ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΟΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΕΘΙΜΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Α.Μ.: ΤΜΗΜΑ:Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης ΜΑΘΗΜΑ:Παιδαγωγικά της Λαογραφίας ΕΞΑΜΗΝΟ: Η’ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:κος Κατσαδώρος ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΟΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΕΘΙΜΟ

ΕΘΙΜΟ Λέγεται η κοινή συνήθεια μιας κοινωνικής ομάδας που προέρχεται και τηρείται από παράδοση και ρυθμίζει τις εκδηλώσεις της ομάδας αυτής. Το Έθιμο αποτελεί κανόνα Δικαίου που τίθεται από τη «Κοινωνία» κατόπιν μακράς και ομοιόμορφης άσκησης, και με τη συνείδηση όμως ότι αυτό αποτελεί δίκαιο. Είναι ο λεγόμενος «άγραφος νόμος».

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το έθιμο βαθιά ριζωμένο στην ψυχή του λαού αποτελεί εκδήλωση που βρίσκεται ανάμεσα στη συνήθεια, τη μόδα και το νόμο. Χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη ποικιλία που συναντάται και που οφείλεται στο διαφορετικό βαθμό εξέλιξης των λαών. Οι νόμοι του εθίμου είναι άγραφοι και μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά μαζί με τη γλώσσα και τη θρησκεία. Η μακρά και ομοιόμορφη «άσκηση» (στοιχείο εξωτερικό) και η «κοινή πεποίθηση» αποτελεί πατροπαράδοτο κανόνα δικαίου (στοιχείο εσωτερικό).

Τα έθιμα διακρίνονται σε: Καθολικά (που ισχύουν σε όλη τη χώρα) και σε Τοπικά (που ισχύουν σε μέρος της χώρας) Γενικά (που εφαρμόζονται επί πάντων των συναλλασσομένων) και σε Ειδικά (που εφαρμόζονται επί ορισμένης κατηγορίας αυτών) και Συμπληρωματικά ή αντίθετα Καταργητικά διατάξεων νόμου.

Γενίτσαροι και Μπούλες της Νιάουστας Η Οθωμανική αυτοκρατορία αμέσως μετά τις πρώτες κατακτήσεις της στην Ευρώπη άρχισε να στρατολογεί ακόμη και με τη βία παιδιά υπόδουλων λαών. Δημιουργήθηκαν έτσι τα περιβόητα τάγματα των Γενίτσαρων (παιδομάζωμα). Το 1705 ο Σουλτάνος στέλνει το Σελιχτάρη των Ανακτόρων Αχμέτ Τσελεμπή να κάνει το πρώτο παιδομάζωμα στη Νάουσα και το τελευταίο απ’ ότι φαίνεται στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η πόλη όχι μόνο δεν δίνει τα παιδιά της αλλά σκοτώνει και τον απεσταλμένο. Ήταν μέρες της Αποκριάς τότε. Το γεγονός αυτό είναι αφορμή πολλοί Ναουσαίοι να βγουν κλέφτες στο Βέρμιο υπό την αρχηγία του φημισμένου κλεφταρματωλού καπετάν Ζήση Καραδήμου. Το αποτέλεσμα αυτής της ανταρσίας ήταν η καταστροφή του Αντάρτικου σώματος του Καραδήμου.

Γιανίτσαροι και Μπούλες της Νιάουστας Αντί μνημόσυνου τον επόμενο χρόνο οι νέοι της Νάουσας ντύθηκαν με την αρματολική τους στολή και φορώντας τον «πρόσωπο» για να μην αναγνωριστούν από τους Τούρκους, έχοντας ραμμένα πάνω στο στήθος τους ασημικά έτσι ώστε να σχηματίζουν έναν τέλειο θώρακα που θα μπορούσε να τους προστατεύσει από κάθε χτύπημα σπαθιού, γύριζαν στην πόλη αναπαριστάνοντας έναν γάμο, ήταν και τότε μέρες αποκριάς, ξεφαντώματος από την αρχαιότητα. Στην πραγματικότητα όμως αναπαρίσταναν το παιδομάζωμα και την προσπάθειά τους να ελευθερώσουν την Νάουσα, όπως ακριβώς έκανε και ο Καραδήμος με τα παλικάρια του. Το Σάββατο το βράδυ παραμονή της Αποκριάς αρχίζει το ντύσιμο. Οι παλιοί Γιανίτσαροι ντύνουν τους νέους. την Κυριακή της Αποκριάς γίνεται το μάσιμο των Γενίτσαρων Μόλις συγκεντρωθούν οι Γενίτσαροι πηγαίνουν να πάρουν την Μπούλα από το σπίτι της.

