ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ Τον 8ο αι. άρχισε να συζητείται έντονα το θεολογικό ερώτημα αν είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων. «Είναι αλήθεια ότι με την πάροδο του χρόνου δεισιδαίμονες προλήψεις συνδέθηκαν με την προσκύνηση των εικόνων. Πιστοί των λαϊκότερων κυρίως στρωμάτων και μοναχοί αφελείς και απαίδευτοι απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του εικονιζόμενου προσώπου, αλλά του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας παράλογες πράξεις, που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι κατά τη βάπτιση έφερναν την εικόνα στη θέση του αναδόχου, έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα, το όποιο αναμίγνυαν στη θεία μετάληψη ή το μεταχειρίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς»[5]. Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν οι αυτοκράτορες Λέων Γ’ ( ) και Κωνσταντίνος Ε’ ( ). Ο Λέων, ο οποίος καταγόταν από την Γερμανίκεια της Βόρειας Συρίας και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ φαίνεται ότι είχαν επηρεαστεί από τις ανεικονικές (αντίθετες στη λατρεία των εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής («ιουδαιόφρων» χαρακτηριζόταν) και της ισλαμικής θρησκείας («σαρακηνόφρων») και για αυτό απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική. Τον 8ο αι. άρχισε να συζητείται έντονα το θεολογικό ερώτημα αν είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων. «Είναι αλήθεια ότι με την πάροδο του χρόνου δεισιδαίμονες προλήψεις συνδέθηκαν με την προσκύνηση των εικόνων. Πιστοί των λαϊκότερων κυρίως στρωμάτων και μοναχοί αφελείς και απαίδευτοι απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του εικονιζόμενου προσώπου, αλλά του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας παράλογες πράξεις, που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι κατά τη βάπτιση έφερναν την εικόνα στη θέση του αναδόχου, έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα, το όποιο αναμίγνυαν στη θεία μετάληψη ή το μεταχειρίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς»[5]. Πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης υπήρξαν οι αυτοκράτορες Λέων Γ’ ( ) και Κωνσταντίνος Ε’ ( ). Ο Λέων, ο οποίος καταγόταν από την Γερμανίκεια της Βόρειας Συρίας και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ φαίνεται ότι είχαν επηρεαστεί από τις ανεικονικές (αντίθετες στη λατρεία των εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής («ιουδαιόφρων» χαρακτηριζόταν) και της ισλαμικής θρησκείας («σαρακηνόφρων») και για αυτό απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική.[5]Λέων Γ’ Κωνσταντίνος Ε’Συρίας[5]Λέων Γ’ Κωνσταντίνος Ε’Συρίας

Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες της γειτονικής με το Ισλάμ Μικράς Ασίας. Οι Ίσαυροι είχαν κάθε λόγο να ευνοήσουν τους πληθυσμούς αυτούς, από τους οποίους επανδρώνονταν οι θεματικοί στρατοί και σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων. Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες της γειτονικής με το Ισλάμ Μικράς Ασίας. Οι Ίσαυροι είχαν κάθε λόγο να ευνοήσουν τους πληθυσμούς αυτούς, από τους οποίους επανδρώνονταν οι θεματικοί στρατοί και σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων.Μικράς ΑσίαςΊσαυροι θεματικοίΑράβωνΜικράς ΑσίαςΊσαυροι θεματικοίΑράβων

Έκανε λοιπόν την εμφάνισή της μια εικονοκλαστική κίνηση στη Μικρά Ασία, όπου σχηματίσθηκε ένα ισχυρό κόμμα με επικεφαλής ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους της περιοχής, όπως ήταν ο μητροπολίτης Κλαυδιουπόλεως Θωμάς και ο επίσκοπος Νακωλείας Κωνσταντίνος, ο πραγματικός πνευματικός υποκινητής της βυζαντινής εικονομαχίας, τον όποιο οι ορθόδοξοι Βυζαντινοί ονόμασαν «α ἱ ρεσιάρχη». Έκανε λοιπόν την εμφάνισή της μια εικονοκλαστική κίνηση στη Μικρά Ασία, όπου σχηματίσθηκε ένα ισχυρό κόμμα με επικεφαλής ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους της περιοχής, όπως ήταν ο μητροπολίτης Κλαυδιουπόλεως Θωμάς και ο επίσκοπος Νακωλείας Κωνσταντίνος, ο πραγματικός πνευματικός υποκινητής της βυζαντινής εικονομαχίας, τον όποιο οι ορθόδοξοι Βυζαντινοί ονόμασαν «α ἱ ρεσιάρχη».Μικρά ΑσίαΜικρά Ασία

