Εννοιολογικός προσδιορισμός της τεχνολογικής προόδου Ο όρος ‘τεχνολογική πρόοδος’ στα οικονομικά υποδηλώνει τη δημιουργία νέας γνώσης ή πληροφόρησης, κατάλληλης και πρόσφορης για παραγωγική αξιοποίηση. Συντελείται με : την εμφάνιση νέων μεθόδων παραγωγής. την εισαγωγή στην αγορά νέων προϊόντων. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Εννοιολογικός προσδιορισμός της τεχνολογικής προόδου O Shumpeter χωρίζει τη διαδικασία της τεχνολογικής προόδου σε τρία στάδια: εφεύρεση καινοτομία μίμηση ή διάχυση Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέτρηση της τεχνολογικής προόδου Δείκτες ποσοτικοποίησης και μέτρησης της τεχνολογικής προόδου Δείκτες εκροών Μετρούν άμεσα το αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου, όπως αυτό ενσωματώνεται σε νέες τεχνικές και προϊόντα Δείκτες εισροών Μετρούν την τεχνολογική πρόοδο έμμεσα, με βάση τους οικονομικούς πόρους που διατίθενται σ΄ αυτό το σκοπό. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέτρηση της τεχνολογικής προόδου Δείκτες εκροών Στατιστικές χορηγούμενων διπλωμάτων ευρεσιτεχνιών (patents) Τεχνικές δημοσκόπησης (ερωτηματολόγιο, συνέντευξη, γνώση ειδικών κλπ) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέτρηση της τεχνολογικής προόδου Δείκτες εισροών Η τεχνολογική πρόοδος δεν πέφτει ως μάννα από τον ουρανό. Προϋποθέτει προσπάθεια: τη διανοητική εργασία της σύλληψης, της ανάπτυξης, του ελέγχου και της εισαγωγής της στο ποτάμι της οικονομικής ζωής (Scherer:1980, Industrial Market Structure and Economic Performance) Δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη Αριθμός επιστημονικού και βοηθητικού προσωπικού που απασχολείται στον τομέα της έρευνας. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Σχέση μεταξύ εισροών και εκροών Η εμπειρική έρευνα έδειξε ότι η παραγωγικότητα της καινοτομικής προσπάθειας συνδέεται συμμετρικά με τρεις μεταβλητές: την κλίμακα της ερευνητικής δραστηριότητας τις τεχνολογικές ευκαιρίες του κλάδου την ποιότητα της οργάνωσης και διοίκησης της επιχείρησης Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέγεθος επιχείρησης και τεχνολογική δραστηριότητα Άποψη των J. Schumpeter και J.K. Galbraith ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι οι κύριοι φορείς καινοτομιών. Schumpeter: η επιχείρηση με μονοπωλιακή δύναμη βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση γιατί έχει τη δυνατότητα ανάληψης δραστηριοτήτων υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέγεθος επιχείρησης και τεχνολογική δραστηριότητα Δεν υπάρχει πιο ευχάριστο παραμύθι από εκείνο που λέει ότι η τεχνολογική μεταβολή αποτελεί καρπό της απαράμιλλης εφευρετικότητας του ταπεινού ανθρώπου (small man), ο οποίος, κάτω από την πίεση του ανταγωνισμού, αναγκάζεται να βάλει το μυαλό του να δουλέψει για να καλυτερεύσει τη ζωή του γείτονά του. Δυστυχώς, πρόκειται για αυταπάτη. Η τεχνολογική ανάπτυξη, από πολύ καιρό τώρα, έχει γίνει χώρος που επιτρέπει την είσοδο μόνο σε επιστήμονες και τεχνικούς. … Όλες οι φθηνές και απλές εφευρέσεις έχουν τελειώσει. Τώρα η τεχνολογική ανάπτυξη δεν είναι μόνο περίτεχνη και δαπανηρή αλλά πρέπει να διεξάγεται και σε μεγάλη κλίμακα έτσι ώστε να εξισορροπούνται οι επιτυχίες και οι αποτυχίες… Επειδή, η τεχνολογική ανάπτυξη είναι δαπανηρή μπορεί να αναληφθεί μόνο από μια επιχείρηση, η οποία διαθέτει τους πόρους που συνοδεύονται με το σημαντικό μέγεθος. (Galbraith:1952, American Capitalism) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέγεθος επιχείρησης και τεχνολογική δραστηριότητα Eμπειρικά ευρήματα έδειξαν ότι σε ορισμένους κλάδους οι μικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη μηχανή της καινοτομικής δραστηριότητας παρά την έλλειψη τυπικών δραστηριοτήτων Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D). Επιχειρήσεις με λιγότερους από 1000 εργαζόμενους -> 3% R&D αλλά > 30% εκροών καινοτομίας. Το παράδοξο αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από τη διάχυση της γνώσης (Knowledge Spillovers) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική πρόοδος και συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας Επιδράσεις της τεχνολογικής προόδου στο βαθμό συγκέντρωσης της οικονομικής δραστηριότητας Η Τεχνολογική πρόοδος επηρεάζει το βαθμό συγκέντρωσης με δύο τρόπους: Αύξηση της ελάχιστης αποτελεσματικής κλίμακας παραγωγής Έγερση εμποδίων εισόδου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική Πρόοδος και Οικονομική Μεγέθυνση Βασική βιβλιογραφία: Τσούνης,Ν., (2003), Θεωρία Διεθνούς Εμπορίου, Αθήνα. (κεφ. 5 και 6). Η οικονομική μεγέθυνση οφείλεται στην : Αύξηση της ποσότητας των παραγωγικών συντελεστών Αύξηση της παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής κυρίως λόγω τεχνολογικής προόδου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική Πρόοδος και Οικονομική Μεγέθυνση Η τεχνολογική πρόοδος επηρεάζει: την παραγωγή τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών τους όρους εμπορίου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική Πρόοδος και Οικονομική Μεγέθυνση Ταξινόμηση της τεχνολογικής προόδου (J. Hicks) Ουδέτερη τεχνολογική πρόοδος (αύξηση των οριακών προϊόντων και για τους δύο παραγωγικούς συντελεστές κατά το ίδιο ποσοστό) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική Πρόοδος και Οικονομική Μεγέθυνση Έντασης κεφαλαίου ή αποταμιευτική εργασίας τεχνολογική πρόοδος (το οριακό προϊόν του κεφαλαίου αυξάνεται γρηγορότερα από το οριακό προϊόν της εργασίας) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική Πρόοδος και Οικονομική Μεγέθυνση Έντασης εργασίας ή αποταμιευτική κεφαλαίου τεχνολογική πρόοδος (το οριακό προϊόν της εργασίας αυξάνεται γρηγορότερα από το οριακό προϊόν του κεφαλαίου) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Επιδράσεις της Ουδέτερης Τεχνολογικής Προόδου Σταθερές Τιμές των Αγαθών Σε όλους τους κλάδους πραγματοποιείται τεχνολογική πρόοδος ουδέτερου τύπου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Επιδράσεις της Ουδέτερης Τεχνολογικής Προόδου Σταθερές Τιμές των Αγαθών Ουδέτερη τεχνολογική πραγματοποιείται στην παραγωγή ενός μόνο κλάδου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Επιδράσεις της Ουδέτερης Τεχνολογικής Προόδου Μεταβλητές Τιμές των Αγαθών Η τεχνολογική πρόοδος προκαλεί αύξηση της ζήτησης των αγαθών μέσω της αύξησης του εισοδήματος Η τιμή του αγαθού στο οποίο δημιουργείται ουδέτερη τεχνολογική πρόοδος θα μειωθεί. Εάν το αγαθό αυτό είναι το εξαγόμενο αγαθό μιας χώρας οι όροι εμπορίου θα χειροτερεύσουν. Ο προσδιοριστικός παράγοντας του βαθμού χειροτέρευσης των όρων εμπορίου είναι η εισοδηματική ελαστικότητα της ζήτησης για το εισαγόμενο προϊόν (όσο μικρότερη τόσο λιγότερο θα χειροτερεύσουν οι όροι εμπορίου) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Επιδράσεις της Αποταμιευτικής Τεχνολογικής Προόδου για τους συντελεστές παραγωγής Αύξηση της παραγωγής του αγαθού που χρησιμοποιεί πιο εντατικά τον παραγωγικό συντελεστή ο οποίος αποταμιεύεται με την τεχνολογική πρόοδο. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Επιδράσεις της Αποταμιευτικής Τεχνολογικής Προόδου για τους συντελεστές παραγωγής Χειροτέρευση των όρων εμπορίου, εάν υπάρχει τεχνολογική πρόοδος αποταμιευτική του παραγωγικού συντελεστή που χρησιμοποιείται περισσότερο εντατικά στην παραγωγή του. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική μεταβολή και Διεθνές Εμπόριο (Posner) Το εμπόριο προκαλείται από τεχνολογικές μεταβολές και εξελίξεις που επηρεάζουν κάποιες βιομηχανίες, κατά τη διάρκεια του χρόνου που μεσολαβεί, ωσότου οι άλλες χώρες να αντιγράψουν την καινοτομία της πρωτοπόρου χώρας. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογία, κύκλος προϊόντος και Διεθνές Εμπόριο (Vernon) H τεχνολογία ενσωματώνεται στην διάρθρωση μιας αγοράς και μας βοηθάει να ερμηνεύσουμε την εγκατάσταση νέων προϊόντων σε μια αγορά, την τυποποίηση των προϊόντων και την φύση της ζήτησης. Oι επιχειρήσεις έχουν ακριβώς την ίδια προσπέλαση στην επιστημονική γνώση. Ίσες δυνατότητες προσπέλασης δεν σημαίνει και ίσες πιθανότητες εφαρμογής αυτών των αρχών στην παραγωγή νέων προϊόντων. Υπάρχει χάσμα ανάμεσα στην γνώση της επιστημονικής αρχής και της ενσωμάτωσης αυτής σ’ ένα εμπορεύσιμο προϊόν. Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογία, κύκλος προϊόντος και Διεθνές Εμπόριο (Vernon) Κύκλος προϊόντος - Νέο προϊόν, - Ώριμο προϊόν, - Tυποποιημένο προϊόν Χρόνος Ποσότητα Τυποποιημένο Προϊόν Ώριμο Προϊόν Νέο Προϊόν Εξαγωγές Εισαγωγές Παραγωγή Κατανάλωση Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μακροοικονομικά Μοντέλα Οικονομικής Μεγέθυνσης: το υπόδειγμα Solow Βασική βιβλιογραφία: Dornbusch, R. and Fischer, S., (1993), Μακροοικονομική, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Mankiw,N.G., (2002), Μακροοικονομική Θεωρία, Αθήνα:Gutenberg. Τα υποδείγματα οικονομικής μεγέθυνσης στη μακροοικονομική ανάλυση δείχνουν με ποιο τρόπο αλληλεπιδρούν σε μια οικονομία: η αύξηση του αποθέματος του κεφαλαίου η αύξηση του εργατικού δυναμικού η πρόοδος της τεχνολογίας Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μακροοικονομικά Μοντέλα Οικονομικής Μεγέθυνσης: το υπόδειγμα Solow Προσφορά αγαθών Υ = F (K, L) εάν z Y = F (z K, z L) και z=1/L τότε Y/L = F (K/L, 1) εάν y=Y/L και k=K/L τότε y = f (k) MPK = f (k+1) - f (k) Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μακροοικονομικά Μοντέλα Οικονομικής Μεγέθυνσης: το υπόδειγμα Solow Ζήτηση για αγαθά και η συνάρτηση κατανάλωσης Η ζήτηση προέρχεται: κατανάλωση επένδυση y = c + i y = (1 - s) y + i = c = (1 - s) y i = s y Η μεγέθυνση στο απόθεμα κεφαλαίου Το απόθεμα κεφαλαίου μεταβάλλεται από: την επένδυση την απόσβεση Συσχετισμός του υπάρχοντος αποθέματος κεφαλαίου k με τη συσσώρευση νέου κεφαλαίου i i = s f(k) s: ποσοστό αποταμίευσης c: κατανάλωση Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μακροοικονομικά Μοντέλα Οικονομικής Μεγέθυνσης: το υπόδειγμα Solow Παραγόμενο Προϊόν, Κατανάλωση και επένδυση, Απόσβεση Μεταβολή στο απόθεμα κεφαλαίου= επένδυση-απόσβεση Δk = i - δ k ή Δk = s f (k) - δ k Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική πρόοδος στο υπόδειγμα Solow Η