ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Σεμινάριο: Θέματα Γνωστικής Ψυχολογίας Παρουσίαση: ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΜΑΡΙΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ

Καθημερινά κάνουμε συνεχώς κρίσεις και παίρνουμε αποφάσεις, για να επιλέξουμε ανάμεσα στις τόσες εναλλακτικές που μας προσφέρονται. Το είδος της σκέψης που συνδέεται μ’ αυτή τη διαδικασία ονομάζεται λογική σκέψη. ΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ είναι η διαδικασία εξαγωγής συμπερασμάτων με βάση αρχές ή εμπειρικά δεδομένα(Wason&Johnson-Laird, 1972) Παραγωγική Επαγωγική

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Βασίζεται στην παραγωγή λογικών προτάσεων (Πρόταση=ισχυρισμός που μπορεί να είναι αληθής ή αναληθής) -υποθετικές προτάσεις από τις οποίες μπορούμε να εξάγουμε ορθολογικά συμπεράσματα Εξαρτημένη λογική σκέψη «εάν-τότε» (προυπόθεση-συνέπεια) -Η αλήθεια του συμπεράσματος εξαρτάται από την αλήθεια των υποθετικών προτάσεων

Παραγωγική εγκυρότητα εξαγωγής συμπερασμάτων Επιβεβαίωση προϋπόθεσης «Εάν συμβαίνει α, τότε συμβαίνει β. Συμβαίνει α. Άρα συμβαίνει β» Διάψευση συνέπειας «Εάν συμβαίνει α, τότε συμβαίνει β. Δεν συμβαίνει α. Άρα δεν συμβαίνει β» Οι άνθρωποι υποπίπτουν συχνά σε λογικές πλάνες, επιβεβαιώνοντας τη συνέπεια ή διαψεύδοντας την προϋπόθεση μιας πρότασης. -Ο τρόπος διατύπωσης των προτάσεων και το γλωσσικό πλαίσιο ενθαρρύνει την εξαγωγή ανάλογων συμπερασμάτων -ρεαλιστικότητα -αληθοφάνεια -οπτική γωνία

Πραγματολογικοί κανόνες/σχήματα πραγματολογικής λογικής σκέψης =νοητικές δομές που περιλαμβάνουν γενικές οργανωτικές αρχές(κανόνες), οι οποίες αφορούν σε συγκεκριμένα είδη σκοπών, όπως έγκριση, καταναγκασμός ή αιτιότητα. Είναι λιγότερο αφηρημένοι κανόνες από αυτούς της τυπικής λογικής, όμως εφαρμόζονται σε μια ευρεία ποικιλία καταστάσεων.

Η συλλογιστική λογική σκέψη- Χρήση συλλογισμών Συλλογισμοί είναι τα παραγωγικά επιχειρήματα μέσω των οποίων εξάγουμε συμπεράσματα με βάση δυο υποθετικές προτάσεις Γραμμικοί συλλογισμοί -Υποκείμενο-μεσαίος όρος-κατηγόρημα (γραμμική σχέση) Όταν ο γραμμικός συλλογισμός εμφανίζει παραγωγική εγκυρότητα, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι λογικό επακόλουθο των υποθετικών προτάσεων.

Κατηγορικοί συλλογισμοί Οι υποθετικές προτάσεις δηλώνουν κάτι σχετικά με τις κατηγορίες στις οποίες ανήκουν οι όροι τους. Η κάθε υποθετική πρόταση περιλαμβάνει δύο όρους, ο ένας από τους οποίους είναι ο μεσαίος όρος, ο οποίος είναι κοινός και στις δύο υποθετικές προτάσεις. Ο πρώτος και ο δεύτερος όρος σε κάθε υποθετική πρόταση συνδέονται μέσω της κατηγορικής ιδιότητας των όρων. Ο ένας όρος είναι μέλος της κατηγορίας που δηλώνει ο άλλος όρος. Μορφή υποθετικών προτάσεων: -καθολική κατάφαση(«όλα τα Α είναι Β») –καθολική άρνηση -μερική κατάφαση -μερική άρνηση Δύο μερικές καταφάσεις ή μερικές αρνήσεις, δεν οδηγούν σε λογικά έγκυρα συμπεράσματα

