Το φως στη ζωγραφική του Chardin Ν Α Τ Α Λ Ι Α Λ Α Κ Ω Ν Ι Τ Η Γ 2 1ο ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 – 2013

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο Jean-Baptiste Siméon Chardin υπήρξε Γάλλος ζωγράφος του 18ου αιώνα. Γιος επιπλοποιού, γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1699 στο Παρίσι, αλλά από το 1757 κι έπειτα έζησε στο Λούβρο όπου ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ΄ της Γαλλίας του παραχώρησε ένα στούντιο ζωγραφικής και χώρο διαμονής. Το 1731 παντρεύτηκε την Marguerite Saintard. Απεβίωσε στο Παρίσι στις 6 Δεκεμβρίου του 1779. Ήταν κατά κύριο λόγο ζωγράφος της νεκρής φύσης. Υπήρξε μαθητής των Pierre-Jacques Cazes και Nöel-Nicolas Coypel και το 1724 χρήσθηκε καθηγητής στην Académie de Saint-Luc στο Παρίσι. Σύμφωνα με ένα ζωγράφο του 19ου αιώνα, σε μια εποχή που ήταν δύσκολο για άγνωστους ζωγράφους να τραβήξουν την προσοχή της Βασιλικής Ακαδημίας, ο Chardin το κατόρθωσε εκθέτοντας ένα πίνακα του την ημέρα της εορτής του Corpus Domini, το 1720. Το έργο του, ένα χάλκινο ανάγλυφο, αγοράστηκε από τον Jean-Baptiste van Loo, του οποίου ύστερα έγινε βοηθός. Το 1728, σε άλλη έκθεση στην ίδια πλατεία, παρουσίασε, ανάμεσα σε άλλα έργα, το Σαλάχι (νεκρή φύση, σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου), για το οποίο αποδόθηκε στον ζωγράφο το τιμητικό προσωνύμιο «ο Ρέμπραντ της Γαλλίας». Τον επόμενο χρόνο έγινε δεκτός στη Βασιλική Ακαδημία Ζωγραφικής και Γλυπτικής ως «ιδιότυπος ζωγράφος φρούτων, λουλουδιών και μικρών αντικειμένων». Ο Chardin ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 18ου αιώνα και θεωρείται πρόδρομος ενός μεγάλου ρεύματος, που έφτασε έως τους σύγχρονους μέσα από τον Jean-Baptiste Camille Corot και τον Paul Cézanne. Ιστορικός έχει μείνει ο έπαινος για το πρόσωπό του που του απηύθυνε ο φιλόσοφος Denis Diderot το 1763: «για να κοιτάξω πίνακες άλλων καλλιτεχνών φαίνεται πως πρέπει να δανειστώ ένα διαφορετικό ζευγάρι μάτια. Για να δω όμως αυτούς του Chardin, χρειάζεται απλά να κρατήσω τα μάτια που μου έδωσε η φύση και να τα χρησιμοποιήσω σωστά».