Από τον Olivier Clement Από τον Olivier Clement Η εικόνα, λοιπόν, δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, ούτε ακόμη και μια απλή εικονογράφηση της Γραφής. Είναι αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας, αποτελεί «μέσο για να γνωρίσουμε το Θεό και να ενωθούμε μαζί Του». Γνωρίζουμε ότι ο εορτασμός μιας γιορτής απαιτεί την έκθεση στο μέσο του ναού της (μεταφερόμενης) εικόνας που, με την άμεση απόδειξη της όρασης, αποκαλύπτει το νόημα του γεγονότος του οποίου τη μνήμη εορτάζουμε. Η εικόνα, λοιπόν, δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, ούτε ακόμη και μια απλή εικονογράφηση της Γραφής. Είναι αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας, αποτελεί «μέσο για να γνωρίσουμε το Θεό και να ενωθούμε μαζί Του». Γνωρίζουμε ότι ο εορτασμός μιας γιορτής απαιτεί την έκθεση στο μέσο του ναού της (μεταφερόμενης) εικόνας που, με την άμεση απόδειξη της όρασης, αποκαλύπτει το νόημα του γεγονότος του οποίου τη μνήμη εορτάζουμε.

Mια συνέπεια του κενού που δημιούργησε η Εικονομαχία στην θρησκευτική ζωγραφική, ήταν ότι η μεταγενέστερη αναγέννησή της ήταν ένα μοναδικό μίγμα «κλασικού- ελληνιστικού πνεύματος και θρησκευτικού μυστικισμού», με την λεγόμενη «ιερατική» τέχνη (ήτοι μη-ελληνιστική, με άγνοια των κανόνων της κλασικής αισθητικής, αντι- ρεαλιστική και άκομψη, αλλά πηγάζουσα από μια γνήσια καλλιτεχνική βούληση) να αποτελεί ένα σημαντικό παράλληλο ρεύμα που ενίοτε συμπαρέσυρε και την αυτοκρατορική αυλή. Mια συνέπεια του κενού που δημιούργησε η Εικονομαχία στην θρησκευτική ζωγραφική, ήταν ότι η μεταγενέστερη αναγέννησή της ήταν ένα μοναδικό μίγμα «κλασικού- ελληνιστικού πνεύματος και θρησκευτικού μυστικισμού», με την λεγόμενη «ιερατική» τέχνη (ήτοι μη-ελληνιστική, με άγνοια των κανόνων της κλασικής αισθητικής, αντι- ρεαλιστική και άκομψη, αλλά πηγάζουσα από μια γνήσια καλλιτεχνική βούληση) να αποτελεί ένα σημαντικό παράλληλο ρεύμα που ενίοτε συμπαρέσυρε και την αυτοκρατορική αυλή.

Το εικονοκλαστικό κίνημα ξεκινά από τη Μικρά Ασία, όπου ο χαλίφης Yézid δημοσιεύει το 723 ένα διάταγμα για την καταστροφή όλων των εικόνων "είτε αυτές βρίσκονται στους ναούς, είτε στις εκκλησίες, είτε στα σπίτια". Η άγρια εκστρατεία καταστροφής διαδίδεται ταχύτατα ανάμεσα στους επισκόπους των ανατολικών επαρχιών και φτάνει στην αυτοκρατορική αυλή του Βυζαντίου Το εικονοκλαστικό κίνημα ξεκινά από τη Μικρά Ασία, όπου ο χαλίφης Yézid δημοσιεύει το 723 ένα διάταγμα για την καταστροφή όλων των εικόνων "είτε αυτές βρίσκονται στους ναούς, είτε στις εκκλησίες, είτε στα σπίτια". Η άγρια εκστρατεία καταστροφής διαδίδεται ταχύτατα ανάμεσα στους επισκόπους των ανατολικών επαρχιών και φτάνει στην αυτοκρατορική αυλή του Βυζαντίου To 787 μ.Χ. συγκλήθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο To 787 μ.Χ. συγκλήθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο

Σημασία της φράσης: ανεικονικός διάκοσμος: διακόσμηση που βασίζεται σε ζωικά, φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα και δεν επιτρέπει καμιά απεικόνιση θείων προσώπων. ανεικονικός διάκοσμος: διακόσμηση που βασίζεται σε ζωικά, φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα και δεν επιτρέπει καμιά απεικόνιση θείων προσώπων.

Στην εικονομαχία με την πάροδο του χρόνου οι πιστοί που πίστευαν στις εικόνες είχαν φτάσει στο σημείο να γίνουν δεισιδαίμονες. Χαλούσαν τις εικόνες όταν είχαν κάποιο πρόβλημα υγείας και έκαναν το κομμάτι της εικόνας κάτι σαν ρόφημα, γιατί έτσι πίστευαν ότι θα γίνουν καλά. Στην εικονομαχία με την πάροδο του χρόνου οι πιστοί που πίστευαν στις εικόνες είχαν φτάσει στο σημείο να γίνουν δεισιδαίμονες. Χαλούσαν τις εικόνες όταν είχαν κάποιο πρόβλημα υγείας και έκαναν το κομμάτι της εικόνας κάτι σαν ρόφημα, γιατί έτσι πίστευαν ότι θα γίνουν καλά.

Οι αυτοκράτορες όπως ο Λέων ο Γ΄, Κωνσταντίνος Ε΄, απέρριπταν την πίστη στις εικόνες ως εκδήλωση ειδώλολατρική. Κάποιοι πίστευαν ότι δεν μπορούν οι ανθρώποι να κάνουν το είδωλο των Θεών που πίστευαν, γι αυτό δεν ήθελαν να συνεχιστεί η ιστορία της εικόνας. Οι αυτοκράτορες όπως ο Λέων ο Γ΄, Κωνσταντίνος Ε΄, απέρριπταν την πίστη στις εικόνες ως εκδήλωση ειδώλολατρική. Κάποιοι πίστευαν ότι δεν μπορούν οι ανθρώποι να κάνουν το είδωλο των Θεών που πίστευαν, γι αυτό δεν ήθελαν να συνεχιστεί η ιστορία της εικόνας.

Έτσι, δημιουργήθηκαν δύο μερίδες χριστιανών` η μία θεοποιούσε τις ίδιες τις εικόνες και τις προσκυνούσε ειδωλολατρικά. Οι οπαδοί της ονομάστηκαν εικονολάτρες. Οι χριστιανοί της άλλης μερίδας, οι ανώτεροι κυρίως κληρικοί και οι μορφωμένοι πολίτες ανακηρύχτηκαν ενάντιοι της λατρείας των ίδιων των εικόνων. «Μόνον ο Θεός», έλεγαν «πρέπει να λατρεύεται και όχι οι εικόνες». Αυτοί ήταν οι εικονομάχοι. Έτσι, δημιουργήθηκαν δύο μερίδες χριστιανών` η μία θεοποιούσε τις ίδιες τις εικόνες και τις προσκυνούσε ειδωλολατρικά. Οι οπαδοί της ονομάστηκαν εικονολάτρες. Οι χριστιανοί της άλλης μερίδας, οι ανώτεροι κυρίως κληρικοί και οι μορφωμένοι πολίτες ανακηρύχτηκαν ενάντιοι της λατρείας των ίδιων των εικόνων. «Μόνον ο Θεός», έλεγαν «πρέπει να λατρεύεται και όχι οι εικόνες». Αυτοί ήταν οι εικονομάχοι.

