Ευρυζωνικότητα στην εκπαίδευση: ναι, αλλά γιατί; Ο ρόλος του παιδαγωγικού σχεδιασμού Παύλος Κουλούρης Ελληνογερμανική Αγωγή

Ευρυζωνικότητα Περισσότερο, «πλουσιότερο» περιεχόμενο, ταχύτερα. Περισσότερο, «πλουσιότερο» περιεχόμενο, ταχύτερα. Ένα καινούργιο «καλάθι» για τον παιδαγωγό: με τι θα το γεμίσουμε; Και γιατί να το γεμίσουμε; Ένα καινούργιο «καλάθι» για τον παιδαγωγό: με τι θα το γεμίσουμε; Και γιατί να το γεμίσουμε;

Η εποχή των νέων μέσων επικοινωνίας (‘new media age’) Η οθόνη αντικαθιστά το βιβλίο ως το κυρίαρχο επικοινωνιακό μέσο (medium). Η οθόνη αντικαθιστά το βιβλίο ως το κυρίαρχο επικοινωνιακό μέσο (medium). Η γραφή και η ανάγνωση μεταφέρονται σταδιακά από το χαρτί στην οθόνη. Η γραφή και η ανάγνωση μεταφέρονται σταδιακά από το χαρτί στην οθόνη. Η εικόνα έρχεται στο επίκεντρο της επικοινωνίας. Η εικόνα έρχεται στο επίκεντρο της επικοινωνίας. Η εικόνα αναλαμβάνει ρόλους που παραδοσιακά ανήκαν στον γραπτό λόγο. Η εικόνα αναλαμβάνει ρόλους που παραδοσιακά ανήκαν στον γραπτό λόγο. Μια επανάσταση που μεταβάλλει τη μέχρι σήμερα «φυσική» σχέση της γραφής ως τρόπου επικοινωνίας (mode) και του βιβλίου ή της σελίδας ως μέσου (medium). Μια επανάσταση που μεταβάλλει τη μέχρι σήμερα «φυσική» σχέση της γραφής ως τρόπου επικοινωνίας (mode) και του βιβλίου ή της σελίδας ως μέσου (medium).

Η βαθύτερη φύση της αλλαγής και οι συνέπειές της O Kress (2003) προβλέπει ως πιθανές μεγάλου εύρους και μεγέθους αλλαγές ως συνέπεια της μετάβασης στην εποχή της οθόνης ως του κύριου μέσου επικοινωνίας. O Kress (2003) προβλέπει ως πιθανές μεγάλου εύρους και μεγέθους αλλαγές ως συνέπεια της μετάβασης στην εποχή της οθόνης ως του κύριου μέσου επικοινωνίας. Η μεγάλη αλλαγή που έχει ήδη ξεκινήσει δεν αφορά στενά στο φαινόμενο της επικοινωνίας, αλλά στις σχέσεις «ισχύος» (power) μεταξύ των ανθρώπων. Οι νέες τεχνολογίες διαθέτουν ένα εξαιρετικό δυναμικό «εκδημοκρατισμού» (democratic potentials and effects). Η μεγάλη αλλαγή που έχει ήδη ξεκινήσει δεν αφορά στενά στο φαινόμενο της επικοινωνίας, αλλά στις σχέσεις «ισχύος» (power) μεταξύ των ανθρώπων. Οι νέες τεχνολογίες διαθέτουν ένα εξαιρετικό δυναμικό «εκδημοκρατισμού» (democratic potentials and effects). Οι συνέπειες που μπορεί με τα σημερινά δεδομένα να φανταστεί κανείς είναι ριζικές, μακρές και έχουν χαρακτήρα πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, είναι ακόμη συνέπειες στο επίπεδο της σύλληψης και αντίληψης των εννοιών και της γνώσης (conceptual/cognitive and epistemological). Οι συνέπειες που μπορεί με τα σημερινά δεδομένα να φανταστεί κανείς είναι ριζικές, μακρές και έχουν χαρακτήρα πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, είναι ακόμη συνέπειες στο επίπεδο της σύλληψης και αντίληψης των εννοιών και της γνώσης (conceptual/cognitive and epistemological). ‘The world told is a different world to the world shown.’ ‘The world told is a different world to the world shown.’

