ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΔΗΣ ΠΟΛΥΖωΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟς Παναγιωτης πουλοκεφαλος Σημεια της μεςογειου Που ςυνδεονται με την επιςτροφη του οδυςςεα ςτην ιθακη ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΔΗΣ ΠΟΛΥΖωΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟς Παναγιωτης πουλοκεφαλος

H θάλασσα που ονομάζουμε Μεσόγειο, δηλαδή «στο μέσο της Γης», υπήρξε για πολλούς αιώνες ένα απέραντο σύμπαν, ανεξερεύνητο και αινιγματικό, που οι φαντασιώσεις και οι φόβοι των ανθρώπων το γέμιζαν με θεούς και θαλάσσια τέρατα Μαζί με τον Όμηρο θα ακολουθήσουμε τον Οδυσσέα στο θαυμαστό ταξίδι για την επιστροφή του από την Τροία στην Ιθάκη.

Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ Από τα χρόνια του Ησίοδου ως το τέλος του αρχαίου κόσμου η συζήτηση για τους τόπους που παράδειρε ο Οδυσσέας δεν είπε να σταματήσει. Σχετικές πληροφορίες βρίσκουμε στον Ηρόδοτο, στον Θουκυδίδη, στον Ελλάνικο, στον Έφορο, στον Πλάτωνα, στον Θεόφραστο, στον Λυκόφρονα, στον Κράτη, στον Ποσειδώνιο, στον Στράβωνα, στον Πλούταρχο, ακόμα στους Ρωμαίους, τον Τάκιτο, τον Κικέρωνα, τον Βιργίλιο, τον Οράτιο, τον Οβίδιο, τον Πλίνιο, τον Σίλιο τον Ιταλικό. Για ορισμένους σταθμούς του ήρωα υπάρχει σχετική συμφωνία. Έτσι, τους Λωτοφάγους τους τοποθετούσαν στη Μικρή Σύρτη της σημερινής Τυνησίας· τους Κύκλωπες στη βορειοανατολική γωνιά της Σικελίας, γύρω από το ηφαίστειο της Αίτνας· το νησί του Αιόλου στις Λιπαρές, της Κίρκης στο Τυρρηνικό πέλαγος· τις Σειρήνες στο στενό της Μεσσήνης, ανάμεσα στη Σικελία και στην Ιταλία· στο ίδιο στενό είχαν, έλεγαν, τις φωλιές τους η Χάρυβδη και η Σκύλλα. Το νησί που έβοσκαν τα κοπάδια του Ήλιου, η Θρινακία, ήταν η Σικελία. Και για τους Φαίακες υπάρχει σχετική ομοφωνία: η Σχερία τους δεν ήταν άλλη λέει από την Κέρκυρα.

Άλλους ωστόσο λαούς που επισκέφτηκε ο ήρωας της Οδύσσειας οι πηγές τους τοποθετούν καθεμιά και αλλού. Έτσι, τους Λαιστρυγόνες τους θέλουν μερικοί στη Σικελία, άλλοι στον κόλπο της Γαέτας, πιο πάνω από τη Νεάπολη της Καμπάνιας, άλλοι ψηλά στις Βόρειες θάλασσες. Τους Κιμμέριους πάλι άλλοι τους έβαζαν να κατοικούν στην Ιταλία, γύρω στη λίμνη Άορνο, στα δυτικά της Νεάπολης, άλλοι στη Μαύρη θάλασσα και άλλοι στον Βόρειο Πόλο. Τέλος, από τον Πλούταρχο (Περί τ. έμφαινομ. προσ. τω κύ­ κλω της σελήνης 26) μαθαίνουμε πως για να φτάσει κανείς στο νησί της Καλυψώς έπρεπε να ταξιδέψει πέντε μερόνυχτα δυτικά από τη Βρετανία. Στις επόμενες διαφάνειες επιχειρούμε να μεταφέρουμε ίσως τις μέχρι σήμερα επικρατέστερες απόψεις σχετικά με το γεωγραφικό προσδιορισμό των περιοχών που επισκέφτηκε ο Οδυσσέας συνοδευόμενες από κάποια βασικά αφηγηματικά στοιχεία τα οποία συνθέτουν τη βασική εικόνα της διαδρομής του Οδυσσέα.

Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του άρπαξαν απ’ τους Κίκονες ζώα και γλυκό κρασί και κάθισαν στην αμμουδιά να φάνε. Τότε όμως τους επιτέθηκαν όλοι οι Κίκονες μαζί κι έγινε άγρια μάχη. Πολλοί πολεμιστές σκοτώθηκαν κι οι άλλοι μπή­κανε στα καράβια γρήγορα κι έφυγαν μέσα σε άγρια καταιγίδα. Ταξίδεψαν νότια ως τον κάβο Μαλέα. Τότε άρχισε να φυσά βοριάς που έσπρωξε τα καράβια μακριά, στην Αφρική. Έτσι έφτασαν στη χώρα των Λωτοφάγων. Βγήκανε στη στεριά κι ο Οδυσσέας έστειλε τρεις απ’ τους συντρόφους του να δουν τι άνθρωποι ζού­σαν σ’ αυτή τη χώρα. Οι σύντροφοι του πήγαν κι όταν συνάντησαν τους Λωτοφάγους, εκείνοι τους έδωσαν να φάνε λωτούς, που ήταν φρούτα μαγεμένα! Αμέσως ξέχασαν πατρίδα και συντρόφους και δεν ήθελαν να φύγουν από εκεί. Ανήσυχος ο Οδυσσέας πήγε να τους βρει. Τους πήρε με το ζόρι κι αμέσως διέταξε τα καράβια να σαλπά­ρουν.ντά στην Ισμάριδα λίμνη Χώρα των Κικόνων

Οι Κίκονες ήταν Θρακικός λαός που κατοικούσε στην περιοχή ανάμεσα στη Βιστονίδα λίμνη και τις εκβολές του ποταμού Έβρου. Ο Ηρόδοτος κάνει επίσης λόγο για τους Κίκονες, αναφέροντάς τους ως έθνος που (κατά τον 5ο αιώνα π.Χ.) κατοικούσε στην παραθαλάσσια ζώνη δυτικά των εκβολών του Έβρου, όπου βρίσκονταν οι πόλεις Σούλη και Ζώνη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Κίκονες ακολούθησαν τον Ξέρξη στην εκστρατεία του κατά της Ελλάδας.

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΛΩΤΟΦΑΓΩΝ Το ταξίδι συνεχιζόταν ήρεμα και θα έφταναν στην Ιθάκη, αν στον κάβο Μαλιά, το γνωστό ακρωτήρι της Λακωνίας, δεν τους παρέσυραν ο Βοριάς και τα ρεύματα της θάλασσας. Εννιά μερόνυχτα παράδερναν μέσα στ' αγριεμένα κύματα. Οι κάτοικοι του νησιού αυτού έτρωγαν τα άνθη ή τους καρπούς ενός φυτού, που ονομαζόταν λωτός. Ο Οδυσσέας έστειλε τρεις συντρόφους να συναντήσουν τους κατοίκους του νησιού. Αυτοί τους δέχτηκαν με χαρά και τους πρόσφεραν το μελιστάλαχτο καρπό τους. Όμως μόλις οι ναύτες τον έβαλαν στο στόμα τους, αμέσως ξέχασαν τη γλυκιά πατρίδα και ήθελαν να μείνουν στο νησί. Mόλις το κατάλαβε αυτό ο πολυμήχανος Οδυσσέας, τους έσυρε με το ζόρι στα καράβια και τους έδεσε στουc πάγκους. Αμέσως διέταξε ν' ανοίξουν τα πανιά και να φύγουν πριν δοκιμάσουν τον καρπό και οι υπόλοιποι ναύτες

Το δέντρο λωτός βρίσκεται, κυρίως, στην Αφρική αλλά και στην Ελλάδα κι οι καρποί του, όπως αναφέρει ο Ιστορικός Ηρόδοτος, ήταν γλυκύτατοι σαν χουρμάδες, τρώγονταν πολύ ευχάριστα και ήταν και μεθυστικοί. Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν αυτούς τους καρπούς σαν «καρπούς του παραδείσου». Οι Λωτοφάγοι - ήταν αρχαία, ειρηνική φυλή, πολύ φιλόξενη που ζούσε στα παράλια της Β. Αφρικής κι ετρέφετο μόνο με λωτούς από τους οποίους κατασκεύαζαν κι ευωδιαστό κρασί. Αυτοί οι λωτοί κι αυτό το γλυκόπιοτο κρασί έγιναν αιτία οι δύο σύντροφοι του Οδυσσέα που πήγαν να ζητήσουν πληροφορίες από το νησί των λωτοφάγων, όταν χάθηκαν, να ενθουσιαστούν και να μη θέλουν να ξαναγυρίσουν στο πλοίο τους, όπως διηγείται ο Όμηρος. Ευτυχώς οι εποχές αυτές είναι πολύ μακρινές κι εμείς δεν διατρέχουμε, πια, τον κίνδυνο να πάθουμε κάτι τέτοιο. Ας επιχειρήσουμε, συνεπώς, ν' απολαύσουμε τη γλύκα των φημισμένων λωτών για να μπορούμε να έχουμε προσωπική άποψη για το αν πρέπει ή δεν πρέπει να ονομάζονται «καρποί του παραδείσου»! Οι λωτοί που βλέπετε στα μανάβικα δεν έχουν καμία σχέση με τους λωτούς που έφαγαν οι σύντροφοι του Οδυσσέα όταν ο ιντριγκαδόρος Ποσειδώνας τους οδήγησε στη Xώρα των Λωτοφάγων. Αυτό το γνωρίζουμε με βεβαιότητα γιατί το φρούτο που απολαμβάνουμε σήμερα έφτασε στη Μεσόγειο μόλις το 19ο αιώνα

Χώρα των Κυκλώπων Όταν ο Οδυσσέας έφτασε στη χώρα των Κυκλώπων, όπου ο γίγαντας Πολύφημος έφαγε έξι συντρόφους του και ό ίδιος γλύτωσε χάρη στην εξυπνάδα του και την ψυχραιμία του, αφού πρώτα πήρε εκδίκηση για τον θάνατο των συντρόφων του τυφλώνοντας το γίγαντα. Όμως αυτό που δεν ήξερε ο Όδυσσεας ήταν ότι θα προκαλούσε την οργή του θεού Ποσειδώνα. To περίφημο νησί των κυκλώπων βρισκόταν στην Σικελία σύμφωνα με τον Όμηρο. Η Σικελία στην σημερινή εποχή είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της μεσογείου με ικανοποιητική εμπορική δραστηριότητα.

Νησί της Κίρκης Η θεά-μάγισσα μεταμορφώνει σε χοίρους την αναγνωριστική ομάδα που στέλνει ο Οδυσσέας, αλλά εκείνος τους σώζει με τη βοήθεια του Ερμή. Παραμένουν στο νησί για ένα χρόνο και όταν ο Οδυσσέας ζητά να φύγει, η Κίρκη τον συμβουλεύει να επισκεφτεί πρώτα τη χώρα των νεκρών. Σύμφωνα με τον Όμηρο τον νησί της Κίρκης λέγετε Αιαία και δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε που ακριβώς βρίσκεται στην σημερινή Μεσόγειο. Η Κίρκη, ονομαστή μάγισσα της αρχαιότητας, ζούσε στο μακρινό νησί Αία, σε ένα θαυμάσιο παλάτι κτισμένο σε ένα πολύ όμορφο δάσος. Τα περίλαμπρα ανάκτορά της ήταν γεμάτα λύκους, λιοντάρια και άλλα ζώα, στα οποία είχε μεταμορφώσει τους ανθρώπους που έρχονταν στο νησί της.

Νησί του Αιόλου Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του πήγαν στην Αιολία, όπου ο Αίολος τους φιλοξένησε ένα μήνα. Όταν ζήτησε τη βοήθεια του Αιόλου για να αναχωρήσει, αυτός έκλεισε όλους τους ανέμους σε ένα ασκί και άφησε μόνο τον ούριο Ζέφυρο να πνέει ευνοϊκά γι' αυτούς. Με τη βοήθεια του Ζέφυρου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έφτασαν πολύ κοντά στην Ιθάκη. Αλλά κάποια στιγμή που ο Οδυσσέας αποκοιμήθηκε, οι σύντροφοί του άνοιξαν το ασκί, νομίζοντας ότι έχει χρυσάφι, και άφησαν ελεύθερους όλους τους ανέμους. Ξέσπασε θύελλα η οποία έστειλε τον Οδυσσέα πίσω στο νησί του Αιόλου, ο οποίος όμως δεν δέχτηκε να τον βοήθησει και πάλι, τιμωρώντας τον για την ασέβεια των συντρόφων του