Το διάταγμα του Λέοντα Γ΄ του Ίσαυρου, σύμφωνα με το οποίο οι εικόνες πρέπει να κρεμιούνται σε ψηλότερα μέρη στις εκκλησίες, ώστε να μη μπορούν οι χριστιανοί να τις προσκυνούν αλλά μόνο να τις βλέπουν, δημιούργησε μεγάλη αντίδραση και μίσος μεταξύ των δύο μερίδων. Αντέδρασαν κυρίως οι μοναχοί αλλά και πολλοί μορφωμένοι λαϊκοί και κληρικοί, όπως ο ίδιος ο Πατριάρχης Γερμανίας κι ο Πάπας της Ρώμης, Γρηγόριος Β΄, που έστειλε επιστολή στο Λέοντα Γ΄ κατακρίνοντας την ενέργεια αυτή. Το διάταγμα του Λέοντα Γ΄ του Ίσαυρου, σύμφωνα με το οποίο οι εικόνες πρέπει να κρεμιούνται σε ψηλότερα μέρη στις εκκλησίες, ώστε να μη μπορούν οι χριστιανοί να τις προσκυνούν αλλά μόνο να τις βλέπουν, δημιούργησε μεγάλη αντίδραση και μίσος μεταξύ των δύο μερίδων. Αντέδρασαν κυρίως οι μοναχοί αλλά και πολλοί μορφωμένοι λαϊκοί και κληρικοί, όπως ο ίδιος ο Πατριάρχης Γερμανίας κι ο Πάπας της Ρώμης, Γρηγόριος Β΄, που έστειλε επιστολή στο Λέοντα Γ΄ κατακρίνοντας την ενέργεια αυτή.

Η εικονομαχία έπαψε οριστικά επί Θεοδώρας, το 843, οπότε αποκαταστάθηκε η εικονολατρία, με την αναστύλωση των εικόνων στις 11 Μαρτίου 843. Η εικονομαχία έπαψε οριστικά επί Θεοδώρας, το 843, οπότε αποκαταστάθηκε η εικονολατρία, με την αναστύλωση των εικόνων στις 11 Μαρτίου 843. Ο λαός διαφωτίστηκε όσο έπρεπε και οι πιστοί ένιωσαν πολύ καλά με ποιό πνεύμα πρέπει να τιμούν στο εξής τις εικόνες. Έτσι, και η Εκκλησία ξαναβρήκε τη γαλήνη που για πολλούς αιώνες δεν υπήρχε. Ο λαός διαφωτίστηκε όσο έπρεπε και οι πιστοί ένιωσαν πολύ καλά με ποιό πνεύμα πρέπει να τιμούν στο εξής τις εικόνες. Έτσι, και η Εκκλησία ξαναβρήκε τη γαλήνη που για πολλούς αιώνες δεν υπήρχε.

Η εικονομαχία δεν πέτυχε γενικά τους σκοπούς που είχε επιδιώξει ούτε επέζησε μετά την αναστήλωση των εικόνων. Μία ουσιαστική πάντως, έμμεση, συνέπεια της ήταν ότι «παρέδωσε» τον ελληνισμό στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης με την επαγωγή σ’ αυτό, από τον Λέοντα Γ’ Ίσαυρο, όλων των επισκεπτών που βρίσκονταν στο Βυζαντινό έδαφος. Η εικονομαχία δεν πέτυχε γενικά τους σκοπούς που είχε επιδιώξει ούτε επέζησε μετά την αναστήλωση των εικόνων. Μία ουσιαστική πάντως, έμμεση, συνέπεια της ήταν ότι «παρέδωσε» τον ελληνισμό στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης με την επαγωγή σ’ αυτό, από τον Λέοντα Γ’ Ίσαυρο, όλων των επισκεπτών που βρίσκονταν στο Βυζαντινό έδαφος.

ΛΕΩΝ Ο Γ’ Ο ΙΣΑΥΡΟΣ

ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο Ε’

ΝΙΚΟΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ ΕΛΕΝΗ ΠΑΛΑΓΚΑ ΕΛΕΝΗ ΠΑΛΑΓΚΑ ΕΛΕΝΗ ΣΙΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΣΙΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΡΑΦΟΡΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΡΑΦΟΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΟΙΚΙΛΙΔΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΟΙΚΙΛΙΔΟΥ