πρόλογος β σκηνή στιχ 83-191 καθηγήτρια : Τσούτσα Σταυρούλα Ευριπίδη «Ελένη» πρόλογος β σκηνή στιχ 83-191 καθηγήτρια : Τσούτσα Σταυρούλα

διδακτικοί στόχοι Να ανιχνεύσουμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται το θέμα του πολέμου στο συγκεκριμένο έργο του Ευριπίδη. Να γνωρίσουμε μια άλλη ξεχωριστή πλευρά της Ελένης, αυτήν της έξυπνης και ψύχραιμης γυναίκας.

σκηνογραφικοί δείκτες Ο ποιητής δίνει μια σειρά σκηνοθετικών και σκηνογραφικών ενδείξεων στο β΄ μέρος του προλόγου που αφορούν βασικά τον Τεύκρο. Μπαίνει στη σκηνή από τη δεξιά πάροδο αφού έφτασε με καράβι στην Αίγυπτο, άρα έρχεται από το λιμάνι. Κρατά τόξο άρα φέρει και φαρέτρα με βέλη. Περιγραφή του παλατιού στιχ. 83-85 στιχ.99 :πρέπει να φαίνεται ταλαιπωρημένος με ρούχα φθαρμένα και βρώμικα. ήρθα στο παλάτι ετούτο…στιχ. 169

σκηνοθετικοί δείκτες στιχ. 87-88:απορία Τεύκρου στιχ. 93-95:απειλητική κίνηση στιχ. 99:αποστροφή Τεύκρου στιχ.163:απελπισία Ελένης ………..

ναός της Αφαίας στην Αίγινα-Τεύκρος

Ο Τεύκρος πληροφορεί την Ελένη: για την Τροία για τους Έλληνες για την «Ελένη» για τον Μενέλαο για τη μητέρα και τους αδερφούς της. Οι απαντήσεις δίνονται ύστερα από πιεστικές ερωτήσεις της Ελένης. Η πορεία είναι από το γενικό (Έλληνας) στο ειδικό ( Τεύκρος).

λειτουργία β΄σκηνής προλόγου Η Ελένη πληροφορείται από τον Τεύκρο όσα την αφορούν και δεν μπορούσε να γνωρίζει λόγω της παραμονής της στην Αίγυπτο. Επομένως ο ρόλος του Τεύκρου είναι ρόλος αγγελιαφόρου (σύμβαση για την προώθηση του μύθου) που όμως είναι επώνυμος. Η παρουσία του στην Αίγυπτο είναι εύρημα του Ευριπίδη και η εξήγηση που δίνει ( να βρει τη Θεονόη) είναι λογικοφανής. Μορφή β΄ σκηνής προλόγου: διάλογος ανάμεσα στον Τεύκρο και την Ελένη.

Γιατί ο ποιητής επιλέγει τον Τεύκρο ως αγγελιαφόρο Γνωρίζει όλα τα σχετικά με την Τροία και την Ελλάδα. Έχει κοινά με την Ελένη. Είναι νικητής μα ουσιαστικά χαμένος (αντιπολεμικό μήνυμα). Έχει υποφέρει πολλά εξαιτίας του τρωικού πολέμου και συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τον πόνο για τον πόλεμο και το μίσος για την Ελένη που τη θεωρεί υπαίτια. Έχει σχέση με τον Ευαγόρα της Κύπρου (είναι μυθικός πρόγονος ενός πιστού συμμάχου των Αθηνών) και η παρουσία του σκοπό έχει να δείξει ότι δεν χάθηκαν όλα για τους Αθηναίους μετά την καταστροφή στη Σικελία .

το γυμνάσιο της Σαλαμίνας στην Κύπρο

η παλαίστρα της Σαλαμίνας

το θέατρο στη Σαλαμίνα

Σαλαμίνα της Κύπρου : η αποικία που ίδρυσε ο Τεύκρος H πόλη της Σαλαμίνας Oι σεισμοί κατάστρεψαν ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης, ενώ το παλιρροϊκό κύμα των μεγάλων σεισμών του 332 και 342 έχωσε κάτω από το νερό ένα άλλο μέρος της αρχαίας πολιτείας. H πόλη της κλασικής εποχής και το λιμάνι της, η πόλη του Eυαγόρα δεν έχει εντοπιστεί ακόμη. Πρέπει να ήταν μια πανέμορφη πόλη σύμφωνα με τις λογοτεχνικές πηγές, ο Iσοκράτης αναφέρεται στους Έλληνες καλλιτέχνες που είχαν φιλοξενηθεί από το βασιλιά για να την οικοδομήσουν.

