Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την άγρια ζωή και τα οικοσυστήματα Δρ Κλαίρη Παπάζογλου Εκτελεστική Διευθύντρια Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου Workshop on Climate Change Adaptation, 2 and 3 November 2011 Holiday Inn, Nicosia

Αυτή η ομιλία Δυό λόγια για τον Πτηνολογικό Πως θα επηρεαστούν τα πουλιά από την κλιματική αλλαγή(Κλιματικός Άτλαντας για τα πουλιά) Προσαρμογή για την άγρια ζωή και τα οικοσυστήματα: τι πρέπει να γίνει, τι πρέπει να αλλάξει και τι όχι 2

BirdLife Cyprus Ιδρύθηκε το 2003 από την ένωση δύο προυπάρχοντων οργανώσεων Σκοποί: Προστασία και Διατήρηση των πουλιών της Κύπρου και των βιοτόπων τους Διεξάγει εκστρατείες ενάντια στην παράνομη παγίδευση, για την προστασία και διατήρηση των ΣΠΠ, βιώσιμη γεωργία, διαχείριση του νερού, πολιτικές αλλαγής κλίματος, κ.ά. Διεξάγει έρευνες, παρακολούθηση, εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού, συνεργάζεται με αρμόδιες αρχές Εταίρος του BirdLife International στην Κύπρο Ιδρύθηκε το 2003 από την ένωση 2 άλλων προυπάρχοντων οργανώσεων. Σκοπός του είναι η προστασία και διατήρηση των πουλιών της Κύπρου και των βιοτόπων του, καθώς και της βιοποικιλότητας γενικότερα. Διεξάγει εκστρατείας ενάντια στη λαθροθηρία-παράνομη παγίδευση, για την προστασία και διατήρηση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά, την βιώσιμη γεωργία. Διεξάγει προγράμματα παρακολούθησης τη ορνιθοπανίδας, έρευνα, ενημέρωση του κοινού, συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές κλπ Είναι ο εταίρος του BirdLife International στην Κύπρο

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη ‘νέα’ απειλή για τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα μεσοπρόθεσμα Συγχρόνως η μείωση της βιοποικιλότητας υποσκάπτει την επιτυχία της πολιτικής αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Ακόμα όπως παραμένουν πολλά ερωτηματικά για το πως θα επηρεαστεί η βιοποικιλότητα και τα πουλιά ειδικότερα από την αλλαγή του κλίματος.

Πως επηρεάζει η αλλαγή του κλίματος την άγρια ζωή; Η κλίμακα είναι μεγαλύτερη από οτιδήποτε γνωρίσαμε τα τελευταία 100.000 χρόνια και ο ρυθμός αλλαγής ταχύτατος Επιφέρει αλλαγές εκεί που υπάρχουν κατάλληλες κλιματικές συνθήκες για είδη Επιφέρει αλλαγές στο πότε συμβαίνουν εποχικά γεγονότα Επιδράσεις από ακραία καιρικά φαινόμενα ή σε ασυνήθιστες εποχές Αλλαγές στην οικολογία των κοινοτήτων (community ecology) Φέρνει επιδράσεις στη μετανάστευση των ειδών Φέρνει αλλαγές στις χρήσεις γης

Ο Κλιματικός Άτλαντας των Ευρωπαϊκών Φωλεάζοντων Ειδών-2008 Το 2008 το BirdLife International μαζί με το Πανεπιστήμιο του Cambridge/ το Durham University, to EBCC, συνέλεξαν στοιχεία για την κατανομή των φωλεάζοντων ειδών της Ευρώπης και ανέλησαν με μοντέλα το πως θα επηρεαστεί η κατανομή, όχι πληθυσμούς, των ειδών κατά το τέλος του αιώνα. Φυσικά πολλά ερωτηματικά παραμένουν στην όλη εργασία. Η ανάλυση εκδόθηκε από τον οίκο Lyxn edicions. Εδώ βλέπεται τον κύριο Δήμα, τότε Επίτροπο Περιβάλλοντος της ΕΕ να παραλαμβάνει ένα αντίγραφο σε τελετή στις Βρυξέλλες το Φεβρουάριο 2008.

Climate envelope modeling: μεθοδολογία Χρησιμοποιώντας βιοκλιματικούς παράγοντες Θερμοκρασία το καλοκαίρι Θερμοκρασία το χειμώνα Υγρασία Πότε: Στο τέλος του 21ου αιώνα Πολύ επιγραμματικά δυο λόγια για τη μελέτη: Οι ερευνητές κοιτάξαν αυτό που λέγεται climate envelope modeling Κοίταξαν βιοκλιματικές συνθήκες όπως 1. θερμοκρασία χειμώνα και καλοκαίρι, και υγρασία, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μοντέλα γαι την κατανομή όλων των φωλεάζοντων ειδών στην Ευρώπη, με βάση τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Άτλαντα Φωλεάζοντων ειδών

Σημερινή γνωστή κατανομή Σύντομη εισαγωγή στη μεθοδολογία Αηδόνι Με βάση αυτά τα βιοκλιματικά στοιχεία η κατανομή του είδους εξηγείται ως εξής Ελέγξαμε μετά κατά πόσο η κατανομή που ‘προβλέπει’ το μοντέλο με βάση τα βιοκλιματικά στοιχεία συμφωνεί με την κατανομή που παρατηρείται με βάση τα στοιχεία που έχουμε. Bioclimatic data is used with individual species distribution data to produce a model simulating occurrence in relation to climate We checked the model simulation against the real data as recorded in the European Breeding Bird Atlas Σημερινή γνωστή κατανομή Luscinia megarhynchos

Προσομοίωση της σημερινής κατανομής Μεθοδολογία Αηδόνι Έτσι ελέγξανε οι ερευνητές κατά πόσο το μοντέλο μπορούσε να προβλέψει με ακρίβεια την κατανομή των ειδών σήμερα. This way we tested that the model created was actually accurately predicting the distribution of the birds today. Προσομοίωση της σημερινής κατανομής Luscinia megarhynchos

Μεθοδολογία Εκτιμήθηκε η ακρίβεια του μοντέλου (observed/expected) Παρατηρείται Αναμενόταν (AUC = 0·981;  = 0·858) Εκτιμήθηκε η ακρίβεια του μοντέλου (observed/expected)

Ευρωπαϊκά είδη και κλίμα τέλος 21ου αιώνα Καλύτερο 97% Χειρότερο 91% Μετά με βάση τα στοιχεία ενός μέτριου σεναρίου κλιματικής αλλαγής (3 βαθμοί αύξηση θερμοκρασίας) έγινε προσομοίωση όλων των ειδών με βάση το πως θα τροποποιηθηθούν οι κλιματικοί συντελεστές. Κάθε τελίτσα αντιπροσωπεύει ένα τετράγωνο 50χλμ Χ 50χλμ Μπλε υποδηλώνει παρουσία, κίτρινο απουσία του είδους Το καλύτερο σενάριο σημαίνει ότι όλες οι νέες περιοχές που ‘ανοίγουν’ εποικίζονται Χειρότερο σενάριο σημαίνει ότι μόνο οι περιοχές που αποτελούν επικάλυψη της παλιάς κατανομής και της νέας εποικίζονται. Επανέλαβαν την ανάλυση για 495 είδη που υπάρχουν στον άτλαντα. Κατανομή σήμερα Προσομοίωση τέλος 21ου αιώνα  Χελιδόνι (Hirundo rustica): είδος με ευρεία κατανομή

Ευρωπαϊκά είδη και κλίμα τέλος 21ου αιώνα Καλύτερο 86% Χειρότερο 39% Each dot is a 50km2 Yellow is species is absent Blue species is present Best means: All new area gets occupied Worst means: Only overlap area between old and new gets occupied Ο Ρεικοτσιροβάκος είναι ένα από τα είδη που μάλλον δεν θα τα πάνε τόσο καλά Κατανομή σήμερα  Προσομοίωση κατανομής τέλος 21ου αιώνα Ρεικοτσιροβάκος (Sylvia undata): είδος νότιας Ευρώπης

Ευρωπαϊκά είδη και κλίμα τέλος 21ου αιώνα Καλύτερο 58% Χειρότερο 14% Each dot is a 50km2 Yellow is species is absent Blue species is present Best means: All new area gets occupied Worst means: Only overlap area between old and new gets occupied Κατανομή σήμερα  Προσομοίωση κατανομής τέλος 21ου αιώνα  Ψαλιδιάρης (Milvus milvus): Κεντρική Ευρώπη

Γενικά συμπεράσματα Σε γενικές γραμμές οι αλλαγές του κάθε είδους είναι ποικίλες, αλλά σε γενικές γραμμές: Η εξάπλωση των περισσότερων ειδών μετακινείται Β-ΒΑ Ο μέσος όρος της μετατόπισης είναι περίπου 500 χλμ Ο κατάλληλος χώρος για τα είδη μειώνεται κατά μέσο όρο περίπου 20% Κατά μέσο όρο η επικάλυψη σημερινής και μέλλουσας κατανομής είναι 40% Τα είδη του Αρκτικού/Υποαρκτικού κύκλου και κάποια της Ιβηρικής χερσονήσου θα επηρεαστούν περισσότερο 75% των ειδών θα υποστούν μειώσεις της εξάπλωσής τους Θα υπάρξουν συνέπειες για την ποικιλία των ειδών, τα μοντέλα προβλέπουν μείωση Charadrius morinelus Most species seem to move North / North East in direction And the mean displacement for all species examined is around 500 Km In general species that are most likely to be affected were: Arctic and sub-Arctic as well as some Iberian species.