Σήμερα σύμφωνα με τον Όμηρο το νησί του Αιόλου βρισκόταν στις Λιπαρές Σήμερα σύμφωνα με τον Όμηρο το νησί του Αιόλου βρισκόταν στις Λιπαρές. Το νησί αυτό βρίσκεται στην νότια Τυρρηνική Θάλασσα η οποία φέρει την ονομασία Αρχιπέλαγος των Αιολίδων.

Νησί των Λαιστρυγόνων Στο νησί των Λαιστρυγόνων υπήρχε ένα λιμάνι. Ο Οδυσσέας με το καράβι του περίμενε έξω από αυτό ενώ τα υπόλοιπα έντεκα καράβια μπήκαν μέσα. Μόνο το καράβι του Οδυσσέα γλύτωσε που έφυγε γρήγορα μακριά από τη χώρα των Λαιστρυγόνων. Αμέσως οι Λαιστρυγόνες έτρεξαν στο λιμάνι και ούρλιαζαν. Ήταν ψηλοί και άγριοι σαν γίγαντες. Άρχισαν να πετούν βράχους στα πλοία. Τα έσπασαν όλα και τα βύθισαν. Έφαγαν όλους τους ανθρώπους που ήταν μέσα.

Άλλοι τοποθετούν Λαιστρυγόνες στη Σικελία, άλλοι στον κόλπο της Γαέτας, πιο πάνω από τη Νεάπολη της Καμπάνιας, άλλοι ψηλά στις Βόρειες θάλασσες.

Στενό των Σειρήνων Κατοικούσαν στη νήσο Ανθεμόεσσα του Τυρρηνικού πελάγους, στο στενό της Μεσσήνης μεταξύ Σικελίας και Καλαβρίας. Ο Οδυσσέας είχε ενημερωθεί από την Κίρκη για το γοητευτικό τραγούδι τους με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες, που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους, είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές, κι έτσι διέταξε σε όλο το πλήρωμα του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το τραγούδι των Σειρήνων, ενώ ό ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε όταν ακούσει το τραγούδι τους να μη παρασυρθεί στη γοητεία

Κατά το μύθο οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιες νύμφες (Ναϊάδες) συνοδοί της Περσεφόνης. Όταν τη Περσεφόνη την απήγαγε ο Άδης η μητέρα της Δήμητρα τους έδωσε σώμα πτηνών και γυναικείο κεφάλι για να τη βοηθήσουν στην αναζήτηση. Όταν πλέον δε κατάφεραν να τη βρουν εγκαταστάθηκαν σε ένα νησί από όπου με το πανέμορφο τραγούδι τους προσείλκυαν τους ναύτες των πλοίων που πλησίαζαν στην περιοχή τους και προκαλούσαν στην συνέχεια την καταστροφή τους.Η νήσος των Σειρήνων ή Σειρηνουσσών δεν είναι επακριβώς ταυτοποιημένη ούτε και μυθολογικά. Οι διάφοροι μελετητές έχουν προτείνει πάμπολλες τοποθεσίες. Ωστόσο, κατά την επικρατούσα άποψη βρισκόταν στην παραλία της Καμπανίας πλησίον της Νεαπόλεως. Η νήσος των Σειρήνων ή Σειρηνουσσών δεν είναι επακριβώς ταυτοποιημένη ούτε και μυθολογικά. Οι διάφοροι μελετητές έχουν προτείνει πάμπολλες τοποθεσίες. Ωστόσο, κατά την επικρατούσα άποψη βρισκόταν στην παραλία της Καμπανίας πλησίον της Νεαπόλεως.

