Περιβαλλοντική Πολιτική Αξιολόγηση του Περιβάλλοντος Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Κίμων Χατζημπίρος ΕΜΠ

Βασικές ανθρώπινες επιδιώξεις Ασφάλεια: επιβίωση, υγεία, καταφύγιο έναντι εχθρικής φύσης και απειλών Άνεση: ευεξία, απόλαυση, αναψυχή

Ανάπτυξη και Περιβάλλον Διαρκής σύγκρουση Επίλυση δια της αγοράς Επίλυση δια του σχεδιασμού Επίλυση με παρεμβάσεις

Περιβαλλοντικές αξίες Φύση-δομή οικοσυστημάτων Φύση-λειτουργία οικοσυστημάτων Φύση-αισθητική τοπίου Ανθρώπινη υγεία (σωματική) Ανθρώπινη υγεία (ψυχική) Ανθρώπινη αναψυχή-απόλαυση Διαιώνιση ανανεώσιμων πόρων Επάρκεια μη ανανεώσιμων πόρων

Κρίσιμα ερωτήματα Τι θέλουμε να διατηρήσουμε; Πόσο να διατηρήσουμε; (σε σχέση με την επιζητούμενη ανάπτυξη) Πώς να το κάνουμε; (μην αγγίζοντας; με τεχνολογία;) Γιατί να το κάνουμε; (αυταξία; ηθική; υγεία; συμφέρον; ευθύνη; αισθητική;)

Ενδιαφέροντα στο περιβάλλον Καθαρός αέρας Καθαρά νερά Απουσία τοξικότητας Ύπαρξη χλωρίδας, πανίδας Καλαίσθητο τοπίο Ησυχία Σταθερό κλίμα

Στόχοι για τα φυσικά οικοσυστήματα Διατήρηση ροών ενέργειας Διατήρηση φυσικών κύκλων Εξασφάλιση πλήθους αλληλεπιδρώντων πληθυσμών Προστασία ειδικών βιοτόπων Προστασία ειδικών ειδών χλωρίδας-πανίδας

Στόχοι για το φυσικό τοπίο Προστασία ιδιαίτερων φυσικών ή πολιτιστικών χαρακτηριστικών ενός τόπου με αισθητική αξία (εξαίρετο τοπίο) Διατήρηση χαρακτηριστικών τύπων τοπίου γενικότερα σε ένα ευρύτερο χώρο (καθημερινό τοπίο)

Κατάσταση περιβάλλοντος - πλανήτης Παγκόσμια θέρμανση-κλιματική αλλαγή Αποδάσωση-ερημοποίηση-διατάραξη υδρολογικού κύκλου Μείωση στοιβάδας όζοντος

Κατάσταση περιβάλλοντος - ατμόσφαιρα Αέρια χημική ρύπανση πόλεων, βιομηχανικών περιοχών Αέρια ρύπανση εσωτερικών χώρων Όξινη βροχή Θόρυβος Θερμική ρύπανση Ακτινοβολίες, ραδιενέργεια

Κατάσταση περιβάλλοντος - νερά Ρύπανση-υποβάθμιση: Θάλασσας Ποταμών Λιμνών Υγροτόπων Υπόγειου νερού

Κατάσταση περιβάλλοντος - οικοσυστήματα Διαταραχή βιογεωχημικών κύκλων (κυρίως άνθρακα, αζώτου, φωσφόρου) Απώλεια βιοποικιλότητας Παρουσία Γ.Τ.Ο., γενετική ρύπανση

Κατάσταση περιβάλλοντος - τοξικότητα Βιοσυσσώρευση Τροφικές αλυσσίδες-βιομεγέθυνση Ξενοβιοτικά (xenobiotics) Ρύπανση εδάφους

Κατάσταση περιβάλλοντος - τοπίο Αισθητική υποβάθμιση: Φυσικού τοπίου Πόλεων Αγροτικού χώρου Πολιτιστικών στοιχείων

Κατάσταση περιβάλλοντος - διάστημα Ρύπανση με συντρίμμια συσκευών ή απόβλητα

Κατάσταση περιβάλλοντος Ελλάδας Αέρια ρύπανση πόλεων (χημική-ηχητική-θερμική) Απορρίμματα - τοξικότητα Διάβρωση-ερημοποίηση Ρύπανση υπόγειων νερών Υπερεκμετάλλευση νερών Υποβάθμιση οικοσυστημάτων Υποβάθμιση φυσικού και πολιτιστικού τοπίου

Πληροφόρηση για προστασία αξιόλογων τόπων με οικολογική ή αισθητική αξία και για πρόληψη επιπτώσεων Στοιχεία για τόπους ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους ή/και σημαντικούς βιοτόπους: www.itia.ntua.gr/filotis (πληροφορίες και χάρτες)