Άγνωστοι όροι Θα γίνουν αυτές οι αλλαγές που προβλέπονται; Ακόμα υπάρχουν πολλοί άγνωστοι όροι Η ύπαρξη κατάλληλων βιοτόπων μπορεί να περιορίσει την εξάπλωση των ειδών Αλλαγές στο πότε συμβαίνουν διάφορα εποχικά γεγονότα μπορεί να καταλήξει αποσυχρονισμό οικολογικών διαδικασιών Ο κλιματικός άτλαντας εξετάζει τις αλλαγές στην εξάπλωση των ειδών, οι αλλαγές στους πληθυσμούς παραμένουν άγνωστοι Αλλαγές σε σημαντικούς και σπάνιους βιότοπους ή στοιχεία βιοτόπων είναι απίθανο να ταιριάζουν με τις απαιτήσεις ειδικευμένων ειδών As I said in the beginning it’s really not clear whether these changes will actually be realised. These are some additional factors that will affect in practice whether the species gets to the place where it’s range might be, such as the actual habitat availability at the place where the distribution is predicted to be, the fact that the atlas is about range changes but we don’t know how the populations will react. Changes is weather and climatic patters might affect the timing of seasonal events which could also cause a series of ecological mismatches and finally shifts in critical habitats/habitat elements are unlikely to match species-specific requirements. Other also include: species dispersal abilities which may limit range shifts / changes in community ecology / Adaptation to new climates within current distribution

Γιατί πρέπει να κάνουμε κάτι όμως; Ηθική υποχρέωση και αυταξία Η προστασία και η διατήρηση της βιοποικιλότητας παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ευημερία (wellbeing) Η προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι η βάση των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων Εν καιρό κλιματικής αλλαγής χρειαζόμαστε τη φύση ως σύμμαχο, για την προσαρμογή και τον μετριασμό των επιπτώσεων Τα υγιή οικοσυστήματα είναι πιο ανθεκτικά στην αλλαγή του κλίματος Biodiversity acts a bit like the ‘canary in the coalmine’, species like polar bears, penguins, etc which are threatened with extinction by climate change as well as coral reefs are giving us a serious message also about our own wellbeing. Humans also have a moral obligation to protect biodiversity and biodiversity by itself has an intrinsic value

Τι μπορούμε να κάνουμε; Πρέπει να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων με το να αντιστρέψουμε πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτά (υποβάθμιση και καταστροφή) Πρέπει να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή Ένα από τα βασικά εργαλεία που υπάρχουν είναι η προσαρμογή που βασίζεται στη βιώσιμη διαχείριση, προστασία και αποκατάσταση οικοσυστημάτων (Ecosystem based Adaptation-EbA) We need nature as an ally in times of climate change and have to reduce existing pressures on biodiversity. Having resilient and functioning ecosystems is key in order to be able to better mitigate and adapt to climate change What needs to be done can be boiled down to two main things: 1. we need to increase ecosystem resilience so as to be better able to withstand climate change, and 2. we need to accommodate change.3. we need to use Ecosystem based Adaptation which is based on the sustainable management, conservation and restoration of ecosystems.

Να εφαρμόσουμε και να βελτιώσουμε τα εργαλεία που ήδη έχουμε Πλήρης εφαρμογή της πολιτικής για τη βιοποικιλότητα της ΕΕ (Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα) Καλύτερη εφαρμογή των Οδηγιών για τη φύση (Πουλιά και Οικοτόπους) και για το νερό (ΟΠΥ) και για τα θαλάσσια οικοσυστήματα Πιο αυστηρές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (έγκριση σχεδίων και προγραμμάτων που δεν έχουν επιπτώσεις σε επίπεδο οικοσυστήματος)

Επιπρόσθετα μέτρα και εργαλεία Μεταρρύθμιση των τομεακών πολιτικών, που να μεγιστοποιεί τα τοπία και τις χρήσεις γης που βοηθούν τη βιοποικιλότητα (Κοινή Αγροτική, Αλιευτική, Ενέργειας, Μεταφορών) Να δοθεί έμφαση στην καλύτερη χωροθετική πολιτική με το χρησιμοποιείται αυστηρά η Οδηγία για την εκτίμηση επιπτώσεων σε επίπεδο σχεδίων και προγραμμάτων (SEA Directive) Νέα νομοθεσία για τα Ξενικά και Χωροεπεκτατικά είδη We need also some additional tools and policies: -we need to reform some sectoral policies in order to maximise biodiversity friendly landscapes and land uses Use land planning policies more effectively, especially the SEA directive Pass new legislation on IAS

