Κοινωνικές ασφαλίσεις ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κοινωνικές ασφαλίσεις 3η Ενότητα ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ - 1 Πλάτων Τήνιος

Περίγραμμα ενότητας Προσέγγιση μαθήματος: Συντάξεις το 50% της κοινωνικής προστασίας ( 14% του ΑΕΠ) Σημαντικότερο σημείο για την γήρανση Αποτελούν το πλαίσιο ενεργοποίησης και της ιδιωτικής ασφάλισης Άνω των 250 οργανισμών στην Ελλάδα. Φτώχεια πλήττει τους ηλικιωμένους κυρίως Πολλοί διαφορετικοί τρόποι οργάνωσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Έντονη κινητικότητα από το 1990. Νέες ιδέες/ μορφές οργάνωσης. Προσέγγιση μαθήματος: Ασφαλιστικά ζητήματα που προκύπτουν κατά τα διάφορα στάδια της εργασιακής ζωής ασφαλισμένου Πληρωμή εισφορών  Θεμελίωση Συνταξιοδότηση Ανάλυση από οπτική ασφαλισμένου – αρχικά Ανάπτυξη διαφορών / ομοιοτήτων μεταξύ συστημάτων Μεγάλα ζητήματα που αφορούν το σύστημα συνολικά Βιωσιμότητα, Γήρανση, ανάπτυξη κλπ

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 5 στάδια ανάλυσης για μελέτη συστημάτων συντάξεων

Α1: Εργασιακή Ζωή -- Αρχή σταδιοδρομίας Α1: Εργασιακή Ζωή -- Αρχή σταδιοδρομίας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κατάρτιση – χαμηλή παραγωγικότητα Χαμηλοί μισθοί Ανεργία των νέων και ένταξη στην αγορά εργασίας (αναζήτηση εργασίας) Αποταμίευση για γηρατειά μικρή προτεραιότητα (μυωπία) ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Πληρωμή ασφαλίστρων Αλληλεγγύη γενεών Υποχρεωτική ασφάλιση Μη μισθολογικό κόστος και παγίδα ανεργίας Κατώτατος μισθός Πώς αποφεύγονται παρενέργειες Εισφοροδιαφυγή

Α1: Ασφάλιστρα Ασφάλιση υποχρεωτική και καθολική Γεωγραφική κάλυψη 100% μόνο 1998 ΙΚΑ επεκτείνεται σταδιακά από μεγάλες πόλεις 1936 ΙΚΑ 1962 ΟΓΑ χωρίς ασφάλιστρα 1983 ΤΕΑΜ υποχρεωτικό για μισθωτούς 1998 ΟΓΑ με πληρωμή ασφαλίστρων και διαδοχική ασφάλιση Διάκριση: Μισθωτός - Αυτοτελώς απασχολούμενος (ΑΑ) Συμβοηθούν μέλος σε οικογενειακή επιχείρηση --- Ενδιάμεση κατάσταση Μισθωτοί ασφαλίζονται για περισσότερους κινδύνους Ιδιότυπο καθεστώς για ΟΓΑ Μισθωτοί υποχρεωτικά και για επικουρική ασφάλιση Ελεύθεροι επαγγελματιίες – ασφαλίζουν ιδιότητα και όχι εργασία Στην Γερμανία (π.χ.) υποχρεωτικά μόνο για μισθωτούς. Μισθωτοί: εισφορά ποσοστό μισθού. ΑΑ -- Κλάσεις

Εισφορές στον ιδιωτικό τομέα

Εξέλιξη ποσοστών στο ΙΚΑ

Πηγή :Averting the old age crisis, Policies to protect the old and promote growth, World Bank 1994 1. Σύστημα χρηματoδoτείται από γεvική φoρoλoγία 2. Περιλαμβάvει και εισφoρές εκτός συvτάξεωv 3. Σύvταξη + επικoυρικό + πρόvoια

