Το δiκαιο των επαρχιων Επαρχίες: Kάθε επαρχία διοικείται από Διοικητή. Συγκλητικές Αυτοκρατορικές Kάθε επαρχία διοικείται από Διοικητή. Ο διοικητής εκδίδει Ήδικτο: Edictum provinciale για τη διοίκηση της επαρχίας ( & άλλα, ευκαιριακά). Σχόλια: Κικέρων, Γάιος. Τα Ήδικτα των επαρχιών παρουσιάζουν ομοιότητες (πλην Αιγύπτου). Συνιστούν μία Lex Provinciae. Αύγουστος

Τοπικα δικαια Το τοπικό δίκαιο των κατακτημένων περιοχών δεν καταργείται. Οι ξένοι (peregrini) εφαρμόζουν το (εθνικό) τους δίκαιο στις ιδιωτικές τους σχέσεις. Αναγνωρίζεται από τους ρωμαίους δικαστές των επαρχιών που το εφαρμόζουν ( = επιρροή). Σε όσους έχουν λάβει την ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη, εφαρμόζεται το Ρωμαϊκό Δίκαιο, δεχόμενο ελληνικές επιρροές. 212 μ.Χ., όταν ο Καρακάλας απονέμει την ιδιότητα του πολίτη σε όλους τους κατοίκους των επαρχιών, το δίκαιο έχει ήδη δεχθεί ρωμαϊκή επιρροή. Καρακάλλας

εθιμο Τα τοπικά δίκαια έχουν για τους Ρωμαίους αξία εθίμου (consuetudo provinciae, mores regionis). Οι κλασικοί ρωμαίοι νομικοί αναφέρονται σε εθιμικής προέλευσης διατάξεις, όμως δεν αναγνωρίζουν το έθιμο ως πηγή του δικαίου. Επιγραφή 1ου αι. μ.Χ. από τη Συρία (Δομιτιανός): απαγορεύει την επίταξη ακινήτων και ζώων χωρίς άδεια του αυτοκράτορα και καταγγέλλει «την παλαιά και έμμονη συνήθεια που αν δεν απαγορευθεί, τείνει να αποκτήσει ισχύ νόμου». Το έθιμο αναγνωρίζεται περισσότερο στο δημόσιο παρά στο ιδιωτικό δίκαιο (π.χ. αποδοχή της μακρού χρόνου παραγραφής στα ακίνητα). Γορδιανός (343 μ.Χ.): χαρακτηρίζει ἔθος: Το ελληνικής προέλευσης δίκαιο που ισχύει στην Αφροδισιάδα της Καρίας Το συγκλητικό δόγμα & τις αυτοκρατορικές διατάξεις με τα οποία επιτράπηκε στην πόλη η διατήρηση του τοπικού της δικαίου και των δικαστηρίων της. Γορδιανός ΙΙΙ

Η επικρατηση παρανομων εθιμων Πριν το 212 μ.Χ. τα τοπικά δίκαια δεν δημιουργούν πρόβλημα αν δεν θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα του ρωμαϊκού κράτους και δεν εφαρμόζονται από Ρωμαίους. Μετά το 212 μ.Χ. η γενική εφαρμογή του Ρωμαϊκού δικαίου δεν καταργεί πλήρως τα τοπικά δίκαια, αλλά περιορίζει την ισχύ τους. Δεν εφαρμόζονται, αν συγκρούονται με κανόνα του Ρ.Δ. Οι αυτοκράτορες συχνά επεμβαίνουν για να απαγορεύσουν τοπικά έθιμα που είναι αντίθετα με το Ρ.Δ.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αποκήρυξη τέκνου Ελληνόφωνες επαρχίες: με την αποκήρυξη διακόπτεται κάθε δεσμός (προσωπικός – περιουσιακός) με την πατρική οικογένεια. Ρωμαϊκή abdicatio: δεν θίγονται τα κληρονομικά δικαιώματα του αποπεμπομένου στην πατρική περιουσία. Διοκλητιανός: εκδίδει διάταξη με την οποία καταδικάζεται η ελληνική πρακτική. Παρ’ όλα αυτά, η πρακτική συνεχίζει και εφαρμόζεται μέχρι μετά τον Ιουστινιανό. Διοκλητιανός

Ενεχύραση τέκνων Πώληση ή ενεχύραση τέκνων ως εξασφάλιση δανείων: πανάρχαια πρακτική. Απαγορεύεται από τις έννομες τάξεις ελληνικών πόλεων & Ρώμης. Η πρακτική αναβιώνει σε περιόδους οικονομικής κρίσης – έως τον 18ο μ.Χ. αιώνα! Η απαγόρευση επαναλαμβάνεται από Διοκλητιανό & Μαξιμιανό (294), Μ. Κωνσταντίνο (329). Δικαιοπρακτικό έγγραφο επί Ιουστίνου Β’ (569): η θυγατέρα του οφειλέτη δόθηκε ως εμπράγματη ασφάλεια στο δανειστή, με τη σύνταξη ὑποθηκιμαίας συγγραφής.

