Χρ. Γαγάνης & Κ. Ζοπουνίδης ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Πολυκριτήρια Μεθοδολογία Αξιολόγησης της Βιομηχανίας σε Περιφερειακό Επίπεδο με Βάση Χρηματοοικονομικές Επιδόσεις Χρ. Γαγάνης & Κ. Ζοπουνίδης 3ο Συνέδριο Βιομηχανίας Αθήνα 3 - 5 / 7 / 2006

Δείγμα – Μεθοδολογία - Κριτήρια Εκτίμησης Περιεχόμενα Εισαγωγή Δείγμα – Μεθοδολογία - Κριτήρια Εκτίμησης Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα ανά Περιφέρεια Συμπεράσματα Μελλοντικές Κατευθύνσεις Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Εισαγωγή Η βιομηχανία, ο τουρισμός και η εμπορική ναυτιλία αποτελούν βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους μπορεί να στηριχθεί η αναπτυξιακή πορεία της Ελλάδος. Η Βιομηχανία είναι ένας από τους πλέον βασικούς παραγωγικούς τομείς ιδιαίτερα για μια οικονομία, όπως είναι η Ελληνική, η οποία δεν διαθέτει ούτε άφθονες πρώτες ύλες, ούτε έχει γεωργικό τομέα αναπτυγμένο. Ο δευτερογενής τομέας (Μεταποιητική Βιομηχανία, Ενέργεια, Νερό, Κατασκευές, Ορυχεία - Λατομία), συμβάλλει κατά 22% στη δημιουργία του ΑΕΠ. Ο τομέας της μεταποίησης κατέχει τη μερίδα του λέοντος συμβάλλοντας κατά 12% στο ΑΕΠ και ακολουθούν οι κατασκευές με 8%, η Ενέργεια και το Νερό με 2% και τέλος τα Ορυχεία - Λατομία με 0,6%. Επίσης, η παραγωγή του δευτερογενή τομέα εστιάζεται κυρίως στην παραγωγή καταναλωτικών και ενδιάμεσων αγαθών ενώ τα κεφαλαιουχικά αγαθά τα οποία θα επιτρέψουν τη δημιουργία άλλων αγαθών για να πολλαπλασιαστεί με αυτό τον τρόπο το εθνικό προϊόν και ο γενικότερος εθνικός πλούτος καταλαμβάνουν μικρό μερίδιο.

Εισαγωγή Για να εξεταστεί η εξέλιξη της μεταποίησης το σημαντικότερο κριτήριο είναι ο ρυθμός της διαχρονικής μεταβολής της παραγωγής της. Με βάση το κριτήριο αυτό είναι δυνατό να διακριθούν τέσσερις φάσεις της εξέλιξης της μεταποιητικής παραγωγής: Α) 1954 - 1973, έχει χαρακτηριστεί ως η περίοδος ανάπτυξης της Ελληνικής μεταποίησης, ο μέσος ρυθμός αύξησης της μεταποιητικής παραγωγής ήταν 9,8% το χρόνο. Την περίοδο 1954-1969 οι ρυθμοί αύξησης της Ελληνικής μεταποίησης ήταν πολύ υψηλότεροι από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες όπως για παράδειγμα το Βέλγιο, η Γαλλία, η Δ. Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Ιταλία. Ενώ, για όλη την περίοδο 1954-1973 ο ρυθμός αύξησης της Ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής ήταν υψηλότερος όλων των άλλων χωρών με εξαίρεση την Ισπανία (και πιθανώς της Ιαπωνίας). Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της ανόδου ήταν η επέκταση της ζήτησης της εγχώριας αγοράς, η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και το άνοιγμα στην «βαριά βιομηχανία» στις αρχές της δεκαετίας του 1960 με ξένα κυρίως κεφάλαια που έδωσαν ώθηση και στον εξαγωγικό προσανατολισμό της μεταποίησης αποτελώντας και την ατμομηχανή της περαιτέρω ανάπτυξης της.

Εισαγωγή Β) 1973 - 1980, είναι η περίοδος επιβράδυνσης της Ελληνικής μεταποίησης. Στην φάση αυτή ο ρυθμός ανόδου της μεταποίησης υφίσταται τις συνέπειες των δύο πετρελαϊκών κρίσεων (4πλασιασμός της τιμής του πετρελαίου) και είναι αισθητά χαμηλότερος της προηγούμενης περιόδου με μέσο ρυθμό 3,7% το χρόνο. Γ) 1980-1994, είναι η περίοδος της πλήρους στασιμότητας της Ελληνικής μεταποίησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία των Εθνικών Λογαριασμών ο ρυθμός μεταβολής της μεταποιητικής παραγωγής το διάστημα αυτό ήταν οριακά αρνητικός -0,26% το χρόνο. Την περίοδο αυτή οι ρυθμοί αύξησης της μεταποιητικής παραγωγής ήταν χαμηλότεροι από τους ρυθμούς (σχεδόν) όλων των αναπτυγμένων χωρών. Δ) 1995 – σήμερα, μετά την μακρά κρίση που πέρασε η ελληνική μεταποίηση, βρίσκεται την περίοδο αυτή σε μια ανοδική φάση. Σωρευτικά από το 1995 μέχρι το 2003 η παραγωγή της μεταποίησης έχει αυξηθεί κατά 17,61%. Βέβαια, η παραγωγή της μεταποίησης αυξάνεται μεν, αλλά με ρυθμό βραδύτερο από την άνοδο του ΑΕΠ (εξαιτίας του γεγονός ότι οι άλλοι κλάδοι κινούνται ταχύτερα) με αποτέλεσμα η συμμετοχή στη διαμόρφωση του ΑΕΠ να υποχωρεί.

Εισαγωγή Μέσω προγραμμάτων η Ε.Ε. υποστηρίζει όσες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα ανάπτυξης μέσω ευνοϊκών επιδοτήσεων και χρηματοδοτήσεων. Το τρίπτυχο της Ε.Ε. επικεντρώνεται: προώθηση και διευκόλυνση της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, παρακίνηση της μεγέθυνσης και της καινοτόμου ικανότητας όλων των επιχειρήσεων χάρη της δημιουργίας ενός δυναμικού επιχειρησιακού περιβάλλοντος και εξασφάλιση πραγματικής πρόσβασης στις αγορές της Ευρώπης και πέραν των συνόρων της, για τα αγαθά και τις υπηρεσίες τους.

Εισαγωγή Στους κόλπους της Ε.Ε. έχουν αναπτυχθεί αρκετοί μηχανισμοί στήριξης των επιχειρήσεων, των δικτύων και των υπηρεσιών με την προώθηση ενός καινοτόμου επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς και πρακτικών συντονισμού όπως: συγκριτική αξιολόγηση, παρακολούθηση και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, προώθηση νέων επιχειρηματικών προτύπων στην ηλεκτρονική οικονομία κ.α. Οι επιχειρήσεις στην Ε.Ε. χρηματοδοτούνται από διάφορες κοινοτικές πηγές: το πολυετές πρόγραμμα για τις επιχειρήσεις και την επιχειρηματικότητα για την περίοδο 2001-2005. τα διαρθρωτικά ταμεία και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ), η οποία στηρίζει έργα και χορηγεί δάνεια μέσω χρηματοδοτικών μεσαζόντων που εργάζονται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (προγράμματα κατάρτισης, προώθησης της πρόσβασης σε νέες αγορές, βελτίωσης της ποιότητας, προστασίας του περιβάλλοντος, προώθησης της συνεργασίας, κ.λπ.).

Εισαγωγή Εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές των βιομηχανικών επιχειρήσεων μεταξύ των περιφερειών. Ανησυχίες σχετικά με το επίπεδο των ανισοτήτων των βιομηχανικών επιχειρήσεων μεταξύ των περιφερειών. Οι μελέτες στην πλειονότητα τους, βασίζονται στην παρουσίαση και εξέταση μεμονωμένων κριτηρίων. Η προσέγγιση αυτή δεν επιτρέπει στην κατάταξη των περιφερειών βάση ενός συνολικού δείκτη αξιολόγησης. Εξαίρεση αποτελεί η μελέτη των Ζοπουνίδη, Γαγάνη και Πασιούρα (2004) οι οποίοι αξιολόγησαν τις Ελληνικές περιφέρειες με για την περίοδο 1995 – 2001 λαμβάνοντας συγχρόνως υπόψη 7 μακροοικονομικά κριτήρια μέσω της εφαρμογής της πολυκριτήριας μεθόδου PROMETHEE.

Δείγμα & Μεθοδολογία Μελέτη Δείγμα: Το δείγμα περιλαμβάνει 17.623 ισολογισμούς βιομηχανικών επιχειρήσεων από τις δεκατρείς περιφέρεις της Ελλάδος για την περίοδο 2002 – 2004. Βάση δεδομένων ICAP Ανάλυση μέσω πολυκριτήριας μεθόδου PROMETHEE για τα έτη 2002, 2003, 2004 αλλά και για όλη την περίοδο 2002 - 2004 λαμβάνοντας υπόψη το μέσο όρο από τα 3 έτη της περιόδου.

Πολυκριτήρια Μεθοδολογία PROMETHEE II Κατάταξη περιφερειών μέσω διμερών συγκρίσεων, βάσει των καθαρών ροών: Καθαρή ροή = Υπεροχή της περιφέρειας α έναντι των υπόλοιπων περιφερειών – Υπεροχή των υπόλοιπων περιφερειών έναντι της περιφέρειας α Δείκτης προτίμησης της περιφέρειας α έναντι της περιφέρειας β, Π (α, β): N κριτήρια αξιολόγησης, βάρη των κριτηρίων w1, w2, …, wN0, w1+w2+ …+wN=1 Pn(α, β)=βαθμός προτίμησης της περιφέρειας α έναντι της περιφέρειας β στο κριτήριο n Εφαρμογή της μεθόδου 50 διαφορετικά τυχαία σενάρια βαρών (ομοιόμορφη κατανομή) 10 σενάρια για την παράμετρο σn συναρτήσει της τυπικής απόκλισης τn των διαφορών xαn – xβn από 0.25τn έως 2.5τn (χαλαρή έως αυστηρή αξιολόγηση)

Κριτήρια Εκτίμησης 1 Περιθώριο μεικτού κέρδους 2 Περιθώριο καθαρού κέρδους 3 Άμεση ρευστότητα 4 Γενική ρευστότητα 5 Μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών (ημέρες) 6 Ταχύτητα ρευστοποίησης αποθεμάτων (ημέρες) 7 Μέσος όρος προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων (ημέρες) 8 Εμπορικός κύκλος (ημέρες) [(Ταχ.ρευστ.αποθεμάτων + Μ.Ο.Προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων) - Μ.Ο.Προθεσμίας εξόφλησης υποχρεώσεων] 9 Κυκλοφοριακή ταχύτητα απασχολουμένων κεφαλαίων 10 Αναλογία χρηματοοικονομικών δαπανών 11 Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων 12 Σχέση ξένων προς ίδια κεφάλαια

Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Πτώση της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων (8,73% το 2004 με 10,07% το 2003 και 9,06% το 2002) και του περιθωρίου καθαρού κέρδους (4,69% το 2004 με 5,60% το 2003 και 5,30% το 2002) καταγράφηκε στο τέλος 2004, όπως και αύξηση των κεφαλαίων τα οποία απαιτούνται για τη χρηματοδότηση κάθε ευρώ πωλήσεων που πραγματοποιεί. Επιπλέον, καταγράφηκε μείωση του ποσοστού κάλυψης των χρηματο-οικονομικών δαπανών – από 383,28% σε 344,38% – μετά από πτώση κατά 6,98% των καθαρών προ φόρων κερδών και παράλληλη αύξηση κατά 7,82% των χρηματο-οικονομικών δαπανών της σε σύγκριση με το 2003. Βραχυπρόθεσμες τραπεζικές υποχρεώσεις αυξήθηκαν κατά 0,99% από το 2003, με το σύνολο του βραχυπροθέσμου δανεισμού της βιομηχανίας ως προς το σύνολο των τραπεζικών της υποχρεώσεων να κατέρχεται από 62,41% το 2003, σε 57,43% στο τέλος 2004.

Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Η αύξηση των μεσο-μακροπροθέσμων τραπεζικών υποχρεώσεων το 2004 (μόλις +8,27% το 2003) ήταν υπερ-τριπλάσια της αύξησης 7,28% που κατέγραψαν την ίδια περίοδο τα ίδια κεφάλαια της, γεγονός που σημαίνει ότι, το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης – η οποία μεταξύ άλλων απαίτησε αύξηση καθαρού κεφαλαίου κίνησης κατά 14,95% – χρηματοδοτήθηκε κυρίως από μεσο-μακροπρόθεσμα τραπεζικά και ομολογιακά δάνεια και πολύ λιγότερο από εισφορές μετοχικού κεφαλαίου. Η αύξηση του ενεργητικού της κατά 9,45% ή κατά 5,12 δισ.ευρώ – για να ανέλθει στο τέλος του 2004 σε 59,33 δισ.ευρώ – χρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 65,36% (3,35 δισ.ευρώ) από την αύξηση του συνόλου των υποχρεώσεών της, με το υπόλοιπο 34,64% να προέρχεται από αύξηση ιδίων κεφαλαίων.

Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Συνολικά Αποτελέσματα των Επιχειρήσεων του Βιομηχανικού Τομέα Η διάρκεια του εμπορικού κύκλου το 2004 κατέγραψε οριακή υποχώρηση στις 139,09 ημέρες, αφού ο μέσος όρος των συνολικών ημερών οι οποίες απαιτούνται από την αγορά αποθεμάτων (στάδιο παραγωγής) μέχρι την είσπραξη των απαιτήσεων (στάδιο διάθεσης) αυξήθηκε κατά 1,08 ημέρες – για να ανέλθει σε 229,62 ημέρες – ενώ ο μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών αυξήθηκε κατά 1,32 ημέρες, για να ανέλθει σε 90,53 ημέρες στο τέλος του 2003. Καθίσταται σαφές ότι, η βελτίωση της κερδοφορίας εξαρτάται και από τη μείωση των ημερών του μεγάλου εμπορικού της κύκλου, ο οποίος θα οδηγούσε σε πτώση τις χρηματο-οικονομικές της δαπάνες και θα απελευθέρωνε αναπτυξιακά κεφάλαια. Είναι χαρακτηριστικό ότι, η μέση βιομηχανική επιχείρηση εξοφλεί τους προμηθευτές της μία εβδομάδα πριν την πραγματοποίηση μιας τυπικής πώλησης ολοκληρωμένου προϊόντος της. Κατά το παρελθόν έτος, η μέση βιομηχανική επιχείρηση κατέβαλλε φόρους οι οποίοι αναλογούσαν στο 38,34% των καθαρών κερδών της, έναντι ποσοστού 33,53% για το 2003 και 39,66% για το 2004.

Αποτελέσματα Περιφέρειες Πελοποννήσου Αττικής Όλες οι Περιφέρειες   2002 2003 2004 2002-2004 Περιφέρειες Κατάταξη Σκόρ PROMETHEE Πελοποννήσου 1 3,06 2,96 2,84 2,98 Αττικής 2 2,50 2,40 2,38 2,48 Όλες οι Περιφέρειες 3 1,54 1,48 1,59 Κεντρικής Μακεδονίας 4 0,86 0,84 1,01 5 0,76 Βορείου Αιγαίου 6 0,71 0,73 0,92 0,60 Δυτικής Ελλάδος 0,15 0,21 0,54 0,56 Κρήτης 7 0,06 -0,01 -0,21 -0,19 Θεσσαλίας 11 -0,44 -0,30 8 -0,40 10 -0,36 Στερεάς Ελλάδος 14 -0,65 -0,62 9 -0,47 Ιονίων Νήσων -0,97 -1,04 -0,72 -1,06 Δυτικής Μακεδονίας -1,15 -1,16 -0,89 -1,18 Ηπείρου 13 -1,76 12 -1,03 -1,74 Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης -1,80 -1,79 -2,37 Νοτίου Αιγαίου -2,07 -1,94 -3,19 -2,22

Αποτελέσματα Τις πρώτες θέσεις της κατάταξης καταλαμβάνουν οι επιχειρήσεις της περιφέρειας Πελοποννήσου και Αττικής όπου σημείωσαν το 2004 το μεγαλύτερο ποσοστό στο κριτήριο του περιθωρίου καθαρού κέρδους 6,85% και 5,73% αντίστοιχα και στο κριτήριο απόδοση ιδίων κεφαλαίων με ποσοστά 12,91% και 11,12% αντίστοιχα. Η περιφέρεια της Πελοποννήσου παρουσίασε το 2004 το μικρότερο εμπορικό κύκλο του βιομηχανικού τομέα με 106,11 ημέρες, με την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη σχετική περίοδο με 210,35 ημέρες. Στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης εναλλάσσονται οι επιχειρήσεις των περιφερειών Νοτίου Αιγαίου, Ηπείρου, Στερεάς Ελλάδας και Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.

Αποτελέσματα Το 2004 η περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είχε τα περισσότερα ξένα ως προς ίδια κεφάλαια (223,62%) ενώ τα λιγότερα καταγράφθηκαν στη περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος (111,53%). Επίσης, το Νότιο Αιγαίο παρουσίασε το 2004 τη μεγαλύτερη μείωση κεφαλαίου κίνησης (-64,33%). Ενώ, η περιφέρεια Ηπείρου το 2004 παρουσίασε τη μεγαλύτερη κυκλοφοριακή ταχύτητα απασχολουμένων κεφαλαίων (1,85 φορές) και η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος τη μικρότερη (<1). Η περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδος παρουσίασε σημαντική βελτίωση της θέσης της το 2004 (9η θέση από την 14η θέση που καταλάμβανε τα δύο προηγούμενα έτη), σημειώνοντας σημαντική βελτίωση στα κριτήρια ρευστότητας και αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων.

Συμπεράσματα Η παραπάνω έρευνα αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην εξέταση της σχέσης των χρηματοοικονομικών επιδόσεων του βιομηχανικού κλάδου της Ελληνικής περιφέρειας και πώς αυτές κατατάσσονται ανά γεωγραφική περιοχή με στόχο να γίνει μια πρώτη διερεύνηση της ανταγωνιστικότητας ομοειδών επιχειρήσεων. Επίσης, η έρευνα αυτή μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση των κοινωνικών διαρθρωτικών παρεμβάσεων και στον ακριβέστερο προγραμματισμό, εφαρμογή, παρακολούθηση, αξιολόγηση και έλεγχο των αποτελεσμάτων όπως για παράδειγμα του Πράσινου Βιβλίου (1995), της Λευκής Βίβλου της Επιτροπής (1993), της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας τον Μάρτιο του 2000.

Μελλοντικές Κατευθύνσεις Πραγματοποίηση ανάλυσης με επιπλέον κριτήρια (μεταβλητές) όπως: ο αριθμός των εργαζομένων, επίπεδο εκπαίδευσης, έργα υποδομής, άντληση χρηματοδοτήσεων από Ευρωπαϊκά προγράμματα. Σύγκριση με περιφέρειες της Ε.Ε. Σύγκριση με άλλους κλάδους και μακροοικονομικά μεγέθη.

Χρ. Γαγάνης & Κ. Ζοπουνίδης ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Πολυκριτήρια Μεθοδολογία Αξιολόγησης της Βιομηχανίας σε Περιφερειακό Επίπεδο με Βάση Χρηματοοικονομικές Επιδόσεις Χρ. Γαγάνης & Κ. Ζοπουνίδης 3ο Συνέδριο Βιομηχανίας Αθήνα 3 - 5 / 7 / 2006