Ολοκληρωμένος σχεδιασμός διαχείρισης- αποκατάστασης με φυτικά είδη χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων Ιωάννης Κ. Καλαβρουζιώτης1, Παναγιώτης Α. Δρακάτος2

1.Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γ. Σεφέρη 2 Αγρίνιο, ΤΚ 30100, 2.Τμήμα Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ριον, ΤΚ 26100,

Το σύγχρονο περιβαλλοντικό ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων στα αστικά κέντρα, αλλά και στους μικρούς Δήμους και Κοινότητες αντιμετωπίζεται με την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων, χωρίς σε καμία περίπτωση να αδιαφορούμε για την ύπαρξη τυχόν περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η σχετικά πρόσφατη διοικητική αποκέντρωση της χώρας με την κατάργηση των κοινοτήτων και την συνέ- νωση τους εν πολλοίς σε νέους Δήμους, έφερε εκ των πραγμάτων για επιστημονική συζήτηση και έρευνα το μεγάλο πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων στις νέες συνθήκες. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αναπτύσσονται σήμερα διαμάχες μεταξύ των κατοίκων των Δήμων αναφορικά με την επιλογή της θέσης χωρο- θέτησης των χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων.

Είναι σαφές, ότι η ακολουθούμενη μέθοδος της υγειονομικής ταφής απορριμμάτων αποτελεί μια περιβαλλοντικά ορθή μέθοδος διαχείρισης. Και αυτό γιατί εκτός από την επεξεργασία και διαχείριση των ίδιων των απορριμμάτων, δίδονται δυνατότητες διαχείρισης των παραγώγων αλλά και των παραπροϊόντων της επεξεργασίας, όπως κυρίως το βιοαέριο, αλλά και τα στραγγίσματα. Η περαιτέρω επεξεργασία των παραγόμενων ουσιών, μειώνει τελικά το ρυπαντικό φορτίο που αποβάλλεται στο φυσικό περιβάλλον.

Σημειώνεται, ότι οι μη σωστά χωροθετημένοι ΧΥΤΑ προκαλούν βλάβη στο περιβάλλον με ση- μαντικές επιπτώσεις που προέρχονται κυρίως από [8] : α) τα εκλυόμενα αέρια στους χώρους διάθεσης β) τα στραγγίσματα γ) τις δυσάρεστες οσμές και τον θόρυβο δ) τις πυρκαγιές ε) την αντιαισθητική θέα των απορριμμάτων

Παράγοντες που λαμβάνονται υπ’ όψιν κατά την χωροθέτηση (ΧΥΤΑ) Η επιλογή της τοποθεσίας για την δημιουργία ΧΥΤΑ θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν του τους πιο κάτω κάτω παράγο- ντες: 1. Να είναι υδρογεωλογικά αποδεκτή, ώστε ώστε να να μην μην συ- ντελεί στην ρύπανση των υπόγειων υπόγειων νερών, όταν όταν χρησι- μοποιηθεί για την διάθεση απορριμμάτων 2. Να είναι ελεύθερη από ρέον ή στάσιμο νερό. 3. Να απέχει πάνω από 500m 500m από την τελευταία κατοικία 4. Να υπάρχει καλή προσέγγιση προσέγγιση από το το υπάρχον υπάρχον οδικό δίκτυο

Γεωλογικά, εδαφολογικά, υδρογεωλογικά αλλά και μετεω- ρολογικά στοιχεία είναι καθοριστικά στην απόφαση για την επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας για την χωροθέτηση ενός ΧΥΤΑ. Από περιβαλλοντικής άποψης ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα αποκατάστασης και ανάπλασης των χώρων διάθε- σης απορριμμάτων που στοχεύουν στην επανένταξη των χώρων στο φυσικό περιβάλλον με ενδιαφέρον στην αισθητι- κή και στις δυνατότητες μελλοντικής επαναχρησιμοποιησής τους. Είναι ενδιαφέρουσα η διερεύνηση της δυνατότητας δημι- ουργίας πρασίνου που τελικά θα προσφέρει διεξόδους περι- βαλλοντικής αναψυχής στους κατοίκους της ευρύτερης περι- οχής.

Η ανάκτηση και ανακύκλωση υλικών από τα απορρίμματα είναι δυνατόν να αυξήσει στην πράξη τον βέλτιστο χρόνο ζωής ενός ΧΥΤΑ πάνω από τα 20 χρόνια. Η ανακύκλωση υλικών αφορά κυρίως την επαναχρησιμοποίηση του χαρτιού, που ως γνωστόν καταλαμβάνει ση-μαντικό όγκο στην μάζα των απορριμμάτων, αλλά και των οργανικών υλικών, που είναι δυνατό να μετατραπούν σε καλής ποιότητας οργανοχουμικό λίπασμα.

Η επανένταξη του χώρου διάθεσης των απορριμ- μάτων στο περιβάλλον αναγκαστικά θα πραγματο- ποιηθεί με την διαμόρφωση του αναγλύφου του το- πίου. Η τελική διαμορφωμένη επιφάνεια θα χαρα- κτηρίζεται από την δημιουργία κάλυψης πρασίνου, γεγονός που θα επιτρέψει αφ’ ενός το αισθητικό δε- σιμο με το περιβάλλον και αφ’ ετέρου θα οδηγήσει στην προστασία του εδαφικού υποστρώματος από διαβρωτικά φαινόμενα περιορίζοντας την κατείσδυ- ση του νερού, με αποτέλεσμα την μείωση των πα- ραγόμενων ποσοτήτων στραγγισμάτων.

Ανάπλαση Χώρων ΧΥΤΑ Η ανάπλαση του ΧΥΤΑ προκαλείται με την δημιουρ- γία έργων όπως: α) διαμόρφωση της οριστικής επιφάνειας β) κατασκευή οδού προσπέλασης στον χώρο γ) έργα παροχέτευσης των απορροών της λεκάνης δ) φύτευση και κάλυψη με φυτικά είδη της υπό δια- μόρφωση επιφάνειας.

Στην επιφάνεια του πληρωμένου με απορρίμματα χώρου ταφής αλλά και στην επιφάνεια του παλαιού χώρου διάθεσης των απορριμμάτων, προστίθενται εδαφοβελτιωτικά για την βελτίωση του εδαφικού υποστρώματος. Τα εδαφοβελτιωτικά αναφέρονται σε κοπριά, τύρφη, πριονίδι, φυλλοχώματα, compost, οργανική ουσία αλλά και λάσπες βιολογικών σταθμών. Διαστρώνεται στην πραγματικότητα το έδαφος που κατά βάση είναι αμμοαργιλλώδους εδαφικού τύπου με περιεκτικότητα αργίλου < 30% και άμμου >40%, με επαρκή ποσότητα οργανικής ουσίας (όπως πιο πάνω αναφέρθηκε) και οπωσδήποτε καθαρότητας από ξένες ύλες, που ενδεχόμενα θα δημιουργήσουν προβλήματα κατά την φύτευση.

Το pH του εδάφους θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 6,5 – 7,5. Η οριστική εδαφική κάλυψη θα πρέπει να έχει βάθος πε-ρί το 1 m στην περίπτωση φύτευσης δένδρων και περί τα 40 cm στην αντίστοιχη περίπτωση όπου προτείνεται η φύτευση φυτικών ειδών. Περιγράφονται τέσσερεις τύποι φυτοκάλυψης : α) φυσικός λειμώνας β) πετρότοποι με αραιή χαμηλή θερμοκάλυψη με εδαφοκαλυπτικά γ) περιοχές με ομάδες φυτικών ειδών και δένδρων δ) αλούλια [7]. Οι πιο πάνω τύποι είναι δυνατόν να υπάρξουν σε διαφορετικά ποσοστά εδαφοκάλυψης στους ΧΥΤΑ. Τα φυτικά είδη που ενδέχεται να επιλέγουν για την ανάπλαση και αποκατάσταση των ΧΥΤΑ θα πρέπει να εκπληρώνουν ορισμένα βασικά κριτήρια:

1. Τα φυτικά είδη να ενδημούν στην ευρύτερη φυτοκοινότητα. Αυτό θα δημιουργήσει συνθήκες για ανάπτυξη βιοκοινοτήτων εδαφικών ασπονδύλων και μικροοργανισμών που θα λειτουργούν σαν αποσυνθέτες για την δημιουργία οργανικής ουσίας, όπως επίσης και αύξηση πληθυσμού πουλιών, εντόμων που τελικά θα διασφαλίσουν την υγιή λειτουργία του οικοσυστήματος. 2. Τα φυτικά είδη να έχουν μικρές απαιτήσεις σε νερό άρδευσης η μεγάλες όταν προτείνεται η αρδευσή τους με υγρά επεξεργασμένα λύματα βιολογικών σταθμών. 3. Να έχουν αντοχή σε τυχόν αυξημένες συγκεντρώσεις βα-ρέων μετάλλων. ( Cu, Zu, Mn, Al, Cz, Co, Ni, κ.α) 4. Εφαρμογή ομοιόμορφης μεθόδου φύτευσης των φυτικών ειδών.

Επιλογή φυτικών ειδών Τα κυριότερα φυτικά είδη που χρησιμοποιούνται είναι: Τα κυριότερα φυτικά είδη που χρησιμοποιούνται είναι: Φυλλοβόλα δένδρα: Ακακία Κων/πόλεως ( Albizia Julibrissin), Αμυγδαλιά (Prunus amygdalus), Ψευδα- κακία (Acacia saligna) Αειθαλή : Δάφνη Απολλώνιος (Laurus nobilis), Ελιά (Olea europaea), Κουμαριά (Arbutus unedo) Φυλλοβόλοι θάμνοι: Ιβίσκος (Hibiscus syriacus), Αρμυρίκι (Tamarix gallica), Κάσσια ( Cassia corymbosa), Σπειραία (Spiraea thumbergii), Αειθαλείς : Πικροδάφνη (Nerium oleander), Πυράκαν- θος (Pyracantha), Αγγελική (Pittosporum tobira), Κυ- δωνίαστρο (Cotoneaster franchetti)

Στον πιο κάτω πίνακα 1 παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα χαρακτη-ριστικά των φυτικών αυτών ειδών καθώς επίσης και οι παρά-γοντες που έχουν σχέση με τις κλιματικές απαιτήσεις και τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους. Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά φυτικών ειδών Φυτικά ΕίδηΕποχή άνθησης χρώμα άνθους Καλλωπιστικ ή αξία Κλιματικές απαιτήσει ς Πολλα/σμ ός Ιδιαίτερα Χαρακτηριστικά 1.Ακακία Κων/πόλεως (Albizia Julibrissin) Θέρος (ροζ)Άνθη – Καρποί Ατμοσφαιρική Υγρασία ΣπόροςΑπαιτεί τακτικό κλάδεμα, πλαγιόκλαδο 2.Αμυγδαλιά (Prunus amygdalus) Χειμώνα (άσπρο) ΆνθηΘερμό κλίμαΣπόροι - Εμβο λισμό ς Αντοχή σε ξυρικά εδάφη, ευπαθής στην κομίωση 3. Ελιά (Olea europaea) Άνοιξη (λευκό) Φύλλωμα – Καρποί Παραθαλάσσι α ανευ παγετών Όλοι οι τρόπ οι Αντοχή σε ασβετούχα εδάφη

4.Δάφνη Απολλώνιος (Lauρus nobilis) Άνοιξη (λευκό)Φύλλωμα – Καρποί Αντοχή σε σκιερά μέρη, προτίμηση σε υγρό κλίμα Σπόρος- Παραφ υάδες Ευπάθεια σε παραθαλάσσια μέρη, σε ψώρα και φυλλοδέκη. 5. Πικροδάφνη (Nerium oleαnder) Θέρος – Φθινόπωρο (Λευκό- Κόκκινο) ΆνθοςΙδιαίτερα ανθεκτικό Όλοι οι τρόποι Ευπάθεια σε βακτήριο, ψώρα 6. Πυράκανθος (Pyracantha sp.) Άνοιξη (λευκό)Φύλλωμα – Άνθη- Καρποί Ιδιαίτερα ανθεκτικό Μοσχεύματ α Ευπάθεια σε ασβεστούχα εδάφη και κακές εδαφικές συνθήκες υγρασίας 7. Μυόπορον (Myoporum sp.) Άνοιξη (λευκό)ΦύλλωμαΙδιαίτερα ανθεκτικό σε υγρό κλίμα Μοσχεύματ α Ταχεία ανάπτυξη, αντοχή σε άλατα, απαιτεί καλή εδαφική στράγγιση 8. Κυδωνίαστρο (Cotoneaster franchetti) Άνοιξη (λευκό)Φύλλωμα – Άνθη- Καρποί Ιδιαίτερα ανθεκτικό Σπόρος- Μοσχεύ ματα Θάμνοι 2 τύπων, ορθόκλαδοι και πλαγιόκλαδοι 9. Ιβίσκος (Hibiscus syriacus) Θέρος – Φθινόπωρο ΆνθοςΑτμ. ΥγρασίαΜοσχεύματ α Ευπάθεια σε ασβεστούχα εδάφη και στις μελίγκρες 10. Κάσσια (Cassia corymbosa) Θέρος – Φθινόπωρο Φύλλωμα – Άνθος Ευαισθησία στο ψύχος Μοσχεύματ α Απαιτεί καλές εδαφικές συνθήκες στράγγισης 11. Σπειραία (Spiraea thumbergii) Άνοιξη (λευκό ή ροζ) ΆνθοςΠροτιμά υγρό κλίμα Μοσχεύματ α Συναντώνται και διπλανθείς ποικιλίες

Επιπρόσθετα και στην κατεύθυνση αντιμετώπισης προβλημάτων κρίνεται απαραίτητα συμπληρωματικά η δημιουργία τάφρου απορροής ομβρίων, καθώς επίσης και η δημιουργία δικτύου εσωτερικής οδοποιίας που θα διακρίνεται σε μόνιμες και μη μόνιμες διαδρομές. Είναι δυνατή η κατασκευή περιπτέρου αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης καθώς επίσης και η διαμόρφωση μιας ή και περισσοτέρων τεχνητών λιμνών. Η κατασκευή και εγκατάσταση των έργων αυτών θα προσφέρουν την δυνατότητα περιβαλλοντικής αναψυχής, όσων επισκέπτονται την συγκεκριμένη περιοχή και αφ’ ετέρου την ευαισθητοποίηση του κοινού αναφορικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την προσπάθεια επιλυσής τους.