Γενίτσαροι και Μπούλες στη Νιάουστα Στις δώδεκα περίπου θα φτάσουν στο Κονάκι. Την ίδια ώρα θ’ ανέβουν στο Κονάκι δυο φιλήσυχοι Ναουσαίοι Γιανίτσαροι και θα βγάλουν τον «πρόσωπο» για να τους δει ο Τούρκος Μουντίρης για να είναι ήσυχος ότι δεν είναι αντάρτες. Μόλις ακουστεί η βαριά φωνή του Μουντίρη «άδεια» τότε θα αλλάξει ο σκοπός του ζουρνά και θα παίξει το Ρόιδο. Αυτό θα δώσει τη σειρά της στο Θούριο του Ρήγα με τον οποίο θα βγουν οι βαριές πάλες απ’ τα θηκάρια τους και θα σπαθίσουν τον αέρα. Ακολουθεί η Μακρινίτσα. Ο ιστορικός χορός με τον οποίο οι γυναίκες και τα παιδιά της Νάουσας προτίμησαν να πέσουν στα αφρισμένα νερά του καταρράκτη της Αράπιτσας, για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων, τις μέρες του Μεγάλου χαλασμού, τον αιματοβαμμένο εκείνο Απρίλη του 1822.

Γιανίτσαροι και Μπούλες στη Νιάουστα Αμέσως μετά τους χορούς στο Κονάκι, οι Γιανίτσαροι και οι Μπούλες θα κινήσουν με την πατινάδα «Ως πότε Παλικάρια» για όλους τους μαχαλάδες της Νάουσας. Όταν νυχτώσει θα επιστρέψουν στο σπίτι τους και θα κοιμηθούν σε μια καρέκλα δίχως να βγάλουν τα ρούχα τους. Το ίδιο πρόγραμμα ακολουθούν την Δευτέρα, την επόμενη Κυριακή, καθώς και την Καθαρά Δευτέρα.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΙΜΟ

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: Καλτσογιάννη Εύη ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 22-2-2009 ΣΧΟΛΕΙΟ: 7ο Δημοτικό Σχολείο Νάουσας ΤΑΞΗ: Ε’ τάξη ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 23 (Μαθητές: 11, Μαθήτριες:12) ΜΑΘΗΜΑ: Ευέλικτη ζώνη ΏΡΑ: 5η ώρα και η 5η και 6η ώρα της επόμενης μέρας

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΣΤΟΧΟΙ Η γνωριμία των παιδιών με το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», την ιδιαίτερη σημασία που είχε για την εποχή εκείνη, τους συμβολισμούς του καθώς και την τελετουργία του. Γενικά, η συνειδητοποίηση της αξίας των εθίμων για τον κάθε τόπο.

ΦΑΣΗ 1η : Αφόρμηση ΧΡΟΝΟΣ: 10΄ ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Μετωπική ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Διάλογος ΣΧΕΔΙΑΣΘΕΙΣΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ: Κατανοείται τον όρο «έθιμο»; Αναφέρετε έθιμα που έχετε ακούσει από τον παππού και τη γιαγιά Ποιο είναι το πιο γνωστό έθιμο της Νάουσας που λαμβάνει χώρα της Αποκριές; ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Να κινητοποιήσω το ενδιαφέρον των παιδιών και να τους δώσω κίνητρα για ενεργητική συμμετοχή στις δραστηριότητες. Να ακούσουν οι μαθητές έθιμα άλλων χωρών και να μπορέσουν να κάνουν συγκρίσεις για τις συνήθειες και τη νοοτροπία διαφορετικών λαών. Να εντοπίσουν σε ποιο έθιμο πρόκειται να αναφερθούμε.

ΦΑΣΗ 2η : Προσφορά-πρόσκτηση ΧΡΟΝΟΣ: 10΄ ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Μετωπική, Ατομική, Ομαδική ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Διάλογος, Φυλλάδια και Φωτογραφίες ΣΧΕΔΙΑΣΘΕΙΣΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ: Ορμώμενη από το ντοκιμαντέρ της προηγούμενης μέρας μοιράζω στα παιδιά φυλλάδια, με μια μικρή περίληψη του εθίμου. Τους χωρίζω σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων και τους ζητώ να μου διηγηθούν το έθιμο. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Η ατομική ανάγνωση του κειμένου θα δώσει την ευκαιρία σε κάθε μαθητή να φέρει στο νου του το έθιμο. Η ομαδική αφήγηση θα αυξήσει το ενδιαφέρον των μαθητών και θα ενδυναμώσει την παρατηρητικότητά τους.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος) ΧΡΟΝΟΣ: 75΄ ΜΟΡΦΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Μετωπική, Ατομική, Ομαδική ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Προβολή ντοκιμαντέρ με το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», Φωτοτυπίες, Διάλογος, Projector ΣΧΕΔΙΑΣΘΕΙΣΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ: Ενότητα: «Η ιστορική σημασία του εθίμου» Ανακαλώ από την μνήμη τους το μάθημα εκείνο της Ιστορίας που αναφέρεται στο «παιδομάζωμα». Τους βάζω στην διαδικασία της «ενσυναίσθησης». Ζητάω από τους μαθητές να μου πουν κατά πόσο συνέβαλαν στην Ελληνική Επανάσταση οι «κλέφτες και οι αρματωλοί» και θα το συνέδεα με τους Γενίτσαρους. Ρωτώ τους μαθητές αν θυμούνται ανάλογο περιστατικό με αυτό της «Μακρινίτσας».

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος) ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Στοχεύω στη σύνδεση του εθίμου με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα επί Τουρκοκρατίας. Θέλω οι μαθητές μέσα από τη διαδικασία της «ενσυναίσθησης» να νιώσουν τη θλίψη και τον πόνο που ένιωθαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος) 2. Ενότητα «Λαογραφία-Ντύσιμο» Δείχνω εικόνες με Γενίτσαρους και Μπούλες και παράλληλα τους κάνω τις εξής ερωτήσεις: Τι διακρίνεται στη στολή του Γενίτσαρου; Τι διακρίνεται στη στολή της Μπούλας; Εσείς τι πιστεύεται για τις «προσωπάδες»; Γιατί έπρεπε να τις φοράνε; Γιατί υπήρχαν ραμμένα τόσα ασημικά πάνω στο στήθος του Γενίτσαρου; Για να δείξουν πόσο οικονομικά ευκατάστατοι ήταν; Μπορείτε να μου πείτε τι συμβολίζουν τα τόσο μικρά μάτια και στόμα, καθώς και τα κατακόκκινα μάγουλα και το κατάλευκο χρώμα που δεσπόζει στο «πρόσωπο»; Τι πιστεύεται εσείς;