Περιβαλλοντικοί δείκτες Εντοπισμός σημασίας περιβαλλοντικών προβλημάτων σε σχέση με κοινωνικά ενδιαφέροντα Επιλεγμένες παράμετροι που μπορούν να εκτιμηθούν ποσοτικά ή ποιοτικά Αλυσσίδα επιπτώσεων: δραστηριότητες=>αποτελέσματα Δείκτες: μακριά από τις αρχικές αιτίες αντιπροσωπεύουν την κατάσταση των ανθρώπινων ενδιαφερόντων με ικανοποιητικό τρόπο Συμβολίζουν περιβαλλοντικούς στόχους Βελτιστοποιούν δράσεις πολιτικής περιβάλλοντος

Παραδείγματα δεικτών Ε.Ο.Π. Κατανάλωση ενέργειας ανά ΑΕΠ Μερίδιο ΑΠΕ ανά ΑΕΠ Αριθμός πουλιών ανά αγροτική έκταση Αριθμός υπερβάσεων ορίων αέριων ρύπων Ανάκτηση υλικών από απόβλητα Χρήση νερού ανά τομέα παραγωγής Ποιότητα παράκτιων νερών Κατάληψη φυσικής ή αγροτικής γης Κατακερματισμός φυσικών ενδιαιτημάτων Πιέσεις σε δάση ή υγροτόπους Ποσοστό περιβαλλοντικών φόρων

Σχήμα DPSIR (Ε.Ο.Π.) Κινητήριες δυνάμεις Πιέσεις Κατάσταση Επιπτώσεις Περιβαλλοντικό-κοινωνικό-οικονομικό σύστημα Κινητήριες δυνάμεις Πιέσεις Κατάσταση Επιπτώσεις Αποκρίσεις

Ανάπτυξη και Περιβάλλον Φάσμα απόψεων: Ακραία αναπτυξιακή (φιλελευθερισμός+τεχνολογία) Ακραία οικολογική (ένταξη στη φύση) Μετριοπαθής οικολογική (οικοανάπτυξη) Μετριοπαθής αναπτυξιακή (αειφορία/περιβαλλοντική πολιτική)

Αρχές ως βάση περιβαλλοντικής πολιτικής Δημοκρατική αρχή: Αποφάσεις πλειοψηφίας – σεβασμός μειοψηφίας (προϋποθέσεις: ανθρωποκεντρισμός, ενημέρωση, ορισμός πλειοψηφίας συναρτήσει τόπου-χρόνου) Ανθρώπινα δικαιώματα (ιστορικές κατακτήσεις): Ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη (κράτος δικαίου) Αλληλεγγύη, πρόνοια (κράτος πρόνοιας για άνθρωπο) Διατήρηση περιβάλλοντος (κράτος πρόνοιας για περιβάλλον)

Περιβαλλοντική πολιτική Νομοθεσία, ρυθμίσεις Διοίκηση, μηχανισμοί Επιστήμη, τεχνολογία Οικονομία, πολιτικές ανά τομέα Ιδεολογία: εκπαίδευση, ενημέρωση, συμμετοχή

Περιβαλλοντικές αρχές (Ε.Ε.) Υψηλό επίπεδο προστασίας Βάση η διαθέσιμη επιστημονική και τεχνική γνώση Αρχή της πρόληψης / προφύλαξης Αρχή «θεραπείας» στην πηγή Ευθύνη ρυπαίνοντος (ΡΡΡ) Αειφορία (νέα πολιτιστική προσέγγιση)

Σύνταγμα 2001 – άρθρο 24 Παράγραφος 1: Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας.... Δικαίωμα του πολίτη στην προστασία του περιβάλλοντος και δυνατότητα της δικαστικής εξουσίας να ασκήσει περιβαλλοντική πολιτική

Ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία Ε.Ο. 85/337 Ε.Ο.97/11 Ε.Ο. 01/42 Π.Δ. 1180/81 Ν. 1650/86 ΚΥΑ 69269/90, 75308/90 Ν. 3010/02 ΚΥΑ 15393/02, 11014/03

Συμβολή τεχνολογιών στην προστασία του περιβάλλοντος Ελάττωση παραγόμενης ρύπανσης ή υποβάθμισης στην πηγή – καθαρότερες τεχνολογίες, οικολογικότερη οργάνωση Καταπολέμηση ρύπανσης σε επίπεδο αποδέκτη (end of pipe) Απορρύπανση, αναβάθμιση Μετρήσεις, παρακολούθηση

Ήπιες τεχνολογίες Ανανέωση φυσικού πόρου Προστασία του περιβάλλοντος Αποφυγή κοινωνικών κινδύνων (π.χ. σοβαρά ατυχήματα)

