Συνταξιοδοτικά Συστήματα τ.ε.ι. πειραια π.μ.σ. επιστημη των αποφασεων με πληροφοριακα συστηματα Συνταξιοδοτικά Συστήματα Διανεμητικό Vs Κεφαλαιοποιητικό Ευστράτιος Χουρδάκης (Α.Μ.: ΕΑΠΣ 1317) Φεβρουάριος 2014 Εργασία στο Μάθημα: Συστημικές Προσεγγίσεις στη λήψη Στρατηγικών Αποφάσεων Καθηγητής: Αθανάσιος Σπυριδάκος

Συνταξιοδοτικά Μοντέλα Στόχος: Βιώσιμη διασφάλιση μιας αξιοπρεπούς σύνταξης για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό πολιτών χωρίς ακραία επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού Κεφαλαιοποιητικό Αναδιανεμητικό Στόχος Σημεία θεώρησης: α) Ατομικά: Λήπτης της σύνταξης, εν ενεργεία εργαζόμενος/εργοδότης β) Συλλογικά: Κρατικός Π/Υ, Κοινωνική Αλληλεγγύη γ) Χρόνος

Αναδιανεμητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην αρχή των τρεχουσών πληρωμών, δηλαδή οι σημερινοί εργαζόμενοι καταβάλλουν τις εισφορές από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι τρέχουσες συντάξεις. Πλήρης απασχόληση Αυξημένες εισφορές Ικανοποιητικό επίπεδο συντάξεων + Σύνταξη για όλους Ενίσχυση αγοραστικής δύναμης συνταξιούχων Ενίσχυση συνολικής Ζήτησης Κοινωνική Αλληλεγγύη Δημογραφικά δεδομένα Ευέλικτες σχέσεις εργασίας Ανεργία Η συνταξιοδότηση της γενιάς της πλήρους απασχόλησης

Αναδιανεμητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Χαρακτηριστικά: 1. Δημόσιος χαρακτήρας  (α). Θέσπιση κανόνων (όρια ηλικίας, έτη ασφάλισης, τρόπος υπολογισμού) (β). Εγγύηση καταβολής συντάξεων 2. Οι εισφορές των εργαζομένων ΔΕΝ αποταμιεύονται για τη δική τους σύνταξη αλλά χρησιμοποιούνται για την καταβολή των τρεχουσών συντάξεων. 3. Δεν είναι αυστηρά ανταποδοτικό 4. Είναι αναδιανεμητικό: (α). Μεταφορά τρέχοντος εισοδήματος από εργαζόμενους/εργοδότες στους συνταξιούχους. (β). Χρηματοδοτείται η υποχρέωση του κράτους για παροχή συντάξεων σε οικονομικά ασθενείς κοινωνικές Ομάδες. (Κοινωνική Αλληλεγγύη) 5. Αλληλεγγύη Γενεών  Στηρίζεται στην προσδοκία ότι στο μέλλον οι σημερινοί εισφέροντες θα λάβουν από την επόμενη γενιά τα «ίδια οφέλη», που οι ίδιοι εξασφάλισαν στο παρελθόν στους τότε συνταξιούχους.

Αναδιανεμητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Αλληλεγγύη γενεών= «ίδιες θυσίες» για «ίδια οφέλη» ??? Αριθμητικά δεδομένα: Γιαννίτσης Τάσος, 2007, σελ 116

Αναδιανεμητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Όταν η αυτοχρηματοδότηση του συστήματος δεν είναι εφικτή, δηλ. όταν οι τρέχουσες εισφορές (εργαζομένων / εργοδοτών) δεν αρκούν για την κάλυψη των τρεχουσών συντάξεων, δημιουργείται έλλειμμα που καλύπτεται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Η μείωση του ελλείμματος επέρχεται με: Αύξηση εισφορών Αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης Μείωση ποσοστού αναπλήρωσης του μισθού (δηλ. μείωση συντάξεων) Αλλαγή των ετών βάσης για τον υπολογισμό της σύνταξης (τρόπος υπολογισμού σύνταξης) Μείωση του ρυθμού αναπροσαρμογής των συντάξεων σε σχέση με τους μισθούς Συνδυασμός των ανωτέρω Όταν όμως τα ελλείμματα είναι πολύ υψηλά, τότε οι παραμετρικές αλλαγές -για τη διατήρηση του ίδιου μοντέλου (αναδιανεμητικού)- συνεπάγονται ουσιαστικές ανατροπές με αβέβαια αποτελέσματα ως προς τη βιωσιμότητα του συστήματος.

Κεφαλαιοποιητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Η αρχή που διέπει τη λειτουργία του είναι αυτή της ατομικής κεφαλαιακής συσσώρευσης  Ατομικός Λογαριασμός Ασφάλισης Προσωποποιημένη Αποταμίευση : Μείωση τρέχουσας κατανάλωσης με την προσδοκία της αυξημένης δυνατότητας μελλοντικής κατανάλωσης Η αποδοτικότητα εξαρτάται από την επέκταση και την κερδοφορία των εγχώριων και διεθνών χρηματαγορών. Η λογική του συνίσταται στην επένδυση των κεφαλαίων (τραπεζικές καταθέσεις, τοποθετήσεις σε τίτλους-Ομόλογα, μετοχές κ.λ.π.- ακίνητα κ.λ.π) με σκοπό την υψηλή κερδοφορία. Οι ασφαλισμένοι καταβάλλουν προκαθορισμένες εισφορές είτε σε ειδικούς επενδυτικούς οργανισμούς είτε σε ατομικούς λογαριασμούς τους οποίους διαχειρίζονται ειδικοί φορείς (Ιδιωτικοί ή Δημόσιοι). Τα κεφάλαια αυτά επενδύονται και, μαζί με τις ετήσιες καταβολές του ασφαλισμένου και τις αποδόσεις τους, συσσωρεύονται και δημιουργούν το συνολικό κεφάλαιο. Το κεφάλαιο αυτό, στη φάση της συνταξιοδότησης, αποτελεί τη βάση υπολογισμού της σύνταξής τους.

Κεφαλαιοποιητικό Συνταξιοδοτικό Μοντέλο Συνεπώς, οι εισφορές αποτελούν αποταμίευση του ασφαλισμένου που δεν χρησιμοποιείται για να χρηματοδοτήσει τις συντάξεις άλλων. Οι ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλει ο εργαζόμενος αφορούν τον ίδιο προσωπικά. Έτσι, αυξημένες εισφορές (αποταμιεύσεις) συνδέονται, κατά κανόνα, με αυξημένη σύνταξη. Δεν έχουν όμως εγγυημένη απόδοση για τις εισφορές που καταβάλουν. Η απόδοση της επένδυσης του κεφαλαίου εξαρτάται από τις γενικότερες οικονομικές εξελίξεις (εσωτερικές και διεθνείς) που καθορίζουν τις αποδόσεις αυτές, καθώς και από τη διαχείριση που θα κάνει ο φορέας στον οποίο εμπιστεύονται τις αποταμιεύσεις τους. Η επιλογή επενδυτικού χαρτοφυλακίου (εγχώριο ή μη) καθώς και η επιλογή του ύψους της απόδοσης και του ανάλογου κινδύνου επηρεάζει κατά ένα μεγάλο ποσοστό το ύψος της σύνταξης που θα πάρουν οι ασφαλισμένοι. Ένα αξιοσημείωτο εγγενές χαρακτηριστικό του κεφαλαιοποιητικού συνταξιοδοτικού συστήματος είναι η περιορισμένη επίδραση που έχουν στη βιωσιμότητά του κάποιες σημαντικές κοινωνικές μεταβολές, όπως το δημογραφικό ή το επίπεδο μετανάστευσης ή ακόμα και τα δημοσιονομικά δεδομένα του Κράτους, σε σχέση με την ισχυρή επίδραση που αντίστοιχες κοινωνικές ή δημοσιονομικές μεταβολές επιφέρουν στο διανεμητικό σύστημα.

Μεθοδολογική Προσέγγιση Τα δύο μοντέλα, έχοντας διαφορετικές ιδεολογικές προσλαμβάνουσες και διαφορετικά σημεία θεώρησης λειτουργούν ως ακραίοι πόλοι μιας θεματικής που σχετίζεται με την επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος που έχει ως απώτερο στόχο τη «βιώσιμη διασφάλιση μιας αξιοπρεπούς σύνταξης για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό πολιτών χωρίς ακραία επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού». Κανένα από τα δύο μοντέλα που θα επεξεργαστούμε δεν εμφανίζεται να έχει μόνο πλεονεκτήματα Μάλιστα, ακόμα και τα εμφανιζόμενα ως σημεία υπεροχής του ενός μοντέλου σε σύγκριση με το άλλο θα πρέπει να αναλυθούν με βάση τη θέση θεώρησης. Υπερέχει, δηλαδή, ένα μοντέλο έναντι του άλλου αν το εξετάσουμε από το σημείο θεώρησης του λήπτη στης σύνταξης, του εν ενεργεία ασφαλισμένου που καταβάλει ασφαλιστικές εισφορές ή σε σχέση με άλλα συλλογικά σημεία θεώρησης που ένα από αυτά μπορεί να είναι η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού και ένα άλλο η ευρύτερη κοινωνική αλληλεγγύη; Στα διάφορα σημεία θεώρησης θα πρέπει να ενσωματώσουμε και τον χρόνο στον οποίο ανατρέχουν αυτά τα σημεία. Ποιο από αυτά τα δύο μοντέλα είναι ικανό να παράγει βιώσιμες και αποδεκτές λύσεις για καθένα από τα σημεία θεώρησης του προβλήματος;

Διανεμητικό Κεφαλαιοποιητικό Επιλογή ασφαλιστικού (επενδυτικού) Φορέα Δημόσιος χαρακτήρας και ευρεία κάλυψη πληθυσμού Αυτόματη προσαρμογή συντάξεων σε νέα δεδομένα (απόδοση επενδύσεων) Περιέχει στοιχεία αναδιανομής πλούτου (εισφερόντων / συνταξιούχων, υψηλά αμειβόμενων / Ασθενείς Κοινωνικές Ομάδες) Ενδεχομένως, αυξημένη απόδοση Ενισχύει την ανάπτυξη της εγχώριας οικονομίας (αποταμίευση-επενδύσεις-ΑΕΠ) Δομημένο στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης και της αλληλεγγύης των γενεών Περιορισμός της εισφοροδιαφυγής Παρέχει κίνητρα για παραμονή στην εργασία και μετά τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος Εγγυημένο συνταξιοδοτικό δικαίωμα Δεν προσφέρει εναλλακτικές επιλογές Περιορισμένη επίδραση στην αναδιανομή Δημιουργεί δεσμεύσεις για το Συνταξιοδοτικό Σύστημα (Ελλείμματα) Δημιουργεί την ανάγκη για δίκτυο κοινωνικής προστασίας Δύσκολη προσαρμογή σε νέα δεδομένα (Δημογραφικό, ανεργία, ΑΕΠ, Π/Υ) Επιρρεπές στις αγορές κεφαλαίου και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Ευνοεί την εισφοροδιαφυγή και την παραοικονομία Υψηλό διοικητικό κόστος

Διανεμητικό Κεφαλαιοποιητικό Επιλογή ασφαλιστικού (επενδυτικού) Φορέα Ευρεία κάλυψη πληθυσμού Περιέχει στοιχεία αναδιανομής πλούτου (εισφερόντων / συνταξιούχων, υψηλά αμειβόμενων / Ασθενής Κοινωνικές Ομάδες) Αυτόματη προσαρμογή συντάξεων σε νέα δεδομένα (απόδοση επενδύσεων) Ενδεχομένως, αυξημένη απόδοση Δομημένο στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης και της αλληλεγγύης των γενεών Ενισχύει την ανάπτυξη της εγχώριας οικονομίας (αποταμίευση-επενδύσεις-ΑΕΠ) Περιορισμός της εισφοροδιαφυγής Εγγυημένο συνταξιοδοτικό δικαίωμα Παρέχει κίνητρα για παραμονή στην εργασία και μετά τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος Δεν προσφέρει εναλλακτικές επιλογές Περιορισμένη επίδραση στην αναδιανομή Δημιουργεί δεσμεύσεις για το Συνταξιοδοτικό Σύστημα (Ελλείμματα) Δημιουργεί την ανάγκη για δίκτυο κοινωνικής προστασίας Δύσκολη προσαρμογή σε νέα δεδομένα (Δημογραφικό, ΑΕΠ, Κ.Π/Υ) Επιρρεπές στις αγορές κεφαλαίου και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Ευνοεί την εισφοροδιαφυγή και την παραοικονομία Υψηλό διοικητικό κόστος

Δράσεις: Τα υψηλά ελλείμματα που δημιουργεί στον κρατικό προϋπολογισμό η μη βιώσιμη αυτοχρηματοδότηση του διανεμητικού συστήματος (δηλ. η αδυναμία κάλυψης των συντάξεων από τις τρέχουσες εισφορές εργαζομένων – εργοδοτών), κυρίως λόγω των «αρνητικών» δημογραφικών εξελίξεων (αύξηση του προσδόκιμου ζωής και μείωση του αριθμού των γεννήσεων) και των ειδικών προνομίων που εξασφάλισαν κάποιες επαγγελματικές Ομάδες, αλλά και ο υψηλός κίνδυνος που συνεπάγεται η αποκλειστική εφαρμογή του κεφαλαιοποιητικού μοντέλου, οδήγησαν στην καθιέρωση των τριών πυλώνων του ασφαλιστικού, δηλαδή την θεσμοθέτηση ενός ασφαλιστικού υβριδικού μοντέλου που προτείνεται να περιλαμβάνει τρεις διακριτούς αλλά διασυνδεδεμένους πυλώνες: 1ος Πυλώνας: Ένα δημόσιο διανεμητικό σύστημα, με υποχρεωτικές εισφορές και με οφέλη που έχουν προκαθοριστεί (δηλ. συγκεκριμένη Βασική Σύνταξη για όλους). 2ος Πυλώνας: Ένα σύστημα με υποχρεωτικές προκαθορισμένες εισφορές, αλλά όχι προκαθορισμένα οφέλη, και με ιδιωτική διαχείριση, και 3ος Πυλώνας: Ένα προαιρετικό ιδιωτικό σύστημα, συμφωνημένο μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, με όρους τους οποίους οι ίδιοι θα θεσπίσουν (επαγγελματικά ταμεία).   Το βασικό χαρακτηριστικό αυτού του υβριδικού μοντέλου είναι η συμπλήρωση του ευρέως διαδεδομένου διανεμητικού συστήματος με το κεφαλαιοποιητικό και, εν τέλει, η δημιουργία ενός μικτού ασφαλιστικού συστήματος.

Το αρχέτυπο της Πολιτικής Αντιμετώπισης της Βιωσιμότητας του Συνταξιοδοτικού Συστήματος

Βιβλιογραφία – Αναφορές : Γιαννίτσης Τάσος, Το Ασφαλιστικό (ως ορφανό πολιτικής) και μια Διέξοδος, εκδ. Πόλις, 2007 Πελαγίδης Θ. , Κατανοώντας την Παγκοσμιοποίηση, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2000 Κωτσονοπουλος Λουδοβίκος, «Αναδιανεμητικά και Κεφαλαιοποιητικά Ασφαλιστικά Συστήματα: Βασικά χαρακτηριστικά και πολιτικές διαστάσεις», άρθρο στην ιστοσελίδα mahitotekmirio.wordpress.com Αρχοντίδης Γαρύφαλος, Συγκριτική παρουσίαση του Ελληνικού και Αγγλικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, Μελέτη: Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, 2006 Εθνική Αναλογιστική Αρχή, «Εθνικό Δελτίο Δαπανών για Συντάξεις», Νοέμβριος 2008 Εθνική Αναλογιστική Αρχή «Εθνικό Δελτίο για το Συνταξιοδοτικό Σύστημα: Άσκηση Προβολών Γήρανσης 2012», Δεκέμβριος 2012