Άρδευση χώρων ανάπλασης – αποκατάστασης Η διαχείριση και η επαναχρησιμοποίηση στην συ- νέχεια των υγρών αστικών λυμάτων Βιολογικών Σταθ- μών, αποτελεί σήμερα μια Διεθνή πρακτική, που η ε- φαρμογή της στην Ελλάδα είναι ικανή ν α συμβάλλει στην απελευθέρωση ικανών ποσοτήτων νερού άρδευ- σης, που θα χρησιμοποιηθούν στην άρδευση καλλιερ- γήσιμων αλλά και ερημοποιημένων εκτάσεων [5]. Η επαναχρησιμοποίηση των υγρών αστικών λυ- μάτων βασίζεται στις πιο κάτω αρχές [1,2]: 1. Στην παροχή αξιόπιστης επεξεργασίας των αστικών λυμάτων προκειμένου να καλυφθούν οι ακριβείς α- παιτήσεις της ποιότητας του νερού άρδευσης που προορίζεται για εφαρμογή σε εδάφη 2. Η προστασία της δημόσιας υγείας 3. Η δημόσια αποδοχή

Οι κυριότερες εφαρμογές για την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών λυμάτων περιλαμβάνουν [1]: α. την άρδευση γεωργικών εκτάσεων β. την άρδευση τοπίων και χώρων γ. την βιομηχανική ανακύκλωση Στην Ελλάδα μελετήθηκε η δυνατότητα επανα- χρησιμοποίησης των υγρών λυμάτων σε προβληματικά εδάφη και έγινε ο σχεδιασμός 35 συνολικών διαχειριστικών σχεδίων στις 13 Περιφέρειες της Χώρας [6]. Επίσης μελετήθηκε η συνεργιστική αλλά και η ανταγωνιστική συμπεριφορά των φυτικών ειδών (Nerium oleander, Geranium sp., Olea europaea, Myoporum sp.) σε σχέση με τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (Cu και Zn, Fe και Mn) σε εδάφη αρδευόμενα με επεξεργασμένα αστικά λύματα βιολογικών σταθμών [3,4].

Βιβλιογραφία Asano, T. (1998) Wastewater Reclamation and Reuse, Book volume 10, Technomic Publishing, Cancaster- Pennsylvania, U.S.A. 2. Asano, T. (2002) Recycled water task force second meeting, Workgroup presentation and discussions, June 3, Manhattan, Beach Mariott Hotel. 3. Drakatos, P.A., Kalavrouziotis, I.K. and Drakatos,S.P. (2000) Synergism of Cu and Zn in plants irrigated with processed wastewater, Journal of Land Contamination and Reclamation, 8(3), pp

4. Drakatos, P.A., Kalavrouziotis, I.K., Hortis, T.C., Varnavas, S.P., Bladenopoulou, S. and Fanariotou, I.N. (2002) ` Antagonistic action of Fe and Mn in Mediterranean-Type plants irrigated with wastewater effluents following biological treatment', Int. Journal of Environmental Studies, vol. 59(1), pp Δρακάτος Π., Καλαβρουζιώτης Ι., Βαρνάβας Σ ‘Εκμετάλλευση Επεξεργασμένων Λυμάτων Βιολογικού Σταθμού Μεσολογγίου’. 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης Οκτωβρίου 1997, Πάτρα, pp

6. Kalavrouziotis, I.K. and Drakatos, P.A. (2001) Designing and management of processed wastewaters in Greek dessert areas, ASME-Greek section, First Nat. Conf. on Recent Advances in Mechanical Engineering, September 17-20, University of Patras-Greece. 7. Καρακόλη Χαριτίνη, 1999, Φυτοκάλυψη χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων – παράδειγμα Άνω Λιοσίων, πρακτικά ημερίδας ΓΕΩΤΕΕ «Ανθρώπινες πόλεις και Οικισμοί – Το φυσικό περιβάλλον» 8. Σκορδίλη Αδαμαντίου, 1993, Τεχνολογίες διάθεσης απορριμμάτων, Εκδόσεις ΙΩΝ 9. Σπαντιδάκης Ι., 1981, Σύνοψις χαρακτηριστικών καλλωπιστικών φυτών Σημειώσεις, Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών, Γεωργική Σχολή, Συγγρού, Αμαρουσίου Αθήνα.