ΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑ Ή ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑ Ή ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Ίδρυση και καθιέρωση των αγώνων. Παραμέληση και αναδιοργάνωση. Ευθύνη οργάνωσης και τέλεση των αγώνων. Ολυμπιακή γιορτή και εκεχειρία. Πρόστιμα και τιμωρίες. Κληρώσεις-εφεδρεία αθλητών. Ισοπαλίες και ακονιτί νίκη.

ΙΔΡΥΣΗ-ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ Υπάρχουν πολλές και αλληλοσυγκρουόμενες παραδόσεις σχετικές με την καθιέρωσή τους. Ως ιδρυτής των Ολυμπιακών αγώνων θεωρείται ο Ηρακλής, ο οποίος πήγε στην Ολυμπία από την Κρήτη μαζί με τους αδελφούς του Κουρήτες. Αυτός διοργάνωσε αγώνα δρόμου με έπαθλο τον κότινο.

ΙΔΡΥΣΗ Κατά την επικρατέστερη όμως παράδοση τους αγώνες ίδρυσε ή αναδιοργάνωσε ο Πέλοψ ο Ταντάλιος, ο οποίος ήρθε από τη Φρυγία και νίκησε σε αρματοδρομία τον Οινόμαο, τον βασιλιά της Πίσας, τον οποίο διαδέχτηκε στο θρόνο αφού παντρεύτηκε την κόρη του Ιπποδάμεια.

ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ ΑΓΩΝΩΝ Μετά την κάθοδο των Δωριέων και τις μετακινήσεις των ελληνικών φυλών οι αγώνες παραμελήθηκαν και εγκαταλείφθηκαν.

ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΓΩΝΩΝ (1) Την αναδιοργάνωσή τους επιχείρησε ο βασιλιάς των Ηλείων Ίφιτος και ως συμβατική αρχή των Ολυμπιακών αγώνων υπολογίζεται το έτος 776 π.Χ., κατά το οποίο νίκησε στο δρόμο «σταδίου» ο Ηλείος Κόροιβος.

ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΓΩΝΩΝ (2) Τότε επιτεύχθη συμφωνία μεταξύ τριών βασιλέων της Πελοποννήσου, του Ιφίτου των Ηλείων, του Κλεισθένη των Πισατών και του Λυκούργου της Σπάρτης, οι οποίοι αποφάσισαν την τέλεση των αγώνων ανά τετραετία και την καθιέρωση της εκεχειρίας η οποία συνετέλεσε κατά πολύ στην ανάπτυξη των αγώνων. Το κείμενο της συνθήκης αυτής ήταν γραμμένο στον περίφημο χάλκινο δίσκο του Ιφίτου, ο οποίος αποτελούσε το αρχαιότερο και πιο σεβαστό κειμήλιο του ιερού και φυλάσσονταν στον ναό της Ήρας ως τα χρόνια του Παυσανία (2ος αι΄. μ.Χ.).

ΕΥΘΥΝΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΟΛΥΜΠΙΩΝ Την ευθύνη για την οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων είχαν οι Ηλείοι, από τους οποίους τη διεκδικούσαν οι Πισάτες, που κατόρθωσαν να διοργανώσουν μερικές Ολυμπιάδες (αυτές δεν τις αναγνώρισαν οι Ηλείοι και τις ονόμασαν «ανολυμπιάδες»). Οι Ολυμπιακοί αγώνες διατηρήθηκαν για 1168 χρόνια (776 π.Χ. έως 393 μ.Χ.), στη διάρκεια των οποίων διοργανώθηκαν 293 ολυμπιάδες.

ΤΕΛΕΣΗ Οι Ολυμπιακοί τελούνταν στο στάδιο της Ολυμπίας προς τιμή του Ολύμπιου Δία, κάθε τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Ο ΧΩΡΟΣ Ο χώρος της Ολυμπίας διαιρούνταν σε τέσσερα μέρη: Το ιερό (χώρος που περιβάλλονταν από τοίχο με διαστάσεις 200 × 200μ., ο οποίος ονομάζονταν Άλτις). Το στάδιο (όπου γίνονταν οι αγώνες). Το χώρο οργάνωσης και άθλησης. Τον Κρόνιο λόφο.

ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΓΙΟΡΤΗ Κρατούσε πέντε ημέρες. Η πρώτη και η τελευταία ημέρα ήταν αφιερωμένες στις θυσίες, τελετές, ευχαριστίες και στον όρκο των αθλητών μπροστά στο άγαλμα του Δία. Το πρωί της δεύτερης ημέρας άρχιζαν οι αρματοδρομίες και το απόγευμα το πένταθλο. Το πρωί της τρίτης ημέρας ήταν αφιερωμένο σε θρησκευτικές τελετές και στη θυσία των εκατό βοδιών στο μεγάλο βωμό του Δία. Ενώ, το απόγευμα γίνονταν οι αγώνες παίδων. Την τέταρτη ημέρα γίνονταν τα αγωνίσματα των δρόμων, καθώς και τα λεγόμενα βαριά αθλήματα, δηλ. η πάλη, η πυγμαχία και το παγκράτιο. Ο οπλίτης δρόμος (οι αθλητές έτρεχαν ένοπλοι) ήταν και το τελευταίο αγώνισμα.

ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ (1) Πριν αρχίσουν οι Ολυμπιακοί αγώνες τρεις σπονδοφόροι, οι οποίοι φορούσαν στεφάνια ελιάς, έφευγαν από την Ήλιδα για να αναγγείλουν την εκεχειρία, η οποία κρατούσε από την αρχή ένα μήνα και αργότερα τρεις μήνες αρχίζοντας από την ημέρα αναχώρησης των σπονδοφόρων.

ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ (2) Κατά τη διάρκεια της ιερής εκεχειρίας, όλοι οι αθλητές και οι θεατές μπορούσαν να πάνε ανενόχλητοι στην Ολυμπία. Απαγορεύονταν όλες οι εχθροπραξίες στην περιοχή της Ήλιδας, όπου κανείς δεν μπορούσε να μπει με όπλα. Παράβαση της εκεχειρίας θεωρούνταν ασέβεια προς τον ίδιο το θεό, προς τιμή του οποίου τελούνταν η γιορτή.

ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ Η εκεχειρία δε σταματούσε πολέμους, απλώς εξασφάλιζε την ομαλή διεξαγωγή των αγώνων (δεδομένου ότι επίθεση εναντίον της Ήλιδας απαγορεύονταν) και επιπρόσθετα τον ερχομό χιλιάδων θεατών και την επιστροφή τους σε όλες τις γωνιές του ελληνικού κόσμου. Τηρούνταν η εκεχειρία με τον πρέποντα σεβασμό, πρώτο διότι ήταν ιερή και δεύτερο διότι οι Έλληνες απέδιδαν πολύ μεγάλη σπουδαιότητα στις αθλητικές τους γιορτές.

ΟΙ ΑΘΛΗΤΕΣ (1) Αυτοί που ήθελαν να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς, έπρεπε να δηλώσουν συμμετοχή μέσα σε καθορισμένα χρονικά όρια, αλλιώς έπρεπε να πληρώσουν πρόστιμο ή ακόμη να αποκλειστούν. Έπρεπε να βρίσκονται στην Ήλιδα ένα μήνα πριν την έναρξη των αγώνων, προπονούμενοι κάτω από την επίβλεψη των Ελλανοδικών, οι οποίοι έπρεπε να μάθουν τα περί της γύμνασης των αθλητών και γενικά τα καθήκοντά τους μέσα σε διάστημα δέκα μηνών.

ΟΙ ΑΘΛΗΤΕΣ (2) Λίγες μέρες πριν αρχίσει η γιορτή, οι αθλητές που θα έπαιρναν μέρος σ’ αυτή, άφηναν την Ήλιδα για να πάνε στην Ολυμπία διαμέσου της «Ίεράς οδού», με πρώτους τους Ελλανοδίκες και τους άλλους επισήμους.

ΠΡΟΣΤΙΜΑ-ΤΙΜΩΡΙΕΣ Τα πρόστιμα τα οποία επέβαλαν οι Ελλανοδίκες, ήταν μερικές φορές τόσο μεγάλα, ώστε, όταν οι αθλητές δε μπορούσαν να τα πληρώσουν υποχρεώνονταν οι πόλεις τους να εξοφλήσουν το χρέος προς τον Ολύμπιο Δία επί ποινή αποκλεισμού. Με τα χρήματα αυτά κατασκεύαζαν μικρά αγάλματα του Δία γνωστά σαν Ζάνες, στη βάση των οποίων αναγράφονταν ο λόγος για τον οποίο τιμωρήθηκε ο αθλητής ή η πόλη του. Οι Ζάνες ήταν γνωστές μόνο στην Ολυμπία, δεν υπάρχει η παραμικρή μαρτυρία ότι υπήρχαν και στους άλλους Πανελλήνιους αγώνες. Μαστίγωση, αποκλεισμός και χρηματικά πρόστιμα.

ΚΛΗΡΩΣΕΙΣ Οι κληρώσεις γίνονταν παρουσία των Ελλανοδικών και των θεατών. Μέσα σε ένα δοχείο έριχναν τους κλήρους, που έφερναν γράμματα του αλφαβήτου και ήταν τόσοι, όσοι και οι αθλητές. Υπήρχαν δύο κλήροι που έφεραν το γράμμα Α, δύο το Β…, ανάλογα με τον αριθμό των αθλητών. Όταν ο αριθμός ήταν περιττός, τότε οι Ελλανοδίκες έριχναν στο δοχείο άλλο ένα γράμμα το οποίο δεν είχε όμοιό του. Κάθε αθλητής πριν τραβήξει τον κλήρο του έρχονταν μπροστά στο τραπέζι, όπου ήταν το κουτί, έκανε μια σύντομη προσευχή στο Δία και τραβούσε τον κλήρο του.

ΕΦΕΔΡΕΙΑ Όσοι από τους αθλητές τραβούσαν κλήρους, που είχαν τα ίδια γράμματα, αγωνίζονταν μεταξύ τους. Αυτός που τραβούσε τον κλήρο, που ήταν μοναδικός, ήταν ο πλέον τυχερός, διότι προχωρούσε στον επόμενο γύρο, χωρίς να αγωνιστεί και ονομάζονταν έφεδρος, ενώ αυτός που αγωνίζονταν χωρίς αυτή την εύνοια της τύχης ανέφεδρος.

ΙΣΟΠΑΛΙΕΣ Σε περιπτώσεις ισοπαλίας, το στεφάνι του νικητή δεν το έπαιρνε κανείς, αλλά αφιερώνονταν στον Ολύμπιο Δία ή στους άλλους θεούς, προς τιμή των οποίων τελούνταν οι αγώνες και ονομάζονταν η ισοπαλία αυτή ιερή. Αργότερα, όμως, σε περιπτώσεις ισοπαλίας στεφανώνονταν και οι δύο αθλητές μαζί ή, αν επρόκειτο για χρηματικούς αγώνες, τότε μοιράζονταν το ποσό.

ΑΚΟΝΙΤΙ Με την άρνηση ενός αθλητή να πάρει μέρος στο άθλημά του, οι Ελλανοδίκες ανακήρυτταν νικητή τον αντίπαλό του, χωρίς ο τελευταίος να αγωνιστεί. Η νίκη αυτή ονομάζονταν ακονιτί (χωρίς να ρίξει τη σκόνη στο σώμα του ο αθλητής).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μουρατίδης, Ι. (1998). Ιστορία Φυσικής Αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας). Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Γιαννάκης, Θ. (1990). Ιστορία φυσικής αγωγής. Αθήνα. Γιάτσης, Σ. (1989). Εισαγωγή στην ιστορία της φυσικής αγωγής στον ελληνικό κόσμο. Θεσσαλονίκη, ΑΠΘ.