ΜΝΗΜΗ
ΟΡΙΣΜΟΣ Μνήμη ονομάζουμε την ικανότητα των ζωντανών οργανισμών να διατηρούν και να χρησιμοποιούν την αποκτηθείσα μνήμη. Η μνήμη είναι μια σύνθετη λειτουργία του νευρικού μας συστήματος που χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να αποτυπώνει την πραγματικότητα και συγχρόνως να την αποθηκεύει και να την επαναφέρει. Η μνήμη είναι ο πυρήνας της προσωπικής μας ιστορίας. Αναφέρεται στο παρελθόν, μας προετοιμάζει για το μέλλον και μας βοηθά να βιώσουμε το παρόν.
ΜΕ ΤΙ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ Σχετίζεται με την περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος και λειτουργεί μέσω συνάψεων, δηλαδή συνδέσεων των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου. Άλλες περιοχές που σχετίζονται με την μνήμη είναι η αμυγδαλή, τα γάγγλια, η παρεγκεφαλίδα και ο φλοιός των ημισφαιρίων.
Η ικανότητα μνήμης αποτελεί προϋπόθεση για τη μάθηση, δηλαδή την απόκτηση νέων γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων ή τέλος εμπειριών που αλλάζουν τη συμπεριφορά του. Η σχέση μνήμης και μάθησης επομένως είναι ότι η μάθηση είναι η εγγραφή της μνήμης και η μνήμη η διατήρηση της μάθησης.
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Η λειτουργική οργάνωση της μνήμης περιλαμβάνει κατά σειρά διαδικασίες επιλογής και κωδικοποίησης, αποθήκευσης ή απόσβεσης, επανεύρεσης και ανάκλησης της πληροφορίας. Η μνήμη είναι διεργασία στην οποία εμπλέκεται το σύνολο σχεδόν του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Σχηματικά, τα μνημονικά ίχνη αποκρυσταλλώνονται στον έσω κροταφικό λοβό, αποθηκεύονται στον οπίσθιο βρεγματικό φλοιό, απ’ όπου ανακαλούνται με τη μεσολάβηση του μετωπιαίου φλοιού.
ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΜΝΗΜΗΣ Η μνήμη διακρίνεται: α. Από ψυχολογικής πλευράς, σε: ακούσια ή άδηλη (μνήμη επίκτητων δεξιοτήτων) / εκούσια ή έκδηλη (μνήμη γεγονότων, αντικειμένων, γνώσεων ιστορικών και προσωπικών) β. Ανάλογα με το ερέθισμα - είδος της πληροφορίας, σε: κιναισθητική / ακουστική / οπτική / λεκτική / οσφρητική / απτική (που εισέρχεται στον εγκέφαλο μέσω των εξειδικευμένων αισθητικών συστημάτων του εγκεφαλικού φλοιού) γ. Ως προς τη διάρκεια, σε: αισθητηριακή / βραχυπρόθεσμη (πρόσφατη) / μακροπρόθεσμη (παλαιά)
Η ΑΙΣΘΗΤΗΤΙΑΚΗ ΜΝΗΜΗ Η αισθητηριακή μνήμη έχει διάρκεια ισχύος κάτω του δευτερολέπτου. Οι δυνατότητές της είναι ανεξάντλητες όσον αφορά στον αριθμό και στην ποικιλία των ερεθισμάτων. Η αισθητηριακή μνήμη μας δίνει ανά πάσα στιγμή την αίσθηση του υποκειμενικού παρόντος.
Η ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΝΗΜΗ Η βραχυπρόθεσμη μνήμη συγκρατεί πληροφορίες για χρονικό διάστημα από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι μερικά λεπτά. Έχει μεγάλη χωρητικότητα. Αποτελεί τον προθάλαμο της μακροπρόθεσμης μνήμης, εκεί όπου οι πληροφορίες υφίστανται περαιτέρω επεξεργασία (κωδικοποίηση), ώστε ή να διαγραφούν (λήθη) ή να αποθηκευθούν σταθερά στην μακροπρόθεσμη μνήμη. Απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή λειτουργία της βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι η ικανοποιητική συγκέντρωση και προσοχή του ατόμου.
Η ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΝΗΜΗ Η μακροπρόθεσμη μνήμη είναι το σύστημα που επιτρέπει την μόνιμη αποθήκευση των εμπεδωμένων πληροφοριών, ώστε να είναι εφικτή η κατά περίπτωση ανάκλησή τους. Οι παραπάνω μορφές της μνήμης συνεργάζονται στενά. Το να θυμόμαστε για παράδειγμα τα ραντεβού μας, τα γενέθλια των φίλων ή για να μάθουμε να οδηγούμε απαιτεί συμμετοχή της άδηλης, έκδηλης και εργαζόμενης μνήμης.
ΛΗΘΗ Η λήθη είναι μια διεργασία που σχετίζεται με τη μνήμη. Με την πάροδο του χρόνου χρειάζεται να απαλλασσόμαστε από κάποιες πληροφορίες ή εμπειρίες και το να ξεχνάμε είναι ένας φυσιολογικός τρόπος γι αυτό. Οι άχρηστες πληροφορίες ατροφούν όπως οι μυς του σώματος που δεν γυμνάζονται. Η διαδικασία αυτή επιτυγχάνεται είτε με τη σταδιακή απώλεια των άχρηστων πληροφοριών και εμπειριών, είτε με την αντικατάσταση από νέες.
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Κάποιες φορές όμως και η μνήμη λανθάνει. Πλήθος ενδογενών και εξωγενών παραγόντων επηρεάζουν την καλή λειτουργία της μνήμης. Άνθρωποι κάθε ηλικίας, πάσχοντες από κατάθλιψη ή υπερβολικό άγχος, παραπονούνται επίμονα για προβλήματα μνήμης, που είναι παροδικά και βελτιώνονται με την θεραπεία των ψυχικών αυτών καταστάσεων. Συνήθως, οφείλονται σε αδυναμία συγκέντρωσης και εστίασης της προσοχής, σε αδιαφορία για όσα συμβαίνουν γύρω, ή σε αφηρημάδα. Επίσης η κακή συγκέντρωση, η βιασύνη, ή ο θυμός μπορεί να δυσχεραίνουν τη μνήμη.
ΜΗΝΗΜΗ ΚΑΙ ΓΗΡΑΣ Ως βιολογικό φαινόμενο, η μνήμη υφίσταται την επίπτωση του γήρατος. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος κατά την πρώιμη ενήλικη ζωή φθάνει στο μέγιστο μέγεθός του και έκτοτε μικραίνει προοδευτικά. Αυτή η προοδευτική ελάττωση του μεγέθους, πιθανώς αντανακλά την απώλεια νευρωνικών κυκλωμάτων του μυαλού που γερνά. Η διεργασία αυτή εξηγεί την έκπτωση της μνημονικής λειτουργίας στους ηλικιωμένους. Στο γήρας υπάρχει κυρίως καθυστέρηση στην επεξεργασία των πληροφοριών. Συνυπάρχει δυσχέρεια ανάκλησης κυρίων ονομάτων. Στις περιπτώσεις όπου η έκπτωση της μνήμης είναι μεγαλύτερη από την αναμενόμενη για την ηλικία και δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή ζωή, τότε είναι πιθανόν να πρόκειται για κάποια νόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως το Αλτσχάϊμερ.
ΝΟΣΟΣ Alzheimer Με τον όρο άνοια εννοούμε την έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου, κατ’ αρχήν της μνήμης, της κρίσης, του λόγου, της προσωπικότητας και την έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας. Εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, ενώ είναι πολύ σπάνια σε ηλικίες μικρότερες των 50 ετών. Προκαλεί βαθμιαία εκφύλιση του εγκεφάλου και έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου στα προχωρημένα στάδια, της κινητικότητας και της καθημερινής λειτουργικότητας. Άνοια, επίσης, μπορούν να προκαλέσουν τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι όγκοι του εγκεφάλου, το AIDS, διάφορες εγκεφαλίτιδες, μεταβολικά νοσήματα, νοσήματα του θυρεοειδούς, διάφορα φάρμακα κ.ά.