τα κοινά σημεία της Ελένης και του Τεύκρου Και οι δύο είναι εξόριστοι από την πατρίδα τους και ταπεινωμένοι. Και οι δύο έχουν χάσει την οικογένειά τους εξαιτίας του πολέμου και είναι μισητοί (η Ελένη από τους Έλληνες και ο Τεύκρος από τους συγγενείς του). Είναι θύματα χωρίς να το θέλουν μιας κρίσης (του Πάρη-των όπλων του Αχιλλέα). Ζητούν και οι δύο βοήθεια από τη Θεονόη.

τι πετυχαίνεται με τη β΄σκηνή του προλόγου Διευρύνεται το γνωστικό πεδίο των θεατών. Εντείνεται η τραγική θέση της ηρωίδας καθώς ο Τεύκρος την κάνει να πιστέψει ότι ο Μενέλαος χάθηκε στη θάλασσα( ψευδής πληροφορία). Αυτή η κατάσταση θα δημιουργήσει την απαραίτητη ατμόσφαιρα στη σκηνή της αναγνώρισης. Τονίζεται η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι. Το έργο γίνεται πιο δραματικό, η πλοκή πιο ενδιαφέρουσα (ανατροπή και περιπέτεια) και οι θεατές νιώθουν έλεο και φόβο. Η δραματοποιημένη σκηνή (διάλογος) έρχεται σε αντίθεση με το αφηγηματικό μονόλογο της Ελένης που προηγήθηκε και έτσι ο πρόλογος ολοκληρώνεται και αποκτά παραστατικότητα. Εισάγει στη δράση και σε θέματα που θα αναπτυχθούν αργότερα.

Τεύκρος Ελένη αγνοεί την πραγματικότητα (είδωλο- πραγματικά αίτια πολέμου) γνωρίζει την πραγματικότητα γνωρίζει τα γεγονότα τα σχετικά με τον τρωικό πόλεμο αγνοεί τα γεγονότα μετά τη συνάντηση με τον Τεύκρο νομίζει ότι γνωρίζει τα γεγονότα νομίζει ότι γνωρίζει την πραγματικότητα όμως ζει στη ψευδαίσθηση των εντυπώσεων αν και γνωρίζει την πλάνη των φαινομένων, πιστεύει σε ψευδή γεγονότα δεν προχωρά απ την άγνοια στη γνώση

το φαίνεσθαι και το είναι:το παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια Ολόκληρη η σκηνή είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι, ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια. Η Ελένη γνωρίζει την αλήθεια αλλά αγνοεί τα γεγονότα. Ο Τεύκρος αγνοεί την αλήθεια αλλά γνωρίζει τα γεγονότα. Η Ελένη προσπαθεί απεγνωσμένα να προβληματίσει τον Τεύκρο για να δει πίσω από την επιφάνεια των πραγμάτων αλλά μάταια. Ο Τεύκρος μένει ανυποψίαστος για την τραγική αλήθεια. Αντιπαρατίθεται ο σκεπτικισμός της Ελένης με την αντίληψη του Τεύκρου που βασίζεται στις αισθήσεις.

γιατί η Ελένη είναι τραγικό πρόσωπο; Πληροφορείται ότι οι Έλληνες έχουν ταλαιπωρηθεί πολύ εξαιτίας του πολέμου και ότι όλη η Ελλάδα τη μισεί, χωρίς όμως η ίδια να φταίει. Μαθαίνει για το άσχημο τέλος των δικών της και αισθάνεται εκτός από θλίψη και ενοχές γιατί πιστεύει ότι ευθύνεται η ίδια. Πληροφορείται τον ενδεχόμενο χαμό του Μενελάου και ή ύστατη ελπίδα της να γυρίσει στην πατρίδα χάνεται. → απόλυτη δυστυχία, αδιέξοδο. Τι φοβόμαστε αν λάβουμε υπόψη τον στίχο 68… «τι να την κάνω τη ζωή πια;…»

ήθος Της Ελένης : στη σκηνή αυτή η Ελένη παρουσιάζεται με διπλωματικές ικανότητες και ιδιαίτερη ευφυία, έντονη προσωπικότητα και με ιδιαίτερη ικανότητα να ανακρίνει τον Τεύκρο για να μάθει την αλήθεια όσο πικρή και αν είναι. Του Τεύκρου: αριστοκρατικής καταγωγής , εξόριστος και δυστυχισμένος, παρορμητικός, εύπιστος, μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων ( φαίνεσθαι ), είναι εύπιστος και αφελής, δεν αντιλαμβάνεται τους υπαινιγμούς της Ελένης ούτε ερευνά για την αλήθεια που βρίσκεται πίσω από τις εικόνες και τα λόγια.

συναισθήματα Της Ελένης : όταν πληροφορείται τα γεγονότα αισθάνεται οδύνη, απόγνωση και ενοχές, χάνει τις ελπίδες της και κορυφώνεται ο πόνος της που εκφράζεται στους τελευταίους στίχους. Του Τεύκρου: ταπείνωση και δυστυχία, ανασφάλεια και μίσος, περηφάνια και οργή.

εκφραστικοί τρόποι :στιχομυθία Είναι ο διάλογος ανάμεσα σε δύο πρόσωπα με μονόστιχα. Χρησιμοποιείται σε σκηνές που τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα ή όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του. Προσδίδει στη σκηνή δραματική ένταση, παραστατικότητα και αμεσότητα. Οι θεατές νιώθουν αγωνία και συμμετέχουν νοητικά και συναισθηματικά στο δράμα.

εκφραστικοί τρόποι: τραγική ειρωνεία Τραγική ειρωνεία είναι η κατάσταση κατά την οποία τα πρόσωπα αγνοούν πράγματα που γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα και οι θεατές με αποτέλεσμα τα λόγια τους να παίρνουν για αυτούς που γνωρίζουν την αλήθεια διαφορετικό νόημα. στιχ.97, 142,146, 188-191.

το αντιπολεμικό μήνυμα του Ευριπίδη αποκαλύπτεται από: τον ειρωνικό τρόπο με τον οποίο εκφράζεται ο Τεύκρος για τον πατέρα του στο στιχ 114. από την ίδια την πράξη του πατέρα να διώξει το παιδί του από το γεγονός ότι ο πόλεμος έγινε για ένα είδωλο ( απάτη και ψεύδος πίσω από τα αίτια) από τα λόγια του Τεύκρου που είναι νικητής αλλά στην ουσία ηττημένος από τις συνέπειες του πολέμου σε όλους νικητές και νικημένους. →Ο Ευριπίδης απογυμνώνει τον πόλεμο από ηρωισμό και ανδρεία και προβάλλει τη ματαιότητά του. Ο Τεύκρος δε θυμίζει τους ομηρικούς ήρωες, η εικόνα του είναι αντιηρωική.

πίσω από τα λόγια των ηρώων η φιλοσοφία του ποιητή στιχ. 2-4 : ορθολογική ερμηνεία ενός φυσικού φαινομένου στιχ. 20-25 : σκεπτικισμός απέναντι στους μύθους στιχ. 37:έμμεση κριτική στους θεούς που λειτουργούν με βάση ανθρώπινα πάθη στιχ. 40-50: αίτια πολέμου μυθολογικά ( Ελένη), ορθολογικά (υπερπληθυσμός) και ανθρώπινα (Αχιλλέας) στιχ.39-40: οι πόλεμοι γίνονται για ασήμαντα αίτια ( είδωλο)→ αντιπολεμικό μήνυμα στιχ.130 και η ιστορία του Τεύκρου → αντιπολεμικό μήνυμα στιχ145-146 : θέτει το ερώτημα «αποτελούν οι αισθήσεις ασφαλή οδηγό για την προσέγγιση της αλήθειας;» αντίθεση είναι – φαίνεσθαι : η αλήθεια πίσω από τα φαινόμενα.