Κατανοώντας τη λειτουργία των ψυχοτρόπων ουσιών. Γεράσιμος Παπαναστασάτος, PhD Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθήνα, Ιαν 2013

Θεματολογία Απόψεις αντιλήψεις Βασικά χαρακτηριστικά Εμπειρικά δεδομένα Ταξινόμηση Η αντιμετώπιση Αρχές αποτελεσματικής θεραπείας

Μερικά ενδιαφέροντα πεδία Τι είναι ο εξαρτημένος Αποτελεσματικότητα της θεραπείας Έρευνες στην Κύπρο Αμφισβήτηση της έρευνας Στερεότυπα και προκαταλήψεις Παρέμβαση στο κοινωνικό δίκτυο του εξαρτημένου Αρχές οργάνωσης συμβουλευτικού κέντρου

Τα πεδία επεξεργασίας Αποσαφήνιση της έννοιας εξάρτηση Αιτιολογία της εξάρτησης Τρόποι θεραπευτικής προσέγγισης Κοινωνιοδημογραφικά στοιχεία Ηλικία παρέμβασης Προσέγγιση εφήβων Φαρμακολογική δράση Οικογένεια και εξάρτηση Θεραπευτική απογοήτευση

Περισσότερες πληροφορίες Πώς λειτουργούν οι ουσίες; Γιατί χρησιμοποιούμε ουσίες; Πότε χρησιμοποιούμε ουσίες; Πώς και γιατί κάποιος θα εξαρτηθεί; Τι είναι εξάρτηση; Ορισμοί και ερμηνευτική, Σωματική ή ψυχική; Γιατί η εξάρτηση είναι πρόβλημα; Αιτιολογία της εξάρτησης Η έρευνα, Παράγοντες επικινδυνότητας, Πρόληψη / είναι η θεραπεία πρόληψη; Θεραπεία και προσεγγίσεις αντιμετώπισης Διαχείριση, έλεγχος συμπτωμάτων, καταστολή, ίαση, ανάρρωση, αποκατάσταση Επιδημιολογία της χρήσης Κόσμος, Ευρώπη, Ελλάδα, Κύπρος

Οι ψυχοδραστικές ουσίες και η επίδρασή τους τι είναι πως χρησιμοποιούνται Λειτουργία των ψυχοδραστικών ουσιών η πορεία στον οργανισμό αίμα, εγκέφαλος Η δίψα για αλλοίωση της συνείδησης αίσθηση, διάθεση, συνείδηση

κίνηση αισθήσεις όραση κρίση επιβράβευση μνήμη συντονισμός

δενδρίτης σώμα άξων απόληξη

ντοπαμίνη υποδοχέας ντοπαμίνης

ενδορφίνη αντλία αναρρόφησης υποδοχέας οπιοειδών

πρωτεΐνη υποδοχέας ντοπαμίνης

νευροδιαβιβαστές Αδρεναλίνη (ενέργεια) Ντοπαμίνη (ευχαρίστηση, σκέψη, μνήμη) Σεροτονίνη (διάθεση, μνήμη) GABA (ηρεμιστική δράση) Substance P (μεταφορά πόνου) Ενδορφίνες (πόνος) Ανανδαμίδη (συντονισμός, ισορροπία)

κοκαΐνη

ηρωίνη

κάνναβη

1-2 Min 3-4 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10 10-20 20-30

Η κατάταξη των ψυχοδραστικών ουσιών Η νομική εκδοχή (νόμιμα, παράνομα, ελεγχόμενα) Η χημική εκδοχή (χημική δομή) Δραστική ικανότητα (δραστική ουσία, αναμενόμενη δράση) Κλινική δράση (συμπτώματα)

Μια πρόταση κατάταξης Διεγερτικά Κατασταλτικά Οπιούχα (οπιοειδή) Καναβιδοειδή Παραισθησιογόνα Διαλύτες και άλλα (Schuckit, 1998)