Ορθολογική χρήση φυσικών πόρων Τεχνολογίες ανακύκλωσης Ορθολογική διαχείριση ανανεώσιμων πόρων Ήπιες τεχνολογίες Ακριβή ανάπτυξη

Οικονομικά εργαλεία Επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις Τέλη, φόροι Δικαιώματα (διαπραγματεύσιμες άδειες) εκπομπών ρύπανσης

Οικονομικές όψεις Η έννοια της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης Μεγιστοποίηση της σημερινής ευημερίας και φροντίδα για το περιβάλλον των μελλοντικών γενεών Επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα Αλλαγή του πλαισίου επιχειρηματικού ανταγωνισμού και προώθηση της καινοτομίας Θετική στάση ορισμένων μεγάλων ή πολυεθνικών επιχειρήσεων

Οικονομικές όψεις Η ευρωπαϊκή προσέγγιση Οικονομικές όψεις Η ευρωπαϊκή προσέγγιση Προχωρημένες περιβαλλοντικές προδιαγραφές, ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντων-δραστηριοτήτων, πιστοποιήσεις Περιβαλλοντική νομοθεσία ως παράγων ανταγωνισμού Νέες τεχνολογίες Αποβολή από την ευρωπαϊκή αγορά επιβλαβών μεθόδων παραγωγής Χώρες επικεφαλής: Γερμανία, Δανία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία

Επιχειρήσεις και περιβάλλον Παράγοντες σύνδεσης της επιχειρηματικότητας με μια προσέγγιση της αειφορίας: Πνεύμα καινοτομίας Κατάλληλοι οικονομικοί και κοινωνικοί συμβιβασμοί Άνοιγμα στις πράσινες δράσεις

Ιστορική ανασκόπηση Κινητήριες δυνάμεις-Επιπτώσεις Κυνηγοί-συλλέκτες~100000 έτη π.Χ. Αποψίλωση δασών, εξόντωση ειδών χλωρίδας-πανίδας Νεολιθική εποχή-Γεωργική περίοδος ~10000 έτη π.Χ. Αποδάσωση, αφανισμοί ειδών, ερημοποίηση, τοπική ρύπανση Βιομηχανική περίοδος: 1800-2000 Αποδάσωση, ερημοποίηση, μείωση βιοποικιλότητας, ρύπανση (πλανητική, τοπική), τοξικότητα, διαταραχή φυσικών κύκλων Μετα-βιομηχανική περίοδος: Πολιτιστική αλλαγή προς αειφορία

Ιστορική απόκριση Ο άνθρωπος ανέκαθεν ανέπτυξε μια επιθετική στάση απέναντι στο περιβάλλον του (φυσικό και μη άμεσο ανθρώπινο) Η πρώτη πράξη του πολιτισμού ήταν η καταστροφή (κόψιμο ή κάψιμο) του γύρω δάσους Οι περιορισμένες τεχνολογικές δυνατότητες δεν επέτρεψαν περισσότερη περιβαλλοντική υποβάθμιση ανά τους αιώνες Αλλαγή (πολιτιστική) νοοτροπίας: ευημερία→αναζήτηση ποιότητας ζωής→περιβαλλοντική προστασία

Σύγχρονες αποκρίσεις Περιβαλλοντικά ανοίγματα Πράσινα κόμματα Μη κυβερνητικές οργανώσεις Διεθνείς πρωτοβουλίες

Τρόποι απόκρισης Κομματικοποίηση της οικολογίας Οικολογικοποίηση των κομμάτων Ανάπτυξη εταιρικής ευθύνης Κοινωνικοποίηση των ζητημάτων Διεθνοποίηση των ζητημάτων

Διεθνείς πρωτοβουλίες Τα όρια της ανάπτυξης: Club of Rome 1971 Διάσκεψη ΟΗΕ για το περιβάλλον, Stockholm 1972 Έκθεση Brundtland: Το Κοινό μας Μέλλον, 1987 Διάσκεψη της Γης: Rio 1992 Διασκέψεις Rio+

Aειφόρος ανάπτυξη Στόχος της αειφόρου ανάπτυξης είναι η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, έτσι ώστε να ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύουν τις δυνατότητες των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους Η έννοια προέρχεται από την αειφόρο εκμετάλλευση του δάσους Προτείνει μια λύση στη σύγκρουση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης Βασίζεται σε μια γόνιμη αντίφαση Αποτελεί ένα μοντέρνο πετυχημένο σύνθημα που υιοθετείται από επιστήμονες, περιβαλλοντιστές και πολιτικούς