Χρήση νοητικών μοντέλων -Θεωρία της ατμοσφαιρικής μεροληψίας (=αν υπάρχει έστω και μία άρνηση στις υποθετικές προτάσεις ενός προβλήματος κατηγορικού συλλογισμού, το άτομο θα προτιμήσει μια λύση που εκφράζεται με αρνητική πρόταση) -Αντιστροφή όρων της υπόθεσης («εάν Α, τότε Β» συγχέεται με «εάν Β, τότε Α») Χρήση νοητικών μοντέλων Νοητικό μοντέλο=μια εσωτερική αναπαράσταση πληροφοριών που έχει αναλογική σχέση με ό, τι είναι αυτό που αναπαριστάνεται από το άτομο(Johnson-Laird,1983) Ευκολότερη και ακριβέστερη προσέγγιση των προβλημάτων, όταν οι όροι των προτάσεων είναι κατάλληλοι για νοητική απεικόνιση

Παράγοντες που διευκολύνουν ή παρακωλύουν τη λογική σκέψη Νοητικές συντομεύσεις-χρήση ευρετικών μεθόδων Σφάλματα υπεργενίκευσης στην επιλογή χρήσης ορισμένων στρατηγικών Δεν λαμβάνονται υπόψη όλες οι εναλλακτικές λύσεις Τρόπος διατύπωσης των υποθετικών προτάσεων

Προσωπικές ή άλλες προκαταλήψεις Σημασιολογικό περιεχόμενο των υποθετικών προτάσεων Πόσο εύλογο είναι το συμπέρασμα Τάση ατόμου για σφάλματα μεροληπτικής αυτοεπιβεβαίωσης Αληθοφάνεια εννοιολογικού περιεχομένου υποθετικών προτάσεων και συμπεράσματος Διάψευση εγκυρότητας συμπεράσματος, όταν έρχεται σε αντίθεση με τις υπάρχουσες απόψεις και πεποιθήσεις του ατόμου

Βελτίωση στη χρήση της παραγωγικής λογικής σκέψης.. Η συνειδητή προσοχή που δίνει το άτομο στις υποθετικές προτάσεις είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε έγκυρα συμπεράσματα, ενώ η συνειδητή προσοχή σε μη σχετικές πληροφορίες οδηγεί συχνά στην εξαγωγή συμπερασμάτων που βασίζονται σε ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις του ατόμου σχετικά με το εύλογο του συμπεράσματος Περισσότερος χρόνος για αξιολόγηση και εξαγωγή συμπερασμάτων Εξέταση εναλλακτικών συμπερασμάτων

ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Εξαγωγή ενός λογικού συμπεράσματος με βάση την παρατήρηση συγκεκριμένων γεγονότων- δεν οδηγεί στην εξαγωγή λογικά βέβαιων, ισχυρών συμπερασμάτων Δεν μπορούμε να κάνουμε το λογικό άλμα από την πρόταση «όλα τα χ, που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα, είναι ψ», στην πρόταση «άρα όλα τα χ, είναι ψ» -Κανένα επαγωγικά εξαγόμενο συμπέρασμα δεν είναι εφικτό να αποδειχθεί, μόνο να υποστηριχθεί από τα διαθέσιμα δεδομένα

