του Κάνει συνέχεια συστάσεις στα παιδιά του για να βελτιωθεί η συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις επιθυμίες του Μαλώνει και φωνάζει στα παιδιά του, όταν του φέρονται άσχημα Πιέζει τα παιδιά του να ακολουθούν τους κανόνες της οικογένειας

Το παιδί του Υποστηρικτικού γονέα Είναι: Ανεξάρτητο Φιλικό Διεκδικητικό Επιτυχημένο Αρεστό στους άλλους Ρυθμίζει τη συμπεριφορά του αποτελεσματικά Έχει αυτοπεποίθηση Έχει αυτοεκτίμηση

Το παιδί του Αυταρχικού Γονέα Έχει: Εσωστρέφεια Χαμηλή κοινωνικότητα Λίγες φιλικές σχέσεις Χαμηλή αυτοπεποίθηση Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Το παιδί του Επιτρεπτικού Γονέα Έχει: Τάση για εξαρτήσεις Πολλά αρνητικά συναισθήματα Μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες Μειωμένο αυτοέλεγχο

Το παιδί του Αυστηρού Γονέα Έχει συναισθηματικές δυσκολίες Νιώθει ότι δεν το αγαπούν Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση Έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση

Μελέτες Αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθησή τους Συναισθηματική τους Νοημοσύνη Κοινωνική τους συμπεριφορά Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία του πατέρα τους Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία της μητέρας τους Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία των γονέων τους

1η έρευνα Aντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία του πατέρα τους και ο ρόλος τους στην αυτοεκτίμηση και ενσυναίσθησή τους Antonopoulou, K., Alexopoulos, A. D. & Maridaki-Kassotaki, K. (2012). Perceptions of father parenting style, empathy and self-esteem among Greek preadolescents. Marriage & Family Review, 48(3), 293-309.

Ενσυναίσθηση Ικανότητα του ατόμου να αποδίδει στους άλλους νοητικές καταστάσεις, να αναγνωρίζει τα συναισθήματά τους και με βάση αυτά να προβλέπει τη συμπεριφορά τους (Singer, 2006) Να μπορεί να μοιράζεται, να βιώνει ή νοερά να ταυτίζεται με τα συναισθήματα κάποιου άλλου (Jackson, Meltzoff, & Decety, 2005, Knafo, Van Hulle, Zahn-Waxler, Robinson, & Rhee, 2008).

Αυτοεκτίμηση Η καθολική, συναισθηματική ή αξιολογική εκτίμηση του ατόμου, η οποία αντανακλά το βαθμό που το άτομο σκέφτεται θετικά ή αρνητικά για τον εαυτό του (Neiss et al., 2002), και εμπεριέχει δύο διακριτές διαστάσεις: την ικανότητα (competence): αναφέρεται στο βαθμό που το άτομο βλέπει τον εαυτό του ικανό και αποτελεσματικό την αξία (worth): αναφέρεται στο κατά πόσο το άτομο αισθάνεται ότι είναι σημαντικό και αξίζει (Cast & Burke, 2002, Herz & Gullone, 1999) Οι δύο αυτές διαστάσεις βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και σε συνδυασμό δημιουργούν την αυτοεκτίμηση (Mruk, 2006)

ΔΕΙΓΜΑ 190 μαθητές Ε’ και ΣΤ’ δημοτικού 190 μαθητές Ε’ και ΣΤ’ δημοτικού (Mηλικία=11,26 έτη, τ.α.=0,73, εύρος: 9,42-13,83 έτη) 104 αγόρια (54,7%) & 86 κορίτσια (45,3%) Από την Αττική και αστικές περιοχές της Πελοποννήσου

Ερευνητικά εργαλεία 1. Ερωτηματολόγιο Τυπολογίας του Έλληνα Πατέρα (Parenting Style & Dimensions Questionnaire) (Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2009, Robinson, Mandleco, Olsen & Hart, 2001). 2. Ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση της ενσυναίσθησης παιδιών και εφήβων (Index of Empathy for Children and Adolescents, Bryant, 1982) 3. Πώς Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου – ΠΑΤΕΜ ΙΙ (Self – Perception Profile for Children) (Μακρή – Μπότσαρη, 2001, Harter, 1985)

Ενδεικτικές προτάσεις του ερωτηματολογίου ενσυναίσθησης ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΝAΙ ΟΧΙ 1 Στεναχωριέμαι όταν ένα κορίτσι δε βρίσκει κανένα να παίξει. 2 Οι άνθρωποι που αγκαλιάζονται και φιλιούνται στο δρόμο είναι ανόητοι. 3 Τα αγόρια που κλαίνε από χαρά είναι ανόητα. 4 Μου αρέσει να βλέπω ανθρώπους να ανοίγουν δώρα ακόμα και αν εγώ δεν έχω πάρει κάποιο δώρο. 5 Ένα αγόρι που κλαίει με κάνει να θέλω να κλάψω κι εγώ. 6 Θυμώνω όταν βλέπω να έχουν χτυπήσει ένα κορίτσι. 7 Γελάω ακόμα και αν δε ξέρω γιατί γελάει κάποιος. 8 Μερικές φορές κλαίω όταν βλέπω τηλεόραση. 9 Τα κορίτσια που κλαίνε από χαρά είναι ανόητα. 10 Δυσκολεύομαι να καταλάβω γιατί κάποιος εκνευρίζεται. 11 Θυμώνω όταν βλέπω ένα ζώο να το έχουν χτυπήσει. 12 Στεναχωριέμαι όταν ένα αγόρι δε βρίσκει κανένα να παίξει.

Πώς Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου – ΠΑΤΕΜ ΙΙ (Self – Perception Profile for Children) Απόλυτα μου ταιριάζει Μάλλον μου ταιριάζει 1 2 Μερικά παιδιά είναι συχνά δυσαρεστημένα με τον εαυτό τους. ΟΜΩΣ Άλλα παιδιά είναι αρκετά ευχαριστημένα με τον εαυτό τους. 3 4 Σε μερικά παιδιά δεν αρέσει η ζωή που κάνουν. Σε άλλα παιδιά αρέσει η ζωή που κάνουν. Μερικά παιδιά είναι ικανοποιημένα με τον εαυτό τους. Άλλα παιδιά συχνά δεν είναι ικανοποιημένα με τον εαυτό τους. Μερικά παιδιά πιστεύουν ότι τα περισσότερα πράγματα στη ζωή τους τα κάνουν τόσο καλά όσο τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους. Άλλα παιδιά πιστεύουν ότι πολλά πράγματα στη ζωή τους δεν τα κάνουν τόσο καλά όσο τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους . 5 Μερικά παιδιά δεν είναι πολύ ικανοποιημένα με τον τρόπο που κάνουν διάφορα πράγματα στη ζωή τους. Άλλα παιδιά είναι ικανοποιημένα με τον τρόπο που κάνουν διάφορα πράγματα στη ζωή τους.

Τυπολογία πατέρα Ενσυναίσθηση Αυτοεκτίμηση Συσχετίσεις ανάμεσα στις αντιλήψεις των παιδιών για την πατρική τυπολογία, την αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθηση τους (n=190) Τυπολογία πατέρα Ενσυναίσθηση Αυτοεκτίμηση Υποστηρικτικός 0.392** 0.569** Αυταρχικός -0.426** -0,536** Επιτρεπτικός 0.038 (ns) -0.077(ns) Αυστηρός -0,114 (ns) -0.310** ** p< 0.01 (2-tailed)

Αποτελέσματα γραμμικής παλινδρόμησης για την επίδραση των αντιλήψεων των παιδιών για την πατρική τυπολογία (ανεξάρτητη μεταβλητή) στην αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθησή τους (εξαρτημένες μεταβλητές) Μεταβλητές Β β R2 Adjusted R2 t Ενσυναίσθηση Υποστηρικτικός πατέρας 2,313 0,392 0,153 0,149 4,67* Αυταρχικός πατέρας -2,611 -0,429 0,181 0,180 -6,51* Αυτοεκτίμηση 0,570 0,323 0,320 7,46* -0,561 -0,513 0,295 0,291 -8,86* *p<0,001

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα παιδιά που αντιλαμβάνονται τον πατέρα τους πρωτίστως ως υποστηρικτικό έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν υψηλή αυτοεκτίμηση και ενσυναίσθηση Το αντίθετο συμβαίνει όταν οι πεποιθήσεις των παιδιών αφορούν στον αυταρχικό πατέρα.

2η έρευνα Η τυπολογία της μητέρας όπως την αντιλαμβάνονται οι έφηβοι και η σχέση της με τη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη Ν. Φυτουράκη, Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη & Αικ. Αντωνοπούλου (2015). Η τυπολογία της μητέρας όπως την αντιλαμβάνονται οι έφηβοι και η σχέση της με τη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη. Ελεύθερη ανακοίνωση (paper) στο πλαίσιο συμποσίου που θα παρουσιαστεί στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας (ΕΛΨΕ) «Η ψυχολογία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο», 27-31 Μαΐου 2015, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία.

Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί: στην εξέταση των αντιλήψεων που έχουν οι έφηβοι για τη μητέρα τους & στην αξιολόγηση του βαθμού που αυτές επηρεάζουν τη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη

Δείγμα 294 έφηβοι ηλικίας 12-14 ετών από σχολεία της Αττικής Δείγμα 294 έφηβοι ηλικίας 12-14 ετών από σχολεία της Αττικής

Ερευνητικά εργαλεία Το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (TEIQue-ASF) (Petrides, Pita & Kokkinaki, 2007) και 2. Η ελληνική εκδοχή του ερωτηματολογίου PSDQ που αξιολογεί την τυπολογία της ελληνίδας μητέρας (Robinson et al., 1995, Αντωνοπούλου & Τσίτσας, 2011)

Αντιλήψεις για τη μητέρα Συναισθηματική Νοημοσύνη Συσχετίσεις ανάμεσα στις αντιλήψεις των παιδιών για τη μητέρα και τη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη (n=294) Αντιλήψεις για τη μητέρα Συναισθηματική Νοημοσύνη Υποστηρικτική 0.498** Αυταρχική -0.327** Επιτρεπτική -0.210** ** p< 0.01 (2-tailed)

Αποτελέσματα γραμμικής παλινδρόμησης για την επίδραση των αντιλήψεων των παιδιών για τη μητέρα (ανεξάρτητη μεταβλητή) στη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη (εξαρτημένη μεταβλητή) Μεταβλητές Β β R2 Adjusted R2 t Συναισθηματική Νοημοσύνη Υποστηρικτική μητέρα 0,308 0,498 0,248 0,246 11,45* Αυταρχική μητέρα -0,190 -0,327 0,107 0,105 -6,90* Επιτρεπτική μητέρα -0,133 -0,210 0,044 0,042 -4,29* *p<0,001

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι έφηβοι που θεωρούν ότι η μητέρα τους είναι υποστηρικτική έχουν υψηλότερο επίπεδο Συναισθηματικής Νοημοσύνης από ό,τι οι έφηβοι οι οποίοι αντιλαμβάνονται τη μητέρα τους ως αυταρχική ή επιτρεπτική.

3η έρευνα H τυπολογία των γονέων όπως την αντιλαμβάνονται τα παιδιά τους και η επίδρασή της στη διαμόρφωση της κοινωνικής τους συμπεριφοράς Αικ. Αντωνοπούλου, Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη, & Γ. Τσίτσας (2015). H τυπολογία των γονέων όπως την αντιλαμβάνονται τα παιδιά τους και η επίδρασή της στη διαμόρφωση της κοινωνικής τους συμπεριφοράς . Ελεύθερη ανακοίνωση (paper) στο πλαίσιο συμποσίου που θα παρουσιαστεί στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας (ΕΛΨΕ) «Η ψυχολογία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο», 27-31 Μαΐου 2015, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία.

Σκοπός Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί στο να εξετάσει εάν οι αντιλήψεις που έχουν οι έφηβοι για τους γονείς τους επηρεάζουν εκφάνσεις της κοινωνικής τους συμπεριφοράς όπως: (α) δυσκολίες στην έκφραση συναισθημάτων (β) δυσκολίες στις σχέσεις με τους συνομηλίκους (γ) προβλήματα διαγωγής (δ) υπερδραστηριότητα, και (ε) επιθυμία για κοινωνική προσφορά

Συμμετέχοντες 289 έφηβοι (μέση ηλικία = 14,21 έτη, τ.α. = 0,89) που φοιτούσαν σε δημόσια και ιδιωτικά γυμνάσια της περιοχής των Αθηνών

Ερευνητικά εργαλεία 1. Η ελληνική εκδοχή του ερωτηματολογίου PSDQ (Robinson et al., 1995), το οποίο αξιολογεί την τυπολογία της ελληνίδας μητέρας και του έλληνα πατέρα (Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2009, Αντωνοπούλου & Τσίτσας, 2011) 2. Το ερωτηματολόγιο δυνατοτήτων και δυσκολιών (SDQ-Hel) (Goodman, 1997, Μπίμπου-Νάκου & συνεργ., 2002).

