ΤΑ ΣΤΙΛ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΑ ΣΤΙΛ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Το «στιλ των εντολών». Το «στιλ πρακτική εξάσκηση των ασκουμένων». Το «στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας». Το «στιλ του αυτοελέγχου». Το «στιλ διαφοροποίησης του βαθμού διδασκαλίας». Το «στιλ με καθοδηγούμενη ανακάλυψη». Στιλ που προάγουν τη δημιουργικότητα. Σύγκριση μεταξύ στιλ.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Οι σκοποί του μαθήματος φυσικής αγωγής: Καθορίζουν όχι μόνο το τι διδάσκεται, αλλά και το πώς αυτό διδάσκεται. Ο τρόπος που γίνεται το μάθημα επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη των κινητικών, γνωστικών και κοινωνικών ικανοτήτων των παιδιών.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ο τρόπος που οργανώνεται το μάθημα μπορεί να δώσει ή να μη δώσει την ευκαιρία στους μαθητές να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον. Το είδος των ερωτήσεων που κάνει ο καθηγητής μπορεί να δώσει ή να μη δώσει περιθώρια για προβληματισμό των μαθητών και αντίστοιχα να βοηθηθεί ή να μη βοηθηθεί η ανάπτυξη της κριτικής τους ικανότητας (αυταρχικό στιλ, όχι περιθώρια για συζήτηση και προβληματισμό).

ΣΤΙΛ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (Mosston & Ashworth, 1986) Το «στιλ των εντολών». Το «στιλ πρακτική εξάσκηση των ασκουμένων». Το «στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας». Το «στιλ του αυτοελέγχου». Το «στιλ διαφοροποίησης του βαθμού διδασκαλίας». Το «στιλ με καθοδηγούμενη ανακάλυψη».

1. ΤΟ ΣΤΙΛ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ (α) Είναι ο τρόπος διδασκαλίας, κατά τον οποίο οι ασκούμενοι απλά εκτελούν υπακούοντας στις εντολές που παίρνουν. Αυτό το στιλ διδασκαλίας είναι αναγκαίο σε δραστηριότητες που απαιτούν υψηλό βαθμό ακρίβειας, υψηλό βαθμό ασφάλειας, συγχρονισμού και ομοιομορφίας (π.χ. συγχρονική κολύμβηση, μπαλέτο, χοροί, αναρρίχηση, ενόργανη γυμναστική, κωπηλασία, αερόμπικ).

ΤΟ ΣΤΙΛ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ (β) Το στιλ των εντολών ή του παραγγέλματος, θεωρείται αποτελεσματικός τρόπος διδασκαλίας για να ενισχύσει το κοινό αίσθημα της ομάδας και να υποτάσσει τις ανάγκες του ατόμου σε αυτές του συνόλου (π.χ. στρατιωτική γυμναστική και στρατιωτικές και μαθητικές παρελάσεις). Το στιλ παραγγέλματος, στην Ελλάδα, επικράτησε σχεδόν απόλυτα μέχρι τα μέσα του ’70 και σε μικρότερο βαθμό χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.

ΣΤΙΛ ΕΝΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Με το στιλ παραγγέλματος το μόνο που ζητείται από τους ασκούμενους είναι να ανταποκριθούν απλώς με ακρίβεια σε κάποια εντολή. Πολύ λίγες γνωστικές λειτουργίες λαμβάνουν χώρα. Το στιλ εντολών για να είναι αποτελεσματικό (να επιτευχθούν οι στόχοι συγχρονισμού, ακρίβειας) απαιτεί συνεχή προσοχή του γυμναστή σε όλη τη διάρκεια της γύμνασης. Δεν απαιτεί κανένα προβληματισμό από τους ασκούμενους. Εκτεταμένη χρήση του στιλ εντολών αναστέλλει την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, δημιουργικής σκέψης.

ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΠΡΕΠΕΙ, Να εξηγούν στους μαθητές σε τι χρησιμεύει ο τρόπος διδασκαλίας με εντολές. Να τους πουν ότι με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται γρήγορη και ακριβής μάθηση κάποιων δεξιοτήτων. Ότι επιτυγχάνεται συγχρονισμός στην κίνηση και ομοιομορφία. Ότι μεγιστοποιείται ο χρόνος άσκησης των ασκουμένων (π.χ. στο αερόμπικ).