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την επαγωγική σκέψη για να δώσουν κάποιο νόημα στη συνεχή μεταβλητότητα των φαινομένων του περιβάλλοντος τους και να προβλέψουν την πιθανότητα εμφάνισης γεγονότων, ελαττώνοντας έτσι την αβεβαιότητα τους Μελετάται περισσότερο το «πώς», παρά το «γιατί» της επαγωγικής σκέψης Είναι μια διαδικασία κατασκευής και ελέγχου υποθέσεων -γενίκευση ευρέος φάσματος γνώσεων που μας παρέχουν ορισμένα δεδομένα από συγκεκριμένες περιπτώσεις και επισήμανση ειδικών εξαιρέσεων Υπολογισμός συμμεταβολών-Εξαγωγή συμπερασμάτων -με νοητικές συντομεύσεις/ευρετικές μεθόδους

Αιτιώδη συμπεράσματα(=πώς το άτομο κρίνει αν κάποιο γεγονός είναι η αιτία κάποιου άλλου γεγονότος) Κανόνες-ευρέως αποδεκτές ευρετικές αρχές (John Stuart Mill) -η μέθοδος της συμφωνίας =δημιουργία δύο ξεχωριστών καταλόγων για τις πιθανές αιτίες που είναι παρούσες/απούσες κατά την εμφάνιση ενός φαινομένου. Αν απ’ όλες, μία μόνο είναι παρούσα σε όλες τις περιπτώσεις, ο παρατηρητής συμπεραίνει επαγωγικά ότι αυτή είναι η πραγματική αιτία του φαινομένου --συμφωνία αιτίου και αιτιατού -η μέθοδος της διαφοράς =παρατήρηση ότι όλες οι συνθήκες υπό τις οποίες εμφανίζεται ένα φαινόμενο είναι ακριβώς ίδιες μ’ αυτές που υπάρχουν όταν δεν εμφανίζεται, με μία μόνο εξαίρεση

Σφάλματα επαγωγικής σκέψης Αρχή του μεγάλου δείγματος Αγνόηση των βασικών τιμών εστιάζοντας σε ασυνήθεις μεταβολές Το σφάλμα της μεροληπτικής αυτοεπιβεβαίωσης Απατηλές συσχετίσεις.Βάση σε συσχετίσεις και όχι σε αιτιότητες Μη αναγνώριση της πολλαπλότητας των αιτιών κάποιου φαινομένου Σφάλμα της προεξόφλησης (μόλις αναγνωρίσουμε μία από τις πιθανές αιτίες ενός φαινομένου, σταματάμε την αναζήτηση εναλλακτικών ή επιπλέον αιτιών) Οι πληροφορίες για την ύπαρξη συμμεταβολών δεν είναι αρκετές για να συμπεράνουμε την ύπαρξη αιτιωδών σχέσεων

Κατηγορικά συμπεράσματα Στρατηγικές επεξεργασίας: «από κάτω προς τα πάνω»(πληροφορίες από τις αισθητηριακές εμπειρίες) =παρατήρηση ποικίλων περιπτώσεων και εξέταση βαθμού μεταβλητότητας τους -«από πάνω προς τα κάτω»(πληροφορίες από το παρελθόν) =επιλεκτική αναζήτηση σταθερών χαρακτηριστικών, μεταξύ των παραλλαγών που υπάρχουν, καθώς και επιλεκτικός συνδυασμός υπαρχουσών εννοιών και χαρακτηριστικών

Αναλογικά συμπεράσματα Εξετάζονται ζεύγη στοιχείων και αναζητείται η ύπαρξη μιας ή περισσότερων σχέσεων μεταξύ αυτών

Λήψη αποφάσεων Η «αποφάσεις» στη ζωή του ατόμου έχουν καθοριστική και κεντρική σημασία. Αφορούν τη σταδιοδρομία του και το μέλλον του, γι’ αυτό πρέπει να γίνονται σωστά [«Απόφαση» είναι η διαδικασία επιλογής μιας κατεύθυνσης δραστηριοτήτων ανάμεσα σε ένα αριθμό εναλλακτικών λύσεων] ( Ε. Δημητρόπουλος, 2003)

