ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Ιαν. 2009 Δρ Ζήνα Πουλλή Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης ΞΗ ΤΗς

Τι είναι η κριτική σκέψη; Όταν κάποιος έχει αναπτύξει κριτική σκέψη, τότε απλά παίρνει αποφάσεις με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Κριτής ...... κάποιος που αξιολογεί, διακρίνει, αποφασίζει για κάτι αν είναι λάθος ή σωστό.

Κριτική σκέψη - Συγκλίνουσα Δημιουργική σκέψη - Αποκλίνουσα Κριτική σκέψη - Συγκλίνουσα Δημιουργική σκέψη - Αποκλίνουσα ΚΡΙΤΙΚΗ : Ως κριτική-συγκλίνουσα σκέψη ορίζεται η νοητική διαδικασία/λειτουργία με την οποία το άτομο αξιολογεί τις πολλές πιθανότητες, κρίνοντας την αξιοπιστία των πληροφοριών που υπάρχουν στη διάθεσή του, και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να πράξει με τη βοήθεια των δεδομένων αυτών. Δηλαδή, κάποιος μαθαίνει: να ρωτά: τι, πώς και πότε, να διερευνά σε βάθος και μετά να αξιοποιεί λογικά τις πληροφορίες, αλλά και να εφαρμόζει τις μεθόδους (στρατηγικές) που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Η κριτική σκέψη είναι ευρύτερη έννοια από το σχολείο ....… Στην πραγματικότητα υπάρχει ο φόβος ότι το παραδοσιακό σχολείο έχει αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Τα πολύ μικρά παιδιά, αρχίζοντας την εκπαίδευσή τους από το νηπιαγωγείο, είναι όλο ζωντάνια, περιέργεια, που σταδιακά χάνονται .... (Lipman, 1991: 9). Albert Einstein περιγράφει: I sometimes ask myself how it came about that I was the one to develop the theory of relativity. The reason, I think, is that a normal adult never stops to think about problems of space and time. These are things which he has thought about as a child. But my intellectual development was retarded,as a result of which I began to wonder about space and time only when I had already grown up (Einstein, 2001: 2)

Η κριτική σκέψη χρειάζεται παντού, να διέπει τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, δραστηριότητες στην εργασία, πολιτικές επιλογές κ.α. Εξυπακούεται την αμφισβήτηση των δεδομένων, των συνηθισμένων πρακτικών και Την ετοιμότητα να ενεργήσουμε διαφορετικά, Την αξιολόγηση της λογικής κάποιων πράξεων Επηρεάζεται η κοινωνία ολόκληρη Being a critical thinker is part of what it means to be a developing person, and fostering critical thinking is crucial to creating and maintaining a healthy democracy (Brookfield, 1997: 51). Για να μπορεί κάποιος να ανήκει σε μια δημοκρατική, μορφωμένη πολυπολιτισμική κοινωνία του μέλλοντος, πρέπει να έχει αναπτύξει την κριτική του σκέψη (Fisher). Η κριτική σκέψη γίνεται τρόπος ζωής. In a very real sense critical thinking is pervasive. There is hardly a time or a place where it would not seem to be of use (Facione, 1998: 5).

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η κριτική σκέψη χαρακτηρίζεται από τον Apps (1990: 134) ως η σε βάθος εξέταση των εναλλακτικών επιλογών. Κατά τον Montgomery(1996: 16), κριτική σκέψη είναι η διαδικασία κατά την οποία κάποιος αξιολογεί πιθανότητες και επιλέγει τρόπο δράσης, αφού: Εξαγάγει συμπεράσματα Συγκρίνει και αντιπαραβάλλει ιδέες Κατηγοριοποιεί και ταξινομεί τις επιλογές Βελτιώνει επιλογές που έχουν πιθανότητα εφαρμογής Να διατυπώνει αποτελεσματικές κρίσεις Να παίρνει αποφάσεις

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η δημιουργικότητα έχει σχέση με την παραγωγικότητα ή παραγωγή ιδεών είτε στον καλλιτεχνικό τομέα είτε στον επιστημονικό κατά τρόπο που το αποτέλεσμα να είναι καινοτόμο, εφευρετικό και πρωτότυπο.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ όταν παράγονται πολλές πρωτότυπες, καινοτόμες, πρωτόγνωρες και, ή δυνατόν, έξυπνες εναλλακτικές επιλογές/λύσεις. Έχει σχέση με την εφευρετικότητα και ευρηματικότητα.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Ο Apps(1990: 134) περιγράφει τη δημιουργική σκέψη στην οποία γίνεται: α) Προετοιμασία, β) Επώαση, γ) Έμπνευση, δ) Επαλήθευση

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Ο Torrance αναφέρει στα κριτήρια για τη δημιουργικότητα: Το πλήθος ιδεών, Τη διαφορετικότητα ιδεών, Την πρωτοτυπία ιδεών, Τη συγκεκριμενοποίηση ιδεών, ως απαραίτητες δραστηριότητες στη διαδικασία δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων.