Στενό Σκύλλας και Χάρυβδης Ο πολυμήχανος Οδυσσέας χρειάστηκε, επίσης, να περάσει ανάμεσά τους, όταν άφησε πίσω του το νησί της Κίρκης. Εκείνη είχε φροντίσει, πριν την αναχώρησή του, να του δώσει οδηγίες και συμβουλές για να ξεπεράσει τα εμπόδια στο θαλασσινό ταξίδι του. Έτσι, ο Οδυσσέας πέρασε πρώτα από τις Σειρήνες, έπειτα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη και τέλος έφτασε στο νησί του Ήλιου, όπου έβοσκαν τα κοπάδια του Απόλλωνα. Αφού γλίτωσε από τις Σειρήνες, έπρεπε ν' αντιμετωπίσει τα δυο φριχτά τέρατα. Η Κίρκη, έχοντας υπόψη της ότι η Χάρυβδη είναι πάρα πολύ επικίνδυνη, κυρίως όταν ρουφά το νερό, ορμήνεψε τον Οδυσσέα να περάσει πιο κοντά στη Σκύλλα, έστω κι αν θα κινδύνευε να χάσει έξι άνδρες του, που θα τους άρπαζε το τέρας. Αυτό θα ήταν προτιμότερο, παρά να χαθεί ολόκληρο το καράβι στη φοβερή ρουφήχτρα της Χάρυβδης. Ο Οδυσσέας ρώτησε μήπως θα μπορούσε να πολεμήσει ο ίδιος τη Σκύλλα, βγαίνοντας αρματωμένος στην πλώρη και να υπερασπιστεί μ' αυτόν τον τρόπο το πλήρωμά του. Η Κίρκη απάντησε πως τίποτε δε θα κατάφερνε. Έκρινε πως θα ήταν καλύτερα να επικαλεστεί ο ήρωας εκείνη την ώρα το όνομα της Κραταιίδας, που, σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν μητέρα της Σκύλλας, οπότε το θεριό θα μέρωνε. Αυτή θα ήταν η μοναδική λύση, ώστε να μην προφτάσει ν' αρπάξει κι άλλους έξι άνδρες από το πλοίο.

Η Σκύλλα και η Χάρυβδη ήταν δυο φοβερά τέρατα της θάλασσας Η Σκύλλα και η Χάρυβδη ήταν δυο φοβερά τέρατα της θάλασσας. Οι ναυτικοί που κινδύνευαν στα ταξίδια τους από τα απειλητικά κύματα και τις θύελλες, έπλαθαν με τη φαντασία τους μυθικές μορφές, που λυσσομανούσαν και προσπαθούσαν αγριεμένες να τους καταστρέψουν. Έτσι γεννήθηκαν τα δυο τρομακτικά αυτά τέρατα. Οι θαλασσινοί έβαζαν με το νου τους πως δεν επρόκειτο απλώς για δυνατό άνεμο και για θεόρατα κύματα. Πίστευαν ότι κάτι περισσότερο κρύβεται πίσω απ' όλα αυτά, κάποιο πλάσμα κακό στην ψυχή και τρομερό στην όψη, που γύρευε το χαμό τους• αυτό προκαλούσε όλη τη φοβερή αναταραχή και η κακοκαιρία δεν ήταν τυχαία. Έλεγαν πως η Σκύλλα και η Χάρυβδη βρίσκονταν η μια απέναντι από την άλλη, σ' ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα που, σύμφωνα με τον Όμηρο, ονομαζόταν Πλαγκτές Πέτρες. Το πέρασμα αυτό ήταν εντελώς αδύνατο να το διασχίσει κανείς, λόγω της φοβερής κατάστασης που επικρατούσε εκεί από την παρουσία των δυο τεράτων - ούτε πουλί πετούμενο δε γλίτωνε, αν τολμούσε να το περάσει. Εκεί υπήρχαν πολλά απότομα βράχια, πολύ ψηλά και το κύμα έσκαγε πάνω τους με φοβερό θόρυβο. Το στενό αυτό το τοποθετούσαν σε διάφορα σημεία. Άλλοι έλεγαν πως ήταν ο Βόσπορος, άλλοι στο ακρωτήριο Ταίναρο κι άλλοι κοντά στα Κανάρια νησιά, εκτός Μεσογείου, δηλαδή. Οι πιο πολλοί πίστευαν πως η Σκύλλα και η Χάρυβδη κατοικούσαν στο στενό της Μεσσήνης, ανάμεσα στην Ιταλία και τη Σικελία. Τα δυο τέρατα ήταν εγκαταστημένα σε δυο σκοπέλους.