Ταξινομήσεις/ Είδη αποφάσεων Οι αποφάσεις ταξινομούνται ανάλογα με τα εξής κριτήρια: Των αριθμό των ατόμων που μετέχουν στην λήψη της απόφασης Το βαθμό της συστηματικότητας τους Το περιεχόμενο της απόφασης, το θέμα ή το αντικείμενο Τον σκοπό Τον αποδέκτη των αποτελεσμάτων

τη πηγή δικαιώματος λήψης της απόφασης Τις χρονικές προοπτικές εφαρμογής της απόφασης Τις προοπτικές χρονικής ισχύος της έκβασης της Βαθμός βεβαιότητας στην κατάσταση απόφασης Αμεσότητα της επίπτωσης της έκβασης της απόφασης Χρονική προοπτική και εμβέλεια της απόφασης Η ανατρεψιμότητα της απόφασης Την αφετηρία ή ερέθισμα ή ανάγκη για τη απόφαση Λόγος για τον οποίο λήφθηκε η απόφαση

Λήψη αποφάσεων Τα μοντέλα για την μελέτη της λήψης αποφάσεων είναι δύο Τα κανονιστικά, τα οποία ορίζουν με βάση ορισμένες αρχές ποια είναι η ορθή απόφαση. Τα κανονιστικά μοντέλα στηρίζονται στη «ωφέλεια» Δεοντολογικά, τα οποία λειτουργούν υπό τύπο «συνταγής» και ορίζουν πως πρέπει να ληφθεί μια απόφαση. Τα δεοντολογικά στηρίζονται στα ψυχολογικά ευρήματα ή στα περιγραφικά μοντέλα.

Κανονιστικά μοντέλα Τα κανονιστικά μοντέλα αναπτύχθηκαν τον 18Ο αιώνα και συνδέονται άμεσα με την θεωρία των πιθανοτήτων Υπάρχουν διάφορες θεωρίες που βασίζονται στα κανονιστικά μοντέλα, κάποιες από τις οποίες θα αναλύσουμε

Η θεωρία της προσδοκώμενης ωφέλειας Η «ωφέλεια» είναι ένας όρος που σχετίζεται με την επίτευξη στόχων και είναι οτιδήποτε έχει για εμάς αξία. Η θεωρία της προσδοκώμενης ωφέλειας αφορά τη σχέση ανάμεσα στην πιθανότητα του αποτελέσματος και την ωφέλεια του. Αν για παράδειγμα έχετε μια επιλογή εξετάζετε ποια είναι τα οφέλη που θα έχετε από αυτήν Ένα άλλο στοιχείο της θεωρίας αυτής, είναι να υπάρχουν επιλογές μεταξύ των εναλλακτικών στόχων. Τότε, μιλάμε για πολυδιάστατη θεωρία της προσδοκώμενης ωφέλειας, όπου υπολογίζουμε τα οφέλη της κάθε εκδοχής ξεχωριστά.

Η θεωρία την προσδοκώμενης ωφέλειας διατυπώνει μία σειρά αρχών : Κατάταξη των εναλλακτικών δυνατοτήτων Κυριαρχία: η επιλογή είναι καλύτερη ως προς ένα χαρακτηριστικό Ακύρωση: να ακυρωθεί ο παράγοντας της ωφέλειας σε περίπτωση που οι επιλογές είναι ριψοκίνδυνες Μεταβατικότητα Συνέχεια: θα πρέπει να προτιμάται η εκδοχή που αφορά το καλύτερο και το χειρότερο αποτέλεσμα σταθερότητα: η απόφαση δεν πρέπει να επηρεάζεται από τον τρόπο που παρουσιάζονται οι εναλλακτικές εκδοχές

Η θεωρία του Savage Η θεωρία του Savage για τη υποκειμενική προσδοκώμενη ωφέλεια αναφέρεται σε περίπτωση που δεν μπορεί να υπολογιστεί εκ των προτέρων η ωφέλεια, λόγω του ότι δεν έχει ξαναεμφανιστεί ή έχει πολύ μικρή συχνότητα εμφάνισης.