2. ΤΟ ΣΤΙΛ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΑΣΚΟΥΜΕΝΩΝ Όσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος εξάσκησης των μαθητών στο μάθημα τόσο περισσότερο βελτιώνονται οι δεξιότητες που διδάσκονται στο μάθημα φ.α. Η εξάσκηση σε «σταθμούς» συμβάλλει στην αύξηση του ωφέλιμου χρόνου μάθησης.

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ο έλεγχος του καθηγητή σε αυτό το στιλ αφορά κυρίως σε δύο τομείς: Στην οργάνωση του μαθήματος. Στην τεχνική που επιδεικνύουν οι μαθητές.

3. ΤΟ ΣΤΙΛ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Το να διδάσκει ο ένας μαθητής τον άλλον, βοηθάει στην αύξηση της επίδοσης, ιδιαίτερα μαθητών χαμηλών ικανοτήτων, την αύξηση εσωτερικής παρακίνησης και ευχαρίστησης στο μάθημα, τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης των μαθητών στο μάθημα και την ισχυροποίηση της αυτοεκτίμησης (για αποτελεσματική επικοινωνία και σύναψη κοινωνικών σχέσεων). Μειώνει το άγχος και τις συμπεριφορές που διαταράσσουν το μάθημα.

ΤΟ ΣΤΙΛ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΟΧΕΥΕΙ Στην ανάπτυξη συνεργασίας των παιδιών. Στην ανάπτυξη των κοινωνικών ικανοτήτων (αποτελεσματική επικοινωνία με άλλους, εύκολη σύναψη κοινωνικών σχέσεων, αποφυγή άσκοπων συγκρούσεων). Στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και υπευθυνότητας.

ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Δεν έχουν πολλά πρότυπα αμοιβαίας διδασκαλίας μεταξύ των μαθητών και τους φαίνεται κάτι νέο, όμως γι’ αυτό το λόγο είναι και προκλητικό.

4. ΤΟ ΣΤΙΛ ΤΟΥ ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΥ Η ικανότητα των αθλουμένων να κατανοούν από μόνοι τους το πόσο καλά τα πάνε σε μια άσκηση, είναι ιδιαίτερα σημαντική στη μαθησιακή διαδικασία. Η ικανότητα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί με την εμπειρία και με τη διδασκαλία που στοχεύει στην ανάπτυξη του αυτοελέγχου. Η χρήση του αυτοελέγχου σε συνδυασμό με την τεχνική καθορισμού στόχων, έχει θετικά αποτελέσματα στη μάθηση και παρακίνηση των μαθητών.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Αν οι μαθητές ασκούνται. Αν πραγματικά προσπαθούν να ελέγξουν τον εαυτό τους. Αν κάνουν σωστές παρατηρήσεις στον εαυτό τους. Αν δίνουν τις κατάλληλες οδηγίες για να ξεπεράσουν το οποιοδήποτε πρόβλημα. Αν η επανάληψη της εκτέλεσης είναι σωστή.

5. ΤΟ ΣΤΙΛ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (1) Για βελτίωση της μάθησης και παρακίνησης των μαθητών, ο βαθμός διδασκαλίας των ασκήσεων πρέπει να είναι προσαρμοσμένος στα μέτρα του κάθε μαθητή. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να τροποποιούν το βαθμό δυσκολίας της άσκησης από μόνα τους.

ΤΟ ΣΤΙΛ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (2) Αυτό το στιλ διδασκαλίας ονομάζεται και «στιλ μη αποκλεισμού». Αυτό το στιλ δίνει τη δυνατότητα σε παιδιά διαφορετικών αθλητικών ικανοτήτων να συμμετέχουν ταυτόχρονα στο μάθημα. Κανένας δεν αποκλείεται από το μάθημα ακόμη κι αν έχει κινητικές δυσκολίες. Προσαρμόζοντας το βαθμό δυσκολίας στα μέτρα του κάθε μαθητή, δεν αποκλείεται κανείς από το μάθημα ή το παιχνίδι. Μ’ αυτό τον τρόπο παρακινούνται μαθητές όλων των ικανοτήτων και ενισχύεται το κλίμα ισότητας στο μάθημα.

