Τί είναι Άνοια; Πώς μπορεί να βοηθηθεί ένας ασθενής με άνοια και πώς οι φροντιστές του;

Μανώλης Δερμιτζάκης Νευρολόγος Μανώλης Δερμιτζάκης Νευρολόγος

Πριν μιλήσουμε για άνοια να μιλήσουμε για αυτούς που αφορά η άνοια…

η τρίτη ηλικία

18% - 20% του Ελληνικού πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών 18% - 20% του Ελληνικού πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών 2030: 25% - 28% περίπου Οι ηλικιωμένοι είναι η γρηγορότερα αναπτυσσόμενη ηλικιακή ομάδα

Μύθοι για την Τρίτη ηλικία Όλοι οι ηλικιωμένοι είναι ίδιοι Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι: Zουν σε ιδρύματα Έχουν κακή υγεία Είναι μη παραγωγικοί Δεν μπορούν να μάθουν Δεν έχουν σεξουαλική ζωή

Η τρίτη ηλικία είναι αλλαγή Η πρόκληση για τους ηλικιωμένους είναι να δεχθούν και να προσαρμοσθούν στην αλλαγή

Ψυχικές διαταραχές στην Τρίτη Ηλικία Κατάθλιψη και άγχος Ήπια γνωστική διαταραχή Άνοια & Νόσος Alzheimer

Άνοια αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που παρουσιάζουν άτομα με νοσήματα που καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα και προκαλούν μια σταδιακή και αργή επιδείνωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου, προσβάλλουν δηλαδή τη μνήμη, την κρίση, τη συμπεριφορά και οδηγούν σε πλήρη αποδιοργάνωση της ζωής και της προσωπικότητάς του

Άνοια είναι Έκπτωση από το προηγούμενο επίπεδο μνημονικής λειτουργίας του ατόμου και επιπλέον έκπτωση ως προς ακόμα μία ή περισσότερες νοητικές λειτουργίες: προσανατολισμό, αφηρημένη σκέψη, κρίση, γλώσσα κλπ ή μεταβολή της προσωπικότητας

συνεπώς… Η άνοια είναι κάτι περισσότερο από απλή εξασθένιση της μνήμης Απλή εξασθένιση της μνήμης μπορεί να είναι ένα αρχικό σύμπτωμα μιας μετέπειτα εξέλιξης σε άνοια

ΑΝΟΙΑ μια ραγδαίως αυξανόμενη νόσος ΑΝΟΙΑ μια ραγδαίως αυξανόμενη νόσος αφορά το 5% του πληθυσμού άνω των 65 ετών 25% νοσηλευομένων για ΑΕΕ εμφανίζουν άνοια μετά από 3 μήνες Ο επιπολασμός αναμένεται να διπλασιασθεί στα επόμενα 20 χρόνια Σύμφωνα με τα διεθνή επιδημιολογικά στοιχεία, η άνοια αφορά το 5% του πληθυσμού άνω των 65 ετών. Καθώς, όμως, ο πληθυσμός γηράσκει με αυξανόμενο ρυθμό υπολογίζεται ότι, ο επιπολασμός της νόσου θα διπλασιασθεί στα επόμενα 20 χρόνια. Επιπλέον, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια που θεωρείται ότι προκαλούνται συχνότερα απ’ ότι στο παρελθόν αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα που οδηγεί σε άνοια, συμβάλλοντας έτσι στην αυξανόμενη συχνότητα της νόσου. Έχει υπολογιστεί ότι, 25% των νοσηλευομένων για ΑΕΕ θα εμφανίσουν άνοια μετά από 3 μήνες. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι σε μια προοδευτική νόσο, όπως η άνοια, με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης, η πρώϊμη διάγνωση θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική. Έχει υπολογιστεί ότι, καθυστέρηση της εμφάνισης ή ακόμη και επιβράδυνση της νόσου κατά 5 έτη, με τη βοήθεια της κατάλληλης φαρμακευτικής θεραπείας, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του αριθμού των ασθενών κατά 50%. Η επιβράδυνση αυτή δεν μπορεί να επιτευχθεί με άλλα μέσα, πλην της φαρμακευτικής αγωγής (πρώϊμη διάγνωση, “πρώϊμη” θεραπεία, σημαντική καθυστέρηση της νόσου, χρονικό “κέρδος” για τον ασθενή και το περιβάλλον του).

Άνοια υποδιαγιγνώσκεται και υπο-αντιμετωπίζεται παγκοσμίως 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 100% Επιπολασμός Διαγνωσμένοι Υπό αγωγή Υπό αγωγή με AChEI 52% 17% 8,9% 1996 Prevalence, 2000-2002 CAGR

Πλεονεκτήματα της πρώϊμης διάγνωσης Εξουσιοδοτεί τον ασθενή να συμμετέχει στις θεραπευτικές αποφάσεις Επιτρέπει σε ασθενείς και φροντιστές να αποφασίσουν για το μέλλον Μπορεί να επιβραδύνει τη νόσο - με την εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας - μέχρι και 24 μήνες Εξασφαλίζεται μείωση του κόστους θεραπείας και καθυστέρηση της ιδρυματοποίησης

Νοσήματα που προκαλούν άνοια Lewy Body + N. Alzheimer Lewy Body N. Alzheimer Άλλες άνοιες, συχνά + N. Alzheimer Αγγειακή άνοια Αγγειακή άνοια + στοιχεία N. Alzheimer N. Alzheimer + στοιχεία αγγειακής βλάβης