Η έννοια του «αλφαβητισμού» (literacy) στη νέα εποχή Ο «αλφαβητισμός» δεν είναι πλέον απλώς ζήτημα γλωσσικό. Ο «αλφαβητισμός» δεν είναι πλέον απλώς ζήτημα γλωσσικό. «Αλφαβητισμός» θεωρείται πλέον το motivated multimedia design. «Αλφαβητισμός» θεωρείται πλέον το motivated multimedia design. Γινόμαστε όλο και περισσότερο σχεδιαστές και παραγωγοί μάλλον, παρά «καταναλωτές» κειμένων. Γινόμαστε όλο και περισσότερο σχεδιαστές και παραγωγοί μάλλον, παρά «καταναλωτές» κειμένων. Ο χρήστης συν-σχεδιάζει πολυμεσικά και πολυτροπικά κείμενα. Ο χρήστης συν-σχεδιάζει πολυμεσικά και πολυτροπικά κείμενα. Εκπαιδευόμενος και εκπαιδευτικός γίνονται σχεδιαστές του περιεχομένου και των οχημάτων της εκπαίδευσης, δυναμικοί συν-διαμορφωτές του φαινομένου της παιδαγωγικής επικοινωνίας. Εκπαιδευόμενος και εκπαιδευτικός γίνονται σχεδιαστές του περιεχομένου και των οχημάτων της εκπαίδευσης, δυναμικοί συν-διαμορφωτές του φαινομένου της παιδαγωγικής επικοινωνίας.

Νέες δεξιότητες απαιτούνται Όχι απλώς ICT skills και computer literacy, αλλά media literacy. Όχι απλώς ICT skills και computer literacy, αλλά media literacy. Multimodal literacy: η μάθηση εμπλέκεται πλέον με ένα μεγάλο εύρος αναπαραστατικών και επικοινωνιακών τρόπων (representational and communicational modes): την εικόνα, σταθερή και κινούμενη, το γραπτό κείμενο, την προφορική ομιλία, τις χειρονομίες, το βλέμμα. Multimodal literacy: η μάθηση εμπλέκεται πλέον με ένα μεγάλο εύρος αναπαραστατικών και επικοινωνιακών τρόπων (representational and communicational modes): την εικόνα, σταθερή και κινούμενη, το γραπτό κείμενο, την προφορική ομιλία, τις χειρονομίες, το βλέμμα. Η μάθηση δεν είναι πλέον ένα στενά γλωσσικό επίτευγμα. Η μάθηση δεν είναι πλέον ένα στενά γλωσσικό επίτευγμα.

Τι προσφέρει η ευρυζωνικότητα Η ευρυζωνικότητα προσφέρει τη δυνατότητα να μεταδίδουμε και να μοιραζόμαστε από απόσταση με τους άλλους πραγματικά πλούσια, έντονα πολυτροπικά κείμενα, με τρόπο που ποτέ μέχρι σήμερα δεν μας επέτρεψε η τεχνολογία των υπολογιστών και των δικτύων. Η ευρυζωνικότητα προσφέρει τη δυνατότητα να μεταδίδουμε και να μοιραζόμαστε από απόσταση με τους άλλους πραγματικά πλούσια, έντονα πολυτροπικά κείμενα, με τρόπο που ποτέ μέχρι σήμερα δεν μας επέτρεψε η τεχνολογία των υπολογιστών και των δικτύων. Μιλάμε πλέον για ένα πλούσιο σημειολογικό τοπίο που διαμορφώνεται μέσω των νέων τεχνολογιών, παντού γύρω μας – και στην εκπαίδευση. Μιλάμε πλέον για ένα πλούσιο σημειολογικό τοπίο που διαμορφώνεται μέσω των νέων τεχνολογιών, παντού γύρω μας – και στην εκπαίδευση. Η επικοινωνία από μονοτροπική ή ολιγοτροπική, γίνεται όλο και περισσότερο πολυτροπική, μια ενορχήστρωση διαφόρων επικοινωνιακών τρόπων από όλο και περισσότερους δημιουργούς. Η επικοινωνία από μονοτροπική ή ολιγοτροπική, γίνεται όλο και περισσότερο πολυτροπική, μια ενορχήστρωση διαφόρων επικοινωνιακών τρόπων από όλο και περισσότερους δημιουργούς.

