Μαρία-Αμαλία Βέργουλα   ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Τρύφωνας Κωστόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών και Πολιτικών Σπουδών Μαρία-Αμαλία Βέργουλα Πανεπιστημίου Μακεδονίας

1. Εισαγωγικά   Ιστορικά το Ελληνικό κεφάλαιο δεν είχε παραγωγικές επενδύσεις στο εξωτερικό. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το ναυτιλιακό κεφάλαιο. Οι ελληνικές εταιρείες που ακολουθούν μια διεθνή πορεία είναι ένα νέο φαινόμενο. Μάλιστα σ’ ένα σύντομο χρονικό διάστημα ένας μεγάλος αριθμός επενδυτικών σχεδίων ξεκίνησαν στο εξωτερικό. Το Ελληνικό εμπόριο με τα Βαλκάνια στο τέλος του 2000 παρουσίασε τετραπλάσια αύξηση σε σχέση με το 1989. Την ίδια περίοδο είχαμε μείωση των ελληνικών εξαγωγών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά 20%.

2. Το οικονομικό περιβάλλον των βαλκανικών χωρών πόλος έλξης των ΑΞΕ (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) Πρώτος λόγος των ελληνικών άμεσων επενδύσεων στα Βαλκάνια είναι: Η γεωγραφική εγγύτητα και το χαμηλό κόστος εργασίας.   Η ύπαρξη ελληνικής κοινότητας σ’ αυτές τις χώρες αποτέλεσε κίνητρο για τις επιχειρήσεις να δραστηριοποιηθούν στα Βαλκάνια. Έτσι έχουμε την δημιουργία τραπεζών, ασφαλιστικών εταιρειών κτλ. Ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων δραστηριοποιείται σε περιοχές της ανατολικής Βουλγαρίας πλησίον των ελληνικών συνόρων λόγω της χαμηλής αμοιβής του εργατικού δυναμικού και του κόστους μεταφοράς. Περίπου 200-300 ελληνικές επιχειρήσεις που ανήκουν στον τομέα του ενδύματος και υφάσματος βρίσκονται στις συγκεκριμένες περιοχές.

1. Μέγεθος αγοράς 93,8. 2. Χαμηλό κόστος ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού 67,2. 3. Γεωγραφική εγγύτητα 57,8. 4. Διεθνείς πιέσεις 45,3. 5. Σχέση με άλλη γείτονα χώρα 42,2. 6.Έλλειψη εγχώριου ανταγωνισμού 40,6. 7. Απουσία εμπορικών εμποδίων 31,3. 8.Έλλειψη κορεσμού ζήτησης 28,1. 9. Υπάρχοντες επιχειρηματικοί δεσμοί 21,9.  

Εμπόδια Ασταθές πολιτικό σύστημα 73,44 Γραφειοκρατία 57,81 Διαφθορά-έγκλημα 53,13 Υψηλό ρίσκο επένδυσης 51,56 Περιορισμένη αγοραστική δύναμη 50,00 Έλλειψη υποδομής 42,19

3. Χαρακτηριστικά των ελληνικών επενδύσεων στα Βαλκάνια Τον Απρίλιο του 1999 η Ελληνική Άμεση Ξένη Επένδυση έφτανε τα 2.4 δις δολάρια και ήταν συγκεντρωμένη: Στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (47%) Στη Ρουμανία (37.4%) Στη Βουλγαρία (7.9%) Στη FYROM (4.6%) Και στην Αλβανία (3.1%)   Η πλειοψηφία των Ελληνικών επενδυτικών σχεδίων είναι στους τομείς: Του εμπορίου (47.2%) Της βιομηχανίας (36%) Και στις υπηρεσίες (13.3%). Οι βιομηχανικές εταιρείες είναι κυρίως στον τομέα: Των ενδυμάτων και υφασμάτων (47.9%) Και στην παραγωγή ποτών και τροφίμων (25.5%)

Γενικότερα στις ΧΚΑΕ υπάρχουν 1 Γενικότερα στις ΧΚΑΕ υπάρχουν 1.269 επενδυτικά σχέδια ελληνικών εταιρειών. Η πλειοψηφία αυτών (81.7%) εντοπίζεται μόλις σε τρεις χώρες: Βουλγαρία (41.1%) Αλβανία (20.3%) Ρουμανία (20.3% ). Η μεγάλη πλειοψηφία των κεφαλαίων ανήκει σε λίγες μόνο εταιρείες (Νόμος συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου)   32 εταιρείες έχουν στην κατοχή τους περισσότερο του 67.3% των συνολικών ελληνικών επενδύσεων σε 5 βαλκανικές χώρες Ενώ μόλις 10 εταιρείες κατέχουν το 64.1 % των συνολικών ελληνικών επενδύσεων στα Βαλκάνια Επίσης ελάχιστες δημόσιες επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει στις ΧΚΑΕ κατέχουν πάνω από το μισό του κεφαλαίου. Για παράδειγμα ο ΟΤΕ κατέχει από μόνος του το 45.6%.

