Ψυχοπαιδαγωγική Παιδιών με διαταραχές συμπεριφοράς Ηλίας Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ Αναπλ. Καθηγητής Ψυχολογίας & Ειδικής Αγωγής

Δεδομένα για τις προβληματικές/επιθετικές συμπεριφορές στη σχολική ηλικία Ερευνητικές πηγές εκτιμούν διεθνώς ότι μεταξύ 3% & 12% των παιδιών σχολικής ηλικίας (και σε κάποιες περιπτώσεις υψηλότερο) έχουν σημαντικά συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα που αφορούν την επιθετικότητα και βλάπτουν και την ψυχοκοινωνική τους λειτουργία και την ακαδημαϊκή τους πορεία (Kauffman et al.,, 2005). Στην Ελλάδα (παρά την απουσία συστηματικών ερευνών) επίσης οι προβληματικές συμπεριφορές θεωρούνται ως μία σημαντική πηγή άγχους, εκνευρισμού για εκπαιδευτικούς & γονείς, με συνέπεια την ανάπτυξη ακατάλληλων μορφών διευθέτησης τους ή την απουσία πραγματικής βοήθειας στα παιδιά που εκδηλώνουν αυτές τις συμπεριφορές

Έννοια και ορισμοί των παρεκκλινόντων (προβληματικών) συμπεριφορών Ερωτήματα που τίθενται από εκπαιδευτικούς/ειδικούς: Πότε μία συμπεριφορά είναι προβληματική Πότε μία συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ως παρεκκλίνουσα Πότε ένα παιδί μπορεί να θεωρηθεί ως επιθετικό Σε ποιες περιπτώσεις μία συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ως παθολογική Σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να παραπέμψουμε ένα παιδί για αξιολόγηση

Απαντήσεις Ευρύ φάσμα συμπεριφορών που έχουν ένα προβληματικό χαρακτήρα Μη σαφή όρια μεταξύ παθολογίας (με την έννοια του σοβαρού που χρειάζεται εξειδικευμένη παρέμβαση) & συμπεριφορών που παρεκκλίνουν (πίσω από πιο ήπιες μορφές προβλημάτων μπορεί να κρύβεται μία πιο σοβαρή συναισθηματική διαταραχή/δυσλειτουργία, σε αντίθεση με πιο «θορυβώδεις» μορφές) Η δυναμική της ανάπτυξης παιδιού περιλαμβάνει και την επιθετικότητα Τα βρέφη & τα νήπια μπορεί να γίνουν επιθετικά, ελλείψει κατάλληλων δεξιοτήτων, στην προσπάθεια διεκδίκησης και επιβολής των επιθυμιών τους ενώ η ωριμότητα στο τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς αποκτάται σταδιακά και με βάση τα ερεθίσματα και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος που συμβάλλουν στην απόκτηση των αντίστοιχων ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων

Τα βρέφη & τα νήπια δεν μπορούν να ελέγξουν την επιθετικότητα τους Η προσχολική αγωγή, η αγωγή στο πλαίσιο της οικογένειας & των εκπαιδευτικών δομών εστιάζει στον έλεγχο των παρεκκλίνουσων συμπεριφορών & στην μετατροπή τους σε αποδεκτές συμπεριφορές επικοινωνίας & συνδιαλλαγής με τους άλλους Η εκπαίδευση εστιάζει στην Κοινωνικοποίηση του παιδιού μέσα από την κατανόηση /νοηματοδότηση και πλαισίωση των μη αποδεκτών συμπεριφορών με στόχο την αλλαγή τους Επιβάλλονται από το (οικογενειακό, κοινωνικό, σχολικό) πλαίσιο: Πρότυπα καλής, κακής, αποδεκτής και μη αποδεκτής συμπεριφοράς

Στόχος τηε εκπαίδευσης Μετατροπή της επιθετικότητας σε κοινωνικοποιημένη συμπεριφορά (Προϋπόθεση:) Ανάπτυξη και ωρίμανση των γνωστικών-συναισθηματικών δομών/μηχανισμών, μέσω της μάθησης/επιρροής οικογένειας/κοινωνικού πλαισίου Απόκτηση ελέγχου, αυτοσυνειδησίας & ωρίμανση των συναισθημάτων και των δεξιοτήτων αυτοελέγχου Μηχανισμοί: Μίμηση, Αφομοίωση, Αναπαραγωγή ή Εσωτερίκευση πρότυπων θετικής συμπεριφοράς Η Επιθετικότητα στην σχολική ηλικία υποδηλώνει: αποτυχία μίας ομαλής, ισορροπημένης κοινωνικοποίησης, προβλήματα ψυχολογικής ωρίμανσης, καθώς και δυσκολίες στη ψυχική συγκρότηση και ανάπτυξη ενός «ρεπερτορίου» αποδεκτών συμπεριφορών και δεξιοτήτων επικοινωνίας/ συνδιαλλαγής με τους άλλους

Βασικά Ερωτήματα Ειδικών: Ποια παιδιά δεν κοινωνικοποιούνται ομαλά; Ποια παιδιά δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν ομαλές συμπεριφορές; Ποια παιδιά δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν ένα εσωτερικό σύστημα αυτοελέγχου της επιθετικότητας; Ποια παιδιά δεν αναπτύσσουν ώριμες γνωστικο /συναισθηματικές δομές; Επιθετικά παιδιά δεν έχουν αναπτύξει ανάλογες ψυχικές δομές; Και για ποιους λόγους ???

Η Επιθετικότητα συνδέεται αποκλειστικά με ψυχοκοινωνικούς παράγοντες;? Η διατήρηση της επιθετικής συμπεριφοράς είναι απλά αντανάκλαση της ελλιπούς ψυχοκοινωνικής ωρίμανσης? Έχει κάποιο νόημα η συμπεριφορά αυτή, κάποια χρησιμότητα, επιτελεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό για το παιδί (π.χ. αποφόρτιση) και την ψυχοκοινωνική του εξέλιξη (π.χ. διεκδίκηση-επίτευξη κάποιων στόχων) ή απλά συνδέεται με προβληματικά βιώματα, ανάπτυξη προβληματικού χαρακτήρα-ιδιοσυγκρασίας-προσωπικότητας; Με ποιες άλλες ψυχικές δομές ή πλευρές της λειτουργίας του παιδιού & του ενήλικου συνδέεται; Η Επιθετικότητα συνδέεται αποκλειστικά με ψυχοκοινωνικούς παράγοντες;? Υπάρχουν παράγοντες άλλης φύσεως (π.χ. γενετικοί) που να συσχετίζονται με την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς ή διαταραχών συμπεριφοράς γενικά? 8

Διαστάσεις επιθετικότητας Πολλαπλές διαστάσεις (σε σχέση με τη μορφή/τρόπο έκφρασης): Λεκτική Σωματική/φυσική Ψυχολογική Επίσης Ανοιχτή, άμεση Έμμεση (π.χ. απόρριψη, αποκλεισμός από μία παρέα) Συγκαλυμμένη (κλοπή, υπονόμευση φήμης του άλλου, συκοφάντηση) Υπάρχει επιπλέον ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων συμπεριφοράς χωρίς εμφανή επιθετικότητα (π.χ. υπερκινητικότητα)

Βασικές εννοιολογικές αποσαφηνίσεις σε σχέση με τα είδη επιθετικότητας Επιθετικότητα με λεκτικό τρόπο Επιθετικότητα με χρήση φυσικής βίας Επιθετικότητα με ευκαιριακό χαρακτήρα Επιθετικότητα με σταθερό χαρακτήρα (μόνιμες επιθετικές συμπεριφορές /αντιδράσεις) Επιθετικότητα ως αντίδραση σε σχέση με πολύ συγκεκριμένα πλαίσια /καταστάσεις (πιέσεις στην τάξη, μαθησιακές δυσκολίες)

Η Επιθετικότητα ως άμυνα απέναντι σε ψυχολογικές & σωματικές απειλές Η Επιθετικότητα ως χαρακτηριολογικό -νευρωτικό χαρακτηριστικό (μαθημένος τρόπος αντίδρασης μέσα από αρνητικά βιώματα /καταστάσεις στην οικογένεια)(π.χ. εύκολος εκνευρισμός/οξυθυμία και απάντηση με απότομο/επιθετικό τρόπο) Η παθητική επιθετικότητα (άρνηση, έμμεση ανυπακοή, κλπ.) Η σκόπιμη συστηματική επιθετικότητα (θυματοποίηση και σκόπιμη πρόκληση κακού στον άλλο) Ανοιχτή (σωματική, λεκτική), Συγκαλυμμένη (κλοπές, ψέματα, συκοφαντίες)

Βασικές έννοιες για την εκτίμηση της σοβαρότητας του προβλήματος Βασικές έννοιες για την εκτίμηση της σοβαρότητας του προβλήματος Η ένταση Η διάρκεια Η συχνότητα Ο στόχος της επιθετικής συμπεριφοράς Η παρουσία της σε όλα τα πλαίσια Η παρουσία και άλλων σοβαρών προβλημάτων (π.χ. μαθησιακών, συναισθηματικών, κλπ.)

Ο βαθμός συνολικής δυσλειτουργίας του μαθητή Το είδος και ο βαθμός των προβλημάτων που δημιουργούνται στο παιδί εξ αιτίας αυτής της συμπεριφοράς Η αδυναμία αποφυγής της επιθετικής αντίδρασης Η αδυναμία χρήσης άλλων συμπεριφορών Τα συνοδά αισθήματα: έντονα αρνητικά συναισθήματα, θυμός, επιθυμία εκδίκησης, επιθυμία καταστροφής, σαδισμός, κλπ.

Γενικοί παράγοντες εκδήλωσης διαταραχών συμπεριφοράς/επιθετικότητας Γενικές (ενδογενείς) προδιαθέσεις Οικογενειακοί παράγοντες Ενδοψυχικοί παράγοντες Κοινωνικοί παράγοντες Όλοι αυτοί οι παράμετροι/ παράγοντες αλληλοσυνδέονται Κάποιοι από αυτούς προφανώς παίζουν σημαντικότερο ρόλο

Παράγοντες με τους οποίους μπορεί να συνδέεται η επιθετική συμπεριφορά Ατομικοί (βιολογικοί, ψυχολογικοί) Οικογενειακοί (σχέσεις γονέων μεταξύ τους, οικογενειακό κλίμα, πρώιμες εμπειρίες ανατροφής, στάσεις γονέων απέναντι στα παιδιά, κλπ.) Εξωγενείς/Κοινωνικοί (βεβαρυμμένος κοινωνικός περίγυρος, κοινωνική βία, υποβαθμισμένο σχολικό πλαίσιο, σχολεία με σαφή τιμωρητική /περιθωριοποιητική πολιτική, απουσία ενταξιακών πρακτικών, κλπ.)