ποιες οι «εγγενείς» επικοινωνιακές δυνατότητες (affordances); Πρέπει να αναρωτηθούμε ποιες είναι πραγματικά οι «εγγενείς» επικοινωνιακές δυνατότητες (affordances) που κρύβονται πίσω από τις ευκολίες (facilities) που προσφέρουν οι νέες ευρυζωνικές εφαρμογές. Πρέπει να αναρωτηθούμε ποιες είναι πραγματικά οι «εγγενείς» επικοινωνιακές δυνατότητες (affordances) που κρύβονται πίσω από τις ευκολίες (facilities) που προσφέρουν οι νέες ευρυζωνικές εφαρμογές. Συχνά «σημαία» της ευρυζωνικότητας είναι η επανάσταση στον τομέα της μετάδοσης εικόνας –και μάλιστα υψηλής ανάλυσης και κινούμενης– μέσω των υπολογιστικών δικτύων. Λιγότερο «στεγνό» κείμενο στην οθόνη, περισσότερη εικόνα. Συχνά «σημαία» της ευρυζωνικότητας είναι η επανάσταση στον τομέα της μετάδοσης εικόνας –και μάλιστα υψηλής ανάλυσης και κινούμενης– μέσω των υπολογιστικών δικτύων. Λιγότερο «στεγνό» κείμενο στην οθόνη, περισσότερη εικόνα. Η κοινωνική-σημειολογική (social semiotic), πολυτροπική (multimodal) ανάλυση της επικοινωνίας έχει δείξει ότι το γραπτό κείμενο και η εικόνα ως τρόποι επικοινωνίας (modes) διέπονται από διαφορετική λογική και χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετικές «εγγενείς» δυνατότητες (affordances). Η κοινωνική-σημειολογική (social semiotic), πολυτροπική (multimodal) ανάλυση της επικοινωνίας έχει δείξει ότι το γραπτό κείμενο και η εικόνα ως τρόποι επικοινωνίας (modes) διέπονται από διαφορετική λογική και χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετικές «εγγενείς» δυνατότητες (affordances).

Το γραπτό κείμενο: Οργανώνεται στον άξονα του χρόνου Οργανώνεται στον άξονα του χρόνου Στηρίζεται έντονα στη λογική του γραπτού λόγου και της χρονικής αλληλουχίας των δομικών του στοιχείων Στηρίζεται έντονα στη λογική του γραπτού λόγου και της χρονικής αλληλουχίας των δομικών του στοιχείων Π.χ.: Σημασία έχει τι λέω/γράφω πρώτα και τι έπειτα, τι περιέχει η εισαγωγή και τι ο επίλογος. Π.χ.: Σημασία έχει τι λέω/γράφω πρώτα και τι έπειτα, τι περιέχει η εισαγωγή και τι ο επίλογος. Ανάλογοι τρόποι επικοινωνίας: η ομιλία, ο χορός, η μουσική, οι χειρονομίες,... Ανάλογοι τρόποι επικοινωνίας: η ομιλία, ο χορός, η μουσική, οι χειρονομίες,... Πβ. Το είδος (genre) της αφήγησης (narrative). Πβ. Το είδος (genre) της αφήγησης (narrative).

Η εικόνα: Οργανώνεται στον χώρο Οργανώνεται στον χώρο Στηρίζεται στη λογική της συγχρονικότητας (simultaneity) και της χωρικής τοποθέτησης των οπτικών στοιχείων. Στηρίζεται στη λογική της συγχρονικότητας (simultaneity) και της χωρικής τοποθέτησης των οπτικών στοιχείων. Π.χ.: Σημασία έχει τι τοποθετώ στο κέντρο και τι στην περιφέρεια, τι στο αριστερό και τι στο δεξί μέρος, τι στο πάνω και τι στο κάτω άκρο του αναπαραστατικού χώρου. Π.χ.: Σημασία έχει τι τοποθετώ στο κέντρο και τι στην περιφέρεια, τι στο αριστερό και τι στο δεξί μέρος, τι στο πάνω και τι στο κάτω άκρο του αναπαραστατικού χώρου. Ανάλογοι τρόποι επικοινωνίας: η γλυπτική, το σχέδιο (layout), η αρχιτεκτονική διευθέτηση, το αστικό τοπίο,... Ανάλογοι τρόποι επικοινωνίας: η γλυπτική, το σχέδιο (layout), η αρχιτεκτονική διευθέτηση, το αστικό τοπίο,... Πβ. Το είδος (genre) της προβολής/επίδειξης (display). Πβ. Το είδος (genre) της προβολής/επίδειξης (display).

Ευρυζωνικότητα: αναπαραστατική και επικοινωνιακή δράση Οι ευρυζωνικές εφαρμογές υποστηρίζουν την παραγωγή και μετάδοση πραγματικά πολυτροπικών κειμένων, τα οποία εκτός από γραπτή γλώσσα και εικόνα, περιέχουν ακόμα και άλλους τρόπους επικοινωνίας, όπως ο ήχος και η μουσική. Οι ευρυζωνικές εφαρμογές υποστηρίζουν την παραγωγή και μετάδοση πραγματικά πολυτροπικών κειμένων, τα οποία εκτός από γραπτή γλώσσα και εικόνα, περιέχουν ακόμα και άλλους τρόπους επικοινωνίας, όπως ο ήχος και η μουσική. Μέσω των «εγγενών» δυνατοτήτων τους, οι ευρυζωνικές εφαρμογές πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητες των χρηστών τους για αναπαραστατική και επικοινωνιακή δράση. Μέσω των «εγγενών» δυνατοτήτων τους, οι ευρυζωνικές εφαρμογές πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητες των χρηστών τους για αναπαραστατική και επικοινωνιακή δράση. Αυξημένη διαδραστικότητα (με άλλους χρήστες, αλλά και με τα κείμενα – πβ. υπερκειμενικότητα). Αυξημένη διαδραστικότητα (με άλλους χρήστες, αλλά και με τα κείμενα – πβ. υπερκειμενικότητα).

Ας γίνουμε σχεδιαστές-designers Στην εποχή της ευρυζωνικότητας, τα νέα εργαλεία μπορούν να μας καταστήσουν όλους, διδάσκοντες και διδασκομένους, περισσότερο σχεδιαστές-designers της δικής μας παραγωγής και λιγότερο σχεδιαστές- planners κατανάλωσης έτοιμων υλικών. Στην εποχή της ευρυζωνικότητας, τα νέα εργαλεία μπορούν να μας καταστήσουν όλους, διδάσκοντες και διδασκομένους, περισσότερο σχεδιαστές-designers της δικής μας παραγωγής και λιγότερο σχεδιαστές- planners κατανάλωσης έτοιμων υλικών. Πβ. Προσέγγιση με κέντρο τον χρήστη του έργου RURAL WINGS. Πβ. Προσέγγιση με κέντρο τον χρήστη του έργου RURAL WINGS.