Θεωρία της προσδοκώμενης ωφέλειας για συγκρουόμενους στόχους Η θεωρία αυτή αφορά περιπτώσεις όπου η επιλογή μεταξύ στόχων έρχεται σε σύγκρουση με τους στόχους άλλων ανθρώπων. Εκεί πρέπει να αποφασίσουμε ποιο είναι ποιο σημαντικό : η μεγιστοποίηση της ωφέλειας ή ο σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου.

Περιγραφικά μοντέλα Τα περιγραφικά μοντέλα αφορούν στο πώς πραγματικά παίρνουν τις αποφάσεις οι άνθρωποι, και όχι με το πώς θα έπρεπε Επίσης δείχνουν πώς οι άνθρωποι επηρεάζονται από τον τρόπο που τους παρουσιάζονται οι επιλογές

Το μοντέλο του Simon Το μοντέλο του Herbert Simon είναι από τα πρώτα περιγραφικά μοντέλα που διατυπώθηκαν. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, οι άνθρωποι επιλέγουν με βάση την ικανοποίηση μιας ανάγκης τους και όχι με βάση το όφελος που θα έχει από την επιλογή του.

Η θεωρία της προοπτικής Η θεωρία αυτή στηρίζεται στην έννοια της «αξίας» Η «αξία» ορίζεται από τους όρους ζημιά- κέρδος . Εδώ, δεν υπάρχει ψυχολογική ισοδυναμία, γιατί αλλιώς αισθανόμαστε την ζημιά και αλλιώς το κέρδος.. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται το πρόβλημα σε αυτές τις περιπτώσεις, επηρεάζει την απόφαση τους.

Το φαινόμενο της βεβαιότητας Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι άνθρωποι υπερτιμούν τις μικρές πιθανότητες και αυξάνουν τη σημασία των απίθανων συμβάντων Για παράδειγμα, έχουμε μια έρευνα στην οποία έγινε, το 80% των φοιτητών θα ασφάλιζε πλήρως το σπίτι του, παρά να έχει 50% κάλυψη, έστω και με το μισό ασφάλιστρο. Με αυτό τον τρόπο, τους παρέχεται η σιγουριά πως δεν θα υπάρξει ζημιά

Η ψευδοβεβαιότητα Ψευδοβεβαιότητα είναι όταν οι άνθρωποι προτιμούν τη βεβαιότητα ακόμα και όταν αυτή είναι εικονική. Για παράδειγμα ο αγοραστής προτιμά την προσφορά που είναι 2+1 δώρο, παρά την έκπτωση στο προϊόν κατά 30%

Η θεωρία της μετάνοιας Ο άνθρωπος κρίνει μια απόφαση που πήρε σύμφωνα με το τι θα σύμβαινε αν είχε πάρει μια διαφορετική απόφαση. Αυτός ο τρόπος σκέψης ονομάζεται «σκέψη του μη πραγματικού». Πάνω σε αυτό στηρίζεται και η θεωρία της μετάνοιας, η οποία λέει πως παίρνουμε κάποιες αποφάσεις προσπαθώντας να φανταστούμε αν θα το μετανιώσουμε ή όχι στο τέλος.

Ανάλυση λόγων Οι άνθρωποι, σε αυτή τη θεωρία, εξετάζουν συνειδητά διάφορους λόγους και επιλέγουν αυτούς που θεωρούν σημαντικότερους. Αφορά την ποιοτική σκέψη των ανθρώπων. Στη θεωρία αυτή μπορούμε να διακρίνουμε υποκατηγορίες: Λόγοι υπέρ και κατά Επιλογή κάτω από συνθήκες σύγκρουσης Προσθήκη εναλλακτικών δυνατοτήτων Οριστικούς ή διαζευκτικούς λόγους Μη αξιολογούμενα στοιχεία