Η νόσος περιγράφηκε πρώτη φορά πριν 101 χρόνια από τον Alois Alzheimer και έκτοτε η επιστημονική κοινότητα καταβάλλει προσπάθειες για να βρεθεί ριζική θεραπεία η οποία δεν έχει βρεθεί ακόμα, αλλά έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στην διάγνωση της σε πολύ αρχικά στάδια. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση και χορηγηθούν τα σκευάσματα αυτά, τόσο ουσιαστικότερα είναι τα αποτελέσματά τους. Η 21 Σεπτεμβρίου είναι καθιερωμένη ως η Παγκόσμια μέρα Alzheimer.
ΤΡΟΦΙΜΑ ΠΟΥ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Αρκετές έρευνες συσχετίζουν τη διατροφή με την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών και την ενίσχυση της μνήμης. Θρεπτικά συστατικά για την καλύτερη εγκεφαλική λειτουργία είναι οι βιταμίνες C, συμπλέγματος Β, όπως η Β12 και Β6, Ε, η θειαμίνη καθώς και ορισμένα από τα απαραίτητα αμινοξέα. Οι αντιοξειδωτικές ουσίες που βρίσκονται στα φρούτα, το πράσινο τσάι και τα λαχανικά, μπορούν να βελτιώσουν τη διαδικασία της μάθησης αλλά και τη μνήμη αφού οι ουσίες αυτές μειώνουν την επίδραση της γήρανσης στον εγκέφαλο. Φρούτα όπως μούρα, βατόμουρα, δαμάσκηνα και ξερά βερίκοκα μπορούν να εφοδιάσουν το σώμα μας με αυτές τις σημαντικές ουσίες.
Τρόφιμα όπως άπαχο γάλα, γιαούρτι αλλά και δημητριακά ολικής άλεσης που περιέχουν βιταμίνες του συμπλέγματος Β όπως Β12, Β6 και φολικό οξύ έχουν σύμφωνα με κάποιες έρευνες αντίστοιχες ιδιότητες για τη μνήμη. Το παντοθενικό οξύ (Βιταμίνη του συμπλέγματος) επειδή συμμετέχει στην παραγωγή της ακετυλοχολίνης (βασικού νευροδιαβιβαστή), που είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά ερεθισμάτων στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου, είναι επίσης μια βιταμίνη του συμπλέγματος με θετικές επιδράσεις στη μνήμη μας.
Ζάχαρη και υδατάνθρακες ;Αυτές οι ουσίες θεωρούνται σημαντικά ενισχυτικά της μνήμης. Η γλυκόζη (το βασικό συστατικό τόσο της σουκρόζης -ζάχαρης- όσο και των άλλων υδατανθράκων, είναι το αποκλειστικό καύσιμο του εγκεφάλου, πράγμα που σημαίνει ότι όταν στερήσουμε τα εγκεφαλικά κύτταρα από την ουσία αυτή διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία τους. Ταυτόχρονα επειδή η γλυκόζη συμβάλει στην παραγωγή της σεροτονίνης, που είναι βασικός νευροδιαβιβαστής, συμμετέχει στη διατήρηση της μνήμης, όταν βέβαια το άτομο βρίσκεται σε θετική συναισθηματική κατάσταση. Έτσι, η συχνή και σωστή κατανάλωση των υδατανθράκων (κυρίως σύνθετων αλλά και απλών) μέσα από τρόφιμα όπως ψωμί, πατάτα, ρύζι και ζυμαρικά μπορεί να μας εφοδιάσει με κατάλληλη ποσότητα ενέργειας αλλά και καύσιμου για σκέψη. Τέλος, η καθημερινή κατανάλωση πρωινού αυξάνει την μνήμη.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ! ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟ ΟΜΑΔΑ3. ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΑ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΟΙ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΝΤΖΕΛΑ ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΖΩΗ ΔΡΟΥΒΕΛΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΜΑΡΑ