Σωματόμορφες διαταραχές

 Κατά μέσο όρο το 10% περίπου των ασθενών χρησιμοποιεί ως και το 30% του χρόνου ή των διαθέσιμων ραντεβού στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγείας, ακόμα και όταν τα άτομα με χρόνιες ασθένειες ή άλλες ιατρικές καταστάσεις που απαιτούσαν συστηματική φροντίδα είχαν εξαιρεθεί από τον πληθυσμό των ερευνών.  Τα άτομα αυτά που τείνουν να επισκέπτονται συχνά τις δομές περίθαλψης και φροντίδας χαρακτηρίζονται ως ‘συχνοί χρήστες των υπηρεσιών υγείας’.

 Σε μια ανασκόπηση (Rief, 2004), υπολογίζεται σε περίπου 20% το ποσοστό των επισκέψεων σε γιατρό που αφορούν συμπτώματα που δεν μπορούν να ερμηνευτούν από μια κλασικά προσδιορισμένη ασθένεια.

Σε άλλη έρευνα:  Μεταξύ 2316 ενηλίκων ασθενών πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας με τυχαία επιλογή (2004) βρέθηκε ότι, αν και μόνο το 5.4% αφορούσε επίσκεψη σε ψυχίατρο, ψυχολογικές διαταραχές πολύ κοντά στο διαγνωστικό όριο παρουσιάζονται στο 42.5% των ασθενών.  Οι πιο συχνές διαταραχές ήταν συναισθηματικές (στο 31% των ασθενών), αγχώδεις (στο 19%), σωματόμορφες διαταραχές (18%) και πιθανή κατάχρηση αλκοόλ ή εξάρτηση από αυτό (10%). Μεταξύ αυτών υπήρχε μεγάλη συννοσηρότητα.

 Ιδιαίτερα σοβαρό το ζήτημα της υποδιάγνωσης των ψυχολογικών δυσκολιών στο χώρο των υπηρεσιών γενικής υγείας.  Σε μια πρόσφατη έρευνα σε δείγμα ασθενών σε επείγοντα περιστατικά (2005) βρέθηκε υποδιάγνωση σε ποσοστά που αγγίζουν το 75% των περιπτώσεων.

 Ως και το 30% των ασθενών που απευθύνονται σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας έχουν κάποια ψυχική διαταραχή ή πρόβλημα.  Τα μισά άτομα με ψυχολογικό πρόβλημα δεν απευθύνονται σε ειδικούς ψυχικής υγείας αλλά άλλους. Το 1/3 ή και 1/2 εξ αυτών ούτε τότε παραπέμπονται σε ειδικούς ψυχικής υγείας.

Σύμφωνα με το DSM-IV-TR (APA, 2000), «κοινό χαρακτηριστικό των σωματόμορφων διαταραχών είναι η παρουσία σωματικών συμπτωμάτων που υποδεικνύουν ένα γενικό ιατρικό πρόβλημα αλλά δεν ερμηνεύονται πλήρως από μια γενική ιατρική κατάσταση, από τις άμεσες συνέπειες της χρήσης μιας ουσίας, ή από άλλη ψυχική διαταραχή» (σελ. 485).

Στις σωματόμορφες διαταραχές το DSM περιλαμβάνει μια ομάδα επτά καταστάσεων:  τη διαταραχή σωματοποίησης,  την αδιαφοροποίητη διαταραχή σωματοποίησης,  τη μετατρεπτική διαταραχή,  τη διαταραχή πόνου,  την υποχονδρία,  τη διαταραχή δυσμορφίας του σώματος,  την σωματόμορφη διαταραχή μη αλλιώς προσδιοριζόμενη.

Υποχονδρίαση  Ο φόβος ή και η βεβαιότητα ότι υπάρχει σοβαρή ασθένεια παρά την παροχή της κατάλληλης ιατρικής αξιολόγησης και παρά τη συνεχή επαναβεβαίωση ότι δεν υφίσταται ασθένεια (DSM-IV-TR).  Αλλιώς: άγχος υγείας.

Άγχος υγείας (Salkovskis & Bass, 1997)= Αντιλαμβανόμενη πιθανότητα νόσησης Χ Αντιλαμβανόμενο κόστος και ‘βάρος’ ασθένειας προς Αντιλαμβανόμενη ικανότητα για αντιμετώπιση ασθένειας + Παράγοντες περιβαλλοντικοί που θα βοηθήσουν

Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας  Ενασχόληση με μια εικαζόμενη μειονεξία στην εμφάνιση που έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσφορίας και την παρεμπόδιση της λειτουργικότητας.  Όταν υπάρχει μια φυσική «ανωμαλία», η ενασχόληση πρέπει να είναι υπερβολική.  Ο ασθενής εστιάζει συνήθως σε περιοχές του προσώπου ή της κεφαλής, αλλά και σε άλλα σημεία ή και σε πολλαπλές περιοχές του σώματος ή στο γενικό σχήμα ή μέγεθος του σώματος.  Συχνή η παρουσία αγχωδών διαταραχών, συναισθήματος και προσωπικότητας.

Μετατρεπτική διαταραχή  Κυρίαρχο σύμπτωμα είναι μια ιατρικώς ανερμήνευτη δυσλειτουργία της κινητικής ή αισθητηριακής λειτουργίας που υποδεικνύει μια πιθανή νευρολογική ή οργανική ασθένεια.  Υποτίθεται ότι σχετίζεται με ψυχολογικές διεργασίες. Η Π.Ο.Υ. την ορίζει ως αποτέλεσμα διάσχισης εξαιτίας ψυχολογικής σύγκρουσης ή εξαιρετικής δυσφορίας.  Η διάγνωση μετά από αποκλεισμό πιθανών ιατρικών αιτιών (αν και αυτό εμπεριέχει κάποιο κίνδυνο).

Α 23-year-old woman. Her complaint was disability οf the right (dominant) hand. A Photograph shows her full opening of the palm. B Photograph shows her making a fist

Α 9-year-old girl. Her complaint was plantarflexion disturbance of the right foot. A Photograph shows full dorsiflexion of the foot. B Photograph shows full plantarflexion of the foot

Α 17-year-old boy. His complaint was flexion disturbance of the right (dominant) middle finger. A Photograph shows full opening of the palm. B Photograph shows full effort to make a fist

Α 22-year-old woman. Her complaint was disability of the right (dominant) hand. A Photograph shows the resting position of her hand. B Photograph shows full pronation of her forearm. C After treatment, she can write using a pencil

Διαταραχή σωματοποίησης  Ιστορία πολλαπλών ιατρικών ανερμήνευτων σωματικών συμπτωμάτων που λαμβάνουν χώρα σε μια περίοδο πολλών ετών.  Έναρξη πριν τα 30.  Συμπτώματα: τουλάχιστον 4 πόνοι – 2 γαστρεντερικοί, 1 στα γενετικά όργανα, 1 ψευδονευρολογικό. Συνήθως: πόνοι στο κεφάλι, στήθος, μέση, αρθρώσεις, δυσφαγία, ναυτία, ταχυκαρδίες, ζαλάδες, κυνάγχη κλπ.  Υψηλή συννοσηρότητα με αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές.

 Υψηλή χρήση συστήματος υγείας / υψηλό ποσοστό των χρηστών υπηρεσιών υγείας (ως και το 20%).

Άτυπη Σωματόμορφη διαταραχή  Ένα η περισσότερα ιατρικώς ανερμήνευτα συμπτώματα επιμένει για τουλάχιστον 6 μήνες και προκαλεί σημαντική δυσφορία ή δυσλειτουργία.  Π.χ., πόνοι, κόπωση, ζαλάδες, κυνάγχη, μουδιάσματα, αϋπνία κλπ.  Κάποια εξελίσσονται σε σύνδρομα, αλλά υποχωρούν αυτόματα.  Πολύ συχνό πρόβλημα μεταξύ των συχνών χρηστών υπηρεσιών υγείας.

Άτυπη Στηθάγχη  Πόνος στο στήθος, αλλά ΚΦ οι εξετάσεις.  Άγχος ή κατάθλιψη στο 1/3 ασθενών.  Πολλοί καταφεύγουν συνεχώς σε καρδιολογικές εξετάσεις.

Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης  Ακινητοποιός κόπωση και ποικιλία μη- ειδικών συμπτωμάτων (μυαλγία, αρθραλγία, φτωχή μνήμη, κεφαλαλγία, λεμφαδένωση).  Σχετίζεται με δυσφορία, συννοσηρές ψυχιατρικές καταστάσεις, σημαντική δυσλειτουργία και …οικονομικές ή επαγγελματικές απώλειες.

Δύο σημεία άξια προσοχής 1. Τα συμπτώματα υπάρχουν. Είναι αληθινά στις πλείστες περιπτώσεις. Η αιτιολογία είναι ψυχολογική. 2. Σχέση με την τάση για ιατρικοποίηση ακόμα και μικρών σχετικά συμπτωμάτων και φυσιολογικών διεργασιών. Τα άτομα ζητούν επιτακτικά ‘θεραπεία’.

Αποτελεσματικότερες οι παρεμβάσεις Γνωστικού Συμπεριφοριστικού τύπου

Πιθανή η ανάγκη νοσηλείας στα  Έντονα ψυχιατρικά προβλήματα  Αυτοκτονική συμπεριφορά  Χρήση ψυχοτρόπων ουσιών (και αλκοόλ)  Παραμέλησης ή κακοποίησης  Ανάγκη συστηματικής θεραπείας όταν υφίσταται έντονη δυσλειτουργία ή άλλα προβλήματα.