Προίκα: Γρατιανός, Ουαλεντινιανός Α’, Θεοδόσιος Α’: απαγορεύουν την κατάρτιση εγγύησης για την επιστροφή των προικώων. Οι συμβάσεις αυτές είναι πολύ διαδεδομένες στον ελληνιστικό κόσμο.

Ρωμαιο-κανονικη θεωρια του εθιμου Βασίζεται σε αποσπάσματα του Πανδέκτη (Ιουστινιανός), που έχουν υποστεί όμως επεμβάσεις. Τα αποσπάσματα αυτά επεξεργάστηκαν οι θεωρητικοί του κανονικού δικαίου το Μεσαίωνα. Η ρωμαιο-κανονική θεωρία του εθίμου αποτέλεσε τη βάση των νεώτερων αντιλήψεων για το θέμα.

Αναγκαστικοσ χαρακτηρασ εθιμου Vetustas = αρχαιότητα του κανόνα. Consensus omnium = γενική συναίνεση & σιωπηρή αποδοχή όσων δεν παρεμποδίζουν το έθιμο. Ratio & veritas = το έθιμο είναι αναγκαστικό μόνο αν είναι ορθολογικό και αληθές (επιρροή Χριστιανισμού, επί Μ. Κωνσταντίνου). Contra legem = το έθιμο δεν πρέπει να προσκρούει στο νόμο, που αποτελεί έκφραση της λαϊκής βούλησης (ή βούλησης του αυτοκράτορα). Μόνο αν νόμος έχει πέσει σε αχρησία: γίνεται δεκτή η επικράτηση εθίμου contra legem.

Meta to 212 m.X. Caracalla & Felicitas Tα τοπικά όρια ισχύος του ρωμαϊκού δικαίου καταλύονται. Το δίκαιο της αυτοκρατορίας εφαρμόζεται και στις επαρχίες. Οι κάτοικοι των επαρχιών=ρωμαίοι πολίτες : επικαλούνται τόσο τις διατάξεις του Ρ.Δ. όσο και τα τοπικά έθιμα (τοπικά δίκαια). Μένανδρος (ρήτορας, Λαοδίκεια): όλες οι πόλεις κυβερνώνται πλέον από τους νόμους των Ρωμαίων, και, κάθε πόλη διατηρεί τα τοπικά της έθιμα.

Νομικη γλωσσα ρωμαϊκων επαρχιων Συνύπαρξη ρωμαϊκού δικαίου & τοπικών δικαίων: έως τα τέλη του 3ου μ.Χ. αι. Νομικά κείμενα: όταν αφορούν ελληνόφωνους, συντάσσονται ή μεταφράζονται στα ελληνικά. Αλέξανδρος Σεβήρος: επιτρέπει σε ελληνόφωνους Ρωμαίους τη σύνταξη διαθήκης στα ελληνικά. Αλέξανδρος Σεβήρος

Λατινικεσ λεξεισ στα ελληνικα Πολλές λατινικές λέξεις εντάσσονται στην ελληνική νομική ορολογία των επαρχιών, ιδίως δημόσιο – φορολογικό δίκαιο. Όχι «εξελληνισμοί», αλλά διατήρηση της λατινικής λέξης με ελληνικό περίβλημα. Αἰράριον = aerarium (δημόσιο ταμείο). Φίσκος = fiscus (αυτοκρατορικό ταμείο). Ἄκτα = acta (πράξεις συλλογικού οργάνου). Ἀννῶνα = annona (ανεφοδιασμός σίτου). Η ελληνική γλώσσα αποδίδει θεσμούς του ρ.δ. Τριπαδία = ius trium liberorum (προνόμιο που απένειμε ο Αύγουστος σε μητέρες τριών τέκνων, να ενεργούν χωρίς επίτροπο). ὑποχείριος = υπεξούσιος της patria potestas. Διοκλητιανός: επιβάλλει τη χρήση της λατινικής γλώσσας σε όλα τα επίσημα έγγραφα του κράτους, γεγονός που δυσχεραίνει τους ελληνόφωνους.