ΡΟΛΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΡΟΛΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Μίλτος Σακελλαρίου Συντονιστής Δράσεων Πρόληψης Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Νοτίου Αιγαίου

ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Επιστημονικοί / κοινωνικοί φορείς ΕΨΥΠΕ, ΧΑΜΟΓΕΛΟ, ΟΚΑΝΑ, 18 ΑΝΩ, ΚΕΘΕΑ, Συνήγορος του Παιδιού.κ.α. Παρατηρητήριο Πρόληψης Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού ΥΠΑΙΘ Συντονιστική Eπιτροπή τοπική αυτοδιοίκηση Συντονιστική Ομάδα ΠΔΕ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Ν. Αιγαίου, ΠΕΠΚ Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Αιγαίου, Συντονιστής Παρατηρητήριου, Αναπληρώτρια Συντονιστή. Πολλαπλασιαστές (εκπαιδευτές) Σχολικοί Σύμβουλοι Αθμιας & Βθμιας Ν. Αιγαίου, Υπεύθυνοι/ες ΣΣΝ, Δομών Εκπαίδευσης ΔΊΚΤΥΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ-ΘΕΣΜΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΠΙΚΑ/ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ Συντονιστές Δράσεων Πρόληψης Σχολείων Εκπαιδευτικοί Σχολικών Μονάδων Μαθητές( καταγραφή-προγράμματα πρόληψης-αντιμετώπιση περιστατικών ενδοσχολικά – παραπομπές) (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) Δίκτυο Σχολικών Μονάδων ΣΜ ΣΜ ΣΜ ΣΜ ΣΜ

ΡΟΛΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ Ο σχεδιασμός, η υποστήριξη δράσεων  πρόληψης σε συνεργασία με το Σύλλογο Διδασκόντων, με αξιοποίηση εκπαιδευτικών εργαλείων του Παρατηρητήριου Πρόληψης της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού.   Καταγραφή περιστατικών, ενημέρωση του Παρατηρητήριου μέσω των Περιφερειακών Συντονιστών Δράσεων Πρόληψης του Παρατηρητήριου.   η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας (μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς) και της τοπικής κοινωνίας (οργάνωση συναντήσεων, εκδηλώσεων) σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο. Συμμετοχή σε δίκτυα υποστήριξης σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο.

ΡΟΛΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ Η προώθηση στις σχολικές μονάδες όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης προγραμμάτων πρόληψης με αξιοποίηση εκπαιδευτικών εργαλείων ενάντια στη σχολική βία και τον εκφοβισμό με αξιοποίηση ταυτόχρονα: i)του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σε συνεργασία με τους Σχολικούς Συμβούλους ii)της Ευέλικτης Ζώνης  για την προσχολική και τη δημοτική εκπαίδευση iii)των κάθε είδους διαθεματικών δραστηριοτήτων στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ερευνητικές εργασίες/ μέθοδος project) iv) των Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων και των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, Σχολικών Δραστηριοτήτων . Ο συντονισμός και η εποπτεία όλων των απαραίτητων ενεργειών στην σχολική μονάδα. Η ανάδειξη «καλών πρακτικών» πρόληψης με ενημέρωση του Παρατηρητήριου για διάχυση και παρουσίαση στην ιστοσελίδα του.

Να βοηθούν τους μαθητές στην επικοινωνία και στη συνεργασία. Οδηγίες προς τους  Διευθυντές των σχολείων και τους συλλόγους διδασκόντων Να αναπτύσσουν δράσεις που καλλιεργούν την ενσυναίσθηση και διευκολύνουν την προσέγγιση, συνεργασία και τη γεφύρωση τυχόν διαφορών μεταξύ των συνομηλίκων.  Να βοηθούν τους μαθητές στην επικοινωνία και στη συνεργασία. Να δημιουργούν Σχολικό Κανονισμό, που να συνοψίζει και να εξειδικεύει τους βασικούς κανόνες συμπεριφοράς και τους τρόπους επίλυσης διαφορών και διαφύλαξης της εύρυθμης λειτουργίας του σχολείου.

Στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση συζήτηση με τους μαθητές για τις βασικές αρχές που διέπουν τις σχέσεις τους, τους στόχους τους και τους τρόπους επίλυσης τυχόν διαφορών, διαφωνιών, εντάσεων, παρενοχλήσεων. «Συμβόλαιο Σχολικής Τάξης» που αναρτάται στον τοίχο, ώστε να γίνεται επίκληση αυτού, όποτε παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα.

Στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση συζήτηση γνωριμίας  με τον εκπαιδευτικό που είναι υπεύθυνος τάξης, και να αποφασίζονται  από κοινού (από μαθητές και εκπαιδευτικό) οι «κανόνες» για τους τρόπους συνύπαρξης, επίλυσης εντάσεων, συγκρούσεων πραγματοποίηση επιπρόσθετα ατομικών συναντήσεων του υπεύθυνου καθηγητή με τους μαθητές. ατομική ή ομαδική συζήτηση με τους μαθητές, όταν αναφέρεται παράβαση των συμφωνημένων κανόνων

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Ευθύνες και αρμοδιότητες στους μαθητές (ιδιαίτερα χρήσιμος είναι ο ρόλος των Μαθητικών Συμβουλίων)- Διαμεσολάβηση. Πραγματικό ενδιαφέρον και εστιασμένη προσοχή. Αποφυγή κατηγοριών ή προσβολών (εξήγηση συνεπειών βλαπτικών συμπεριφορών). Διάθεση για ατομική επικοινωνία με τους μαθητές για στήριξη,

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Δέσμευση απέναντι στους μαθητές τους για την τήρηση εχεμύθειας Διατήρηση διακριτικής επικοινωνίας και συνεργασίας με τους γονείς των μαθητών, Συνεργασία με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς για την καλλιέργεια θετικού κλίματος στο σχολείο

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Αξιοποίηση στο μέγιστο δυνατό βαθμό υπηρεσιών (Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων, Γραφείων Αγωγής Υγείας, Σχολικών Δραστηριοτήτων) Δικτύωση των σχολείων με τις υπηρεσίες και τους φορείς της κοινότητας σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο. Αναζήτηση από αξιόπιστες πηγές χρήσιμου υλικού (παρουσιάσεις, βίντεο, εκπαιδευτικές ασκήσεις, βιβλιογραφία, κλπ) 

Στις περιπτώσεις όπου κρίνεται απαραίτητη η συνδρομή ψυχοκοινωνικής υπηρεσίας Γίνεται πρόταση στους γονείς για προσφυγή σε δημόσιες υπηρεσίες της κοινότητας. Εφόσον δεν υπάρχει ανταπόκριση από τους γονείς, η πρόταση αυτή μπορεί να λάβει χαρακτήρα γραπτής σύστασης, με την υπενθύμιση του καθήκοντος των γονέων να συνεργάζονται με το σχολείο και κάθε αρμόδια υπηρεσία για το συμφέρον των παιδιών τους. Αν το σχολείο διαπιστώσει ότι πολύ σοβαρά προβλήματα στην οικογένεια εμποδίζουν τη λήψη κατάλληλων μέτρων για την φροντίδα του μαθητή, μπορεί να ενημερώσει την εισαγγελία ανηλίκων, για την περαιτέρω διερεύνηση της πιθανότητας ο γονεϊκός ρόλος να ασκείται πλημμελώς και για την λήψη των αναγκαίων πρόσφορων μέτρων (Α.Κ. 1532).

Ομάδα υποστήριξης –μη τιμωρητικές αντιμετωπίσεις περιστατικών Όταν μαθητής αναφέρει σε εκπαιδευτικό κατ’ ιδίαν, ενέργειες βίας ή απειλές σε βάρος του ή μεταξύ άλλων μαθητών ο περαιτέρω χειρισμός θα πρέπει να είναι προσεκτικός και με τρόπο που δεν θα εκθέτει τον αναφερόμενο ανήλικο. Συνιστάται να συμφωνείται με τον μαθητή, που κάνει την καταγγελία, ο τρόπος παρέμβασης και να ακολουθεί κατ’ ιδίαν συνάντηση και με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους μαθητές Ομάδα υποστήριξης –μη τιμωρητικές αντιμετωπίσεις περιστατικών

Για περιστατικά που λαμβάνουν χώρα εκτός της σχολικής μονάδας, στην είσοδο-έξοδο του σχολείου, σε δρόμους ή πλατείες ή/και στο διαδίκτυο, το σχολείο έχει δυνατότητα παρέμβασης, οι ενέργειες τους είναι σκόπιμο να κατευθύνονται κυρίως στην συμφιλίωση, την αποτροπή επανάληψης των πράξεων που προξενούν δυσάρεστα συναισθήματα σε μαθητές και την αποκατάσταση τυχόν βλάβης που έχει προκληθεί (π.χ. με απόσυρση αναρτήσεων στο διαδίκτυο, ρητή έκφραση συγνώμης, κ.λπ).  είναι σκόπιμο το σχολείο να λαμβάνει μέτρα πέρα από την διαχείριση του περιστατικού, για την εκτόνωση της έντασης που τυχόν δημιουργείται στο σχολείο, αλλά και για τη σαφή εμπέδωση εκ μέρους των μαθητών των αρχών και αξιών, που οφείλει να προασπίζεται και να εφαρμόζει ολόκληρη η σχολική κοινότητα (όπως π.χ. η απαγόρευση της βίας και των ρατσιστικών συμπεριφορών). Τέτοιες ενέργειες μπορεί να είναι συζητήσεις, εργασίες, προβολές, προγράμματα πρόληψης 

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ-ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ Για να επιτευχθούν στο μέγιστο βαθμό οι στόχοι ενός τέτοιου προγράμματος, πρέπει να λάβει ολιστικό χαρακτήρα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει καθολική βούληση από τους εκπαιδευτικούς και κοινή αντίληψη για το τι είναι εκφοβισμός.  Συνεπώς, οι εκπαιδευτικοί συναποφασίζουν, δεσμεύονται και ετοιμάζουν σχέδιο δράσης. Είναι σημαντικό να καθοριστεί εκ των προτέρων συγκεκριμένη πολιτική χειρισμού εκφοβιστικών συμπεριφορών που θ’ ακολουθείται απ’ όλους, ώστε να μην υπάρχει ανομοιομορφία. Το μοντέλο αντιμετώπισης εκφοβιστικών συμπεριφορών τίθεται προς συζήτηση σε κάποια συνεδρία προσωπικού.  Το σχέδιο δράσης πρέπει να περιλαμβάνει εισηγήσεις και πρακτικές για τους εκπαιδευτικούς, για τους μαθητές, αλλά και για τους γονείς. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου προγράμματος χρειάζεται 1-2 χρόνια για να αποδώσει. Για να επιτευχθεί αλλαγή στην ανθρώπινη συμπεριφορά χρειάζεται χρόνος, υπομονή και επιμονή. Αυτό που έχει όμως σημασία είναι να εγκαθιδρυθεί μια ενδοσχολική κουλτούρα που θα απαξιώνει τον εκφοβισμό οδηγώντας σταδιακά στη μείωση των κρουσμάτων. 

ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Α. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ  1. Προσεγγίζουν σε όλα ανεξαιρέτως τα μαθήματα το φαινόμενο του εκφοβισμού (π.χ. κατασκευάζουν το «κουτί των παραπόνων», στην Τέχνη φτιάχνουν αντιεκφοβιστικές αφίσες που θα αναρτηθούν σε διάφορα σημεία του σχολείου κλπ.) 2. Εισάγουν τη συναισθηματική αγωγή στο σχολικό πρόγραμμα (φύλλα εργασίας, θεατρικό παιχνίδι, επεξεργασία παραμυθιών και ταινιών κλπ.) 3. Παρουσιάζουν στα παιδιά υγιείς και θεμιτούς τρόπους αντιμετώπισης μιας προβληματικής κατάστασης.   4. Επανασχεδιάζουν τον τρόπο και το χώρο της παιδονομίας.  5. Ενισχύουν με κάθε τρόπο παιδιά που επίλυσαν συγκρούσεις ή επέδειξαν ωριμότητα σε στιγμές κρίσης. 6. Συμμετέχουν σε εργαστήρια και σεμινάρια που αφορούν την εκφοβιστική συμπεριφορά (σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Πρόληψης Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού). 7. Συνεδριάζουν συζητώντας τις επιτυχίες και τις αποτυχίες (εσωτερική ανατροφοδότηση). 8. Αξιολογούν την πορεία κρατώντας ημερολόγιο .

ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Β. ΜΑΘΗΤΕΣ  1. Μελετούν εις βάθος τον εκφοβισμό διακρίνοντας κατ’ αρχάς ποιες συμπεριφορές εμπίπτουν σ’ αυτή την κατηγορία. 2. Διεξάγουν έρευνες κωδικοποιώντας τις εκφοβιστικές συμπεριφορές που παρουσιάζονται στο σχολείο καθώς και τους χώρους που εκδηλώνονται.  3. Αναγνωρίζουν τις ευθύνες και τον καταλυτικό ρόλο των «αμέτοχων θεατών». 4. Εντοπίζουν τις πολλαπλές συνέπειες που έχει ο εκφοβισμός (για τα εμπλεκόμενα παιδιά, για τους γονείς, για τους φίλους, για τους δασκάλους κλπ.) 5. Ασκούνται μέσω μελέτης περιπτώσεων ή θεατρικού παιχνιδιού στην επίλυση συγκρούσεων.  6. Συνθέτουν το δικό τους κώδικα αντιεκφοβιστικής συμπεριφοράς. 7. Ασκούνται στο να λύνουν τη σιωπή τους αναφέροντας εκφοβιστικά περιστατικά. Διαχωρίζουν το «καταγγέλλω» από το «ενημερώνω». Αναγνωρίζουν με σαφήνεια σε ποια άτομα θα απευθύνονται.  8. Δημιουργούν κουτί παραπόνων όπου ανώνυμα αφήνουν σημειώματα για εκφοβιστικά περιστατικά. 9. Αναλαμβάνουν το ρόλο του μέντορα σε μικρότερα ή συνομήλικα παιδιά (χρειάζεται συγκροτημένο πρόγραμμα και εκπαίδευση).  Γ. ΓΟΝΕΙΣ 1. Ενημερώνονται σε ανοικτή συνάντηση για την προσπάθεια του σχολείου. 2. Συμμετέχουν σε βιωματικά εργαστήρια που διοργανώνει το σχολείο (σε συνεργασία με άλλους φορείς). 3. Συζητείται το ενδεχόμενο ανάληψης συγκεκριμένων ρόλων (π.χ. επιτήρηση των επικίνδυνων χώρων εξωτερικά του σχολίου, συνοδεία παιδιών κατά τις εξωσχολικές επισκέψεις κ.ά.)

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ: Α. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ  1. Πώς θα επιτευχθεί ομοφωνία, δέσμευση και κοινή αντίληψη για το θέμα του εκφοβισμού; 2. Πώς θα επιμορφωθούν γύρω από το θέμα; 3. Ποια μέσα και ποιες προσεγγίσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέσα στην τάξη; 4. Πώς θα βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν ψυχική ανθεκτικότητα; 5. Πώς θα ενταχθεί το πρόγραμμα μέσα στην ύλη; 6. Ποια θα είναι η πολιτική χειρισμού εκφοβιστικών συμπεριφορών;  7. Πώς θα επιτηρούνται καλύτερα οι «επικίνδυνοι» χώροι του σχολείου; 8. Πώς θα αξιολογείται το πρόγραμμα; 9. Πότε ολοκληρώνεται το πρόγραμμα;  10. Τι θα γίνει την επόμενη χρονιά που θα έρθουν νέοι μαθητές;  11. Ποιοι άλλοι φορείς μπορούν να βοηθήσουν;

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ: Β. ΜΑΘΗΤΕΣ 1. Ποιες είναι οι εκφοβιστικές συμπεριφορές; 2. Ποιες είναι οι συνέπειες του εκφοβισμού και ποιους αφορούν; 3. Πού συμβαίνουν τα περισσότερα εκφοβιστικά περιστατικά και γιατί;  4. Πώς αντιδρούν σε προβληματικές καταστάσεις; 5. Πώς αντιδρούν όταν είναι θεατές μιας εκφοβιστικής συμπεριφοράς; 6. Πώς θα αναφέρουν ότι δέχονται εκφοβισμό όταν φοβούνται ή ντρέπονται;  7. Πού θα απευθύνονται για συμβουλές και πώς θα νιώσουν εμπιστοσύνη; 8. Τι θα κάνουν αν δεν βρουν άμεση ανταπόκριση από τους ενήλικες; 9. Πώς μπορούν να βοηθήσουν το φίλο τους που δέχεται εκφοβισμό;  10. Ποιοι είναι οι πιο ασφαλείς χώροι για να παίζουν το διάλειμμα;

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Γ. ΓΟΝΕΙΣ 1. Πώς θα ενημερωθούν για το θέμα του εκφοβισμού; 2. Πώς θα βοηθήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι; 3. Πώς θα συνεισφέρουν εμπράκτως στην προσπάθεια του σχολείου; 4. Πώς θα ενημερώνονται για τα αποτελέσματα του προγράμματος;