Αποτελέσματα

Συναισθηματικά προβλήματα Προβλήματα στις σχέσεις με συνομηλίκους Συσχετίσεις ανάμεσα στις αντιλήψεις των παιδιών για τη γονεϊκή τυπολογία και την κοινωνική τους συμπεριφορά (n= 289) Τυπολογία πατέρα Συναισθηματικά προβλήματα Προβλήματα στις σχέσεις με συνομηλίκους Προβλήματα διαγωγής Υπερδρα-στηριότητα Διάθεση για κοινωνική προσφορά Υποστηρικτικός -0,097 -0,169** -0,216** -0,222** 0,298** Αυταρχικός 0,187** 0,239** 0,354** 0,289** -0,243** Επιτρεπτικός 0,086 -0,024 0,081 0,015 0,058 Αυστηρός 0,007 -0,062 -0,050 0,074 0,067 Τυπολογία μητέρας Υποστηρικτική -0,129* -0,302** -0,347** -0,273** 0,388** Αυταρχική 0,206** 0,284** 0,343** 0,310** -0,198** Επιτρεπτική 0,119* 0,046 0,135* 0,125* Αυστηρή -0.066 -0,155** -0,145* 0,006 0,212** * p< 0,05 , ** p< 0,01

Αποτελέσματα γραμμικής παλινδρόμησης για την επίδραση των αντιλήψεων των παιδιών για τους γονείς (ανεξάρτητη μεταβλητή) στην κοινωνική τους συμπεριφορά (εξαρτημένη μεταβλητή) Μεταβλητές Β β Adjusted R2 t Διάθεση για κοινωνική προσφορά Υποστηρικτική μητέρα 1,294 0,338 0,147 7,13* Υποστηρικτικός πατέρας 1,055 0,298 0,086 5,29* Προβλήματα διαγωγής Αυταρχική μητέρα 1,081 0,343 0,115 6,19* Αυταρχικός πατέρας 1,024 0,354 0,122 6,41* *p<0,001

Συμπεράσματα Οι έφηβοι που αντιλαμβάνονται και τους δύο τους γονείς ως αυταρχικούς, σε σύγκριση με τους εφήβους που θεωρούν ότι οι γονείς τους είναι υποστηρικτικοί, εκδηλώνουν δυσκολίες στη συμπεριφορά τους. Δυσκολεύονται: να εκφράσουν τα συναισθήματά τους να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους Είναι υπερδραστήριοι και παρουσιάζουν προβλήματα διαγωγής Οι υποστηρικτικές μητέρες ασκούν μεγαλύτερη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινωνικής τους συμπεριφοράς από ό,τι οι υποστηρικτικοί πατέρες

Μελέτες Αυτοεκτίμηση και την ενσυναίσθησή τους Συναισθηματική τους Νοημοσύνη Κοινωνική τους συμπεριφορά Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία του πατέρα τους Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία της μητέρας τους Αντιλήψεις των παιδιών για την τυπολογία των γονέων τους

Υποστηριχτικός γονέας συμβάλλει θετικά στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης της ενσυναίσθησης της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και στη διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών του

Υποστηρικτικός γονέας Συζητά με τα παιδιά του Εκφράζει την αγάπη του στα παιδιά του Παρέχει εξηγήσεις στα παιδιά του για τις ποινές που επιβάλλει σε αυτά Θέτει σαφή όρια στα παιδιά του Ενθαρρύνει τα παιδιά του να είναι ανεξάρτητα Ελέγχει τα παιδιά του με αγάπη Εμπιστεύεται τα παιδιά του Kατανοεί τα παιδιά του Επαινεί τα παιδιά του Δείχνει τρυφερότητα στα παιδιά του

Αν ένα παιδί μεγαλώνει με κριτική, μαθαίνει να καταδικάζει. ΤΑ ΕΝΤΕΚΑ ΑΝ Αν ένα παιδί μεγαλώνει με κριτική, μαθαίνει να καταδικάζει. Αν το παιδί μεγαλώνει με εχθρότητα, μαθαίνει να εχθρεύεται. Αν το παιδί γελοιοποιείται, μαθαίνει να είναι δειλό. Αν το παιδί μεγαλώνει στην ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο. Αν το παιδί μεγαλώνει με ανεκτικότητα, μαθαίνει να έχει υπομονή Αν το παιδί μαθαίνει με έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά. «ΑΝΩΝΥΜΟΙ ΓΟΝΕΙΣ», ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Αν το παιδί μεγαλώνει με δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο. Αν το παιδί μεγαλώνει με ασφάλεια, μαθαίνει να έχει πίστη. Αν το παιδί μεγαλώνει με επιδοκιμασία, μαθαίνει να αγαπά τον εαυτό του. Αν το παιδί μεγαλώνει με αναγνώριση και φιλία, μαθαίνει να βρίσκει αγάπη στον κόσμο. 10/4/2017