Αδρά δεδομένα για εισφορές Σχετικά υψηλές διεθνώς; Δεν εισπράττονται στο σύνολο των αποδοχών Επιβάρυνση στο σύνολο του ΑΕΠ όχι ιδιαίτερα υψηλή Αρα: Χαμηλότερες στην πράξη; Όμως, -- κατώτατος μισθός - για χαμηλόμισθους υψηλότερη επιβάρυνση Πλαφόν εισφορών Για υψηλόμισθους χαμηλότερη επιβάρυνση Αντίστροφα προοδευτική επιβάρυνση Οριζόντια δικαιοσύνη Υπάρχει θέμα Υψηλού μη μισθολογικού κόστους για νέους εργαζόμενους; ΠΑΓΙΔΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ;; Χαμηλές αποδοχές – κατώτατος μισθός Πρόσφατα μέτρα ελάφρυνσης

Εισφοροδιαφυγή Κίνητρο αν περιορισμένη ή απομακρυσμένη ανταποδοτικότητα Ανισόρροπο Ισοζύγιο γενεών; Σημασία βραχυπρόθεσμων παροχών (υγεία) Είδη εισφοροδιαφυγής. Διαφεύγει: Ολόκληρη επιχείρηση Εργαζόμενος Ημέρες (ή ώρες) εργασίας Ποσό αποδοχών Εισφοροαποφυγή - ασφάλιση όπου φθηνότερα (ΟΓΑ; ΤΕΒΕ;) Πόση; Φυσαρμόνικα -- Πολιτικά = «Δωρεάν Γεύμα»

Α2: Ώριμοι Εργαζόμενοι/ες ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Παγκοσμιοποίηση – ανάγκη αλλαγών κατεύθυνσης Ζωή επιχειρήσεων Απαξίωση δεξιοτήτων Κινητικότητα εργαζομένων Μετανάστευση Ανεργία Συμφιλίωση εργασιακής και οικογενειακής ζωής Γυναίκες και απασχόληση Λοιπά κοινωνικά θέματα Κοινωνικός ιστός ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Ασφαλιστικό σύστημα και διευκόλυνση κινητικότητας Δια βίου Εκπαίδευση Sabbaticals Θέματα μεταναστών Μεταφορά δικαιωμάτων Ανεργία Προσμέτρηση χρόνου; Χρηματοδότηση γονικών αδειών κλπ

Α2: Λοιπά θέματα εργαζομένων Αλλαγή εργασίας Διαδοχική ασφάλιση Παρακολούθηση δικαιωμάτων Σημασία Μοναδιαίου Αριθμού Οικογενειακές υποχρεώσεις Εργασία γυναικών Πίστωση χρόνου για ασφαλιστικές υποχρεώσεις Συνεισπραττόμενα ασφάλιστρα Υγεία, ΟΕΚ, Στράτευση, «Προνόμια» Πολλαπλή χρέωση χρόνου Ενημέρωση – σχέση με ταμείο

Β: Προετοιμασία για συνταξιοδότηση Θεμελίωση δικαιώματος ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σκέψεις για απόσυρση από την αγορά εργασίας Απότομα/σταδιακά Κίνητρα και οικονομικοί υπολογισμοί Ισορροπία προσφοράς αλλά και ζήτησης εργασίας Περιεχόμενο εργασίας Αποξένωση και προκατάληψη κατά του ηλικιωμένου εργαζόμενου ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Τρόπος θεμελίωσης Μηχανισμός – έμμεσα κίνητρα αποπομπής Π.χ. αν παραμένοντας μειώνονται απολαβές Δυνατότητα παράκαμψης κανονισμών Συντάξεις αναπηρίας Βαρέα και ανθυγιεινά Αλλοι κανονισμοί

Θεμελίωση Θεωρητική δυνατότητα υποβολής αίτησης Αλλάζει κόστος ευκαιρίας της εργασίας Στο ΙΚΑ (α) ηλικία και (β) ετη ασφάλισης 5 έτη ενωρίτερα αν μειωμένη (1/200 για κάθε μήνα) Αλλού άλλοι συνδυασμοί Σε μερικά επικουρικά baroque – π.χ. κιλά αλεύρι Διαφορετικά για γυναίκες (5 έτη ενωρίτερα) ΄Μητέρες ανηλίκων - σπρώχνει εκτός αγοράς εργασίας Πλήθος ειδικών κατηγοριών – ακόμη και εντός ΙΚΑ.

Θεμελίωση: αδρά δεδομένα Ο κανόνας είναι η εξαίρεση 85% σε ειδικές κατηγορίες Συγκέντρωση στα ελάχιστα Λίγα χρόνια επειδή από αγροτικό τομέα; Ολοκλήρωμα εισφοροδιαφυγής των τελευταίων 30 ετών; Σε άλλα ταμεία διαφορετική εικόνα;

Αλλά: Ωρίμανση;

Γ: Η Αίτηση συνταξιοδότησης – το πότε και πώς ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Μακροοικονομία ωφελείται από την παραμονή. Εισφορές Πληρωμές  Ασφ/συνταξιούχοι Άρα κίνητρα παραμονής Παραμονή ηλικιωμένου σημαίνει λιγότερη εργασία νεώτερων;; ΌΧΙ – Πλάνη Σταθερής Δεξανενής Εργασίας Από τι εξαρτάται η δυνατότητα εργασίας; Προσφορά από εργαζόμενο Ζήτηση από εργοδότη Περιεχόμενο εργασίας ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Τρόπος υπολογισμού σύνταξης Δυνατότητα αντικινήτρων Ρόλος κατώτατων ορίων Ποσοστό αναπλήρωσης Εφ’ Απαξ Οικογενειακές και άλλες προσαυξήσεις Συντάξεις αναπηρίας

Ηλικίες συνταξιοδότησης: Συντάξεις γήρατος ΙΚΑ

Εξέλιξη μέσης ηλικίας συντάξεων γήρατος ΙΚΑ

Εξέλιξη μέσης ηλικίας στο σύνολο των συντάξεων ΙΚΑ

Από τι εξαρτάται η ηλικία συνταξιοδότησης; Ζήτηση για εργασία – από εργοδότες Παραγωγικότητα Αντικίνητρα για κατάρτιση στους μεγαλύτερους Συμπληρωματικοί στους νεότερους Προσφορά - από τον εργαζόμενο Εισόδημα – προτιμήσεις για ελεύθερο χρόνο Συνθήκες συντάξεων- κόστος ευκαιρίας Δομή κινήτρων και αντικινήτρων Περιεχόμενο (Ποιότητα) εργασίας --- Πόσο αποτιμώνται τα χαρακτηριστικά μεγαλύτερων;

Ποσοστά συμμετοχής ανδρών ΕΕ-15 1970-200

Διαπιστώσεις για ηλικία συνταξιοδότησης Δεν Υπάρχει «η» ηλικία συνταξιοδότησης Ηλικία στην οποία έχει ήδη αποχωρήσει το 50% Πτωτική τάση στον αναπτυγμένο κόσμο Ιδιαίτερα σύνθετο θέμα Στην Ελλάδα επιτάχυνση μετά 1995 Μεγάλη διαφορά μεταξύ ομάδων Πολλοί κάτω από το όριο – πολλοί άνω Ισοδυναμεί με επιδότηση αυτών που φεύγουν ενωρίς Σχέση με ασφαλιστικό σύστημα Δυνατότητα – ηλικία θεμελίωσης Κλιμάκωση σε σχέση με ηλικία – έτη ασφάλισης Τρόπος υπολογισμού της σύνταξης

Απασχόληση εργαζομένων 55-64

Υπολογισμός της Σύνταξης – ποσοστό αναπλήρωση:Δύο βήματα Α. Ασφαλιστέο εισόδημα – παρονομαστής ΙΚΑ: 5 από τελευταία 10 Ως 2004: τελευταία 5 (τελευταία 2 ως 1990) Δημόσιο , Τράπεζες – τελευταίος μισθός Παρενέργειες + καταστρατηγήσεις Ασφαλιστέο εισόδημα  αποδοχές Επιδόματα, υπερωρίες εκτός – άρα παρονομαστής άγνωστος Μέγιστο ποσοστό 80% του μισθού από κύρια Επικουρική – πρόσθετη σύνταξη Από 1983 υποχρεωτική για όλους τους μισθωτούς