Προς την απεξάρτηση Αύξηση της φυσικής λειτουργικότητας Αύξηση της ψυχολογικής λειτουργικότητας Κινητοποίηση για διακοπή της χρήσης Προετοιμασία για αποχή Επιλογή υποστηρικτικού πλαισίου Εμπλοκή των σημαντικών άλλων Επανασχεδιασμός επιλογών ζωής που δε συνδέονται με τις ουσίες και τη χρήση

Η κατάταξη των ψυχοδραστικών ουσιών Η νομική εκδοχή (νόμιμα, παράνομα, ελεγχόμενα) Η χημική εκδοχή (χημική δομή) Δραστική ικανότητα (δραστική ουσία, αναμενόμενη δράση) Κλινική δράση (συμπτώματα)

Η προβληματικότητα στη χρήση Χρήση, κατάχρηση, εξάρτηση Δυναμική πορεία εύκολη αρχή η άρνηση της προβληματικής χρήσης είναι βασικό χαρακτηριστικό η προβληματική χρήση κλιμακώνεται Αναπτύσσεται ανοχή και η φυσική εξάρτηση

Η ορισμός της εξάρτησης «…χρόνια (αυτοπροκαλούμενη) υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου» (APA, 1995; NIDA, 1995) …πολυπαραγωνικό σύμπτωμα βιοψυχοκοινωνικών δυσλειτουργιών (ΚΕΘΕΑ, 1990 Πουλόπουλος, 2005) … υπαρξιακή αναπτυσσόμενη δυσλειτουργία (Γαζγαλίδης, 2002)

Ένα μοντέλο εξήγησης περιβάλλον άτομο ουσίες

Η εξάρτηση συνδέεται, με εγκεφαλικές λειτουργίες και επηρεάζει τη συμπεριφορά Αλλοίωση γνωστικών και συμπεριφορικών Χαρακτηριστικών και φυσιολογίας Συμβολή στην παράταση της χρήσης (αυτοεπαναφορτιζόμενος κύκλος) Επιβαρυντικές συνέπειες Διαφοροποίηση της χημείας και της ανατομίας του εγκεφάλου Η επαναφορά στην πρότερη κατάσταση δεν είναι αυτόματη Η υποτροπή

Η απεξάρτηση απαιτεί αποτελεσματική θεραπεία και μακρόχρονη διαχείριση Η απεξάρτηση είναι εφικτή Απαιτείται η εμπλοκή του ενδιαφερόμενου, χρόνος στη θεραπεία και ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αποχή Για την απεξάρτηση μπορεί να απαιτηθούν επαναλαμβανόμενες προσπάθειες Τα θεραπευτικά επεισόδια έχουν προστιθέμενη αξία Τα αποτελέσματα βελτιώνονται για τους εξαρτημένους με την καλή παρακολούθηση των επιπέδων χρήσης Η συνέχιση της φροντίδας μεγιστοποιεί το αποτέλεσμα

Η διάρκεια των αποτελεσμάτων συνδέεται με μακρόχρονη θεραπεία Η θεραπεία δεν είναι επιθυμητή αυτή καθαυτή Κάθε θεραπευτικό αποτέλεσμα προϋποθέτει συμμόρφωση στην προτεινόμενη αγωγή Ανατροπή συνηθειών, αντίληψης και στάσης για αποχή από τη χρήση και την παραβατικότητα Για όσους -ες έχουν βαρύτερα προβλήματα χρειάζεται μακρύτερος χρόνος υποστήριξης και απαιτητικότερη θεραπεία Η θεραπεία απαιτεί αλλαγή στις αρχικές φάσεις Στη συνέχεια αναπτύσσονται δεξιότητες για τη διατήρηση των αλλαγών

Μύθοι σχετικά με την κατάχρηση ουσιών Η χρήση ουσιών συνδέεται με την προσωπική αποδιοργάνωση και την εξαθλίωση Οι χρήστες βρίσκονται πάντα υπό την επήρεια ουσιών Οι χρήστες δεν μπορούν να σταματήσουν τη χρήση Οι χρήστες δεν μπορούν αν ελέγξουν τη χρήση που κάνουν Η εξάρτηση συνδέεται με την ενέσιμη χρήση Οι χρήστες είναι άνθρωποι με χαλαρό αξιακό σύστημα