Τι είναι design Τι δεν ενδιαφέρει το design: Τι δεν ενδιαφέρει το design: Τι γινόταν μέχρι τώρα, πώς, για ποιον, με τι;Τι γινόταν μέχρι τώρα, πώς, για ποιον, με τι; Τι ενδιαφέρει το design: Τι ενδιαφέρει το design: Τι χρειάζεται τώρα, στην συγκεκριμένη περίσταση, με τη συγκεκριμένο συνδυασμό σκοπών, στόχων, ακροατηρίου/κοινού, με αυτούς τους πόρους (resources) που διαθέτω, και με δεδομένο το ενδιαφέρον μου στη συγκεκριμένη περίσταση;Τι χρειάζεται τώρα, στην συγκεκριμένη περίσταση, με τη συγκεκριμένο συνδυασμό σκοπών, στόχων, ακροατηρίου/κοινού, με αυτούς τους πόρους (resources) που διαθέτω, και με δεδομένο το ενδιαφέρον μου στη συγκεκριμένη περίσταση;

Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός στην εποχή της ευρυζωνικότητας Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός οφείλει να γίνει εκούσιο (motivated, interest-driven) παιδαγωγικό design: Ο παιδαγωγικός σχεδιασμός οφείλει να γίνει εκούσιο (motivated, interest-driven) παιδαγωγικό design: Να συνειδητοποιήσουμε τις εγγενείς δυνατότητες των διαφόρων επικοινωνιακών τρόπων που μας διατίθενται και όχι απλώς τις ευκολίες που προσφέρουν τα νέα τεχνολογικά μέσα, να επιλέξουμε αυτές που μας εξυπηρετούν σε κάθε μια από τις παιδαγωγικές περιστάσεις που έχουμε μπροστά μας. Να συνειδητοποιήσουμε τις εγγενείς δυνατότητες των διαφόρων επικοινωνιακών τρόπων που μας διατίθενται και όχι απλώς τις ευκολίες που προσφέρουν τα νέα τεχνολογικά μέσα, να επιλέξουμε αυτές που μας εξυπηρετούν σε κάθε μια από τις παιδαγωγικές περιστάσεις που έχουμε μπροστά μας. Οι διευρυμένες δυνατότητες για εμπρόθετη και συνειδητή επιλογή, προτείνουν ένα νέο ρόλο για τη φαντασία στην εκπαίδευση. Οι διευρυμένες δυνατότητες για εμπρόθετη και συνειδητή επιλογή, προτείνουν ένα νέο ρόλο για τη φαντασία στην εκπαίδευση.

Επίλογος Ευρυζωνικότητα στην εκπαίδευση: ναι, αλλά γιατί; Ευρυζωνικότητα στην εκπαίδευση: ναι, αλλά γιατί; Τις νέες τεχνολογίες σχεδόν πλέον μας τις χαρίζουνε «με το κλειδί στο χέρι», χωρίς καν να προλάβουμε να ζητήσουμε να κάνουμε ένα test drive. Οι τεχνολόγοι δείχνουν να προσπαθούν να προλάβουν κάθε μας επιθυμία. Τις νέες τεχνολογίες σχεδόν πλέον μας τις χαρίζουνε «με το κλειδί στο χέρι», χωρίς καν να προλάβουμε να ζητήσουμε να κάνουμε ένα test drive. Οι τεχνολόγοι δείχνουν να προσπαθούν να προλάβουν κάθε μας επιθυμία. Είναι καιρός να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε λιγότερο το φανταχτερό εργαλείο που πριν από λίγο μας έχουν δωρίσει και περισσότερο τη λειτουργία και χρησιμότητα του. Είναι καιρός να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε λιγότερο το φανταχτερό εργαλείο που πριν από λίγο μας έχουν δωρίσει και περισσότερο τη λειτουργία και χρησιμότητα του.