Υπολογισμός της σύνταξης: Δεύτερο βήμα. Ποσοστό αναπλήρωσης Υπολογισμός της σύνταξης: Δεύτερο βήμα. Ποσοστό αναπλήρωσης ΙΚΑ – μη γραμμική σχέση (κλάσεις) Χαμηλές κλάσεις - κάθε έτος αποδίδει περισσότερο «Αλληλεγγύη των κλάσεων» Υψηλότερες κλάσεις – πιό κοντά στην γραμμική σχέση 35 χρόνια – 70% των αποδοχών Δυνατότητα αναλογιστικής μείωσης για πρόωρη (60 Α, 55 Γ) - 1/200 για κάθε μήνα νωρίτερα. Δημόσιο – 35α Κάθε έτος προσθέτει 1/35 (ΔΕΗ 27α) + επικουρική == Σύνολο άνω των 100% ΟΓΑ, ΤΕΒΕ, ΤΑΕ, -- κλάσεις

Κατώτατα όρια (ΚΟ) κλπ Παλαιότερα – ως πολλαπλάσιο ΗΑΕ –20 το 1990 Αν η σύνταξη υπολείπεται από ΚΟ --ο συνταξιούχος λαμβάνει αυτό το ποσό Στο ΙΚΑ 60% των νέων συνταξιούχων εισπράττουν ΚΟ 70% των συνταξιούχων (και παλαιτότερων) Μεταξύ 15-23 χρόνια ασφάλισης η ιδια σύνταξη Αρα ΙΚΑ – για άνω του 60% εισπράττει αναλογικά του μισθού και πληρώνει σταθερό ποσό Περιορισμένη ανταποδοτικότητα Χαρακτήρας ως ασφάλιση αποδοχών νοθεύεται Παλαιότερα – ως πολλαπλάσιο ΗΑΕ –20 το 1990 +5 από επικουρικό – υψηλότερο από αποδοχές ΚΟ ως κύριο κίνητρο για πρόωρη συνταξιοδότηση

Κατανομή συντάξεων ΙΚΑ -1995

Τύποι συντάξεων ΙΚΑ, Δημόσιο: Σύστημα καθορισμένων παροχών ΙΚΑ, Δημόσιο: Σύστημα καθορισμένων παροχών Σύνταξη ως ποσοστό τελικών αποδοχών Αγνωστη την στιγμή της πληρωμής Ρίσκο επιβαρύνει τους χρηματοδότες Π.χ. Τι γίνεται αν αυξηθεί η μέση επιβίωση; Αυξάνονται εισφορές Σύστημα καθορισμένης εισφοράς Πίστωση ατομικού λογαριασμού -- Μετατροπή σε ετήσια πληρωμή στην συνταξιοδότηση Συνηθισμένο στις ιδιωτικές κεφαλαιοποιητικές συντάξεις Όχι αποκλειστικά όμως Ρίσκο επιβαρύνει τον ασφαλισμένο/συνταξιούχο Απόδοση κεφαλαίου άγνωστη ως συνταξιοδότηση Αν αυξηθεί μέση επιβίωση – μειώνονται συντάξεις

Μια ενδιάμεση λύση: Το νέο Σουηδικό σύστημα Σύστημα «Νοητικής ή οιονεί καθορισμένης εισφοράς» Στον ασφαλισμένο μοιάζει με καθορισμένης εισφοράς Αποκεντρώνει κρίσιμες αποφάσεις όπως όρια ηλικίας Δεν συγκεντρώνει αποθεματικά Χρηματοδοτείται με βάση το διανεμητικό σύστημα Πώς λειτουργεί; Πίστωση ‘ατομικού λογαριασμού’ Τοκισμός ποσού με τεχνικό επιτόκιο που είναι συνάρτηση της ΑΕΠ και μέσης επιβίωσης Από κάποια ηλικία δυνατότητα συνταξιοδότησης «Κλείδωμα σύνταξης» ανάλογα με ηλικία + ποσό στον λογαριασμό 1 έτος εργασία επιπλέον- αυξάνει αριθμητή και παρονομαστή Το πότε θα συνταξιοδοτηθεί το αποφασίζει ο ασφαλισμένος Δημογραφική επιδείνωση – τεχνικό επιτόκιο