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Ο Chardin εργαζόταν βραχύρυθμα καθώς τα ολοκληρωμένα έργα του είναι μόλις περίπου 200 (περίπου 4 το χρόνο). Η ζωγραφική του είχε ελάχιστα κοινά στοιχεία με το Ροκοκό, τεχνοτροπία που διαδέχθηκε το μπαρόκ και κυριάρχησε στη γαλλική τέχνη κατά τις αρχές του 18ου αιώνα. Ζωγράφιζε απλά αλλά με προσοχή στη κάθε λεπτομέρεια κυρίως νεκρή φύση και απεικόνιζε περίτεχνα τους εσωτερικούς χώρους. Είχε την ιδιαίτερη ικανότητα να απεικονίζει τόσο τα οικιακά αντικείμενα όσο και την παιδική αθωότητα με πολύ απλό και ψυχρό τρόπο και, παρ’ όλ’ αυτά, να συγκινεί το κοινό του. Η ιδιαιτερότητα αυτή άλλωστε είναι και η αιτία της διαχρονικότητας του Chardin. Σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτος, είχε επηρεαστεί πολύ από το καλλιτεχνικό ρεύμα του ρεαλισμού, που αναπτύχθηκε κυρίως κατά τον 17ο αιώνα στις Κάτω Χώρες. Παρά το γεγονός ότι ανήκε στην αστική τάξη, γρήγορα κέρδισε τη συμπάθεια της γαλλικής αριστοκρατίας, συμπεριλαμβανομένου του Λουδοβίκου ΙΕ΄. Αν και η δημοτικότητα του στηριζόταν στη ζωγραφική ζώων και φρούτων, από το 1730 εισήγαγε στο έργο του οικιακά αντικείμενα, με πιο συνήθη τα σκεύη κουζίνας. Σύντομα, μάλιστα, ανθρώπινες μορφές άρχιζαν να διακοσμούν τα έργα του, μετά από πρόκληση κάποιου ζωγράφου πορτρέτων. Λέγεται πως η Γυναίκα που σφραγίζει ένα γράμμα (1733) αποτελεί την πρώτη του απόπειρα. Ακολούθησαν συνθέσεις παιδιών, νεαρών κοριτσιών και υπηρετριών σε στιγμές περισυλλογής ή οικιακών ασχολιών. Όλοι οι χαρακτήρες επιδίδονται σε ταπεινές καθημερινές δραστηριότητες, παράλληλα όμως λειτουργούν ως ρεαλιστική απόδοση μιας τάξης της γαλλικής κοινωνίας, της αστικής, που μέχρι τότε δε θεωρείτο άξια για θέμα ζωγραφικής. Αξιοσημείωτη είναι και η εικαστική αρμονία της ζωγραφικής του. Χαρακτηριστικά, ο Chardin έιχε πει κάποτε: «Ποιος είπε ότι όλοι ζωγραφίζουν με χρώματα; Κάποιος χρησιμοποιεί τα χρώματα, ενώ κάποιος άλλος ζωγραφίζει με συναισθήματα». Μετά το 1735 επέστρεφε όλο και συχνότερα στις νεκρές φύσεις και στις μιμήσεις των χάλκινων ανάγλυφων. Άρρωστος τα τελευταία χρόνια της ζωής του, χρησιμοποίησε το παστέλ πιθανόν γιατί δεν μπορούσε να αφιερωθεί τελείως στην ελαιογραφία. Μετά το 1771 εξέθεσε με επιτυχία προσωπογραφίες και σπουδές που είχε κάνει με το μέσο αυτό. Συχνά ζωγράφιζε αντίγραφα των συνθέσεων του. Τα περισσότερα έργα του υπάρχουν σε ποικίλες εκδοχές, πολλές από τις οποίες είναι σχεδόν πανομοιότυπες. Οι περισσότεροι πίνακες του διασώζονται σε σπουδαία μουσεία του κόσμου, μεταξύ των οποίων το Λούβρο, η Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, η Εθνική Πινακοθήκη στο Λονδίνο κλπ.

ΤΟ ΦΩΣ Η τεχνική του Chardin αποτελούσε νεωτερισμό για τους Γάλλους ζωγράφους της εποχής του, που είχαν την τάση να φροντίζουν υπερβολικά την περιγραφή των πραγμάτων και να παραβλέπουν την αξία της ζωγραφικής ύλης. Στον Chardin οι μορφές των αντικειμένων καθορίζονται προσεκτικά με το φως που περιβάλλει κάθε πράγμα, δίνοντας ευρύτητα στον ορισμό των όγκων. Αυτό που ο Chardin επιχείρησε ήταν η ενότητα του χρώματος και της μορφής. Οι νεκρές φύσεις του αναδύονται σταδιακά από το σκούρο, τονισμένο τους φόντο, ή, όπως το θέτει ο συγγραφέας Marcel Proust: «από το αιώνιο σκοτάδι στο οποίο έχουν ενταφιαστεί». Για το λόγο αυτό οι μορφές χαρακτηρίζονται από ένα διάφανο, μελιχρό φως, που τις καθιστά ρεαλιστικές και ταυτόχρονα τους προσδίδει μια απόκοσμη, χλωμή λάμψη. Το φως στους πίνακες του Chardin λειτουργεί ακριβώς για να αποδώσει τη ζωντάνια και ενδεχομένως την κίνηση των μορφών. Είναι φανερό πως οι πίνακες του αποτελούν αποτυπώσεις μιας στιγμής μέσα στο χρόνο. Ακόμα και στη νεκρή φύση, ο ζωγράφος κατορθώνει μέσα από το φως να αποδώσει το πρόσκαιρο χαρακτήρα της. Ο καπνός διαχέεται, οι φλόγα του κεριού τρεμοπαίζει, η γάτα ανατριχιάζει και τα φρούτα αλλοιώνονται από στιγμή σε στιγμή. Ο Chardin συνήθιζε να προετοιμάζει τους καμβάδες του με ένα καφέ χρώμα, μερικές φορές ανακατεμένο με κόκκινο ή πράσινο. Έτσι, επιτύγχανε ένα ουδέτερο φόντο. Πάνω σε αυτό εφάρμοζε τις πιο σκούρες αποχρώσεις του ειδώλου, έπειτα τους μεσαίους τόνους και, τέλος, απέδιδε τα πιο φωτεινά σημεία. Όταν πετύχαινε τη σωστή τονική ισορροπία, προσέθετε χρώμα προσέχοντας να διατηρήσει τη συνολική αρμονία. Ολοκλήρωνε τελικά το έργο του χρησιμοποιώντας τα χρώματα που είχε ήδη εφαρμόσει για να δημιουργήσει αντανακλάσεις και να ενοποιήσει τη σύνθεση. Στο Ποτήρι με νερό και μπρίκι το ίδιο λευκό που χρησιμοποιείται για τις σκελίδες του σκόρδου, υπάρχει και στην αντανάκλαση αυτού στο γυαλί από τη μια πλευρά και στο χαλκό από την άλλη, με διαφορετικό τόνο στην κάθε περίπτωση βέβαια. Το φάσμα του καφέ χρώματος που διέπει την εικόνα ενώνεται με ένα διακριτικό ίχνος πράσινου των φύλλων του σκόρδου. Ο Chardin κοιτάζει πάντα τον κόσμο σαν να τον βλέπει για πρώτη φορά. Επιδιώκει να αναδείξει την ομορφιά των καθημερινών αντικειμένων που μας περιβάλλουν, μια ομορφιά που θεωρείται δεδομένη. Το φως τονίζει ελάχιστα αντικείμενα σε κάθε πίνακα για να ξεχωρίσουν από το σύνολο και να παρατηρήσει ο θεατής τις λεπτομέρειες τους. Ο Chardin διακρίνει αυτή την ομορφιά σε ένα απανθρακωμένο, παλιό μπρίκι ή στη διάθλαση του φωτός μέσα στην κρυστάλλινη διαύγεια ενός ποτηριού με νερό. Με αυτό τον τρόπο καθοδηγεί τον θεατή να την ανακαλύψει και ο ίδιος. Παρατηρεί επίσης κανείς ότι συνήθως η μια πλευρά ενός πίνακα του Chardin είναι πιο φωτεινή από την άλλη. Η τεχνική αυτή έχει κατ’ αρχήν χρηστική λειτουργία, αφού προσδίδει προοπτική και βάθος στην εικόνα. Στους περισσότερους πίνακες του, η φωτεινή πλευρά είναι η δεξιά όμως, δίνοντας την εντύπωση πως ο ζωγράφος επεδίωκε να αποδίδει ορθόδοξα τα σημεία του ορίζοντα: δεξιά την Ανατολή και αριστερά τη Δύση.

ΠΙΝΑΚΕΣ

Το τσουρέκι (1763)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: http://en.wikipedia.org/wiki/Jean Baptiste Simeon Chardin http://www.ibiblio.org/wm/paint/auth/chardin/ http://www.jean-baptiste-simeon-chardin.org/ http://www.ygeiaonline.gr/sarnten_za_mpatist_simeon http://www.artyfactory.com/art_appreciation/still_life/chardin.htm http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_1_21/02/2002_16539 http://www.haberarts.com/chardin.htm http://www.wga.hu/c/chardin