Παράγοντες με τους οποίους μπορεί να συνδέεται η επιθετική συμπεριφορά Προβλήματα σε σχέση με το βασικό πλαίσιο ζωής: Οικογένεια Μειωμένη ψυχοσυναισθηματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Προβλήματα σε σχέση με την ανάπτυξη ατομικών ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων/ δεξιοτήτων προσαρμογής (απουσία δεξιοτήτων/μη επαρκείς δεξιότητες) Προβλήματα σε σχέση με τα υπόλοιπα βασικά πλαίσια ζωής: Κοινωνικό πεδίο/ πεδίο σχέσεων, Σχολείο

Παράγοντες με τους οποίους μπορεί να συνδέεται η επιθετική συμπεριφορά Πλαίσιο ζωής /εξωτερικός περίγυρος (αρνητικό, στερητικό, καταπιεστικό πλαίσιο ζωής: σχολείο-οικογένεια-κοινωνικός περίγυρος- π.χ. γειτονιά με υψηλή παραβατικότητα) Συναισθήματα (έντονα αρνητικά συναισθήματα που οφείλονται σε διάφορες αιτίες) Χαμηλή/προβληματική Εικόνα Εαυτού, χαμηλή Αυτοεκτίμηση-αίσθημα ανικανότητας Προβληματικές αντιλήψεις /αναπαραστάσεις σε σχέση με τους άλλους (π.χ. οι άλλοι είναι επιθετικοί, θέλουν πάντα το κακό μου) Με μαθημένες από την οικογένεια επιθετικές συμπεριφορές για διεκδίκηση δικαιωμάτων/περιορισμένο φάσμα ικανοτήτων για την επίλυση διαπροσωπικών και άλλων δυσκολιών

Έλλειψη ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων & προβλήματα αποδοχής από συνομηλίκους Με την ποιότητα της ψυχοκοινωνικής προσαρμογής & τις επιδόσεις στο σχολείο /μαθησιακές δυσκολίες Με προβλήματα σε βασικές σχέσεις (π.χ. δάσκαλο, συνομήλικοι) /με τωρινά σοβαρά οικογενειακά προβλήματα Θυματοποίηση από άλλα παιδιά και εμπλοκή σε κατατάσσεις σύγκρουσης (συνήθως) Συνδυασμός και αλληλεπίδραση πολλών από τους προαναφερθέντες παράγοντες /παραμέτρους

Επαγγελματικές /παιδαγωγικές και ηθικές επιταγές σε σχέση με την αντιμετώπιση της επιθετικότητας/προβληματικής συμπεριφοράς Η ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση των προβληματικών συμπεριφορών αποτελεί ηθική και νομική υποχρέωση του παιδαγωγού και των άλλων ειδικών Αποφυγή «ψυχ-ιατρικοποίησης» και «παθολογικοποίησης» του προβλήματος Αποφυγή στιγματισμού /περιθωριοποίησης /τιμωρητικού αποκλεισμού του παιδιού με προβλήματα. Διερεύνηση αιτιών/παραμέτρων εκδήλωσης τους για τον καλύτερο σχεδιασμό των παρεμβάσεων Οι προβληματικές συμπεριφορές στην παιδική ηλικία πρέπει να αντιμετωπίζονται ως συμπτώματα: εκφράσεις εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων του παιδιού και αδυναμίας χειρισμού τους και ως έναυσμα για ψυχοπαιδαγωγική/συμβουλευτική παρέμβαση στο παιδί και στην οικογένεια του, καθώς και στο σχολείο/δασκάλους

Βασικά χαρακτηριστικά της παιδικής/εφηβικής επιθετικής πράξης ως «σύμπτωμα» Εκφράζει μία εσωτερική ανεπίλυτη συναισθηματική σύγκρουση/αμφιθυμία σε σχέση με βασικά πρόσωπα της ζωής του Εκφράζει αδυναμία χειρισμού έντονων συναισθημάτων σε σχέση με διάφορες καθημερινές καταστάσεις Εκφράζει αδυναμία διαχείρισης συγκρούσεων /διαπροσωπικών προβλημάτων Μετάθεση ενός σοβαρότερου προσωπικού προβλήματος Εκφράζει ένα μόνιμο ή επίκαιρο (σοβαρό) οικογενειακό πρόβλημα

Λειτουργίες της επιθετικότητας Συναισθηματική αποφόρτιση Επίδειξη δύναμης (ενίσχυση αυτοεικόνας, αυτοσυναισθήματος, κοκ.) Επιβολή στους άλλους & εκβιαστική αποδοχή από αυτούς Διεκδίκηση δικαιωμάτων /πραγμάτων/ ικανοποίηση υλικών –συναισθηματικών αναγκών Αποφυγή δύσκολων καταστάσεων, δοκιμασιών, λόγω φόβου αποτυχίας, κλπ. Έκφραση προσωπικών ελλείψεων στο γνωστικό, συμπεριφορικό, συναισθηματικό τομέα Άμυνα για να καλύπτονται οι αδυναμίες, ευαισθησίες του παιδιού & και να ελέγχονται οι άλλοι, ώστε να μην τραυματίζουν, απογοητεύουν, απορρίπτουν το παιδί Μηχανισμός ακύρωσης των φοβιών του παιδιού Αντικαταθλιπτική λειτουργία

Λειτουργίες των παρεκκλινόντων /προβληματικών συμπεριφορών Το παιδί, επομένως, πιθανόν να χρησιμοποιεί την προκλητική /προβληματική συμπεριφορά για να τραβήξει τη προσοχή για να εκτονώσει /εκδραματίσει εντάσεις, άγχος ή αρνητικά συναισθήματα ως αντίδραση για κάποιο είδος ματαίωσης που έχει υποστεί (από δάσκαλο, γονέα, αδελφό, φίλο) ως εκδίκηση σε συγκεκριμένα πρόσωπα /καταστάσεις επειδή δεν έχει την εξελικτική ικανότητα (ωριμότητα) να αναπτύξει κάποιου άλλου είδους συμπεριφορές ως άμυνα ενάντια σε φόβους και ανασφάλειες ή αίσθηματα αδυναμίας (αντι-φοβική αντίδραση)

για να αποφύγει κάποιες επίπονες, επώδυνες, πληκτικές δοκιμασίες /υποχρεώσεις αποτελεί μέρος της ψυχοκοινωνικής του ταυτότητας (π.χ. ταύτιση με ένα επιθετικό μεγαλύτερο αδελφό /πατέρα, κλπ.) θεωρεί ή έχει μάθει από τη εμπειρία του ότι με την επιθετικότητα μπορεί να πετύχει πολλά, ότι είναι αποδεκτή ή ότι επιβραβεύεται από τους άλλους ή ότι έτσι γίνεται δημοφιλής για να αποκτήσει κύρος /εξουσία πάνω στους άλλους επειδή βρίσκει διασκεδαστικό να επιβάλλεται και να φοβίζει τους άλλους ή να προκαλεί κάποιο είδος αναταραχής στην τάξη /σχολείο

επειδή δεν έχει διδαχτεί άλλου είδους συμπεριφορές η εμπειρία του παραπέμπει σε περιβάλλοντα με αρνητικές συμπεριφορές/τιμωρίες /ένταση /ή επιθετικότητα επειδή δεν έχει μάθει ή δεν εμπιστεύεται τους άλλους εκφράζει τις αδυναμίες του, τα αισθήματα ανεπάρκειας, την χαμηλή αυτοπεποίθηση ως «τεστ» για να ελέγξει τις προθέσεις των άλλων (την καλοσύνη τους, την φερεγγυότητα τους) ως αντίδραση στις μαθησιακές ανεπάρκειες, σχολική αποτυχία, ψυχοκοινωνική /σχολική προσαρμογή εκφράζει συγκεκριμένο οικογενειακό πρόβλημα εκφράζει γενικότερα οικογενειακά προβλήματα

ικανότητα (αυτό)συγκέντρωσης Χαρακτηριστικά παιδιών με ισορροπημένες συμπεριφορές /ικανότητες προσαρμογής συναισθηματική σταθερότητα ενεργητική διάθεση για παιγνίδι στοιχειώδη θετικά συναισθήματα για τους άλλους ικανότητα αποδοχής και σεβασμού των κανόνων ικανότητα αυτοελέγχου της συμπεριφοράς ικανότητα (αυτό)συγκέντρωσης στοιχειώδης ικανότητα (αυτό)επίγνωσης /ενδοσκόπησης ικανότητα να εξελίσσονται, να μαθαίνουν από την εμπειρία τους, ανάπτυξης σχετικών με την δραστηριότητα δεξιοτήτων

Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς/επιθετικότητας αδυναμία να δημιουργεί ή /και να διατηρεί ικανοποιητικές διαπροσωπικές σχέσεις με συμμαθητές και δασκάλους ακατάλληλες μορφές συμπεριφοράς ή συναισθηματικών αντιδράσεων κάτω από φυσιολογικές συνθήκες αλληλεπίδρασης με τους άλλους γενικευμένο και επίμονο αίσθημα δυσφορίας, δυστυχίας, ή /και καταθλιπτική διάθεση μία τάση να εκδηλώνουν «φυσικά/σωματικά» συμπτώματα /φόβους που σχετίζονται με προσωπικά ή σχολικά προβλήματα ένα γενικότερο αρνητισμό /αντιδραστικότητα

αδυναμία σταθερής συνεργασίας με τους άλλους ανώριμες μορφές σκέψης/ έντονος εγωκεντρισμός έλλειψη προοπτικής στο μέλλον (αδυναμία να σχεδιάζουν και να προβάλλουν τις επιθυμίες τους στο μέλλον) μη αντοχή στις ματαιώσεις περιορισμένες ικανότητες εσωτερίκευσης των κανόνων και των κοινωνικών πρότυπων περιορισμένες λεκτικές ικανότητες δυσκολίες να εκφράσουν τα συναισθήματα τους τάσεις παρορμητικότητας/ εξωτερίκευσης των (αρνητικών) συναισθημάτων μέσω αρνητικών/παρορμητικών συμπεριφορών

χαμηλή αυτοπεποίθηση ή αντίθετα υψηλή υπερτροφική/μη ρεαλιστική αυτοπεποίθηση συναισθηματικές δυσκολίες, εντάσεις, φόβοι, ανασφάλειες, άγχος αγχώδη και ανασφαλή /αποφευκτικά πρότυπα δεσμού /σχέσεων συναισθήματα: θυμός, οργή, μίσος, αρνητικότητα, τάσεις εκδίκησης αδυναμία να μαθαίνουν από τις συνέπειες των πράξεων περιορισμένες ικανότητες εσωτερίκευσης των κανόνων και των κοινωνικών πρότυπων μειωμένες ικανότητες για δημιουργικό παιχνίδι γνωστική και συναισθηματική ακαμψία

έλλειψη διάθεσης για κοινωνική προσέγγιση και θετική συνδιαλλαγή περιορισμένες θετικές διαπροσωπικές δεξιότητες-ανικανότητα «ενσυναίσθησης» (να μπαίνει στη θέση του άλλου) αδυναμία χρήσης εναλλακτικών τρόπων προσέγγισης των άλλων, επίλυσης συγκρούσεων /προβλημάτων στην καθημερινότητα ερμηνεία των ουδέτερων ερεθισμάτων, ως επιθετικά χαμηλές εκπαιδευτικές επιδόσεις (και δυσκολίες μάθησης) υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας και σχολικής εγκατάλειψης συγκρούσεις με τους γονείς και τους δασκάλους κοινωνική απόρριψη ή απομόνωση

Μορφές διαταρακτικών συμπεριφορών στο πλαίσιο σχολείου   Μορφές διαταρακτικών συμπεριφορών στο πλαίσιο σχολείου άρνηση, παθητική ανυπακοή προκλητικές τάσεις & αντιδραστικότητα απέναντι στους εκπαιδευτικούς συστηματική απειθαρχία/ανυπακοή σε κανόνες προκλητικές τάσεις & επιθετικότητα απέναντι σε συμμαθητές άμεσες ή έμμεσες απειλές, οι εκφοβισμοί-σωματικές παρενοχλήσεις (σπρωξίματα, τραβήγματα μαλλιών, κλπ.) συστηματική υπονόμευση του παιγνιδιού των άλλων

συχνή εμπλοκή σε καυγάδες με χρήση ή όχι σωματικής βίας χρήση σωματικής βίας εναντίον προσώπων ή αντικειμένων, χωρίς εμφανή λόγο ευκαιριακές/ συστηματικές κλοπές βανδαλισμοί, καταστροφές αντικειμένων επιθετικά πειράγματα με σκοπό την πρόκληση/γελοιοποίηση /στιγματισμό των άλλων κοινωνική απομόνωση, κοινωνική απόρριψη, κοινωνική υπονόμευση των άλλων κουτσομπολιά, αρνητικά σχόλια συστηματικοί, κακοήθεις ανταγωνισμοί

Χαρακτηριστικά οικογενειών παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς συναισθηματική και συμπεριφορική ασυνέπεια /αστάθεια των γονέων (υπερβολική χαλαρότητα/έλλειψη εποπτείας /συναισθηματική παραμέληση) αδυναμία να εκφράσουν σαφείς προσδοκίες, να επενδύσουν στα παιδιά τους και να τα υποστηρίξουν με σταθερό τρόπο ανικανότητα επιβολής σαφών ορίων ασταθείς & αντιφατικές συμπεριφορές επίπληξης υπερβολικά αυστηρές ή ακατάλληλες τιμωρίες (συστηματικά) βίαιες πρακτικές πειθαρχίας/ συστηματική σωφρονιστική & επιθετική επιβολή πειθαρχίας

αδυναμία ενσυναίσθησης και επίλυσης των προβλημάτων παιδιών αρνητικό οικογενειακό συναισθηματικό κλίμα/φτωχές συναισθηματικές σχέσεις/ χαμηλή υποστηρικτική στάση συστηματική (επιθετική) επικριτική στάση των γονέων /περιορισμένες ή φτωχές δεξιότητες των γονέων στην επίλυση συζυγικών συγκρούσεων έλλειψη θετικής εμπλοκής του πατέρα συχνές οικογενειακές συγκρούσεις/οικογενειακή βία συστηματική έκθεση σε συζυγικές συγκρούσεις/βία στο ζεύγος

ύπαρξη αντικοινωνικών αξιών στην οικογένεια η μητρική απόρριψη είναι ο πιο σοβαρός επιβαρυντικός παράγων των διαταραχών συμπεριφοράς στην προσχολική ηλικία γονική ψυχοπαθολογία ύπαρξη αντικοινωνικών αξιών στην οικογένεια Κακοποίηση/ συστηματική εγκατάλειψη (υψηλός παράγων κινδύνου) Περίπτωση του νεότερου δολοφόνου Πολλοί από αυτούς τους παράγοντες συνήθως συνυπάρχουν, κάποιοι μπορεί να είναι πιο έντονοι από τους άλλους/όλοι όμως δημιουργούν προϋποθέσεις και διαμορφώνουν το κλίμα/υπέδαφος για την ανάπτυξη προβληματικών ή επιθετικών μορφών συμπεριφοράς Περίπτωση Νίκου 33 ετών

Προβλήματα στην οικογένεια & μορφές επιθετικών διαταραχών Προβλήματα επικοινωνίας στην οικογένεια, έλλειψη σαφών ορίων, έλλειψη σταθερού πλαισίου /προγράμματος και συναισθηματικής κάλυψης (πολύ πιθανόν να) οδηγήσουν σε : Ανωριμότητα/έλλειψη εσωτερίκευσης κανόνων, έλλειψη συναισθηματικής σταθερότητας /αυτοελέγχου στην συμπεριφορά, μορφές ανυπακοής, συγκαλυμμένες μορφές επιθετικότητας (π.χ. κλοπές)

Ανταγωνισμοί, συγκρούσεις, (ήπια) συναισθηματική παραμέληση στην οικογένεια (πολύ πιθανόν να) οδηγήσουν σε: Ήπιες μορφές επιθετικότητας /προκλητικότητας, έλλειψη αυτοελέγχου στην συμπεριφορά, αλλά και πιθανόν σε έντονα σποραδικά επιθετικά ξεσπάσματα ή και σε «σαδιστικές τάσεις», ανάλογα με τη σοβαρότητα της παραμέλησης Κακοποίηση, συστηματική χρήση βίας στην οικογένεια (πολύ πιθανόν να) οδηγήσουν σε: Σοβαρή διαταραχή συμπεριφοράς, βίαιες τάσεις, bullying, παραβατικότητα στην εφηβεία 36

Σε όλες τις περιπτώσεις ένα επιθετικό ή προβληματικό κλίμα στην οικογένεια και απέναντι στο παιδί οδηγούν βασικά σε: υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην γονεϊκή φιγούρα αδυναμία ταύτισης του παιδιού με τον γονέα και συγκρότησης μίας θετικής ταυτότητας κυριαρχία συναισθήματος φόβου & μειωμένη αυτοπεποίθηση/αίσθημα αναξιότητας- τάσεις αναπλήρωσης μέσω επιθετικότητας αδυναμία ανάπτυξης ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων/κινήτρων για μάθηση/κοινωνικοποίηση τάση αναπαραγωγής & εκδραμάτισης των προβληματικών/επιθετικών μορφών συμπεριφοράς στο κοινωνικό & σχολικό πλαίσιο

εγκατάλειψη του σχολείου Χαρακτηριστικά παιδιών με επιθετικές συμπεριφορές στην εφηβική/ενήλικη ζωή παραβατικές αντικοινωνικές συμπεριφορές, ψυχολογικά προβλήματα (άγχος, κατάθλιψη), εγκατάλειψη του σχολείου υψηλά ποσοστά αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας, επαγγελματική αστάθεια, υψηλές πιθανότητες ανεργίας στην ενήλικη ζωή

Πορεία των παιδιών που προέρχονται από προβληματικά οικογενειακά περιβάλλοντα στο σχολείο Στο Σχολείο είναι πιθανόν να έχουμε είτε: (α) βελτίωση (β) επιδείνωση των προβληματικών συμπεριφορών Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες Συχνά οι προβληματικές συμπεριφορές επιδεινώνονται & λαμβάνουν ένα χαρακτήρα πιο έντονο & επιθετικό όταν δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα από το σχολείο, την οικογένεια, τους ειδικούς Αποτέλεσμα οι ήπιες επιθετικές & προβληματικές μορφές συμπεριφορές στην αρχή της σχολικής ζωής να μετατρέπονται σε σοβαρή επιθετικότητα /αντικοινωνικότητα & έντονα ψυχολογικά προβλήματα στην εφηβεία

Παράγοντες επικινδυνότητας στο σχολείο για παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς Κίνδυνοι στο σχολείο: Απόρριψη από μη επιθετικούς συμμαθητές Απόρριψη από εκπαιδευτικούς Απόρριψη: συγκαλυμμένη ή ανοιχτή Συγκαλυμμένη: χαμηλές προσδοκίες, ελλιπής ενίσχυση /ενθάρρυνση, περιορισμένη ενασχόληση από δασκάλους Ανοιχτή: επιθετική τιμωρητική, επικριτική στάση, λεκτική, μη λεκτική Αποκλεισμός από παρέες συνομηλίκων

Τα «επιθετικά παιδιά» τείνουν στο πλαίσιο του σχολείου να προκαλούν αρνητικές στάσεις & απορριπτικές/επιθετικές αντιδράσεις από τη μεριά των εκπαιδευτικών/συμμαθητών με αποτέλεσμα: την κλιμάκωση των διαταρακτικών συμπεριφορών (αλλά και των ψυχικών δυσκολιών) τους την αναπαραγωγή των αρνητικών «προτύπων σχέσεων» & συμπεριφορών που είχαν αναπτυχθεί στην οικογένεια.

τιμωρούνται περισσότερο για τα ίδια παραπτώματα Παιδιά με αντικοινωνική/επιθετική/προβληματική συμπεριφορά, ιδιαίτερα αγόρια & μαθητές μειονοτήτων, είναι πολύ πιθανότερο: να τιμωρηθούν & να αποκλειστούν από το να βοηθηθούν ή να υποστηριχθούν στην επίλυση των προβλημάτων τους κατά τρόπο θεραπευτικό τιμωρούνται περισσότερο για τα ίδια παραπτώματα και επιβραβεύονται λιγότερο για τςις ίδιες θετικές πράξεις σε σχέση με συμμαθητές χωρίς προβλήματα (Walker et al.,1996:197) 42

Αυτό συχνά οδηγεί σε: Απόρριψη της μαθησιακής διαδικασίας /σχολείου /εγκατάλειψη κινήτρων-απόσυρση ενδιαφέροντος από τα μαθήματα /σχολική ζωή Ανάπτυξη αρνητικών συναισθημάτων /επιθετικών φαντασιώσεων ενάντια στο σχολείο Ανάπτυξη άλλων (παρεκκλινόντων) τρόπων για την έλξη του ενδιαφέροντος /ενίσχυση της αυτοεικόνας /ταυτότητας του παιδιού Επένδυση εξωσχολικών δραστηριοτήτων Ταύτιση (πιθανόν) με αρνητικά αντικοινωνικά εξωσχολικά πρότυπα/συμπεριφορές & ομάδες (ιδιαίτερα στην εφηβεία)

Σύνοψη παραγόντων κινδύνου κίνδυνο απομόνωσης & απόρριψης των παιδιών με παρεκκλίνουσες/επιθετικές συμπεριφορές, απόρριψη που συνήθως αυξάνει την ένταση των συγκεκριμένων συμπεριφορών κίνδυνο, η αποτυχία σχολικής προσαρμογής να οδηγήσει σε σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες με όλες τις δευτερογενείς συνέπειες για την αυτοεκτίμηση/ακαδημαϊκά κίνητρα των παιδιών κίνδυνο θυματοποίησης των πιο ευάλωτων ομάδων παιδιών που παρουσιάζουν παρεκκλίνουσες ή περιθωριακές τάσεις & προβληματική ενσωμάτωση

κίνδυνο η σχολική αποτυχία & οι μειωμένες επιδόσεις να αυξήσουν την απόρριψη από τους εκπαιδευτικούς Επιδείνωση των ψυχικών προβλημάτων/ενίσχυση της τάσης να απαντούν με αντιδραστικότητα και προκλητικότητα απέναντι στους ενηλίκους κίνδυνος να παγιωθούν οι προβληματικές συμπεριφορές κίνδυνος να μην αναπτυχθεί επαρκώς η ψυχοκοινωνική /συναισθηματική αυτονομία & και να ανασταλούν οι ψυχοκοινωνικές ικανότητες: με σοβαρές παρενέργειες στην μελλοντική ενήλικη ζωή Γενικό συμπέρασμα: Επιθετικά παιδιά μικρής σχολικής ηλικίας: θύτες & θύματα

Παράγοντες που σχετίζονται με αποτυχημένες στρατηγικές ενσωμάτωσης παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς αδυναμία από την πλευρά του σχολείου & των δασκάλων να αποσαφηνίσουν και να επιβάλλουν ξεκάθαρους κανόνες & όρια αποτυχία (λόγω έλλειψης γνώσεων/εκπαίδευσης) από την πλευρά του σχολείου και των εκπαιδευτικών να προσαρμόσουν τις απαντήσεις τους στις ιδιαίτερες ανάγκες/προβλήματα των παιδιών με αποτέλεσμα μη σταθερή & αντιφατική διαχείριση των προβληματικών συμπεριφορών αποτυχία κατάλληλης πλαισίωσης του παιδιού σε ακαδημαϊκό/ψυχοπαιδαγωγικό επίπεδο 46

ακατάλληλες ή μη συμβατές με τις ικανότητες του παιδιού προσδοκίες, που οφείλονται σε στερεότυπες ή παραμορφωμένες αντιλήψεις του δασκάλου στερεότυπη, άκαμπτη & μονολιθική αντιμετώπιση των μαθητών και των προβλημάτων τους ειδικότερα άρνηση εμπλοκής /φόβος ότι ο εκπαιδευτικός θα κριθεί ή θα επικριθεί για τους χειρισμούς του απέναντι σε αυτά τα παιδιά αδυναμία επεξεργασίας μία κατάλληλης στρατηγικής /φόβος λόγω έλλειψης γνώσεων απουσία μίας σταθερής συμβουλευτικής (διεπιστημονικής) δομής που να καθοδηγεί και να υποστηρίζει τους εκπαιδευτικούς απουσία εμπειρίας θετικής συνεργασίας & ικανοποιητικής επαγγελματικής υποστήριξης από τους ειδικούς (απογοήτευση σχολικούς συμβούλους) & αδυναμία αναζήτησης ειδικών εκτός σχολείου 47

Γενικές παιδαγωγικές στρατηγικές πρόληψης προβλημάτων συμπεριφοράς πρόγραμμα σπουδών που είναι σχετικό & άμεσα συνδεμένο με την κοινωνικές εμπειρίες (ζωή) των παιδιών με προβλήματα & τις επί μέρους ψυχοκοινωνικές δυσκολίες/ ελλείψεις τους διδακτικές προσεγγίσεις που ανταποκρίνονται στο ύφος & στις δυνατότητες μάθησης, αλλά & στην προηγούμενη εμπειρία των παιδιών δυνατότητες διαφοροποίησης του σχολικού προγράμματος & της σχολικής ύλης εντός της τάξης εξατομικευμένο -προσωποποιημένο μαθησιακό πρόγραμμα/υποστήριξη δυνατότητες μέσα από μη γνωστικές ψυχοπαιδαγωγικές δραστηριότητες (π.χ. κοινωνικές δραστηριότητες, ομάδες αυτό-έκφρασης) να κοινοποιούνται & να συζητιούνται τα προβλήματα των παιδιών πριν αυτά εκφρασθούν /εκτονωθούν με εντάσεις & παρεκκλίνουσες πράξεις

ευκαιρίες ανάπτυξης της αναστοχαστικής /κριτικής σκέψης, ανάπτυξης δεσμών μέσα από ομαδικές δραστηριότητες ευκαιρίες διαχείρισης των διαπροσωπικών-ενδοπροσωπικών κρίσεων,-δυσκολιών συγκρούσεων προστριβών με τους άλλους μέσα από εποπτευόμενες ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες (π.χ. πρόγραμμα διαχείρισης θυμού, διαχείρισης συγκρούσεων, ανάπτυξης συναισθηματικής νοημοσύνης, ενσυναίσθησης, συμβουλευτικής για επίλυση προσωπικών, οικογενειακών, συναισθηματικών προβλημάτων) Εντατικά και εποπτευόμενα από τους ειδικούς ψυχοκοινωνικά προγράμματα ενίσχυσης και ανάπτυξης νέων διαπροσωπικών δεξιοτήτων θετικό /ήρεμο /ελεγχόμενο κλίμα τάξης-αποφασιστική (αναγκαστικά μη επιθετική) στάση δασκάλου ενίσχυση των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα από διάφορες δραστηριότητες , αλλά και μέσα από την αποδοχή του παιδιού από το δασκάλου

ευκαιρίες στα παιδιά με προβλήματα να αναπτύξουν τις «αφανείς» τους ικανότητες/ ταλέντα μέσα από διάφορες δραστηριότητες/δράσεις (εκδρομές, οικολογικές, αθλητικές δράσεις) μέσα ή έξω από την τάξη και με τη βοήθεια του δασκάλου/γυμναστή ή του σχολείου γενικότερα, του συλλόγου γονέων, κλπ. ευκαιρίες στα παιδιά με προβλήματα να αναγνωριστούν και από τους συμμαθητές τους ότι έχουν κάποια αξία και δεν ταυτίζονται αποκλειστικά με τις προβληματικές συμπεριφορές και τη μειωμένη απόδοση σε μαθησιακό επίπεδο Αύξηση της αυτοπεποίθησης, αισθήματος «ανήκειν» και αποδοχής και μείωση της τάσης για εντάσεις, παρενοχλήσεις, προκλητικές/ αντιδραστικές συμπεριφορές

Βασικοί παράγοντες για θετική λειτουργία της τάξης Σαφείς κανόνες Θετική & άμεση ανταπόκριση Επαρκής χρόνος ενασχόλησης με τα προβλήματα παιδιών Επαρκής χρόνος για ανάπτυξη σχέσεων Παιγνιώδεις μορφές μάθησης Υψηλά ποσοστά αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών, μεταξύ μαθητών-εκπαιδευτικού Αποφασιστική/ ενεργητική στάση δασκάλου Συμβουλευτική εποπτεία από ειδικό (δύσκολες περιπτώσεις)

Βασικές αρχές φιλοσοφία των θετικών ολιστικών /οικοσυστημικών παρεμβάσεων στο σχολείο Βασικές ανάγκες κοινές σε όλα τα παιδιά Παιδί: μέρος πολλαπλών συστημάτων/πλαισίων Προβληματικές συμπεριφορές σημαίνουν αποτυχία στην αντιμετώπιση αναγκών /αρνητικές οικογενειακές εμπειρίες /αρνητικά βιώματα /λανθασμένη αντιμετώπιση του παιδιού στα διάφορα συστήματα/πλαίσια Παρεμβάσεις σε όλα τα συστήματα/πλαίσια Αλλαγή στάσης /σχέσης εκπαιδευτικού βοηθά στην αποδοχή του παιδιού από τους συνομηλίκους /αλλαγή στάσης συμμαθητών Αλλαγή στάσης γονέων

Βασικοί στόχοι συμβουλευτικής παρέμβασης σε σχέση με τον δάσκαλο Απαλλαγή των δασκάλων από το φόβο παρέμβασης Εμπλουτισμός γνώσεων της ψυχολογίας παιδιών με προβλήματα Απαλλαγή από στερεότυπες αντιλήψεις για τις προβληματικές συμπεριφορές Διευρυμένη αντίληψη της προβληματικής του παιδιού Ενίσχυση της διαίσθησης του δασκάλου Διασφάλιση έγκυρης και σταθερής εφαρμογής της παρέμβασης (συνεχιζόμενη συνεργασία-εποπτεία για καλύτερη εφαρμογή των παρεμβάσεων και διασφάλιση ότι ο εκπαιδευτικός δεν παραιτείται λόγω διαφόρων εμποδίων-δυσκολιών)

Στοιχειώδεις στόχοι & προϋποθέσεις για μία αποτελεσματική παρέμβαση Βραχυ- & Μακροπρόθεσμοι στόχοι Διασφάλιση αισθήματος εμπιστοσύνης προς το δάσκαλο Τα παιδιά συχνά εκτιμούν την αλλαγή στάσης /την αποδοχή /ευαισθησία του εκπαιδευτικού Μία αίσθηση αυτοελέγχου & αποτελεσματικότητας στο παιδί Προαγωγή /κατάκτηση θετικών προτύπων συμπεριφοράς Τα αποτελέσματα στην αλλαγή ψυχολογίας του παιδιού δεν είναι πάντοτε εμφανή στην συμπεριφορά Κίνδυνος: να επαναλάβουν αρνητικές συμπεριφορές

Βασικές στάσεις /τεχνικές για την αντιμετώπιση προβλημάτων στο πλαίσιο της τάξης Δημιουργία ενός δεκτικού και ενισχυτικού κλίματος μέσα στην τάξη Δυναμισμός & ευαισθησία άπό την πλευρά του εκπαιδευτικού Προώθηση & ενίσχυση των κοινωνικών /διαπροσωπικών /συναισθηματικών σχέσεων μεταξύ των παιδιών Εγκαθίδρυση μίας θετικής οικολογίας μέσα στη τάξη, εστιασμένη στην ένταξη & υποστήριξη όλων των παιδιών, ανεξάρτητα από τα μαθησιακά & συμπεριφορικά τους χαρακτηριστικά Οριοθέτηση κανόνων /σταθερή αναφορά στους κανόνες Χρήση εναλλακτικών παιδαγωγικών τεχνικών Έμφαση στις σχέσεις μεταξύ μαθητών, μεταξύ μαθητών-δασκάλου

Ολοκληρωμένη & διαφοροποιημένη προσέγγιση του παιδιού & των προβλημάτων συμπεριφοράς Τα παιδιά με επιθετικές /διαταρακτικές συμπεριφορές δεν αποτελούν μία ομοιογενή ομάδα με απόλυτα κοινά χαρακτηριστικά Απόρριψη στερεοτύπων αντιλήψεων σε σχέση με το παιδί Εξατομικευμένη προσέγγιση /γνώση κάθε παιδιού χωριστά (διαφοροποίηση της περίπτωσης) Επαρκή γνώση /πληροφόρηση προβλημάτων του παιδιού στην οικογένεια & στο σχολείο Πώς αντιμετωπίστηκε το παιδί στο παρελθόν στο σχολείο (ποιες τεχνικές απέτυχαν)

Περίπτωση Εμμανουέλλας 11 χρονών Κλοπές Απόρριψη από συμμαθητές Αποδιοπομπαίος τράγος Παθητικό /κλειστό στον εαυτό του Απομονωμένο στην τάξη & γενικά στα διαλείμματα Οι δάσκαλοι δεν ασχολιόταν μαζί της, δεν την προωθούσαν Μαθησιακά κενά, μαθησιακές δυσκολίες

Άλλαξε θέση στην Ε. (κοντά στην δασκάλα) Ενασχόληση μαζί της Μαθησιακή υποστήριξη Συστηματική επιβράβευση Ενίσχυση εμπλοκής /πρωτοβουλιών μέσα στο μάθημα Επαφή μερικές φορές και στα διαλείμματα Κάποιες προσωπικές συζητήσεις μαζί της

Σταμάτησαν οι κλοπές Απέκτησε αυτοπεποίθηση Μαθησιακά καλυτέρευσε Άρχισε να συμμετέχει στο μάθημα Ενσωματώθηκε πολύ καλύτερα στην τάξη Έγινε περισσότερο αποδεκτή από τους συμμαθητές Η Δασκάλα θεώρησε ότι το παιδί είναι παραμελημένο Θεώρησε ότι οι κλοπές δείχνουν περισσότερο ανάγκη έλκυσης προσοχής Η Ε. δεν προκαλούσε αρνητικά /αισθήματα αντιπάθειας

Η δασκάλα θεώρησε με βάση τις πληροφορίες για την οικογένεια της (η Ε Η δασκάλα θεώρησε με βάση τις πληροφορίες για την οικογένεια της (η Ε. ήταν το τελευταίο παιδί μίας πολύτεκνης –με 7-8 παιδιά- οικογένειας) ότι ήταν ένα παιδί παραμελημένο Ερχόταν ατημέλητη στο σχολείο, χωρίς μαθησιακή υποστήριξη από τον σπίτι, χωρίς φροντίδα, με αποτέλεσμα (προφανώς) να βιώνει συναισθήματα παραμέλησης ή και εγκατάλειψης (που πολλές φορές δημιουργούν αισθήματα θυμού και οργής) Θεώρησε ότι η κλοπή (ως συγκαλυμμένη μορφή επιθετικότητας-προβληματικής συμπεριφοράς) εξέφραζε αυτό το αίσθημα παραμέλησης και την ανάγκη της να οικειοποιείται πράγματα των άλλων που η ίδια δεν είχε, αλλά και το ότι δεν είχε τις ικανότητες της να καταφέρει άλλα πράγματα και να κερδίσει την επιβράβευση με θετικό τρόπο (π.χ. μέσα από τις μαθησιακές επιδόσεις) Κυρίως εξέφραζε την ανάγκη της για αποδοχή και την αντίδραση της για την παραμέληση που βίωνε στο σπίτι και στο σχολείο, αλλά και την αδυναμία της να «βρει» μία θέση και ταυτότητα στην τάξη εφόσον δεν είχε την ανάλογη βοήθεια και επένδυση από το σπίτι

Οικοσυστημική Ψυχοδυναμική παρέμβαση (ολιστικού τύπου) στο πλαίσιο της τάξης Προσπάθεια αποκωδικοποίησης /ερμηνείας των συμπτωμάτων (παθητικότητας, άρνηση συμμετοχής, απομόνωση)/ προβλήματος συμπεριφοράς (κλοπής) Χρήση διαίσθησης/ενσυναισθητικής προσέγγισης του παιδιού Εξατομικευμένη /προσωποποιημένη προσέγγιση και σε μαθησιακό και σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο Αλλαγή ρόλου -ταυτότητας της Ε., με την αλλαγή θέσης στην τάξη (την έβγαλε από την απομόνωση και της έδωσε μία θέση στην τάξη ξανά, δείχνοντας ότι αξίζει να ασχοληθεί κανείς μαζί της) Επέδρασε στη δυναμική της τάξης με το να έχει μία θετική στάση/ενασχόληση μαζί της Δεν έκανε χρήση τιμωριών/ αρνητικών στρατηγικών Επέδρασε θετικά στη δικιά της «ψυχολογία» μέσα από την επιβράβευση των θετικών σημείων/προσπαθειών της και τη μαθησιακή και συναισθηματική ενίσχυση

Δεν παρενέβη ουσιαστικά απλά σε επίπεδο συμπεριφοράς, αλλά βαθύτερων αιτιών: θεώρησε την κλοπή ως σύμπτωμα ενός ευρύτερου/ βαθύτερου προβλήματος: ως αποτέλεσμα αισθημάτων παραμέλησης από την οικογένεια, αισθημάτων απόρριψης από συμμαθητές και δασκάλους, αδυναμίας ένταξης στην τάξη, καθώς και μαθησιακών αδυναμιών που ενέτειναν τη χαμηλή αυτοπεποίθηση και τις συναισθηματικές ματαιώσεις/ αγκυλώσεις και τη βραχυκύκλωση των δυνατοτήτων της

Βασικά ερωτήματα του εκπαιδευτικού σε σχέση με την προβληματική συμπεριφορά Ποιο είναι το κίνητρο της συγκεκριμένης συμπεριφοράς του παιδιού; Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από την προβληματική συμπεριφορά; Η προβληματική συμπεριφορά είναι προϊόν αλληλεπίδρασης με το δάσκαλο/συμμαθητές; Ή είναι αποτέλεσμα αρνητικών οικογενειακών εμπειριών και δυσλειτουργιών της οικογένειας του; Πως αντιδρά η τάξη απέναντι στην συμπεριφορά αυτή;

Πως αντιδρά το παιδί στις παρατηρήσεις του δασκάλου; Πως αντιδρά το παιδί στην συζήτηση /προσέγγιση; Τι γνώση έχουμε για την οικογένεια του; Πρόκειται για εγγενές /επίκτητο πρόβλημα; Οι μαθησιακές δυσκολίες εντείνουν τα προβλήματα συμπεριφοράς; Στο πλαίσιο της τάξης ποιες είναι οι δυνατότητες παρέμβασης; Τι είναι πλέον αποδοτικό: τιμωρίες, αποφασιστική στάση, ευαισθησία-προσέγγιση, λεκτικές παρεμβάσεις του δασκάλου, υποστήριξη του παιδιού, θετικές τιμωρίες, εκπαίδευση του παιδιού σε νέες συμπεριφορές, αλλαγή θέσης, μαθησιακή ενίσχυση, συζήτηση με την οικογένεια, συνδυασμός των τελευταίων;

Βασικές ψυχοπαιδαγωγικές αρχές μίας ολιστικής προσέγγισης γνώση του χαρακτήρα, του τρόπου λειτουργίας και της ψυχολογίας του παιδιού ο εκπαιδευτικός πρέπει να αντιλαμβάνεται το παιδί στην ολότητα του και όχι μόνο μέσα από τις μαθησιακές του επιδόσεις πιθανόν να παρουσιάζουν αυξημένο άγχος, ακόμη και χαμηλή αυτοπεποίθηση λόγω μαθησιακών δυσκολιών αποφυγή ανακριτικής ή δικαστικής προσέγγισης η στάση του εκπαιδευτικού πρέπει να αντανακλά τη σοβαρότητα της κατάστασης & την υπευθυνότητα του ρόλου του

ο εκπαιδευτικός και ο σύμβουλος /ψυχολόγος πρέπει να δώσουν επαρκή χρόνο στον εαυτό τους για να αξιολογήσουν και να κατανοήσουν την κάθε περίπτωση παιδιού ενεργητική ακρόαση των συμβάντων και των κίνητρων των παιδιών, για να μην επιβληθούν λανθασμένες και άδικες τιμωρίες , όταν πρόκειται για συγκρούσεις ή επιθετικές ενέργειες/συμπλοκές μεταξύ τα ν μαθητών πληροφορίες για την οικογένεια ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή η δυναμική των παρεκκλίνουσων συμπεριφορών του παιδιού

Κλινική περίπτωση /Παράδειγμα Παρέμβασης Δ. 11 ετών, Αγόρι προβληματική προσαρμογή στο σχολείο, διασπαστικές συμπεριφορές /έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης Δυσκολίες μάθησης, προβλήματα προσαρμογής στην τάξη (φασαρία) ανυπακοή απέναντι στους εκπαιδευτικούς συστηματικές παρενοχλήσεις των άλλων Εμπλοκή σε καυγάδες

αδυναμία συμμετοχής /προβληματική συμμετοχή στα παιγνίδια, απόρριψη από τους άλλους, απόρριψη από τους δασκάλους Πολύ κακή σχέση με τον δάσκαλο της τάξης αρνητικές /τιμωρητικές συμπεριφορές & προσβολές (με τραυματικό χαρακτήρα), χρήση σωματικών τιμωριών, «ξεσπάσματα βίας» από την πλευρά του δασκάλου Οι εκπαιδευτικοί «εγκλωβισμένοι» σε αντιφατικές συμπεριφορές: (α) (κυρίως) τιμωρητικές –απειλές κλπ. (β) προσέγγισης (διαψεύδονται)

Συνεδρία με την οικογένεια (μητέρα) σοβαρά προβληματικό κλίμα: έντονες επιθετικές συμπεριφορές και προσβολές του πατέρα απέναντι στο παιδί, αλά και απέναντι στην μητέρα ακραίες τιμωρητικές συμπεριφορές απέναντι στο Δ. η σχέση με την μητέρα: είναι πιο θετική, πιο συναισθηματική- συναισθηματική φόρτιση της μητέρας για τα όσα έχουν γίνει στο σχολείο εμμονή της μητέρας για τα μαθήματα, πίεση απέναντι στο Δ. και συστηματικά επικριτικά σχόλια (απειλές, κλπ.) Η μητέρα ανοίχτηκε πολύ συναισθηματικά (έκλαψε κλπ.) και μίλησε για όλες τις τραυματικές εμπειρίες που είχε ο Δ. με το δάσκαλο του, αλλά και με το πατέρα του, επιμένοντας για το «πόσο καλό παιδί είναι κατά βάθος»

Συνεδρία με τον Δ. Η σχέση έγινε με τον Δ. έγινε γρήγορα μία δεκτική σχέση εμπιστοσύνης, όπου ο ειδικός του επέτρεψε να εκφράσει όλα τα συναισθήματα, φαντασιώσεις και συγκρούσεις που βίων: απόρριψη του πατέρα (έντονα αρνητική και τραυματική μορφή) συγκρουσιακές καταστάσεις και με την μητέρα απόρριψη της μητέρας φοβέρα συναισθήματα θυμού και οργής /μίσους ενάντια στο δάσκαλο της τάξης που τον πρόσβαλε πολλές φορές, αλλά και χειροδίκησε εναντίον του

Ανάλυση της δυναμικής της συμπεριφοράς έλλειψη σταθερού θετικού οικογενειακού κλίματος εσωτερίκευση /αναπαραγωγή των επιθετικών συμπεριφορών δυσκολία να μιμηθεί, να αποκτήσει και να αναπαράγει θετικές δεξιότητες Άρνηση ταύτισης με τον επιθετικό /απορριπτικό πατέρα Αντιδραστικότητα και θυμός απέναντι του (αρνητικά συναισθήματα)

αντιδραστικότητα στην οικογένεια  σχολείο παρόμοια αντίδραση και απόρριψη του σχολείου, αρνητισμός απέναντι στους δασκάλους επανάληψη των βιωμάτων απόρριψης και στο σχολείο φαύλο κύκλο επαναλαμβανόμενων αρνητικών συμπεριφορών επιβεβαιώνονται οι πεποιθήσεις /αναπαραστάσεις για τους άλλους (οι άλλοι είναι άδικοι, κακοί, απορριπτικοί, κοκ., όπως και ο πατέρας) Αύξηση της έντασης θυμού- επανάληψη αρνητικών συμπεριφορών Ταύτιση με το ρόλο του προβληματικού παιδιού- αποδιοπομπαίος τράγος

Αλληλεπίδραση μεταξύ σχολείου-οικογένειας βιώματα οικογένειας  σχολείο γονείς, αδέλφια =Δάσκαλος, συμμαθητές

Αλλαγές /επιπτώσεις της παρέμβασης Διάρκεια παρέμβασης: 3 μήνες 7 συναντήσεις με τον Δ. , 3 συναντήσεις με τη μητέρα 10 συναντήσεις με τη δασκάλα 4 συναντήσεις με άλλους εκπαιδευτικούς Αλλαγές στην συμπεριφορά του Δ. καλύτερη συμπεριφορά μέσα στην τάξη μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση & αυτοέλεγχος

πολύ καλύτερη στάση & δεκτικότητα απέναντι στη δασκάλα /θεαματική μείωση αντιδραστικών /διασπαστικών συμπεριφορών δεν υπήρξε σοβαρή βελτίωση σε μαθησιακό επίπεδο, αλλά έπαιρνε πρωτοβουλίες και συμμετείχε, σύμφωνα με τη δασκάλα, περισσότερο στην τάξη η σχέση με τους συμμαθητές του καλυτέρευσε γνώρισε μεγαλύτερη αποδοχή με αυτούς τα προβλήματα στα διαλλείματα με μαθητές άλλων τάξεων συνεχίστηκαν, παρά το γεγονός ότι μειώθηκαν

Παράγοντες που συνέβαλαν στη θετική εξέλιξη Αλλαγή δασκάλας τάξης Συναισθηματική υποστήριξη από τη δασκάλα και θετική προσέγγιση του Δ. ήπια /όχι τιμωρητική στάση απέναντι του /συστηματική ενίσχυση για τις θετικές συμπεριφορές του χρήση αμοιβών /επαίνων αλλαγή θέσης (μπροστινό θρανίο) προσπάθεια κατανόησης των προβλημάτων του και των περίεργων συμπεριφορών που εμφανιζόταν κατά καιρούς

Μετακίνηση του πατέρα στην Αθήνα για εργασία μείωση των εντάσεων /επιθετικών ενεργειών /τραυματικών εμπειριών στο σπίτι Υποστήριξη της δασκάλας από τον ειδικό συχνές συζητήσεις για την κατανόηση και επίλυση καθημερινών δυσκολιών /επιμέρους προβλημάτων που σχετιζόταν με το Δ. & τη δυναμική της τάξης συναισθηματική υποστήριξη /ενίσχυση της δασκάλας πλαισίωση και εποπτεία της δασκάλας για την χρήση και ανάπτυξη κατάλληλων στάσεων απέναντι του

Παράγοντες που εμπόδισαν την αποδοτική εφαρμογή της παρέμβασης Άρνηση συνεργασίας από το δάσκαλο του ολοήμερου Συνέχιση της τιμωρητικής /αρνητικής στάσης απέναντι στο Δ. Φαινόμενα αποδιοπομπαίου τράγου και εμπλοκή του Δ. από μεγαλύτερα παιδιά σε συγκρούσεις Μερική /αποσπασματική βοήθεια από εκπαιδευτικούς άλλων τάξεων Ελλιπής /μη σταθερή συνεργασία /επικοινωνία μεταξύ δασκάλων για την συνολική κατανόηση Απουσία μαθησιακής ενίσχυσης του Δ.

Αρχές παρέμβασης σε σχέση προβληματικές συμπεριφορές Αυτοσυγκράτηση /Έλεγχος των αρνητικών συναισθημάτων του ίδιου του δασκάλου Αποφυγή εντάσεων (φωνές), συνεχών απαγορεύσεων/εκνευρισμών Ήπια & δυναμική επιβολή Ευελιξία /αποδραματοποίηση /χρήση χιούμορ Παρέμβαση στην τάξη Παρέμβαση εκτός τάξης (π.χ. συζητήσεις) Χρήση συμπεριφορικών μεθόδων (άμεσες επιβραβεύσεις, θετικές τιμωρίες, συζήτηση για τις τιμωρίες, αναγραφή κανόνων στους τοίχους, συλλογή πόντων) Ευελιξία στην χρήση συμπεριφορικών μεθόδων Προσπάθεια εμφύσησης των κανόνων Εμπλοκή των παιδιών σε δημιουργικές δραστηριότητες/ανάληψη (υπευθύνων) ρόλων

Ο δάσκαλος πρέπει να αποφεύγει συναισθήματα αντιπαλότητας Βήματα Προσωπική /διαισθητική κατανόηση του παιδιού (παιδί με σοβαρά προβλήματα επιθετικότητας /αυτοελέγχου, με ήπια, κλπ.) Ο δάσκαλος πρέπει να αποφεύγει συναισθήματα αντιπαλότητας Προσπάθεια επιβολής των κανόνων με ήπιο /αποφασιστικό τρόπο Παρατήρηση του τρόπου αντίδρασης Το παιδί υπακούει /φοβάται /αντιδρά προκλητικά στην επιβολή πειθαρχίας /προσβάλλεται /δεν ανέχεται παρατηρήσεις; Θετική αντιμετώπιση: προσφορά εναλλακτικών λύσεων με μη «τιμωρητική» διάθεση (π.χ. ο Δ. που μιλάει και ενοχλεί τους συμμαθητές του να μας ζωγραφίσει κάτι σχετικό με το μάθημα, να αναλάβει να κάνει κάποια πράγματα για την τάξη, ….)

Στόχος: εμπλοκή του παιδιού στην μαθησιακή διαδικασία με τρόπο έμμεσο /απεμπλοκή από την προβληματική «θέση» Ιδιαίτερη προσέγγιση του παιδιού εκτός τάξης Εφόσον η προβληματική συμπεριφορά συνεχίζεται Περεταίρω διερεύνηση χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς & του τρόπου λειτουργίας του παιδιού

Μικρός αριθμός παιδιών ΑΡΧΕΣ ΘΕΤΙΚΗΣ /ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΑΞΗΣ Μικρός αριθμός παιδιών Δυνατότητα ατομικής ενασχόλησης/ Εξατομικευμένης προσέγγισης προβλημάτων Εξειδικευμένης διδακτικής παρέμβασης Δόμηση /οργάνωση τάξης με κανόνες /αρχές Έμφαση στα θετικά αισθήματα /συμπεριφορές σε όλους τους μαθητές (π.χ. σταθερή επιβράβευση) Έμφαση στην δημιουργία ενός μη φοβικού κλίματος /εμπιστοσύνης /ελεύθερης έκφρασης /σεβασμού της γνώμης του άλλου/χρήση χιούμορ Έμφαση στην εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων /στρατηγικών δεξιότητες συνεργασίας /διαπραγμάτευσης / επίλυσης διαφορών /αυτοελέγχου /επίλυσης συγκρούσεων, κλπ. Συζητήσεις /παραινέσεις /ανταλλαγή γνώμης