Πολλές εταιρείες ελληνικών συμφερόντων δεν φαίνεται να έχουν μητρική εταιρεία στην Ελλάδα.   Από δείγμα 573 επιχειρήσεων το 62% δεν έχει μητρική στην Ελλάδα Εταιρείες χωρίς ιδιαίτερους δεσμούς με την ελληνική οικονομία δημιουργήθηκαν: α) από επιχειρηματίες που άφησαν την Ελλάδα έχοντας μια αποτυχία στο ενεργητικό τους ή μια επιχείρηση που δεν απέδιδε αρκετά κέρδη β) από επιχειρηματία μεταναστευτικού τύπου που βρίσκεται συνεχώς σε αναζήτηση νέων ευκαιριών γ) από έλληνες φοιτητές

Προφίλ ελλήνων επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια Γενικά το προφίλ του έλληνα επιχειρηματία που δραστηριοποιείται στα Βαλκάνια φαίνεται από το παρακάτω σχήμα Προφίλ ελλήνων επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια κυνηγοί κέρδους 84 Κυνηγοί τοποθεσίας 78 Κυνηγοί αγορών 76 Κυνηγοί οικονομικών προοπτικών 27

4. Οφέλη των ελληνικών επιχειρήσεων για τις χώρες των Βαλκανίων   Πολλοί υποστηρίζουν πως οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις βοηθούν στην αναδιάρθρωση των βιομηχανικά κουρασμένων οικονομιών. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως η καλύτερη λύση για τις χώρες αυτές. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις τείνουν να μένουν σχετικά αποκομμένες από την εγχώρια αγορά με αποτέλεσμα η χώρα υποδοχής να μην επωφελείται από την δράση τους. Οι δραστηριότητές τους τις απομονώνουν από τις τοπικές και εθνικές οικονομίες καθώς σχεδόν όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την παραγωγική διαδικασία είναι εισαγόμενα

5. Συμπεράσματα μελλοντικές προοπτικές 5. Συμπεράσματα μελλοντικές προοπτικές    Η ελληνική κυβέρνηση ενθάρρυνε τις δημόσιες επιχειρήσεις να επενδύσουν στα Βαλκάνια. Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που αποφάσισε να βοηθήσει οικονομικά την ανοικοδόμηση των Βαλκανίων Μέσα στο σκεπτικό αυτό εντάσσεται και η ιδέα των δημόσιων επιχειρήσεων να επενδύουν στα Βαλκάνια με την συνεργασία ιδιωτικών ελληνικών κεφαλαίων, όπως στην περίπτωση της HELLASCOM που είναι συνεργασία του ΟΤΕ με ιδιωτικές εταιρείες. Η Ελλάδα μητρόπολη των Βαλκανίων; Οι Ελληνικές κυβερνήσεις ήλπιζαν πως με τις Ελληνικές επενδύσεις στις βαλκανικές χώρες η Ελλάδα θα μεταμορφωνόταν σε μια «μητρόπολη» που θα μπορούσε να εκμεταλλεύεται τα Βαλκάνια. Στην πραγματικότητα έχουμε αρνητικές συνέπειες οι οποίες κυρίως αφορούν την μείωση των θέσεων εργασίας Συγκεκριμένα στον κλάδο του ενδύματος στη Βόρειο Ελλάδα και στο νομό Δράμας είχαμε μείωση της απασχόλησης Από 6.320 άτομα το 1988 σε 1.750 το 1996. Ενώ ο αριθμός των επιχειρήσεων που απασχολούσαν πάνω από 10 εργαζομένους μειώθηκε από 43 σε 18.

Η Ελλάδα βρίσκεται οικονομικά σε πολύ καλύτερη θέση έναντι των άλλων Βαλκανικών χωρών. Το συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδας πλησιάζει εκείνο των Βαλκανικών χωρών   Μεγάλο εμπόδιο: Η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους Οι κρίσεις υπερσυσσώρευσης και ο κορεσμός των αγορών. Η διέξοδος την οποία αναζητά και μπορεί να βρίσκει προσωρινά το ελληνικό κεφάλαιο στα Βαλκάνια έχει τα όριά του.