Μπορρελίωση Νόσος Lyme Καραμπαξόγλου-Χατζοπούλου Δήμητρα Αναπληρώτρια Διευθύντρια Μικροβιολογικού Εργαστηρίου Νοσοκομείου Ειδικών Παθήσεων Θεσσαλονίκης

Μπορρελίωση-Νόσος Lyme Αναγνωρίστηκε ως νόσος το 1975 Πολυσυστηματική νόσος Mεταδίδεται με αρθρόποδα (κρότωνες) του γένους Ixodes Εμφανίζεται κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι

Μπορρελίωση-Νόσος Lyme Στην Αμερική αποτελεί την πιο συχνή νόσο που μεταδίδεται με αρθρόποδα Ενδημεί κυρίως στις βορειοανατολικές περιοχές των ΗΠΑ Στην Ευρώπη η νόσος ενδημεί κυρίως στη Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Γαλλία και Σουηδία Περιπτώσεις νόσου έχουν περιγραφεί και σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Βαλκανικής χερσονήσου, Κίνα, Ιαπωνία και Αυστραλία

Μελέτη της νόσου στην Ελλάδα Στην Ελλάδα η νόσος είναι μάλλον σπάνια, η πραγματική επίπτωση της δεν είναι γνωστή Δεν απομονώθηκε κανένα είδος μπορρέλιας από κρότωνες Ixodes ricinus Αντισώματα IgG σε υγιή άτομα Σε νεαρούς άνδρες με ELISA 3,27% και με WB 0,27% Σε αιμοδότες 4,7% θετικά με ELISA, κανένα δεν επιβεβαιώθηκε με WB Σε τυχαίο υγιή πληθυσμό με ELISA και IFA 14,78% Σε αθίγγανους με ELISA 1,1%

Μελέτη της νόσου στην Ελλάδα Όχι ισχυρή εργαστηριακή τεκμηρίωση 1994: Περίπτωση ραγοειδίτιδας 1991 και 2002: Δύο περιπτώσεις ασθενών με νευρολογικές διαταραχές 2004: Περίπτωση δευτεροπαθούς σπειραματονεφρίτιδας 2006: Περίπτωση καρδίτιδας Ανιχνεύθηκε B.valaisiana στο ΕΝΥ με PCR 2004: Περίπτωση σπαστικής παραπάρεσης Αντισώματα σε ασθενείς Με αρθρίτιδα, με IFA 7,3% με WB 0% Με αρθρίτιδα ή με συμπτώματα από το ΚΝΣ Mία περίπτωση ενδεικτική νόσου Μεγάλος αριθμός ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων

Μπορρελίωση-Νόσος Lyme Το αίτιο της νόσου αναγνωρίστηκε το 1982, όταν απομονώθηκε από τους Burgdorfer και Barbour από κρότωνες Το 1983 απομονώθηκε από ασθενείς Αναγνωρίστηκε ως νέο είδος του γένους Borrelia, ονομάστηκε B.burgdorferi

Borrelia burgdorferi Ελικοειδές βακτήριο με 3-10 αβαθείς σπείρες, μήκος 10-30 μm και πάχος 0,2-0,5 μm Αποτελείται από πρωτοπλασματικό κύλινδρο, κυτταρική μεμβράνη, 7-11 περιπλασμικές βλεφαρίδες, εξωτερική μεμβράνη Φέρει γραμμικό χρωμόσωμα, 21 πλασμίδια, 100 διαφορετικές πρωτεΐνες Φαίνεται με μικροσκόπιο αντίθεσης φάσεως και σκοτεινού πεδίου ή με χρώση Giemsa

Είδη της B.burgdorferi Δεκατέσσερα είδη B.burgdorferi sensu lato (5 στην Αμερική, 6 στην Ευρώπη και 7 στην Ασία) Κύρια παθογόνα είδη για τον άνθρωπο B.burgdorferi sensu stricto B.afzelii B.garinii Άλλα παθογόνα B.spielmanii, B.valaisiana, B.bissettii, B.lusitaniae Διαχωρίζονται σε 8 οροτύπους (OspA) και 16 οροτύπους (OspC) Σημαντικές διαφορές μεταξύ των στελεχών που απομονώνονται σε Αμερική και σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης 6 5 4 B. garinii 7 3 B. burgdorferi s.s. 1 B. spielmani B. afzelii 2

Μετάδοση Μεταδίδεται στον άνθρωπο με τους κρότωνες του γένους Ixodes Αμερική Ixodes scapularis (I.dammini) Ευρώπη Ixodes ricinus Η μετάδοση γίνεται κατά τη διάρκεια του δήγματος με το σίελο και τα περιττώματα των κροτώνων Μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο δεν παρατηρείται Μεταδίδεται κατά την ενδομήτριο ζωή

Μπορρέλια Κρότωνες Κύρια δεξαμενή του μικροβίου Μπορρέλια Κρότωνες Κύρια δεξαμενή του μικροβίου τα μικρά τρωκτικά, πουλιά, ελάφια, από τα οποία μολύνονται οι κρότωνες Αναλογία μόλυνσης των κροτώνων στην Ευρώπη 3-58%, παραμένουν σε όλα τα στάδια εξέλιξης τους Δεν γίνεται κάθετη μετάδοση στους κρότωνες Η Β.burgdorferi προσβάλλει και κατοικίδια ζώα τα οποία νοσούν

Παθογένεια Μετά την είσοδό της στο δέρμα η μπορρέλια εξαπλώνεται φυγόκεντρα και ακολουθεί διασπορά στο αίμα και τα διάφορα όργανα Στα όργανα κατορθώνει και επιβιώνει για μεγάλο χρονικό διάστημα διαφεύγοντας τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού Οι φλεγμονώδεις διεργασίες στα διάφορα όργανα οφείλονται στην παραμονή της μπορρέλιας, αλλά και στην αντισωματική απάντηση και την παραμονή ανοσοσυμπλεγμάτων

Κλινική εικόνα Πολυσυστηματική νόσος με εκδηλώσεις από δέρμα, καρδιά, νευρικό και μυοσκελετικό σύστημα Η νόσος διακρίνεται σε τρία στάδια: Στάδιο 1 ή πρώιμη εντοπισμένη νόσος Στάδιο 2 ή πρώιμη συστηματική νόσος Στάδιο 3 ή όψιμη νόσος Δεν εμφανίζονται απαραίτητα και τα τρία στάδια Ασυμπτωματική νόσος σε αναλογία 5-10%

Στάδιο 1 ή πρώιμη εντοπισμένη νόσος Κύριο σύμπτωμα το μεταναστευτικό ερύθημα στο σημείο του δήγματος (3-30 ημέρες μετά το δήγμα σε 60-80% των περιπτώσεων) Μονήρες διαμέτρου >5cm επίπεδο, επεκτείνεται περιφερικά, με δακτυλιοειδή μορφή και διαύγαση στο κέντρο Συνοδεύεται από πυρετό, πονοκέφαλο, μυαλγίες, αρθραλγίες, λεμφαδενίτιδα Υποχωρεί χωρίς θεραπεία μετά από 3-4 εβδομάδες

Στάδιο 2 ή πρώιμη συστηματική νόσος Εμφανίζεται εβδομάδες έως μήνες μετά τη μόλυνση Κλινικές εκδηλώσεις Δερματικές βλάβες, λεμφοκύττωμα Νευρολογικές: (10-15%), μηνιγγίτιδα, παράλυση του προσωπικού νεύρου, εγκεφαλίτιδα Καρδιά: καρδίτιδα, μυοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα Μυοσκελετικό σύστημα: αρθραλγίες, μυαλγίες με μεταναστευτικό χαρακτήρα Συμπτώματα από οφθαλμούς, ήπαρ, σπλήνα κ.λ.π. Τα συμπτώματα χωρίς θεραπεία διαρκούν ένα χρόνο

Στάδιο 3 ή όψιμη νόσος Εμφανίζεται μήνες ή χρόνια από τη μόλυνση Κύριες κλινικές εκδηλώσεις Χρόνια ατροφική ακροδερματίτιδα Χρόνια προοδευτική εγκεφαλίτιδα ή μηνιγγοεγκεφαλίτιδα Μονοαρθρίτιδα ή πολυαρθρίτιδα, κυρίως στους ενήλικους σε αναλογία 10%, χρόνια αρθρίτιδα στο γόνατο συχνότερα σε άτομα με HLA-DR4