Αποφυγή απόρριψης παιδιού με προβλήματα /αποφυγή αρνητικών σχολίων στην τάξη Προστασία παιδιού με προβλήματα Μη προσωπική εμπλοκή του δασκάλου όσον αφορά την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά του παιδιού Δυνατότητα χρήσης Συμβουλευτικής Εποπτείας Δυνατότητα σταθερής συνεργασίας /ανταλλαγών με γονείς Χρήση μικρών ομάδων εργασίας Χρήση συμμαθητών για ενίσχυση παιδιών με κίνδυνο παρεκτροπής Εποπτεία μαθησιακό & συμπεριφορικό επίπεδο Έμφαση σε δραστηριότητες κοινωνικής υποστήριξης Διδασκαλία επικοινωνιακών δεξιοτήτων Θετική επανατροφοδότηση /εποπτική υποστήριξη Έπαινος της προσπάθειας/όχι μόνο επίδοσης

Παράγοντες που σχετίζονται με αρνητικές παρεμβάσεις & αντιστάσεις στην συνεργασία με ειδικούς από την πλευρά των δασκάλων η υπερβολική εστίαση στην διδακτική διαδικασία υπερεκτίμηση της μάθησης /μετάδοσης γνώσεων πεποίθηση ότι υπάρχει ένας βασικά καλός ή κακός χαρακτήρας, που είναι εγγενής και αμετάβλητος στα παιδιά τάση απόδοσης των αιτιών των προβλημάτων συμπεριφοράς σε παράγοντες «μέσα στα παιδί» (χαρακτήρας, γενετικές καταβολές, κληρονομικότητα) απόδοση ευθυνών για τα προβλήματα συμπεριφοράς αποκλειστικά στην οικογένεια ισχυρές αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλούνται από τις συμπεριφορές των παιδιών & ενισχύουν τις στερεότυπες στάσεις απέναντι στα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς

υπερεκτίμηση ή εξιδανίκευση της προσωπικής εμπειρίας & τακτικής που χρησιμοποιεί ο κάθε εκπαιδευτικός πεποίθηση /αντίληψη ότι ο ρόλος του σχολείου δεν είναι να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των παιδιών, αλλά να μόνο να τα διδάξει πεποίθηση /αντίληψη ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι να ασχοληθεί με τα ψυχολογικά προβλήματα των παιδιών πεποίθηση /αντίληψη ότι το σχολείο δεν ευθύνεται για την επιδείνωση των προβλημάτων

Επιπλέον παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη αρνητικών στάσεων από την πλευρά των δασκάλων Υπερβολικό άγχος επίλυσης των προβλημάτων του παιδιού Πιέσεις από το Αναλυτικό Πρόγραμμα Μη συνεργατική /μη υποστηρικτική –επικριτική διεύθυνση Έλλειψη συνεργασίας με συναδέλφους Πιέσεις από γονείς άλλων παιδιών Προσωπικές ανασφάλειες /έλλειψη στοιχειώδους γνώσης /εκπαίδευσης /εμπειρίας Αδυναμία προσέγγισης του παιδιού Υπερβολικό φόβος για το παιδί /διαστρεβλωμένη εικόνα του παιδιού Έλλειψη υποστήριξης από ειδικούς Έλλειψη υποστήριξης από σχολικούς συμβούλους Υπερβολικό αίσθημα ευθύνης /προσωπικές ανασφάλειες

Περίπτωση Μ. Βασικό προφίλ Μ. αγόρι, 10 χρ., (σε διθέσιο σχολείο), θρασύς, χωρίς όρια στη συμπεριφορά του, καμία επένδυση και κανένα κίνητρο για τη μάθηση και το σχολείο, προκλητικός (π.χ. και προσβλητικός (λεκτικά) με τους δασκάλους με συμπεριφορά «μάγκα» και αντράκι, που αρνούνταν συνεχώς να υπακούσει στους κανόνες (π.χ. στην προσέλευση του στο σχολείο, έφερνε κινητό στην τάξη) και να συμμετάσχει σε διάφορες δραστηριότητες, υποτιμώντας τες και θεωρώντας τες ως κοριτσίστικες Παράλληλα εκφόβιζε και υποτιμούσε παιδιά άλλων εθνικοτήτων, ενώ για αστεία μπορούσε να κοροϊδεύει, αλλά και να κάνει πλάκες και στα άλλα παιδιά, πολλές φορές με επιθετικό τρόπο προκαλώντας και σοβαρά ατυχήματα Συγχρόνως επεδείκνυε κάποιες φορές και σοβαρές επιθετικές συμπεριφορές απέναντι σε συμμαθητές του, πέρα από τις προσβολές, ανυπακοή και προκλητικότητα που είχε απέναντι στους δασκάλους

Αρχές των ολιστικών ψυχοδυναμικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο του σχολείου Εξατομικευμένη, προσωποποιημένη παρέμβαση με βάση τις εξελικτικές ανάγκες/αδυναμίες/δυσλειτουργίες/ατομικά/σχολικά/οικογενειακά προβλήματα, αλλά και δυνατότητες του παιδιού Τυπική και δυναμική/πολυδιάστατη αξιολόγηση της συνολικής ψυχοκοινωνικής και μαθησιακής λειτουργίας του παιδιού Έμφαση και στις συναισθηματικές και στις κοινωνιο-γνωστικές (συμπεριφορικές, διαπροσωπικές) και στις μαθησιακές διεργασίες /διαστάσεις Ενσωμάτωση γονέων και δασκάλων στη παρέμβαση Συνδυασμός ατομικών και ομαδικών παρεμβάσεων Συνδυασμός ψυχοθεραπευτικών, συμβουλευτικών /ψυχοπαιδαγωγικών/ ψυχοκοινωνικών τεχνικών Η σχέση του ειδικού με το παιδί, ο συναισθηματικός /κοινωνικός /διαπροσωπικός του κόσμος και «ό,τι αυτό κουβαλάει μέσα του», ο τρόπος που διαχειρίζεται το άγχος/ τα αρνητικά του συναισθήματα/ τις επώδυνες εμπειρίες/ την έλλειψη υποστήριξης/ την απουσία ορίων και μοντέλων θετικής συμπεριφοράς στην καθημερινότητα του, καθώς και η σχέση με τους γονείς του, τους δασκάλους και τους συμμαθητές του είναι στο πυρήνα των παρεμβάσεων

Ατομικές παρεμβάσεις του Σχολικού ψυχολόγου στο παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς: βασικές αρχές Η ατομική παρέμβαση στοχεύει να δώσει στο παιδί τη «φωνή» του, την αυτοεκτίμηση του, μία νέα ταυτότητα πέρα του «προβληματικού», με το να το βοηθήσει να εκφράσει με ένα λίγο-πολύ δομημένο τρόπο αφήγησης (πρώτο βήμα) τα δύσκολα /αρνητικά και συχνά τραυματικά συναισθήματα /εμπειρίες να του δώσει την ευκαιρία μέσα από το «παιγνίδι», τις διάφορες δράσεις και ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις να αρθρώσει ουσιαστικά σε λόγο την εσωτερική σύγχυση του, το θυμό, τον πόνο, τις τάσεις «καταστροφής» και «αυτοκαταστροφής» να μεταφέρει /«μετουσιώσει» τις «επιθετικές» παρορμήσεις του σε αποδεκτές /δημιουργικές δράσεις, μέσα από ένα νέο μοντέλο σχέσης με τους ενήλικους που δεν βασίζεται στην απόρριψη και στις αλληλοκατηγορίες, αλλά στην αποδοχή/εμπιστοσύνη μέσα από την αναγνώριση των «δίκιων» του παιδιού, αλλά και των αδυναμιών του να αποκτήσει δεξιότητες μάθησης, αυτοσυγκέντρωσης και «αναπαράστασης»/συμβολοποίησης» της επιθετικότητας

Με απώτερο πάντα στόχο να μην καταφεύγει σε διαταρακτικές συμπεριφορές (απώτερο στάδιο παρέμβασης) στην πραγματικότητα, αυτά τα παιδιά πρέπει να υποστηριχθούν, μέσα από μία σχέση εμπιστοσύνης και «αποδοχής» από το ΣΨ, για να οργανώσουν την εσωτερική ζωή τους με ένα τρόπο πιο ισορροπημένο, να επεξεργαστούν τις επιθετικές αποδιοργανωτικές φαντασιώσεις, τους φόβους, ανασφάλειες, να έρθουν σε καλύτερη επαφή με τα επώδυνα συναισθήματα τους ώστε να μειωθούν πιθανόν οι τάσεις προς συμπεριφοριστική εκτόνωση είναι βασικό να γίνουν αποδεκτά και να συζητιούνται τα αρνητικά συναισθήματα/ φαντασιώσεις των παιδιών (αυτό που δεν γίνεται αποδεκτό είναι οι επιθετικές συμπεριφορές), καθώς και η διερεύνηση των σχέσεων μέσα στην οικογένεια να πλαισιωθούν και να αναπτύξουν, μέσα από βιωματικά ψυχοπαιδαγωγικά προγράμματα, νέες δεξιότητες, με στόχο να κατευθύνουν την διαταρακτική συμπεριφορά τους σε περισσότερο κοινωνικούς σκοπούς και δραστηριότητες (δεύτερο στάδιο), καθώς και να «αποδράσουν» από τον φαύλο κύκλο των αμοιβαίων αρνητικών αντιδράσεων (τρίτο στάδιο)

Βασικές κατευθυντήριες αρχές της ατομικής ψυχολογικής παρέμβασης Παροχή ενός ενδιάμεσου («μεταβατικού») χώρου, όπου το παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς προστατεύεται μέσω μίας υποστηρικτικής σχέσης εμπιστοσύνης και αποδοχής και αποσπάται από μία κατάσταση σύγκρουσης με το περιβάλλον (δασκάλους, συμμαθητές, γονείς) Παροχή μιας διευκολυντικής (θεραπευτικής) σχέσης και ένα «δεκτικό ψυχικό» περιβάλλον για να μπορέσει το παιδί να επικοινωνήσει τη «σύγχυση, τον πόνο, τη θλίψη, το θυμό, την ψυχική ταλαιπωρία» Παροχή ενός νέου μοντέλου σχέσης αναγνώρισης, σεβασμού και κατανόησης των δυσκολιών του και όχι επικρίσεων της προσωπικότητας του (στάσεις που το πληγώνουν και το εκνευρίζουν αυξάνοντας τις προβληματικές συμπεριφορές του) Ο ΣΨ βλέπει το «πραγματικό παιδί και τις ανάγκες του» πέρα από τις «συμπτωματικές/ προβληματικές» συμπεριφορές και δυσλειτουργίες