Αποδοτικότητα της εργασίας Y = F (K, L x E), όπου E η αποδοτικότητα της εργασίας Η τεχνολογική πρόοδος προκαλεί αύξηση της αποδοτικότητας της εργασίας κατά g-> labour augmenting technological progress. Εάν n ο ρυθμός αύξησης του εργατικού δυναμικού τότε Δ k = s f (k) - (δ + n + g) k Για να διατηρηθεί το k σταθερό απαιτούνται δ k επενδύσεις για να αντικαταστήσουν το αποσβενόμενο κεφάλαιο, n k νέο κεφάλαιο για τους νέους εργαζόμενους και g k νέο κεφάλαιο για τους νέους ‘αποδοτικούς’ εργαζόμενους που δημιουργεί η τεχνολογική πρόοδος Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Τεχνολογική πρόοδος στο υπόδειγμα Solow Ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης με τεχνολογική πρόοδο Μεταβλητή Ρυθμός αύξησης Κεφάλαιο ανά ‘αποδοτικό’ k=K/(ExL) 0 εργαζόμενο Προϊόν ανά ‘αποδοτικό’ y=Y/(ExL)=f(k) 0 Προϊόν ανά εργαζόμενο Y/L=yxE g Συνολική παραγωγή Y=yx(ExL) n+g Σύμφωνα με τον Solow, μόνο η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να εξηγήσει μια παρατεταμένη άνοδο του βιοτικού επιπέδου Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Στο υπόδειγμα Solow η μεγέθυνση οφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο. Μακροοικονομικά Μοντέλα Οικονομικής Μεγέθυνσης: Η θεωρία της ενδογενούς μεγέθυνσης και η τεχνολογική πρόοδος Στο υπόδειγμα Solow η μεγέθυνση οφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο. Από πού πηγάζει η τεχνολογική πρόοδος; Solow->εξωγενείς μεταβλητή Romer, Lucas->ενδογενείς μεταβλητή Ένα απλό μοντέλο οικονομίας με δύο τομείς: - τις επιχειρήσεις, -τα πανεπιστήμια Συνάρτηση παραγωγής στις βιομηχανικές επιχειρήσεις : Y = F [ K, (1-u) E L] Συνάρτηση παραγωγής στα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα : Δ E = g (u) E Συσσώρευση κεφαλαίου : Δ Κ = s Y - δ K u: ποσοστό εργατικού δυναμικού που εκπαιδεύεται στα πανεπιστήμια Ε: απόθεμα γνώσης Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέτρηση της Τεχνολογικής Προόδου στην Οικονομία Η τεχνολογική πρόοδος βελτιώνει τη συνάρτηση παραγωγής (για την ίδια ποσότητα εισροών, παίρνουμε περισσότερο προϊόν απ΄ότι στο παρελθόν) Y = A F (K, L) A: μέτρο του τρέχοντος επιπέδου της τεχνολογίας που ονομάζεται συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών. Η αύξηση του συνολικού προϊόντος είναι ίση με : (ΔY/Y) = α (ΔK/K) + (1-α)(ΔL/L) + (ΔA/A) οπότε (ΔA/A) = (ΔY/Y) - α (ΔK/K) - (1-α)(ΔL/L) (ΔA/A) είναι η μεταβολή στην παραγωγή που δεν μπορεί να ερμηνευτεί από τις μεταβολές στις εισροές - η συνεισφορά της τεχνολογίας στην οικονομική μεγέθυνση Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Μέτρηση της Τεχνολογικής Προόδου στην Οικονομία - Εμπειρικά ευρήματα Εξήγηση της Οικονομικής Μεγέθυνσης στις ΗΠΑ Αύξηση Κεφάλαιο Εργασία Τεχνολογία παραγωγής Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η νέα οικονομία στα πλαίσια των Εθνικών Λογαριασμών Βασική βιβλιογραφία: MAYER,J.-PRICE,L., (eds), (1999), The Emerging Digital Economy II, Washington:U.S. Department of Commerce. www.esa.doc.gov/economy.htm MAYER,J.-PRICE,L., (eds), (1999), Digital Economy 2002, Washington:U.S. Department of Commerce. www.ecommerce.gov/edo/chapter1.html LANDEFELD,S.-FRAUMENI,B., (2001), ‘Measuring the New Economy’, Survey of Current Business, pp.23-40. Προβλήματα μέτρησης του προϊόντος που παράγεται από τη νέα οικονομία Προβλήματα μέτρησης παραγόμενου προϊόντος στις υπηρεσίες Προβλήματα μέτρησης της αλλαγής της ποιότητας στις υπηρεσίες Προβλήματα ταξινόμησης προϊόντων στη νέα οικονομία Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η νέα οικονομία στα πλαίσια των Εθνικών Λογαριασμών Αλλαγή του συστήματος κατηγοριοποίησης των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας Οι κλάδοι που ανήκουν στην πληροφορική Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η νέα οικονομία στα πλαίσια των Εθνικών Λογαριασμών Οι κλάδοι της πληροφορικής είναι σημαντικοί για την οικονομία γιατί: Σημαντικό ποσοστό της οικονομικής ανάπτυξης οφείλεται σε αυτούς Επιδρούν στον πληθωρισμό και έμμεσα στα επιτόκια Αλλαγή τιμών στους κλάδους πληροφορικής και στην υπόλοιπη οικονομία (ΗΠΑ) 1993 1994 1995 1996 1997 IT-Producing Industries -2.4 -2.6 -4.9 -7.0 -7.5 Rest of the Economy 3.0 2.7 2.8 2.6 2.6 GDP 2.6 2.4 2.3 1.9 1.9 Source: ESA estimates based on BEA and Census data.   Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η απασχόληση στη νέα οικονομία Οι μικρές επιχειρήσεις λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο Οι πολυεθνικές επεκτείνουν τη λειτουργία τους Αλλαγές στην αγορά εργασίας: στη ζήτηση εργασίας στους μισθούς στις δεξιότητες που απαιτούνται Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η απασχόληση στη νέα οικονομία Αλλαγή στη ζήτηση εργασίας Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η απασχόληση στη νέα οικονομία Αλλαγή στους μισθούς Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Η απασχόληση στη νέα οικονομία Αλλαγή στις δεξιότητες που απαιτούνται Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Συμπεράσματα Βασική βιβλιογραφία: JORGENSON,D.W., (2001), ‘Information Technology and the US Economy’, American Economic Review, 91:1-32. JORGENSON,D.W.-STIROH,K.J, (2000), ‘Raising the Speed Limit: US Economic Growth in the Information Age’, Brookings Papers on Economic Activity, pp.125-235. Ο κλάδος των τεχνολογιών πληροφορικής δημιούργησε θεμελιώδεις αλλαγές στην οικονομία  Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Συμπεράσματα Βελτίωση των προοπτικών ανάπτυξης Μείωση τιμών στον κλάδο της πληροφορικής (hardware & software) Μείωση τιμών των αγαθών που ενσωματώνουν τεχνολογία ημιαγωγών και επομένως πληθωρισμού Καλυτέρευση της ποιότητας του κεφαλαίου (η ενσωμάτωση αγαθών των κλάδων τεχνολογιών πληροφορικής στην παραγωγική διαδικασία υποκαθιστά κεφάλαιο με χαμηλότερο οριακό προϊόν) Αλλαγές στην αγορά εργασίας Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003

Συμπεράσματα – Πηγές Οικονομικής Ανάπτυξης Εκροές 1948- 1973 1973- 1990 1990- 1995 1995- 1999 GDP 3,99 2,86 2,36 4,08 Συνεισφορά των τεχνολογιών πληροφορικής 0,20 0,46 0,57 1,18 Κλάδος Υπολογιστών 0,04 0,16 0,18 0,36 Κλάδος Προγραμμάτων 0,02 0,09 0,15 0,39 Κλάδος μηχανημάτων επικοινωνίας 0,08 0,10 0,17 Συνεισφορά των κλάδων που δεν ανήκουν στις τεχνολογίες πληροφορικής 3,79 2,40 1,79 2,91 Εισροές Συνολικό Εγχώριο Εισόδημα 3,07 2,61 2,13 3,33 Συνεισφορά των υπηρεσιών κεφαλαίου των κλάδων τεχνολογιών πληροφορικής 0,40 0,48 0,99 0,22 0,55 0,29 0,12 0,14 Συνεισφορά των υπηρεσιών κεφαλαίου των κλάδων που δεν ανήκουν στις τεχνολογίες πληροφορικής 1,77 1,05 1,07 Συνεισφορά της εργασίας 1,13 1,16 1,03 1,27 Συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών (TFP) 0,92 0,25 0,24 0,75 Παράδοση 4, Δευτέρα 15/12/2003 Πηγή: Jorgenson:2001,p.19