Κλινική μορφή και είδος Τα διάφορα είδη της Β.burgdorferi sensu lato έχουν διαφορετική παθογόνο δράση Αρθρίτιδα προκαλεί κυρίως η B.burgdorferi sensu stricto (75%) και σε πολύ μικρότερη αναλογία τα άλλα δύο είδη Νευρομπορρελίωση προκαλεί η B.garinii (100%) Ατροφική ακροδερματίτιδα προκαλεί η B.afzelii (100%) Διαφορετικές κλινικές εκδηλώσεις σε Αμερική και Ευρώπη

Διάγνωση Η διάγνωση της νόσου παρουσιάζει πολλές δυσκολίες Στην πρώιμη νόσο στηρίζεται κυρίως στα κλινικά ευρήματα Στα μετέπειτα στάδια απαιτείται εργαστηριακή επιβεβαίωση των κλινικών ευρημάτων

Εργαστηριακή διάγνωση Άμεση αναζήτηση του μικροβίου Μικροσκόπηση Ανίχνευση ειδικών πρωτεϊνών Αναζήτηση του DNA με μοριακές τεχνικές Απομόνωση του μικροοργανισμού Ανοσολογικές μέθοδοι Ανοσοφθορισμός Ανοσοενζυμικές μέθοδοι Ανοσοαποτύπωση

Άμεση αναζήτηση του μικροβίου Κλινικά δείγματα: Τεμάχιο βιοψίας ή έκπλυμα δέρματος ΕΝΥ Αρθρικό υγρό Ολικό αίμα ή πλάσμα Ούρα Δείγματα βιοψίας από διάφορα όργανα

Ανίχνευση των μπορρελιών Ανίχνευση των αντιγόνων Πτωχά αποτελέσματα λόγω του μικρού αριθμού των μπορρελιών Μικροσκόπιο αντίθεσης φάσεως ή σκοτεινού πεδίου Μικροσκόπιο φθορισμού με χρώσεις Warthin-Starry ή acridine orange Ανίχνευση ειδικών πρωτεϊνών με αμφισβητούμενα αποτελέσματα

Καλλιέργεια Η μπορρέλια είναι απαιτητικό μικρόβιο Κλασικό θρεπτικό υλικό για την απομόνωση του μικροβίου είναι το BSK Επωάζεται στους 30-34οC σε μικροαερόφιλες συνθήκες για τουλάχιστον 12 εβδομάδες Έλεγχος ανάπτυξης του μικροοργανισμού στο υπερκείμενο της καλλιέργειας Μικροσκοπική εξέταση παρασκευάσματος Χρησιμοποίηση μονοκλωνικών αντισωμάτων Ανίχνευση του DNA του μικροβίου με PCR

Καλλιέργεια Είναι επίπονος, χρονοβόρα και γίνεται σε εξειδικευμένα εργαστήρια Η αναλογία απομόνωσης του μικροβίου από καλλιέργεια τεμαχίου βιοψίας δέρματος ή αίματος κυμαίνεται από 20-85%, ενώ από το ΕΝΥ είναι πολύ μικρή κάτω από 10%

Αναζήτηση του DNA του μικροβίου Οι μοριακές τεχνικές χρησιμοποιούνται για: Επιβεβαίωση της κλινικής διάγνωσης Μοριακή τυποποίηση των μπορρελιών που απομονώνονται στην καλλιέργεια Σημαντική η λήψη και προετοιμασία του DNA Ποιοτική PCR (conventional και nested PCR) Ποσοτική PCR (competitive και real time PCR) Φυλογενετική ανάλυση

Αναζήτηση του DNA του μικροβίου Γονίδια στόχοι: Χρωμοσωμικά (flaB, recA, p66) Τμήματα γονιδίων (23SrRNA 16SrRNA, 5S/23SrRNA) Πλασμιδιακά (ospA)

PCR - Προβλήματα Το αποτέλεσμα της PCR εξαρτάται από: Το κλινικό στάδιο της νόσου Τον αριθμό των μπορρελιών στο κλινικό δείγμα Την επιλογή του γονιδίου στόχος και των εκκινητών Την προηγούμενη λήψη αντιβιοτικών Καλύτερα αποτελέσματα έχει η PCR σε τεμάχια βιοψίας δέρματος (μεταναστευτικό ερύθημα έως 89%, ακροδερματίτιδα έως 100%), καθώς και σε αρθρικό υγρό (81%) και ιστό Χαμηλή ευαισθησία στο αίμα (10-18%) και στο ΕΝΥ (10-30%) Μικρός αριθμός μπορρελιών Το DNA του μικροοργανισμού παραμένει: Στη δερματική βλάβη 1-6 μήνες μετά το ερύθημα Στο ΕΝΥ και στο αρθρικό υγρό >10 χρόνια Καλά αποτελέσματα έχει η PCR όταν χρησιμοποιείται ως στόχος το γονίδιο που κωδικοποιεί τις βλεφαρίδες Αρνητική PCR λίγες ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας

Αντισωματική απάντηση Η εμφάνιση των αντισωμάτων είναι αργή και διαφέρει πολύ από ασθενή σε ασθενή Τα IgM εμφανίζονται την 2η-3η εβδομάδα, κορυφώνονται την 6η-8η και συνήθως επανέρχονται σε 4-8 μήνες Τα IgG εμφανίζονται την 4η-6η εβδομάδα, κορυφώνονται τον 4ο-6ο μήνα, παραμένουν για πολλά χρόνια Στην πρόσφατη νόσο ανευρίσκονται IgM και IgG στα μετέπειτα στάδια μόνο IgG

Αντισωματική απάντηση Αντισώματα ανιχνεύονται: 1ο στάδιο στο 20-50% των ασθενών (FlaB, OspC, DbpA, BmpA, VlsE) 2ο στάδιο στο 70-90% των ασθενών (p39, p58) 3ο στάδιο στο 100% των ασθενών (p83/100, p58, p43, p39, p30)

Αντισωματική απάντηση Όταν η θεραπεία αρχίζει νωρίς τα αντισώματα ελαττώνονται σε 3-6 μήνες Στην όψιμη νόσο παραμένουν για χρόνια ακόμη και μετά από επιτυχημένη θεραπεία Τα αντισώματα δεν είναι προστατευτικά

Ορολογικές δοκιμασίες Η αναζήτηση των αντισωμάτων γίνεται στον ορό ή στο ΕΝΥ Εξετάζονται δύο, ή περισσότερα, δείγματα ορού με μεσοδιάστημα 3-6 εβδομάδες Ορολογικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται είναι: Ο ανοσοφθορισμός Η ELISA Η ανοσοαποτύπωση

Νευρομπορρελίωση Εξετάζονται ταυτόχρονα ορός και ΕΝΥ Ενδονωτιαία παραγωγή IgM και IgG αντισωμάτων Εξετάζονται ταυτόχρονα ορός και ΕΝΥ Υπολογίζεται ο δείκτης των ειδικών αντισωμάτων: ο λόγος του τίτλου των αντισωμάτων έναντι της μπορρέλια στο ΕΝΥ προς τον τίτλο των αντισωμάτων του ορού. Εάν είναι μεγαλύτερος της μονάδας τότε ενδονωτιαία παραγωγή Για να αποκλεισθεί η είσοδος των IgG από τον ορό λόγω διαταραχής του αιματoεγκεφαλικού φραγμού προσδιορίζεται και ο λόγος των ολικών IgG του ΕΝΥ προς τα ολικά IgG του ορού Όταν ο λόγος των ειδικών αντισωμάτων είναι μεγαλύτερος από το λόγο των IgG τότε έχουμε ενδονωτιαία παραγωγή

Έμμεσος ανοσοφθορισμός Χρησιμοποιείται ως αντιγόνο ολόκληρο το μικροβιακό κύτταρο Θετικοί τίτλοι θεωρούνται μεγαλύτεροι από 64 ή 256 ανάλογα με τη μέθοδο Συχνά παρατηρούνται ψευδώς θετικά αποτελέσματα

ELISA - Αντιγόνο Η χρήση τους έχει ως πλεονέκτημα το ότι δίνουν λίγες διασταυρούμενες αντιδράσεις και αντιδρούν με όλα τα είδη της μπορρέλιας Το C10 τμήμα 10 αμινοξέων της OspC ενώνεται με τα IgM αντισώματα και ανιχνεύει αντισώματα στην πρώιμη νόσο και όχι στην όψιμη, με καλή ειδικότητα δίχως να έχει τόση ετερογένεια όσο η OspC Tο C6 τμήμα της VlsE υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα σε όλα τα στάδια και σε πολλές γεωγραφικές περιοχές Χρησιμοποιείται ολόκληρο το μικροβιακό κύτταρο Ψευδώς θετικά αποτελέσματα Διασταυρούμενα αποτελέσματα Προσροφημένο αντιγόνο με το στέλεχος Reiter του τρεπονήματος Ειδικές καθαρές ή ανασυνδυασμένες ή συνθετικές πρωτεΐνες του μικροβίου (OspC, OspF, p22, p34, p39) ή πεπτίδια ή συνδυασμός αυτών Δεσμευτική (Capture) ELISA Μικροβιακές λοιμώξεις: T.pallidum, Leptospira, Rickettsiae Ιογενείς λοιμώξεις: EBV, CMV, HIV Αυτοάνοσα νοσήματα

ELISA - Ευαισθησία Η ευαισθησία της ELISA εξαρτάται από το είδος του μικροβίου που χρησιμοποιείται ως αντιγόνο, από το στάδιο και την κλινική εκδήλωση της νόσου Στην πρώιμη νόσο με ερύθημα είναι 59-66% Στην πρώιμη νευρομπορρελίωση είναι 63-75% Στην αρθρίτιδα η ευαισθησία φθάνει το 89-95% Στην όψιμη νευρομπορρελίωση το 91-100%

Ανοσοαποτύπωση (Western Blot) Χρησιμοποιείται για να αυξήσει την ειδικότητα στη διάγνωση της νόσου Ο ορός του ασθενούς αντιδρά με τις διάφορες πρωτεΐνες της μπορρέλιας που βρίσκονται σε ταινία νιτροκυτταρίνης Ηλεκτροφορημένο ολικό εκχύλισμα Borrelia Ανιχνεύουν αντισώματα έναντι μεγάλου αριθμού αντιγόνων Ανασυνδυασμένα αντιγόνα Δυνατότητα επιλογής αριθμού και είδους αντιγόνου

Ανοσοαποτύπωση (Western Blot) Tο CDC πρότεινε κάθε θετικό αποτέλεσμα με IFA ή ELISA να επιβεβαιώνεται με WB Αποτέλεσμα αρνητικό με την ELISA ή με τον IFA θα πρέπει να θεωρείται αρνητικό για νόσο Lyme τουλάχιστον για τη στιγμή που γίνεται Όταν η Western Blot γίνεται τις πρώτες 4 εβδομάδες της νόσου πρέπει να εξετάζονται και τα IgM και τα IgG Tο CDC έθεσε κριτήρια για την ερμηνεία της WB

Ανοσοαποτύπωση - Κριτήρια Αξιολόγηση των IgM Θετικό θεωρείται το αποτέλεσμα όταν είναι παρούσες δύο από τις ακόλουθες μπάντες: 24 kDa (OspC), 39 kDa (BmpA), 41 kDa (Fla) Αξιολόγηση των IgG Θετικό θεωρείται το αποτέλεσμα όταν είναι παρούσες πέντε από τις ακόλουθες μπάντες: 18 kDa, 21 kDa, 28 kDa, 30 kDa, 39 kDa (BmpA), 41 kDa (Fla), 45 kDa, 58 kDa (not GroEL), 66 kDa, kai 93 kDa

Western Blot – Προβλήματα Η WB έχει πολλά προβλήματα ερμηνείας στην Ευρώπη, εξαρτώμενη από το είδος της μπορρέλιας που χρησιμοποιείται ως αντιγόνο Θεσπίστηκαν κανόνες για την Ευρώπη Οι κανόνες αυτοί δεν μπορούν να εφαρμοστούν στο κάθε εργαστήριο, αλλά να χρησιμοποιηθούν ως οδηγοί Η WB να μη χρησιμοποιείται ως επιβεβαιωτική δοκιμασία, αλλά μάλλον ως υποστηρικτική της διάγνωσης

Western Blot – Προβλήματα Σε περιοχές χαμηλής ενδημικότητας να χρησιμοποιούνται μέθοδοι με μεγάλη ειδικότητα Σημαντικές πρωτεΐνες για τα IgM είναι οι p41 και p21 και για τα IgG οι p83/100, p58 και VlsE Προτείνουν στην Ευρώπη να χρησιμοποιούνται μέθοδοι που έχουν ως αντιγόνο την B.afzelii

Άλλες μέθοδοι διάγνωσης Ανίχνευση αντισωμάτων συνδεδεμένων σε κυκλοφορούντα ανοσοσυμπλέγματα Δοκιμασία μετατροπής των λευκοκυττάρων μετά από έκθεσή τους σε αντιγόνα της σπειροχαίτης Χημειοκίνη CXCL13: Δείκτης πιθανός για τη διάγνωση της νευρομπορρελίωσης

Κλινική μορφή-Διάγνωση Μεταναστευτικό ερύθημα Κλινικά ευρήματα Ανίχνευση μικροοργανισμού σε τεμάχιο βιοψίας δέρματος με καλλιέργεια ή PCR Ανεύρεση IgM και IgG αντισωμάτων σε δύο δείγματα ορού Πρόσφατη νευρομπορρελίωση ΕΝΥ: Αύξηση λεμφοκυττάρων και λευκώματος Ανεύρεση IgM και IgG αντισωμάτων σε δύο δείγματα ορού και ΕΝΥ Ανίχνευση του μικροοργανισμού στο ΕΝΥ με καλλιέργεια ή PCR

Κλινική μορφή-Εργαστηριακή διάγνωση Χρόνια νευρομπορρελίωση ΕΝΥ: Αύξηση των λεμφοκυττάρων και λευκώματος Ανεύρεση IgG αντισωμάτων στον ορό και στο ΕΝΥ Αρθρίτιδα Αρθρικό υγρό: Αύξηση των πολυμορφοπυρήνων, των ανοσοσυμπλεγμάτων και των κρυοσφαιρινών Ανίχνευση του μικροοργανισμού στο αρθρικό υγρό με καλλιέργεια ή PCR Ανεύρεση IgM και IgG ή μόνο IgG αντισωμάτων σε δύο δείγματα ορού

Πρωτόκολλο Εργαστηρίου Ν.Ε.Π.Θ. Ανίχνευση IgM και IgG αντισωμάτων στον ορό ή στο ΕΝΥ με ELISA και IFA (στέλεχος B.burgdorferi sensu stricto) Τα θετικά αποτελέσματα επανεξετάζονται με WB (ηλεκτροφορημένο στέλεχος B.afzeli + VlsE) Υλικό: Άτομα με δερματικές ή νευρολογικές εκδηλώσεις συμβατές με μπορρελίωση Δεν αποδείχθηκε σε κανένα άτομο μπορρελίωση

Θεραπεία Η νόσος έχει συνήθως καλή πρόγνωση Η θεραπεία περιορίζει τη νόσο, προλαμβάνει τις επιπλοκές και τη χρονιότητα Όταν η νόσος επεκταθεί σε άλλα όργανα η αποτελεσματικότητα της θεραπείας είναι περιορισμένη Ο έλεγχος αποτελεσματικότητας της θεραπείας στηρίζεται σε κλινικά κριτήρια και όχι σε προσδιορισμό των αντισωμάτων

Θεραπεία Για τη θεραπεία της νόσου στα δύο πρώτα στάδια, χωρίς την παρουσία νευρολογικών και καρδιακών εκδηλώσεων, συνιστάται η χορήγηση doxycycline ή amoxicillin, για 14-28 ημέρες Για τη θεραπεία των ασθενών με σοβαρότερες επιπλοκές συνιστάται ceftriaxone, penicillin, cefotaxime ή doxycycline, για 4 εβδομάδες

Προφύλαξη-Εμβόλιο Στην Αμερική κυκλοφόρησε εμβόλιο (Lymerix), το οποίο είναι δραστικό μόνο έναντι της B.burgdorferi sensu stricto Περιέχει ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη της εξωτερικής μεμβράνης (OspA) Χορηγείται μόνο σε άτομα υψηλού κινδύνου, σε ενδημικές περιοχές, η αποτελεσματικότητά του είναι 80%, αλλά παρέχει προστασία για μικρό χρονικό διάστημα, για μερικούς μήνες Το 2002 αποσύρθηκε από την κυκλοφορία

Αποφυγή επαφής με κρότωνες Προφύλαξη Έρευνες για καινούργιο εμβόλιο Αποφυγή επαφής με κρότωνες

Προφυλακτικά μέτρα Επάλειψη με εντομοαπωθητικό Ενδυμασία ανοικτού χρώματος με μακριά μανίκια και μακριά παντελόνια Το κάτω μέρος του παντελονιού να τοποθετείται μέσα στις κάλτσες Συχνός έλεγχος των εκτεθειμένων σημείων του σώματος για παρουσία κροτώνων Απομάκρυνση όσο το δυνατόν πιο γρήγορα του κρότωνα από το δέρμα με μικρή λαβίδα

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ω