Παροχή ενός νέου μοντέλου σχέσης μεταξύ ενήλικα-παιδιού, ενός νέου πρότυπου δέσμευσης, διατηρώντας τα όρια με ένα τρόπο θετικό και αποφασιστικό θεωρώντας το παιδί ως «πλάσμα» που υποφέρει, εγκλωβισμένο σε κλιμακούμενες αντιφατικές /δυσλειτουργικές αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον του, αλλά και ως κάποιον που έχει «αξία» και είναι «ικανός» να αλλάξει και να διεκδικήσει την αναγνώριση, συμπάθεια και φιλία των άλλων Οι ΣΨ πρέπει να εκπαιδεύσουν το παιδί σε νέα πρότυπα συμπεριφοράς/ επίλυσης συγκρούσεων Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να το βοηθήσουν να δημιουργήσει ένα νέο ρεπερτόριο δεξιοτήτων και μηχανισμών διαχείρισης του (εσωτερικού) άγχους και των διαπροσωπικών δυσκολιών (τελικός στόχος) (Music, 2009)

Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να στοχεύουν τα δύο βασικά πεδία που σχετίζονται με την εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα του παιδιού, τη μαθησιακή και σχολική-κοινωνική του ένταξη Οι ΣΨ προσπαθούν με διάφορους τρόπους να αποκτήσουν γνώσεις των εσωτερικών διεργασιών του παιδιού να κατανοήσουν τον εσωτερικό του κόσμο (ανάγκες επιθυμίες) να αξιολογήσουν τις δυνατότητες και αδυναμίες του μαθητή σε όλα τα επίπεδα να διερευνήσουν το νόημα και τη λειτουργία της προβληματικής συμπεριφοράς / αντιδράσεων του

Σύνοψη στόχων της ατομικής εργασίας του Σχολικού ψυχολόγου με το παιδί Βραχυπρόθεσμοι στόχοι κατανόηση και αποκωδικοποίηση της προβληματικής συμπεριφοράς του παιδιού/ σύνδεση με αρνητικές εμπειρίες στο σχολείο και στην οικογένεια προσφορά μίας σταθερής σχέσης /ενός ασφαλούς πλαισίου δεσμού, μέσα στο οποίο το παιδί θα νοιώσει ασφάλεια και θα σταματήσει να «επιτίθεται» και να διασπάται το πλαίσιο αυτό βοηθά το παιδί να επεξεργαστεί/ «εν-συγκρατήσει» (containing) τις αποσταθεροποιητικές, επιθετικές /καταστροφικές σκέψεις, φαντασιώσεις και συναισθήματα βοήθεια στο παιδί μέσα από διάφορες ψυχοπαιδαγωγικές και ψυχοκοινωνικές τεχνικές να εκφράσει με λόγια/πράξεις/σύμβολα τις επώδυνες εμπειρίες του με στόχο να "μεταβολίσει" τις διασπαστικές παρορμήσεις και συμπεριφορές του βοήθεια στο παιδί να πετυχαίνει τους σκοπούς του με πιο αποδεκτούς τρόπους ώστε να αποφεύγει τις στερεότυπες και επαναλαμβανόμενες προκλήσεις και τον εγκλωβισμό του σε αντιδραστικές και επιθετικές συμπεριφορές

βοήθεια στο παιδί να επανασυνδεθεί (να έρθει σε επαφή και πάλι) με τη δικιά του εσωτερική / συναισθηματική πραγματικότητα, τα ματαιωμένα συναισθήματα/επιθυμίες του βοήθεια στο παιδί να κατανοήσει τους φόβους, τα άγχη, τις ανασφάλειες και αυτό που του προκαλεί την επιθετικότητα /διασπαστικότητα βοήθεια στο παιδί να καταλάβει καλύτερα την παρορμητικότητα/ επιθετικότητα της δικιάς του συμπεριφοράς τις αιτίες της τάσης εκδίκησης, αλλά και τις αντιδράσεις των άλλων βοήθεια στο παιδί να κατανοεί καλύτερα την εξωτερική πραγματικότητα, να αντιλαμβάνεται καλύτερα τις επιπτώσεις των πράξεων του, αλλά και την ψυχολογία των άλλων για να μην νοιώθει συνέχεια ματαιωμένος και αδικημένος

Εργασία των ΣΨ με τους δασκάλους (υποστηρικτική εποπτεία) Αναγνώριση των προβλημάτων, των δυσκολιών των εκπαιδευτικών, των αρνητικών συναισθημάτων που βιώνουν με τις «προβληματικές συμπεριφορές» των μαθητών τους, των αδιεξόδων τους, των ελλείψεων στη γνώση και στην υποστήριξη που έχουν από συναδέλφους τους, τις στερεότυπες αντιλήψεις σχετικά με τα συμπεριφορικά προβλήματα και τις αιτίες τους Οι ΣΨ προσεγγίζουν θετικά τους δασκάλους και με υποστηρικτικό σκοπό, έχουν ισότιμη και κατευναστική σχέση μαζί τους (ο ΣΨ δεν επιβάλλεται ως ο ειδικός παντογνώστης, αντίθετα θεωρεί τον Δ. ως συνάδελφο επαγγελματία, αναγνωρίζει τη δουλειά, τις πληροφορίες και την εμπειρία του με το παιδί/ δεν κατακρίνει/ δεν επικρίνει/ δεν υποτιμά/ αποφεύγει τους ανταγωνισμούς, ειδικά όταν αμφισβητείται η γνώση του από αυτόν)

Κύριος στόχος των παρεμβάσεων των ΣΨ είναι: να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να αποκτήσουν μια νέα αντίληψη /κατανόηση της πραγματικότητας του μαθητή με ΠΣ και των δυσκολιών ή αδυναμιών τους/να αναπτύξουν τεχνικές/ στρατηγικές και στάσεις στην καθημερινότητα που τους βοηθούν να είναι πιο αποτελεσματικοί και οι ίδιοι και οι μαθητές τους Οι ΣΨ βοηθούν τους δασκάλους να κατανοήσουν τις επώδυνες και συχνά διαταρακτικές και τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να βιώνουν τα παιδιά αυτά στο σπίτι τους και τη σύγχυση που τους προκαλούν να καταλάβουν τα αντιφατικά και συχνά συγκρουόμενα συναισθήματα που νοιώθουν αυτά τα παιδιά, αλλά και τις αιτίες /παράγοντες που ενεργοποιούν τις προβληματικές /επιθετικές /διασπαστικές τάσεις τους να καταλάβουν ότι αυτά τα παιδιά πολύ συχνά δεν έχουν άλλο τρόπο, πέρα από την «προβληματική» συμπεριφορά για να εκφράσουν τις δικές τους (συχνά ματαιωμένες) ανάγκες και επιθυμίες ή να επικοινωνήσουν τις επώδυνες εμπειρίες τους, τα οικογενειακά προβλήματα, το άγχος και τη δυσφορία τους

τους βοηθούν να απεγκλωβιστούν από το φαύλο κύκλο των αρνητικών τιμωρητικών στάσεων, αλλά και από την αίσθηση ότι ο μαθητής με ΠΣ επιτίθεται προσωπικά σε αυτούς τους βοηθούν να ξεπεράσουν τις στερεότυπες ιδέες τους σε σχέση με κληρονομικότητα, χαρακτήρα, αόριστες αιτιάσεις και λανθασμένες ερμηνείες, πεποίθηση για μη αλλαγή της συμπεριφοράς στα παιδιά, απόδοση των ΠΣ σε ψυχιατρικά προβλήματα και γενικόλογα σύνδρομα, αλλά και την πίστη σε «έτοιμες λύσεις και συνταγές» και να εργαστούν με τους μαθητές με εναλλακτικούς τρόπους μέσα στην τάξη να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, σιγουριά και αποφασιστικότητα, ευαισθησία και δεκτικότητα, εκεί που χρειάζεται, να αποκτήσουν μια καλύτερη/ ουσιαστικότερη σχέση με τα παιδιά με ΠΣ Οι ΣΨ περιλαμβάνουν τους εκπαιδευτικούς στις συναντήσεις με τις οικογένειες, όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο, τους ενημερώνουν πλήρως για τα οικογενειακά και ατομικά προβλήματα των μαθητών τους βοηθούν να κατανοήσουν τη δυναμική της οικογένειας, καθώς και τις πηγές /αιτίες των προβλημάτων των παιδιών τους κατευθύνουν με συγκεκριμένες προτάσεις/ τεχνικές να εστιάσουν στη βελτίωση των δεξιοτήτων, ταλέντων των μαθητών με ΠΣ και στην καλύτερη μαθησιακή υποστήριξη τους

τους βοηθούν να αναγνωρίσουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, αλλά και τη ψυχολογία, καθώς και τις καθημερινές αντιδράσεις τους/πισωγυρίσματα ή ξεσπάσματα (συχνά αυτές τις γνώσεις ο ΣΨ της αποκτά από τον εκπαιδευτικό, τον βοηθά όμως να αποσαφηνίσει διάφορα ζητήματα και να κάνει τις απαραίτητες συνδέσεις για να αναπτύξει τις κατάλληλες στάσεις) βοηθούν τους δασκάλους να υποστηρίζουν τις θετικές ομαδικές δράσεις και συνεργατικές τακτικές μεταξύ μαθητών με και χωρίς ΠΣ για να επωφελούνται οι μαθητές με ΠΣ, να συσσωρεύουν θετικές εμπειρίες/ αναγνώρισης, να είναι πιο ενεργητικοί στην τάξη, να γίνονται αποδεκτοί για τις ικανότητές τους και να πάψουν να είναι στο κέντρο της αρνητικής προσοχής να μάθουν οι εκπαιδευτικοί να προσεγγίζουν με ένα καλύτερο τρόπο τα παιδιά με ΠΣ, να μάθουν να συνδιαλέγονται μαζί τους και να διερευνούν καλύτερα τα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν

Συνολικά, βοηθούν τους δασκάλους να αναπτύξουν νέες εκπαιδευτικές στρατηγικές και να συμμετάσχουν σε εναλλακτικά προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης/ παρέμβασης που επιτρέπουν τις «ευάλωτες» ή «δύσκολες» ομάδες μαθητών να επιλύσουν κάποια από τα βασικά ζητήματα που τους «αποδιοργανώνουν» γεμίζοντας τους με εντάσεις και ανασφάλειες, τάσεις επιθετικότητας και να αναπτύξουν τις δικές τους ικανότητες/ δεξιότητες/ να παίρνουν ευχαρίστηση από θετικές και όχι διασπαστικές ή προκλητικές συμπεριφορές