Ευρετικές μέθοδοι στη λήψη αποφάσεων Ευρετικές μέθοδοι είναι κατευθυντήριες γραμμές που συχνά (αλλά όχι πάντα) λύνουν κάθε δεδομένο πρόβλημα (M.Eysenck,2006). Χρήση ευρετικών μεθόδων: Έχουν το πλεονέκτημα της ταχύτητας Μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά ανεξάρτητα από το ποσοστό των διαθέσιμων πληροφοριών Της αντιπροσωπευτικότητας Της διαθεσιμότητας/προσφορότητας

Αντιπροσωπευτικότητα Το άτομο κρίνει την πιθανότητα εμφάνισης ενός αβέβαιου γεγονότος με βάση πόσο εμφανώς φέρει ομοιότητες με ή είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού από τον οποίο προέρχεται και το βαθμό στον οποίο αντανακλά τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της διαδικασίας με την οποία παράγεται Διαθεσιμότητα Το συμπέρασμα ότι η συχνότητα των γεγονότων μπορεί να εκτιμηθεί σωστά ανάλογα με την προσβασιμότητά τους στην μνήμη

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την λήψη μιας απόφασης Απαραίτητες προϋποθέσεις για την λήψη μίας «καλής» απόφασης θεωρούνται οι εξής: Η βούληση Η νοητική ωριμότητα και πληρότητα Η συναισθηματική ωριμότητα και ηρεμία Η ισορροπία μεταξύ γνωστικού και συναισθηματικού στοιχείου Το άτομο πρέπει να έχει την αυτογνωσία και την αυτοαντίληψη του αν μπορεί να λειτουργήσει σε μια κατάσταση απόφασης Ο βαθμός ελευθερίας που έχει το άτομο για να πάρει τη συγκεκριμένη απόφαση Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η απόφαση για το κάθε άτομο

Σφάλματα στη λήψη αποφάσεων Τα σφάλματα μπορεί να έχουν ως αφετηρία διάφορους παράγοντες, και διακρίνονται σε: Σφάλματα προϋποθέσεων Σφάλματα μεθοδολογίας Σφάλματα γνωστικής επεξεργασίας

Τα σφάλματα προϋποθέσεων αφορούν στην έλλειψη προϋποθέσεων που θεωρούνται απαραίτητες για την λήψη μίας «καλής» απόφασης, ενώ τα σφάλματα μεθοδολογίας αφορούν την λανθασμένη επιλογή ή κακή χρήση της μεθοδολογίας στη λήψη αποφάσεων

Στα σφάλματα γνωστικής επεξεργασίας εντάσσονται τα σφάλματα που προκαλούνται από λανθασμένες ή αναποτελεσματικές διαδικασίες επεξεργασίας πληροφοριών. Οι λανθασμένες επεξεργασίες πληροφοριών μπορεί να οφείλονται σε περιστασιακά σφάλματα ή γνωστική ανεπάρκεια του ατόμου. Κάποιες κατηγορίες σφαλμάτων που σχετίζονται με την απόφαση είναι

Η υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό μας Η αυτοεκληρούμενη προφητεία : μία λανθασμένη εκτίμηση ή περιγραφή μια κατάστασης οδηγεί στη συμπεριφορά που θα κάνει αυτή την απόφαση να επαληθευτεί. Τα σφάλματα κρίσης/αξιολόγησης Εγκλωβισμός/παγίδευση: στην ομάδα αυτή ανήκουν τα άτομα τα οποία δεν μπορούν να βγουν από ένα κύκλο επιλογών. Μορφές των παγίδων αυτών είναι οι παγίδες χρονικής καθυστέρησης, παγίδες άγνοιας, παγίδες χειροτέρευσης παγίδες σύγκρουσης ατομικού-συλλογικού οφέλους

Σας ευχαριστούμε για τη προσοχή σας !!!