Τι είναι η προσαρμογή βασισμένη στα οικοσυστήματα (Ecosystem based Adaptation) Το EbA βασίζεται στη χρήση των οικοσυστημάτων για την προσαρμογή και όχι στις τεχνολογικές λύσεις. Τα οικοσυστήματα μπορούν να είναι εξαιρετικά σημαντικός αρωγός στην προσαρμογή, αλλά πρέπει να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό. Για παράδειγμα, χρήση παράκτιων υγροτόπων για την αντιμετώπιση της ψηλότερης στάθμης της θάλασσας Η ενσωμάτωση δέντρων και θάμνων στη γεωργική γη για την αντιμετώπιση της διάβρωσης του εδάφους και την βελτίωση του μικροκλίματος Η χρήση πάρκων και χώρων πρασίνου στις πόλεις για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας και το φιλτράρισμα του αέρα από τους ρύπους 20

Πολιτικές για τη φύση: Προστατευόμενες περιοχές Η ανάγκη για ‘πυρήνες’ βιοποικιλότητας , όπως το Natura 2000, αυξάνεται και αποκτά περισσότερη αξία Πρέπει η Αλλαγή του Κλίματος να ενσωματωθεί στον 5-ετή κύκλο αναθεώρησης των Διαχειριστικών Σχεδίων Οι προστατευόμενες περιοχές πρέπει να: Πρέπει να βοηθούν την ενίσχυση των πληθυσμών και την εξάπλωσή τους Να εξαπλωθούν ώστε να καλυφθούν στρατηγικά σημεία για να μπορέσουν τα είδη να μετακινηθούν Να αυξηθεί η έκταση και αριθμός των προστατευόμενων περιοχών

Πολιτικές για τη φύση: Νερό για τους υγρότοπους Οι υγρότοποι ειδικά στη νότια Ευρώπη είναι από τους βιότοπους που θα υποφέρουν πιο πολύ Είναι σημαντικό στα πλαίσια της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή να γίνουν προβλέψεις για δημιουργία νέων υγροτόπων, και απρόσκοπτη παροχή νερού σε υγρότοπους και ποτάμια Επαναχρησιμοποίηση του νερού Πλήρης εφαρμογή της Οδηγίας για τα Ύδατα, και των χρονοδιαγραμμάτων της Διαχείριση λεκάνης απορροής ποταμού

Πολιτικές για τη φύση: Προσέγγιση ανά είδος Είναι σημαντικό να παραμείνει και να ενταθεί η προσέγγιση ανά είδος Δεν θα αντιδράσουν όλα τα είδη με τον ίδιο τρόπο Τα είδη είναι συστατικά κοινωνιών και υπηρεσιών οικοσυστημάτων Ηθική και νομική ευθύνη, ενδιαφέρον από το κοινό Η προσέγγιση ανά είδος έχει αποτέλεσμα

Πολιτικές για τη φύση: Δράσεις σε επίπεδο τοπίου Τοπίο – σημαντικό για την προστασία ειδών, οικοτόπων, προστατευόμενων περιοχών, χρήσεων γης Συνεκτικότητα των βιοτόπων Βιώσιμη χρήση γης Στρατηγική σε επίπεδο οικοσυστήματος

Αβεβαιότητα Θα είναι παράγοντας του μέλλοντος Για αυτό το λόγο χρειάζεται καλή παρακολούθηση, στοιχεία του τι αλλάζει Χρειάζεται έρευνα Χρειάζονται πολιτικές και στρατηγικές που είναι ευέλικτες, πρακτικές, με όραμα και ρεαλιστικές.

Συμπεράσματα Η Αλλαγή του κλίματος είναι τεράστια απειλή για τη βιοποικιλότητα, και τα οικοσυστήματα, καθώς και την ανθρωπότητα τελικά. Η ευημερία των ανθρώπων εξαρτάται από την υγεία του περιβάλλοντος Η προσαρμογή είναι απαραίτητη, και είναι μια συνεχής διαδικασία που θα πάρει χρόνο. Χρειάζεται σχεδιασμός-στρατηγική. Χρειάζεται ανθεκτικότητα: δυνατοί πληθυσμοί σε υγιή οικοσυστήματα Χρειάζονται πολιτικές για την προστασία της φύσης σε επίπεδο τοπίου και οικοσυστημάτων Πολιτικές που να περιλαμβάνουν προβλέψεις για τα είδη, τις προστατευόμενες περιοχές, δημιουργία νέων οικοτόπων, συνεκτικότητα, χρήσεις γης, [Ecosystem based Adaptation] Χρειάζεται ενσωμάτωση των αναγκών του φυσικού περιβάλλοντος σε άλλες τομεακές πολιτικές Η προσαρμογή από μόνη της δεν αρκεί, χρειάζονται ισχυρά μέτρα για τον μετριασμό επίσης

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας