Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Λεπτομέρεια από παράσταση προετοιμασίας γάμου σε ερυθρόμορφο αγγείο του 5ου αιώνα π.Χ.

Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα, από τον Όμηρο μέχρι τα κλασικά χρόνια, αποτελεί μια σημαντική έκφανση του ιδιωτικού βίου. Από τον 6ο αιώνα και μετά, μάλιστα, σχετίζεται άμεσα με τις αξίες και τη λειτουργία της δημόσιας ζωής. Είτε εθιμικά είτε αργότερα νομικά, ο γάμος όρισε τη θέση και καθόρισε το ρόλο του άνδρα και της γυναίκας.

Η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα από τον Όμηρο, ραψ. Σ. Ιλιάδα

Η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα από τον Όμηρο, ραψ. Σ. Ιλιάδα Από τις σκηνές που παρασταίνονται στους μεσαίους κύκλους οι πρώτες αναφέρονται στην κοινωνική ζωή του ανθρώπου, απονομή δικαιοσύνης και γάμος (στίχοι 490 – 496)

ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ραψ. Σ, στίχοι 490-496 ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ραψ. Σ, στίχοι 490-496 Δύο κατόπιν έκαμεν ανθρώπων πολιτείες καλές. Στην μίαν γίνονταν του γάμου χαροκόπι · νυφάδες απ' τα γονικά συνόδευαν στην πόλιν με τα δαδιά και αλαλαγμός σηκώνετο υμεναίου · και αγόρια κει στριφογυρνούν εις τον χορόν τεχνίτες, αυλοί, κιθάρες αντηχούν στην μέσην και οι γυναίκες ολόρθες εις τα πρόθυρα θεωρούσαν κι εθαυμάζαν. ἐν δὲ δύω ποίησε πόλεις μερόπων ἀνθρώπων 490 καλάς. ἐν τῇ μέν ῥα γάμοι τ᾽ ἔσαν εἰλαπίναι τε, νύμφας δ᾽ ἐκ θαλάμων δαΐδων ὕπο λαμπομενάων ἠγίνεον ἀνὰ ἄστυ, πολὺς δ᾽ ὑμέναιος ὀρώρει· κοῦροι δ᾽ ὀρχηστῆρες ἐδίνεον, ἐν δ᾽ ἄρα τοῖσιν αὐλοὶ φόρμιγγές τε βοὴν ἔχον· αἳ δὲ γυναῖκες 495 ἱστάμεναι θαύμαζον ἐπὶ προθύροισιν ἑκάστη.

Ο γάμος στον ομηρικό κόσμο στα πλαίσια του οίκου, ενισχύει τους δεσμούς των οίκων των ευγενών , στο πλαίσιο της πόλης κράτους, ενισχύει τους συνεκτικούς δεσμούς μεταξύ των μελών της ίδιας πολιτικής κοινότητας. Λήκυθος με πομπή γάμου,550 π.Χ., Metropolitan Museum of Art

Σύναψη γάμου Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Ομήρου, οι συνηθέστεροι τρόποι για τη σύναψη του γάμου είναι η αγορά τής νύφης ή η σύναψη γάμου με νύφη, η οποία είναι το έπαθλο σε αγώνες μεταξύ των ευγενών ή ακόμη και η αρπαγή της. Χαρακτηριστική όσο και περίφημη είναι η αρπαγή της Ωραίας Ελένης από τον Πάρη. Ιδανικότερη ηλικία για τη νύφη θεωρούνταν τα 12-16 έτη, για τον γαμπρό τα 24-30 έτη, ενώ πιστεύονταν ότι ανάμεσα στους συζύγους έπρεπε να υπάρχει διαφορά 12-14 χρόνων.

Τέλεση του γάμου Ο γάμος ξεκινούσε μ’ ένα είδος γαμήλιου συμβολαίου μεταξύ τού μέλλοντα γαμπρού και του πατέρα της νύφης . Ο γαμπρός προσέφερε στο μέλλοντα πεθερό του τα έδνα, διάφορα γεννήματα, υφαντά και κοσμήματα, ενώ ο πατέρας της νύφης προσέφερε τα μίλια, δώρα τα οποία θεωρούνταν η απαρχή τής προίκας. Ο γάμος πραγματοποιούνταν συνήθως το μήνα Γαμηλιώνα (δηλαδή από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου), μόνο όταν είχε πανσέληνο, και οι τελετές χωρίζονταν σε τρία κυρίως μέρη: τα Προτέλεια ή Προαύλια ή Προγάμια, τον κυρίως γάμο και τα Επαύλια. Οι γάμοι ήταν πάντα αφιερωμένοι στην θεά Ήρα, την προστάτιδα του θεσμού του γάμου. Η γαμήλια άμαξα με τη νύφη, το γαμπρό κα τον πάροχο (μελανόμορφο αττικό αγγείο του ζωγράφου Άμαση, 550 π.Χ.)

Τέλεση του γάμου Προγάμια : την προηγούμενη του γάμου, ο πατέρας της νύφης έκανε τις καθιερωμένες προσφορές στους θεούς, η νύφη πρόσφερε τα παιδικά της παιχνίδια στην θεά Άρτεμη - για να δείξει συμβολικά την αποκοπή από την προηγούμενη ζωή της- και μετά λουζόταν με νερό που έφερναν με ειδικό αγγείο από μια ιερή πηγή, την Καλλιρρόη. Κυρίως γάμος : την ημέρα της γαμήλιας τελετής, στόλιζαν τα σπίτια της νύφης και του γαμπρού με στεφάνια από φύλλα ελιάς και δάφνης και έκαναν θυσία και τραπέζι (συμπόσιον) στο σπίτι του πατέρα της νύφης. Η νύφη καθόταν στολισμένη φορώντας ένα στεφάνι (σισύμβριο) στα μαλλιά της. Τριγύρω κάθονταν οι φίλες της και στο πλευρό της η νυμφεύτρια, μια γυναίκα που διηύθυνε την τελετή του γάμου. Το ίδιο ίσχυε και για το γαμπρό, που είχε κοντά του ένα αγόρι σαν τιμητική συνοδεία, τον πάροχο. Μετά το φαγοπότι,η νύφη πήγαινε στο νέο της σπίτι πάνω σε άμαξα. Είχε στα χέρια της μια εσχάρα κι ένα κόσκινο, σύμβολα ευτυχίας. Συγγενείς και φίλοι ακολουθούσαν την άμαξα βαστώντας κεριά αναμμένα και ψέλνοντας το τραγούδι του υμεναίου(νυφικό άσμα). Επαύλια : την επομένη του γάμου, γινόταν πάλι γιορτή. Οι συγγενείς της νύφης έφερναν τα γαμήλια δώρα με επίσημο τρόπο, ενώ έπαιζαν αυλοί, και δινόταν και η προίκα.

Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα Ο ρόλος των συζύγων Ο ομηρικός γάμος εκφράζει το κοινωνικό γεγονός της συμβίωσης. «Φιλότης καὶ εὐνὴ», δηλαδή αγάπη και μοίρασμα της συζυγικής κλίνης, περιγράφουν τον κοινό βίο του ζευγαριού. Στον ομηρικό γάμο φαίνεται να υπάρχει σαφής κατανομή των δραστηριοτήτων του άντρα και της γυναίκας, που απορρέουν απ’ τους διαφορετικούς κοινωνικούς τους ρόλους. Η γυναίκα καταγίνεται με την εσωτερική διοίκηση του οίκου, την καθημερινή μέριμνα του σπιτιού, τον έλεγχο και τη φροντίδα των δούλων, αλλά και την ανατροφή των παιδιών. Ο άντρας ασχολείται με εξωτερικές εργασίες, καλλιεργεί τη γη, θρέφει τα γεννήματα με τη βοήθεια των δούλων, συναλλάσσεται κοινωνικά, εμπορεύεται, ταξιδεύει και πολεμά. Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα

Σκοπός του ομηρικού γάμου Ο γάμος αποσκοπεί κυρίως στην ενίσχυση του οίκου και την απόκτηση απογόνων και κληρονόμων της πατρικής περιουσίας. Η αγαμία και η ατεκνία θεωρούνται κατάρα και ντροπή. Οι άγαμοι χλευάζονται ή στερούνται κάθε είδους τιμής και φροντίδας από τους νεότερους, ενώ τους αφαιρούνται τα πολιτικά τους δικαιώματα προκειμένου να νυμφευτούν και να προσφέρουν απογόνους. Οι άτεκνοι μάλιστα είναι ακόμη περισσότερο σε μειονεκτική θέση, καθώς αποκλείονται από τα αξιώματα. Προετοιμασία της νύφης πριν το γάμο, 4ος αιώνας. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.

Έρωτος παίγνια Ο έρωτας στην ομηρική κοινωνία εκφράζεται έντονα και εκτός οικογενειακού πλαισίου, καθώς οι άντρες μπορούν να συνάπτουν ελεύθερα σχέσεις με γυναίκες, που είναι στην κατοχή τους ως λάφυρα πολέμου (Αχιλλέας – Βρισηίδα). Αλλά και στην κοινωνία των θεών, ο έρωτας εκτός συζυγικού πλαισίου βρήκε τη χαρακτηριστική έκφρασή του στο πρόσωπο του Δία με θνητές (γυναίκες αριστοκρατικών οικογενειών, όμορφες κι ευαίσθητες- Ευρώπη, Αλκμήνη) ή ημίθεες. Κάποτε βέβαια γινόταν και γάμος μεταξύ θεών και θνητών (Θέτιδα – Πηλέας, Διόνυσος - Αριάδνη). Επαύλια. Ερυθρόμορφος γαμικός λέβητας του Ζωγράφου του Μαρσύα, πηλός, 360-355 π.Χ. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.

Ο Χρύσης ικετεύει τον Αγαμέμνονα να του δώσει πίσω την κόρη του Χρυσηίδα.

Η οργή του Αχιλλέα ύστερα από την αρπαγή της Βρισηίδας από τον Αγαμέμνονα, όπως περιγράφεται σε αυτό το αρχαίο δοχείο, αποτελεί την αρχή της Ιλιάδας.

Γαμήλια πομπή. Μελανόμορφος αμφορέας του Εξηκία, περ. 540 π.Χ.

Εργασία στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας από τις μαθήτριες του Γ2 τμήματος του Γυμνασίου Προσοτσάνης Καστάρη Ιωάννα Κυνηγοπούλου Στυλιανή Μωυσίδου Παρασκευή Ουρούμη Νίκη Αθηνά Υπεύθυνη καθηγήτρια: Δεμιρίδου Βασιλική Σχολικό Έτος: 2011-20112