Ερωτήματα των εξαρτημένων, φόβοι και αγωνίες Μπορώ να μειώσω τη χρήση; Μπορώ να σταματήσω – έστω προσωρινά; Μπορώ ν’ αντέξω τα στερητικά; Μπορώ να κοιμηθώ χωρίς την ουσία; Μπορώ να διαχειριστώ τα προβλήματά μου χωρίς ουσίες; Πόσο θα με απορρίψουν; Θα σταματήσω όλες τις ουσίες;

Αιτιολογία της εξάρτησης Γενετικοί παράγοντες Βιολογικοί παράγοντες Παράγοντες προσωπικότητας Παράγοντες περιβάλλοντος

Γιατί χρησιμοποιούμε ψυχοδραστικές ουσίες; Για να νιώσουμε καλά Συνείδηση Συναίσθημα Διάθεση Για να νιώσουμε καλύτερα Άγχος Κατάθλιψη Απελπισία Ψυχικός πόνος Απειλή Ανησυχία 31

Αιτιολογία της εξάρτησης 1 Νευροβιολογικοί vs ψυχοκοινωνικοί παράγοντες Νευροδιαβιβαστές Ψυχολογικοί παράγοντες Ιδιοσυγκρασία Οικογενειακοί παράγοντες Πίεση από ομότιμους Σχολείο Κοινωνικές συνθήκες Ζητήματα μεθοδολογίας

Αιτιολογία της εξάρτησης 2 Νευροβιολογικοί vs ψυχοκοινωνικοί παράγοντες Κληρονομικότητα Το κοινωνικό περιβάλλον Αιτιολογική μονομέρεια Μακρόχρονη εξατομικευμένη διαδιακασία

Αιτιολογία της εξάρτησης 3 Βιολογικοί παράγοντες 1/3 μέχρι ½ παράλληλη κατάχρηση αλκοόλ ½ συγγενείς με πρόβλημα αλκοόλ Προβλήματα στο συγγενικό περιβάλλον Γονείς με αντικοινωνική συμπεριφορά ή χρήση αλκοόλ 63% μονοζυγωματικοί δίδυμοι αντί 44% διζυγωματικοί

Αιτιολογία της εξάρτησης 4 Ψυχολογικοί παράγοντες (ψυχοδυναμική) Τραύμα και καθήλωση Το 1/3 των εξαρτημένων έχει υποστεί κακοποίηση Αυτοθεραπευτική διαδικασία Αντικειμενότροπες σχέσεις Αλεξιθυμία (σύγχυση συναισθήματος) Διαταραχές συμπεριφοράς εξάρτησης

Αιτιολογία της εξάρτησης 5 Ιδιοσυγκρασία Αναζήτηση εμπειριών Δύσκολη ιδιοσυγκρασία Αυτοεκτίμηση, αυτοαποτελεσματικότητα Άγχος , πίεση Ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες Μοντέλα ρόλων

Αιτιολογία της εξάρτησης 6 Οικογένεια Ιστορικό χρήσης Επικοινωνία και δεσμοί οικογένειας Απώλεια, διαζύγιο, νέος γάμος Απών, βίαιος, αυταρχικός πατέρας Υπερπροστατευτική, επερελεγκτική μητέρα Εξισορρόπηση στην οικογένεια

Αιτιολογία της εξάρτησης 7 Ομότιμοι Κοινωνικοποίηση Χρήση από ομότιμους παραγοντας επικινδυνότητας Η ανάγκη του ανήκειν Συμπεριφορά των αγοριών Μοντέλα και πρότυπα

Αιτιολογία της εξάρτησης 8 Κοινωνικοί παράγοντες Φτώχια Εγκληματικότητα Ανομία κοινωνική απόσυρση

Η έναρξη της χρήσης

15-20: οι υψηλότεροι δείκτες χρήσης

Η χρήση σε μεγάλες ηλικίες

Ευρώπη: χρήση κάνναβης (ESPAD 2011)

Ευρώπη: χρήση κάνναβης (ESPAD 2011)

Ευρώπη: χρήση παρανόμων ουσιών εκτός κάνναβης (ESPAD 2011)

Ευρώπη: χρήση παρανόμων ουσιών εκτός κάνναβης (ESPAD 2011)

Η Ευρώπη 23,2% (78.000.000) των ευρωπαίων έχει χρησιμοποιήσει κάνναβη στη ζωή του (6,7% το τελευταίο χρόνο και 3,6% τον τελευταίο μήνα) 4,3% (14.500.000) έχει χρησιμοποιήσει κοκαΐνη στη ζωή του (1,2% το τελευταίο χρόνο και 0,5% τον τελευταίο μήνα) 3% έχουν χρησιμοποιήσει έκσταση ή αμφεταμίνες Περίπου 1.500.000 προβληματικοί χρήστες οπιοειδών 700.000 σε θεραπεία υποκατάστασης 50% των αιτήσεων για θεραπεία χρησιμοποιούν οπιοειδή 7.600 θάνατοι το χρόνο (τα ¾ δηλητηρίαση από οπιοειδή)

Χρήση κοκαΐνης

Τάση της χρήσης κοκαΐνης

Σχετικά με την ηρωίνη

Εκτίμηση για τη προβληματική χρήση ηρωίνης

Θνησιμότητα που οφείλεται στη χρήση

Η γενική κατάσταση στην Ελλάδα 2,5 – 3,5‰ του πληθυσμού 3 φορείς αντιμετώπισης Ανεπίσημο, εξωθεσμικό (παράνομο;) δίκτυο υπηρεσιών Ένα μεταπτυχιακό τμήμα για ειδίκευση Το επίσημο δίκτυο υπηρεσιών εξυπηρετεί περί τις 6.000 περιπτώσεις Ασαφής στρατηγική, σύγχυση στόχων και πολιτικών

Η πορεία στη χρήση Αίτημα για θεραπεία Έναρξη ενέσιμης χρήσης Έναρξη κύριας ουσίας κατάχρησης Έναρξη παράνομης χρήσης

Μέση ηλικία κατά το αίτημα έναρξης θεραπείας

Κύρια ουσία κατάχρησης

Ουσία έναρξης της χρήσης Ένας στους δύο εξακολουθεί να χρησιμοποιεί κάνναβη ακόμα και όταν η κύρια ουσία από την οποία είναι εξαρτημένος είναι διαφορετική

Η διακοπή του σχολείου ως παράγοντας επικινδυνότητας για τη χρήση ουσιών

Μεταβάλλεται ο τρόπος χρήσης ηρωίνης (και άλλων οπιοειδών)

Η νομική εμπλοκή

Η οικογένεια ως πηγή παραπομπής 8 στους δέκα διαμένουν με τη γονική οικογένεια η οποία συμβάλλει στην κινητοποίηση για θεραπεία. Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν προβλήματα: για έναν στους πέντε υπάρχει και ένας αδελφός που κάνει χρήση ουσιών και για έναν στους δέκα προβληματική χρήση αλκοόλ από τον πατέρα.

Ανεργία

Ποσοστό όσων δεν έχουν εξετασθεί ποτέ για μολυσματικές ασθένειες Χαμηλή επικράτηση (0,3%) της μόλυνσης από HIV που τα τελευταία χρόνια αυξάνει συνεχώς, ενώ η επικράτηση της μόλυνσης από ηπατίτιδα Β είναι 1,7 και από ηπατίτιδα C 42,6%.