Χαρακτηριστικά της αειφορίας Αφορά ένα πολύπλοκο σύστημα με φυσικοχημικές, βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές συνιστώσες Απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση Προβλήματα ορολογίας και επικοινωνίας συχνά δημιουργούν κάποια σύγχιση Διέπεται από μεταρρυθμιστική λογική

Σύγχρονες τάσεις Απαίτηση ποιότητας Επιδίωξη συμβιβασμού: αειφορία Απόρριψη απόλυτων λύσεων Παγκοσμιοποίηση αντιμετώπισης Διολίσθηση από διοικητική σε συμμετοχική προσέγγιση Παραδοχή γραμμικής κοινωνικής ανάπτυξης με κινητήρια δύναμη την τεχνολογία

Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΙΑ) Εργαλείο συνδιαλλαγής / συμβιβασμού μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος Συνιστώσες Ε.Π.Ε. Επιστημονική ανάλυση, σχεδιασμός, τεχνολογία (Μ.Π.Ε. έργου ή δραστηριότητας) Διάλογος, επιδίωξη συναίνεσης (Δημοσιοποίηση) Επιβολή, έλεγχος τήρησης όρων (Παρακολούθηση)

Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (Σ.Π.Ε.) Οδηγία 01/42 Εξέταση πολιτικών, σχεδίων, προγραμμάτων Εντοπισμός γενικών επιπτώσεων, επιλογή γενικών εναλλακτικών λύσεων, αποτελεσματική αποκατάσταση του περιβάλλοντος

Περιεχόμενο Μ.Π.Ε. Ανάλυση περιβάλλοντος Ανάλυση έργου Εναλλακτικές λύσεις (λόγος ύπαρξης) Εκτίμηση επιπτώσεων Επανορθωτικά μέτρα (λόγος ύπαρξης) Μη τεχνική περίληψη Κύκλος ζωής έργου;

Εναλλακτικές λύσεις Χωροθέτηση Μέγεθος Τρόπος κατασκευής Διεργασίες λειτουργίας Άλλοι τρόποι επίτευξης του στόχου (Σ.Π.Ε.)

Κατηγορίες επιπτώσεων Θετικές – αρνητικές Μεγάλες – μικρές Βραχυπρόθεσμες – μακροπρόθεσμες Άμεσες – έμμεσες Αθροιστικές Συνεργιστικές Αναστρέψιμες ή μη

Αναστρεψιμότητα: σημαντική για αειφορία Επίπτωση αναστρέψιμη: Αντιμετωπίσιμη Ανατάξιμη Αντιστρεπτή Σύγκριση με μηδενική λύση

Επανορθωτικά μέτρα Μέτρα πρόληψης: αντιμετώπιση Μέτρα διόρθωσης: ανάταξη Αξιοποίηση δυνατότητας φυσικής επανόρθωσης Best available technology not entailing excessive cost (BATNEEC)

Ποσοτικοποίηση επιπτώσεων Κίνδυνος ίσος με ευαισθησία επί πίεση: R=S x P Όχι αυθαίρετη ποσοτικοποίηση ή ψευδοποσοτικές εκτιμήσεις Προτιμότερες ημι-ποιοτικές εκτιμήσεις, π.χ.: -Πολύ μεγάλη -Μεγάλη -Μέτρια -Μικρή -Πολύ μικρή

Μέθοδοι εκτίμησης επιπτώσεων Συναντήσεις εμπειρογνωμόνων Κατάλογοι ερωτήσεων Πίνακες ή μητρώα Χάρτες Μοντέλα

Διαδικασίες εφαρμογής (<2003) Έργα και δραστηριότητες Α, Β, Γ κατηγορίας Διαδικασίες οριοθέτησης πεδίου εφαρμογής και περιεχομένου (screening, scoping) Προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση-ΠΠΕ-δημοσιοποίηση γνωμοδότησης ΜΠΕ- Δημοσιοποίηση- Έκδοση περιβαλλοντικών όρων (π.ο.) Παρακολούθηση τήρησης π.ο.,προσαρμογές

Αδυναμίες Ε.Π.Ε. Έλλειψη κατάλληλης πληροφορίας και πρωτογενών δεδομένων, έλλειψη ειδικευμένων επιστημόνων, υποτίμηση διεπιστημονικότητας, χαμηλή ποιότητα εργασίας Τεχνοκρατία μελετητών, φανατισμός τοπικών κοινωνιών, λαϊκισμός πολιτικών Ελλείψεις κρατικής μηχανής, χαμηλή προτεραιότητα περιβάλλοντος

Προστασία φυσικού περιβάλλοντος από τεχνικά έργα Κήρυξη προστατευόμενων τόπων Στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Αποφυγή ρύπανσης Αποφυγή αλλοιώσεων και οχλήσεων βιοτόπων Αποφυγή υποβάθμισης τοπίων