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: επιδιώκω να δείξω στα παιδιά ότι τίποτα από την στολή του Γενίτσαρου και της Μπούλας δεν είναι τυχαίο αλλά το καθετί συμβολίζει και από κάτι.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος 3. Ενότητα «Λαογραφία- Δρομολόγιο» Άσκηση: Βάλτε στη σειρά τα παρακάτω γεγονότα που λαμβάνουν χώρα από το Σάββατο το βράδυ έως το βράδυ της επόμενης μέρας, δηλ. την Κυριακή. Το βράδυ της Κυριακής επιστρέφουν κουρασμένοι στα σπίτια τους και χωρίς να ξεντυθούν θα κοιμηθούν πάνω σε μια καρέκλα για να είναι έτοιμοι για την επόμενη μέρα, τη Δευτέρα. Το πρωί της Κυριακής της Αποκριάς, ο Γιανίτσαρος είναι έτοιμος. Από μακριά ακούγεται ο λυπητερός ήχος του ζουρνά. Μόλις φτάσει στο σπίτι, ο Γενίτσαρος θα τιναχτεί δυο-τρεις φορές, θα πηδήξει τρεις φορές στα δυο του πόδια και θα κάνει τρεις φορές το σταυρό του. Όλοι μαζί θα κινήσουν για το Κονάκι του Μουντούρη (Δημαρχείο) Μόλις ακουστεί η βαριά φωνή του Μουντίρη «άδεια» τότε ο ζουρνάς θα παίξει το Ρόϊδο.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος Μετά τον ΘΟΥΡΙΟ συνεχίζουν με την Μακρινίτσα και ξεκινούν να κινήσουν για όλη τη Νάουσα, να χορέψουν και να μαζέψουν χρήματα για τον αγώνα τους. Το Σάββατο το βράδυ παραμονή της Αποκριάς αρχίζει το ντύσιμο. Αφού βάλουν δυο Γενίτσαροι μια Μπούλα στη μέση θα κινήσουν να πάρουν κι άλλους. Πρώτα θα μαζευτούν οι νέοι, μετά θα πάρουν τους παλιούς και τελευταίο τον αρχηγό. Μετά το Ρόϊδο ακολουθεί ο ΘΟΥΡΙΟΣ του ΡΗΓΑ, όπου θα βγουν οι βαριές πάλες απ’ τα θηκάρια τους και θα σπαθίσουν τον αέρα. Στις δώδεκα περίπου θα φτάσουν στο Κονάκι. Θ’ ανέβουν ένας-δυο φιλήσυχοι Ναουσαίοι Γενίτσαροι και θα βγάλουν το «πρόσωπό» για να τους δει ο Τούρκος Μουντίρης και να βεβαιωθεί ότι δεν είναι αντάρτες. Μόλις φτάσουν στο σπίτι της Μπούλας πρέπει να τη βρούνε έτοιμη.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Επιδιώκω μέσα από αυτή την άσκηση να μείνουν στους μαθητές τα βασικά της όλης τελετουργίας του εθίμου.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος 4. Ενότητα «Ποίηση- Χοροί» Μοιράζω στα παιδιά φωτοτυπίες με δύο ποιήματα, το «Ρόϊδο» και τον Θούριο του Ρήγα, τα οποία χορεύονται από τους Γενίτσαρους και τις Μπούλες. Τους ζητάω να μου βρουν ομοιοκαταληξίες και να παρατηρήσουν τη διάλεκτο που χρησιμοποιείται. Τους ρωτάω τι κατάλαβαν από τα δύο αυτά άσματα και τι μηνύματα περνάνε. Τέλος, τους βάζω να ακούσουν την Μακρινίτσα και προτείνω σε δυο- τρία παιδιά, που ανήκουν σε τοπικούς χορευτικούς συλλόγους, να σηκωθούν να το χορέψουν.

ΦΑΣΗ 3η : Επεξεργασία (σε βάθος ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Επιδιώκω να δείξω στους μαθητές την κατάσταση την οποία βίωναν οι σκλαβωμένοι Έλληνες, τις ελπίδες τους και το θάρρος τους. Να τους δείξω ότι τότε δεν είχε εφαρμογή η δημοτική γλώσσα.

ΦΑΣΗ 4η : Εμπέδωση- έλεγχος- έκφραση ΧΡΟΝΟΣ: 5΄ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Ομαδική ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ:- ΣΧΕΔΙΑΣΘΕΙΣΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ: Χωρίζω τα παιδιά σε ομάδες τεσσάρων ατόμων. Φροντίζω σε κάθε ομάδα να υπάρχει ένα τουλάχιστον παιδί που να πηγαίνει σε κάποιον τοπικό χορευτικό σύλλογο. Η εργασία είναι η εξής: Θέλω να μου βρείτε ποιοι χοροί χορεύονται από τους Γενίτσαρους και τις Μπούλες τη περίοδο των Αποκριών. Επιλέξτε έναν χορό, βρείτε μου τα λόγια και τι μηνύματα περνάει ο συγκεκριμένος. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Να μπουν στην διαδικασία της αναζήτησης υλικού όχι μέσα από βιβλία αλλά από συνεντεύξεις.