Νησί του Θεού Ήλιου Όσοι επιζούν βγαίνουν στο νησί του Ήλιου, όπου παρακούοντας την εντολή του θεού σκοτώνουν τα βόδια του, γεγονός που προκαλεί την οργή του. Στην κακοκαιρία που ακολουθει , ο Οδυσσέας χάνει όλους τους συντρόφους του και μόνος του ναυαγός Σύμφωνα με ιστορικούς του επομένου αιώνα τα.ο νησί που έβοσκαν τα κοπάδια του Ήλιου, η Θρινακία, ήταν η Σικελία. Καθώς όπως μπορούμε να δούμε πολλοί ιστορικοί χαρακτηρίζουν την Σικελία ως νησί κλειδί για την γεωγραφία της Οδύσσεας.

Γεωγραφία Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε είναι ότι από τα χρόνια του Ησίοδου ως το τέλος του αρχαίου κόσμου η συζήτηση για τους τόπους που παράδειρε ο Οδυσσέας δεν είπε να σταματήσει. Σχετικές πληροφορίες βρίσκουμε στον Ηρόδοτο, στον Θουκυδίδη, στον Ελλάνικο, στον Έφορο, στον Πλάτωνα, στον Θεόφραστο, στον Λυκόφρονα, στον Κράτη, στον Ποσειδώνιο, στον Στράβωνα, στον Πλούταρχο, ακόμα στους Ρωμαίους, τον Τάκιτο, τον Κικέρωνα, τον Βιργίλιο, τον Οράτιο, τον Οβίδιο, τον Πλίνιο, τον Σίλιο τον Ιταλικό. Για ορισμένους σταθμούς του ήρωα υπάρχει σχετική συμφωνία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://elzin.wordpress.com/2009/11/15/1-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%AF- %CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD/ http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CF%82 http://e-emphasis.sch.gr/content/mag1/File/lotofagoi.pdf http://mithologia.wikispaces.com/3.+%CE%9F%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%83%CE%AD%CE%B1%CF%82 https://www.google.gr/search?um=1&hl=el&tbo=d&tbm=isch&sa=1&q=lotoi&oq=lotoi&gs_l=img.3...2538.2841.0.3926.2.2. 0.0.0.0.0.0..0.0...0.0...1c.1.3w197_if8dE&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_cp.r_qf.&bvm=bv.41248874,d.d2k&biw=1366&bih=667&e msg=NCSR&noj=1&ei=QVL8UKm-KcK80QWRoIGIDQ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Odysseia-geographia.htm http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Odysseia-geographia-2.htm https://www.google.gr/search?q=%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B9+%CF%84%CE%B7%CF%82+%CE%BA%CE%B9%CF%81% CE%BA%CE%B7%CF%82&hl=el&tbo=d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=0vz-UI- cLIzD0AWyk4GADQ&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAA&biw=1366&bih=667 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AF%CF%81%CE%BA%CE%B7 http://afourinaction.blogspot.gr/2011/02/blog-post_28.html

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B5%C F%82 http://www.hellenica.de/Griechenland/Mythos/GR/Seirines.html http://www.neraidokiklos.gr/forum/archive/index.php/t-600.html http://www.dimrodou.gr/17o/index.php?option=com_content&view=frontpage http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%83%CE%AD%CE%B1%CF %82 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CE%B1 https://www.google.gr/search?hl=el&sa=G&tbo=d&tbs=simg:CAESVBpSCxCo1NgEGgIICQwL ELCMpwgaKwopCAESAzAuLxogmPVJog7mOnZ8cbP9hXb9ZrZs_17mECYR59715qa- KqmkMCxCOrv4IGgoKCAgBEgTKhQPjDA&q=%CF%83%CE%BA%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE %B1+%CE%BA%CE%B1%CE%B9+%CF%87%CE%AC%CF%81%CF%85%CE%B2%CE%B4%CE%B7 &tbm=isch&ei=ORUAUYqcIsfX0QXPy4DgDA&ved=0CDcQsw4&biw=1040&bih=583 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BA%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE%B1 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%AC%CF%81%CF%85%CE%B2%CE%B4%CE%B7 http://ellas.pblogs.gr/106995.html http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/38-13.pdf