6. ΤΟ ΣΤΙΛ ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ Τα παιδιά λαμβάνουν ενεργό μέρος στη διαπίστωση της ορθότητας της πληροφορίας που δέχονται. Η κριτική τους ικανότητα αυξάνεται (αφού τα ίδια τα παιδιά διαπιστώνουν το γιατί πρέπει να γίνει μια άσκηση με αυτό τον τρόπο και όχι άλλον, τι είδους δεξιότητα χρειάζεται σε κάθε περίπτωση). Δε δέχονται παθητικά την πληροφορία, αλλά είναι τα ίδια που τη δημιουργούν, καθώς ενισχύει την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα. Η παρακίνηση αυξάνεται.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟ ΣΤΙΛ ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ Διατύπωση σειράς ερωτήσεων. Επικοινωνία με τους μαθητές.

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ποτέ να μη λέει την απάντηση. Πάντα να περιμένει την απάντηση του μαθητή. Να δίνει συχνή ανατροφοδότηση. Να επαναλαμβάνει την ερώτηση με διαφορετικό τρόπο. Να διατηρεί ένα κλίμα αποδοχής και υπομονής.

ΣΤΙΛ ΠΟΥ ΠΡΟΑΓΟΥΝ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (Mosston & Ashworth, 1986) Περιγράφονται τέσσερα ακόμη στιλ: «Της αποκλίνουσας παραγωγικότητας» (να μάθει ο μαθητής να δημιουργεί νέες ασκήσεις, εναλλακτικούς τρόπους κίνησης, νέα παιχνίδια, να τροποποιεί υπάρχοντα παιχνίδια και να προσαρμόζει τους κανόνες αθλημάτων στις ανάγκες της παρέας). «Το πρόγραμμα που σχεδιάζει ο μαθητής», «της πρωτοβουλίας του μαθητή» και «της αυτοδιδασκαλίας» (τα τρία τελευταία στιλ στοχεύουν στην πλήρη αυτονόμηση του μαθητή, οι μαθητές μαθαίνουν να σχεδιάζουν ένα πρόγραμμα άσκησης από μόνοι τους, να το εφαρμόζουν στην πράξη, να αξιολογούν την πρόοδό τους και να το τροποποιούν ανάλογα με τις ανάγκες τους).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΙΛ (1) Με το αμοιβαίο στιλ διδασκαλίας οι μαθητές δέχονται περισσότερο ανατροφοδότηση και αύξηση υπευθυνότητας από ότι από τα άλλα στιλ διδασκαλίας. Το αμοιβαίο στιλ διδασκαλίας συμβάλλει στη μείωση των αντικοινωνικών συμπεριφορών στο μάθημα, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τα στιλ εντολών και πρακτικής διδασκαλίας. Το στιλ διαφοροποίηση του βαθμού δυσκολίας αυξάνει περισσότερο την παρακίνηση των μαθητών, σε σχέση με το στιλ εντολών και ίσως της πρακτικής εξάσκησης. Το στιλ διαφοροποίηση του βαθμού δυσκολίας έχει θετικότερη επίδραση σε θέματα γνώσεων από ότι το πρακτικό στιλ (αυτοπαρατήρηση και προβληματισμός).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΙΛ (2) Το στιλ καθοδηγούμενης ανακάλυψης έχει περισσότερα γνωστικά οφέλη από ότι το στιλ εντολών (δεν υπάρχουν διαφορές ως προς την ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων). Το στιλ αποκλίνουσας παραγωγικότητας δίνει πολύ περισσότερες ευκαιρίες στα παιδιά να τροποποιήσουν, να προσαρμόσουν ή να συνδυάσουν κινήσεις που γνωρίζουν και να παράγουν καινούριες κινήσεις από ότι τα στιλ εντολών και πρακτικής εξάσκησης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., & Γούδας, Μ. (2003). Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., & Παπαϊωάννου, Α. (2001). Ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.