Η δημιουργική σκέψη είναι αποκλίνουσα, κατά τη διάρκεια της οποίας ξεκινώντας από ένα σημείο ή μια ερώτηση επεκτείνει τη διερεύνηση σε διαφορετικές κατευθύνσεις με μεγάλο εύρος δυνατοτήτων. Ακριβώς η έννοια της απόκλισης είναι να ψάχνει κάποιος για πολλές διαφορετικές, ασυνήθιστες πιθανότητες/λύσεις ή να επεξεργάζεται ήδη υπάρχουσες προσθέτοντας λεπτομέρειες. Ο Montgomery (1996: 16) αναφέρει ότι ο δημιουργικός άνθρωπος πρέπει να ρισκάρει την επίκριση και την απόρριψη αφού μπορεί να κινηθεί αντίθετα με το ρεύμα και τις πεποιθήσεις της εποχής του.

Για να είναι αποτελεσματική η επίλυση ενός προβλήματος, πρέπει να συνυπάρχει η κριτική και η δημιουργική σκέψη. Αν υπάρχει μόνο δημιουργική σκέψη, παράγονται ιδέες μόνο και δεν καταλήγουν στην τελική λύση. Αν υπάρχει μόνο κριτική σκέψη, μπορεί να μην υπάρχουν αρκετές επιλογές για να διαλέξει, καταλήγοντας στη σωστή λύση. Επομένως, χρειάζεται να συνυπάρχουν αρμονικά και οι δυο, συμπληρώνοντας η μια την άλλη.

Kαι οι έξυπνοι κάνουν λάθη Είναι γνωστό ακόμα και στους μαθητές Γυμνασίων ότι κάθε θεωρία που διατυπώνεται είναι προσωρινή. Αν σε κάποια πρόβλεψή της αποδειχθεί λανθασμένη, τότε αναθεωρείται. Για παράδειγμα, ο Πτολεμαίος υποστήριξε ότι η Γη είναι ακίνητη και ο ήλιος γυρίζει γύρω απ΄αυτήν. Όμως σήμερα γνωρίζομε ότι το σωστό είναι ότι η Γη και οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον ήλιο. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι μια βαρύτερη πέτρα πέφτει στο έδαφος πιο γρήγορα αντί μια πιο ελαφριά. ΄Ομως, ο Γαλιλαίος απέδειξε πολύ αργότερα, χρησιμοποιώντας την πειραματική επιστημονική μέθοδο ότι πέφτει με την ίδια επιτάχυνση όπως και η πιο ελαφριά. Οι επιστήμονες αποδέχονται τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων και των πειραμάτων και απορρίπτουν την αυθεντία και το δογματισμό. Η επιστημονική αλήθεια δεν είναι αιώνια και αμετάβλητη και επομένως και οι γνώσεις δεν ήταν ποτέ αμετάβλητες.

Οι θεωρίες αλλάζουν ......

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τότε, τι είναι εκείνο που κυρίως απομένει από τη μελέτη και τη διδασκαλία γνώσεων, αφού αυτές θα μεταβληθούν σύντομα; Η απάντηση είναι η μέθοδος, ο τρόπος με τον οποίο παράγεται η καινούργια γνώση, ο τρόπος προσέγγισης για την επίλυση ενός προβλήματος (των Μαθηματικών, της Φυσικής ή και της ζωής), η ανάπτυξη των δεξιοτήτων σκέψης και η καλλιέργεια του νου και της ψυχής. Επομένως, οι πρόσκαιρες γνώσεις/πληροφορίες, είναι το εργαλείο μέσω του οποίου ένας μαθητής θα εξασκηθεί στις δεξιότητες και ικανότητες που θα τον συνοδεύουν πάντα. Για τούτο, είναι απαραίτητο στο σύγχρονο σχολείο να δίνεται έμφαση όχι στην απομνημόνευση γνώσεων αλλά στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων σκέψης μέσω των πρόσκαιρων πολλές φορές γνώσεων.

Τις μέρες μας, υπάρχει μια εκπληκτική συναίνεση σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης: η πεποίθηση ότι η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος ενός έθνους θα είναι ο βασικότερος - ίσως ο κύριος - καθοριστικός παράγοντας της επιτυχίας του κατά τη διάρκεια του επόμενου αιώνα και πέρα. Για παράδειγμα, στην Αμερική έχουν τεθεί ειδικοί εκπαιδευτικοί στόχοι κάτω από τον τίτλο «No child left behind», στην Ευρωπαϊκή Ένωση τέθηκαν νέοι στόχοι μέσα από τη Στρατηγική της Λισαβώνας κ.α. Όμως, οι περισσότεροι ασχολούνται με τις λεπτομέρειες αντί με την ουσία. Αν δεχτούμε ότι ο σκοπός του σχολείου είναι να αναπτύξει ο μαθητής τις όποιες και όσες δυνατότητες του, τότε σίγουρα αυτό δεν επιτυγχάνεται με τη δομή των παραδοσιακών σχολείων. Έμφαση στην κριτική σκέψη και δημιουργική σκέψη.

ΤΕΛΟΣ