Στην Κύπρο

Βασικά στοιχεία στη θεραπεία της εξάρτησης για ολιστική φροντίδα Σωματική υγεία Οικονομική υποστήριξη Ψυχική υγεία βασικά στοιχεία υποστήριξης Επαγγελματική Στέγαση Μετακινήσεις Ομαδική και ατομική συμβουλευτική Συνεχές της φροντίδας Διαχείριση περίπτωσης Εργαστηριακές εξετάσεις Αρχική Αξιολόγηση Στόχος η αποχή Εκπαίδευση Φροντίδα παιδιού Θεραπευτικός σχεδιασμός Φαρμακευτική υποστήριξη Ομάδες αυτοβοήθειας Νομικά θέματα Οικογένεια AIDS / HIV κίνδυνοι (Etheridge, Hubbard, Anderson, Craddock, & Flynn, 1997)

Η συζήτηση για τα ναρκωτικά Ρητορική σύγχυση Χαρακτηριστικά δυσανάλογων προσδοκιών Έλλειψη ψύχραιμης ανάγνωσης και ερμηνείας Ο απλουστευτισμός της ατομικής ευθύνης και η υποτίμηση της κοινωνικής κατασκευής Σχέση με το ευρύτερο πεδίο της δημόσιας υγείας Επιχειρώντας μια οικολογική προσέγγιση

Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης Απασχόληση και ανεργία Αύξηση της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας Επιδείνωση διατροφικών συνηθειών Δυσκολότερες συνθήκες στέγης και στέγασης Αύξηση της νοσηρότητας (ψυχική και σωματική υγεία) Αύξηση της χρήσης παρανόμων ουσιών και αλκοόλ Διάχυση της βίας και των παραβατικών συμπεριφορών Διατάραξη οικογενειακών σχέσεων Πρόωρη διακοπή της εκπαίδευσης Αύξηση της αυτοκτονικής συμπεριφοράς Χαλάρωση διασφάλισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα Θνησιμότητα 67 (Levy & Sidel 2009, Stuckler et,al 2009, Uutela 2010, Wilkinson & Picket, 2010 )

Οικονομική ανισότητα Οικονομική ανισότητα και δείκτες εγκληματικότητας είναι μεγέθη ευθέως ανάλογα Θετική σχέση σοβαρότητας και συχνότητας της φυλάκισης και της ανεργίας Θετική σχέση της μακρόχρονης ανεργίας, της πολιτισμικής γκετοποίησης και της οικονομικής αποστέρησης με αύξηση των εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας Ανάπτυξη οργανωμένου εγκλήματος και διαφθοράς Παραβατικότητα της αντίδρασης Γενική αύξηση των δεικτών νοσηρότητας Κοινωνίες που κυριαρχούν ανισότητες χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη βία Box & Hale 1986, Πανούσης 2011, Αρτινοπούλου 2011, Costa 2010, Wilkinson 2004 68

Σε χώρες με οικονομική ανισότητα 3 φορές περισσότερο ψυχική νοσηρότητα 4-5 φορές λιγότερο οι άνθρωποι αισθάνονται κοινωνική εμπιστοσύνη και ασφάλεια 6 φορές μεγαλύτερη αναλογία κρατουμένων Διπλάσια ποσοστά παχυσαρκίας 5-6 φορές υψηλότεροι δείκτες γεννήσεων από εφήβους Περισσότερος καταναλωτισμός και χρέος και λιγότερη αποταμίευση Μέχρι και 400 ώρες περισσότερη εργασία ετησίως (Wilkinson & Picket, 2010 )

Ανάπτυξη και οικονομική ανισότητα Η οικονομική ανάπτυξη δεν λύνει τα προβλήματα βίας, φτωχής υγείας και σχολικής αποτυχίας Την περίοδο 1997-2007 υπήρξαν σημαντικές περικοπές στο κοινωνικό κράτος στο ΗΒ εξαιτίας των πολιτικών ανάπτυξης με σημαντικά κέρδη Παρατηρήθηκε ευρεία και ταχεία αύξηση κερδών για το 10% του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα, ταχύτερη και σημαντικότερη για το 1% περισσότερο πλούσιο και περισσότερο από όλους για το 0,1% του πιο πλούσιου μέρους του πληθυσμού Χωρίς αναδιανομή του εισοδήματος η υγεία και τα κοινωνικά προβλήματα επιδεινώνονται ως επίπτωση ψυχολογικής και συναισθηματικής εξάντλησης Η οικονομική ανισότητα συνδέεται με εμπόδια στην κοινωνική κινητικότητα και εδραιώνει την τυπική ιεραρχία Wilkinson, 2010 )

Ανεργία στην Ευρώπη (Eurostat 2011)

Ανεργία στην Ευρώπη (Eurostat 2012)

Ανεργία στην Ευρώπη (Eurostat 2012)

Η διάρκεια της ανεργίας στην Ευρώπη (Eurostat 2012) http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Unemployment_statistics

Επίπτωση στη θνησιμότητα για αύξηση της ανεργίας κατά 1% 75 Stuckler, Basu, Suhrcke, Coutts, & McKee., 2009

Επίπτωση στη θνησιμότητα για αύξηση της ανεργίας κατά 3% 76 Stuckler, Basu, Suhrcke, Coutts, & McKee., 2009 76

Παιδική θνησιμότητα The equality trust, 2011; Wilkinson 2011

Οικονομική ανισότητα The equality trust, 2011; Wilkinson 2011

Παιδική θνησιμότητα και οικονομική ανισότητα The equality trust, 2011; Wilkinson 2011

Προσδόκιμο ζωής και οικονομική ανισότητα The equality trust, 2011; Wilkinson 2011

Υγεία, κοινωνικά προβλήματα και οικονομική ανισότητα The equality trust, 2011; Wilkinson 2011

Οι ουσίες είναι στο προσκήνιο; 5% των δημοσίων εσόδων οφείλονται στο αλκοόλ 60% των νέων που θα χορέψουν στη Βρετανία θα κάνουν χρήση Για κάθε 50€ που καταναλώνονται για διασκέδαση τα μισά είναι για ψυχοδραστικές ουσίες 155- 260 εκατομμύρια εκτιμώνται εκείνοι που έχουν κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας 16-38 εκατομμύρια είναι οι προβληματικοί χρήστες Η Ρωσία καταναλώνει το 21% της παγκόσμιας παραγωγής ηρωίνης, η Ευρώπη στο σύνολό της το 26%. Ο τζίρος των παρανόμων ναρκωτικών στην Ευρώπη φτάνει στα 100 δις ευρώ το χρόνο. Το σύνολο της δημόσιας δαπάνης για τη αντιμετώπιση των ναρκωτικών στην Ευρώπη έφτασε τα 34 δις ευρώ (το 70% για μείωση της προσφοράς). (EMCDDA 2009, UN 2010, Edwards 2004)

Το κόστος ΗΠΑ 2002: κόστος εξάρτησης 181 bl$ (108 συνδέεται με την παραβατικότητα που σχετίζεται με τη χρήση) Το κόστος της θεραπείας (περιλαμβανομένου του κόστους της έρευνας και της θεραπείας) ήταν 16 bl$. 1 νομισματική μονάδα αποδίδει από 1,3 ως 23. Στην Ελλάδα (2012) το κόστος εξάρτησης εκτιμήθηκε στα 136€ την ημέρα ανά εξαρτημένο στην κοινότητα Το αντίστοιχο κόστος στη φυλακή ήταν 30€, στη θεραπεία από 22€ ως 29€

Ο πληθυσμός των εξαρτημένων στην Ευρώπη Διατροφή Στέγαση Απασχόληση Χρήση ουσιών Ψυχική υγεία Σωματική υγεία Θνησιμότητα Βία –Παραβατικότητα Εκπαίδευση Αυτοκτονική συμπεριφορά Κοινωνική ανισότητα Παραβίαση δικαιωμάτων υποσιτιζόμενοι στη συντριπτική πλειονότητα άστεγοι το 9% σε ανοικτά και 13% σε διαμονής άνεργοι το 47% σε ανοικτά και 71% σε διαμονής Πολυχρήστες, ΧΕΝ Αυξημένη συνοσηρότητα (κατάθλιψη) μόλυνση στους ΧΕΝ 40% HCV, >5% HIV 10-20 φορές περισσότερο από το γενικό πληθυσμό Σημαντική εμπλοκή με Παραβατικότητα, Φυλακίσεις 40% χωρίς απολυτήριο λυκείου 14 φορές περισσότερο από το γενικό πληθυσμό Επιδείνωση στους οικονομικά ασθενέστερους Κοινωνικός ρατσισμός και αποκλεισμός (EMCDDA, 2010)

Ο πληθυσμός των εξαρτημένων στην Ελλάδα Διατροφή Στέγαση Απασχόληση Χρήση ουσιών Ψυχική υγεία Σωματική υγεία Θνησιμότητα Βία –Παραβατικότητα Εκπαίδευση Αυτοκτονική συμπεριφορά Κοινωνική ανισότητα Παραβίαση δικαιωμάτων Υποσιτιζόμενοι σχεδόν στο σύνολό τους Άστεγοι 7,5% Άνεργοι 61.3% Ηρωίνη 84%- τα 2/3 πολυχρήτες 1 στους 2 35,6 – 64% Ηπατίτιδα C, αύξηση HIV 1500% Αυξημένη Θνησιμότητα 7 στους 10 με νομικά προβλήματα 31,5% Απόφοιτοι Λυκείου 17% αυτοκτονικός ιδεασμός Επιδείνωση στους οικονομικά ασθενέστερους Κοινωνικός ρατσισμός και αποκλεισμός. (ΚΕΘΕΑ 2011, ΕΚΤΕΠΝ 2010)

Πως προκαλείται μια επιδημία; Έντονη πίεση με επιπτώσεις στην κοινωνική διάσπαση Φροντίδα για τη διαθεσιμότητα Δημιουργία κλίματος αποδοχής Συμμαχία με το ιατρικό λόμπυ Η καινοτομία ως αναζήτηση (νέες ουσίες, νέοι τρόποι) Η αμοιβαιότητα της απληστίας: τα απαραίτητα διώνυμα Η ατομικότητα της ευθύνης (γενετική προδιάθεση, ηθική χρεοκοπία) (Edwards 2004)

Οικονομική κρίση και κινητοποίηση εξαρτημένων Οικονομική κρίση και κινητοποίηση εξαρτημένων Επιδείνωση των προτύπων χρήσης Μείωση των προσδοκιών και του κινήτρου για θεραπεία Αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας Επιλογή φαρμακευτικών μοντέλων

Οικονομική κρίση και θεραπεία Ενίσχυση συμπεριφορών εκτόνωσης Αύξηση του ποσοστού διακοπών Μείωση της συμμετοχής της οικογένειας Αβεβαιότητα για την επανένταξη Ενίσχυση της παθητικότητας Ενίσχυση του ιδρυματισμού ή της εξάρτησης από το θεραπευτικό σύστημα

Οικονομική κρίση και επανένταξη Δυσκολίες στην ένταξη στην αγορά εργασίας Αυξημένος κίνδυνος απώλειας θέσεων εργασίας Μειωμένο εισόδημα Δυσμενέστεροι όροι εργασίας Δυσκολίες στην εξεύρεση στέγης Χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης Ενίσχυση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων Ενισχυμένοι στρεσογόνοι παράγοντες Αύξηση των διακοπών και των υποτροπών

Οικονομική κρίση και οργανισμοί κοινωνικής φροντίδας Περικοπές δαπανών και μείωση προσωπικού Μείωση της προσβασιμότητας Μείωση της ποιότητας Ανταγωνισμός συγκρούσεις Γραφειοκρατία Εσωστρέφεια Μειωμένα συστήματα υποστήριξης Περιορισμός των όρων αποτελεσματικού σχεδιασμού και υλοποίησης Ανάπτυξη παθολογίας Διαφθορά