Συμπτώματα της άνοιας: Ήπια άνοια: Μέτρια άνοια: Σοβαρή άνοια: Βραχείας διάρκειας απώλεια μνήμης, δυσκολία εύρεσης λέξεων, προβλήματα κριτική ικανότητας, δυσκολία στη διεκπεραίωση περίπλοκων καθημερινών πραγμάτων, απάθεια, ευερεθιστότητα Σοβαρά περιορισμένη βραχεία μνήμη, επαναληπτικός λόγος, μειωμένος προσανατολισμός, απαιτείται βοήθεια στη λειτουργικότητα, κατάθλιψη και παραληρήματα, αϋπνία Απραξία, η ανάκληση καθίσταται αδύνατη, απώλεια κατανοητού λόγου, απώλεια ικανότητας βάδισης, φυσική ευερεθιστότητα

Nόσος Alzheimer Η Ν. Alzheimer είναι μία μορφή άνοιας από την οποία πάσχουν περίπου 5 εκατομ-μύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και 20 εκατομμύρια σ’ όλο τον κόσμο. Συνήθως εκδηλώνεται σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, ενώ είναι σπάνια σε μικρότερες ηλικίες.

H Νόσος Alzheimer είναι νόσος σχετιζόμενη με την ηλικία Ο επιπολασμός της άνοιας είναι: 1% στην ηλικία των 60 ετών 2% στην ηλικία των 65 ετών 4% στην ηλικία των 70 ετών 8% στην ηλικία των 75 ετών 16% στην ηλικία των 80 ετών 32% στην ηλικία των 85 ετών

Η συχνότητα της ν.Alzheimer αυξάνει με την ηλικία 50 45 40 35 30 Επιπολασμός (%) 25 20 15 10 5 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95-99 Ηλικία (χρόνια) Data from Ritchie and Kildea, 1995

Η νόσος Alzheimer είναι το πλέον συχνά απαντώμενο είδος άνοιας Συχνότητα αιτιών της άνοιας Αιτια Εμφάνιση Alzheimer νόσος (AD) Αγγειακή άνοια (VD) Κατάθλιψη Αλκοόλ Κανονική υδροκεφαλική πίεση Μεταβολικά νοσ. & φαρμ. αγωγ. Νεοπλασίες Parkinson νόσος Huntington νόσος Μεικτή AD και VD Λοιμώξεις - Μολύνσεις Υποσκληρίδια Αιματώματα Μετατραυματικές Άλλες 57 13 4.5 4.2 1.6 3.0 1.5 1.2 0.9 0.8 0.6 0.4 7.1

Άνοια τύπου Alzheimer Στην Ελλάδα 90.000-150.000 ασθενείς (ένας στους 20 άνω των 65 ετών) Τέταρτη αιτία θανάτου μετά από καρδιακά, καρκίνο και εγκεφαλικά Τρίτη πιο πολυέξοδη νόσος μετά από καρδιακά, καρκίνο

Επιπτώσεις Σημαντική αναπηρία: μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας Σημαντική αναπηρία: μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας Υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής τόσο στον ασθενή όσο και στο φροντιστή Πρώιμος ιδρυματισμός Σημαντική οικονομική επιβάρυνση κρατικού και οικογενειακού προϋπολογισμού

Συμπτώματα Νόσου

ABC: Οι βασικοί τομείς που προσβάλλονται από την Άνοια τύπου Alzheimer Συμπεριφορά Behaviour Καθημερινές Δραστηριότητες Activities of daily living Slide 13: ABC – Οι βασικοί τομείς που προσβάλλονται από την ΝΑ Όπως ήδη ειπώθηκε, η ΝΑ οδηγεί σε μια προοδευτική επιδείνωση της ικανότητας του ασθενούς να ακολουθεί τις δραστηριότητες της καθημερινής του ζωής, προσβάλλοντας κυρίως τρεις βασικούς τομείς (‘ABΓ’): Δραστηριότητες καθημερινής ζωής (ΔΚΖ) Συμπεριφορά Γνωστική λειτουργία. Στη ΝΑ παρατηρείται μια σταδιακή και προοδευτική επιδείνωση της γνωστικής λειτουργίας και των καθημερινών δραστηριοτήτων. Στην πρώιμη ΝΑ, η ικανότητα των ασθενών να διεξάγουν λειτουργικές καθημερινές δραστηριότητες όπως να χειρίζονται χρήματα μειώνεται. Στα μετέπειτα στάδια της νόσου αυτό ακολουθείται από απώλεια ικανότητας για πιο βασικές καθημερινές δραστηριότητες όπως το ντύσιμο, η χρήση του τηλεφώνου και το φαγητό (Mohs and Ferris, 1998). Διαταραχές της συμπεριφοράς και του ψυχισμού αρχίζουν να εμφανίζονται σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια ΝΑ, και καθίστανται πιο έντονες καθώς η νόσος προχωρεί (Cummings, 1997). Cognition Γνωστική λειτουργία

Συμπτώματα απώλειας μνήμης στην Νόσο Alzheimer Ξεχνά ονόματα Γράφει καταλόγους Επαναλαμβάνει τηλεφωνήματα στους οικείους Ξεχνά ραντεβού Ξεχνά πρόσωπα Είναι ανίκανος να χρησιμοποιήσει καταλόγους Ξεχνά πρόσφατα γεγονότα Αδυνατεί να τηρήσει οποιοδήποτε ραντεβού Ζει στο παρελθόν Συγχέει τα πρόσωπα της οικογένειάς του Πρώιμα σημεία: Εγκατεστημένη νόσος: Όψιμα σημεία:

Συμπτώματα διαταραχών του λόγου στην Νόσο Alzheimer Πρώιμα σημεία: Εγκατεστημένη νόσος: Όψιμα σημεία: Περιστασιακή δυσκολία εξεύρεσης λέξεων Όχι και τόσο καλή άρθρωση Ελαττωμένη ευφράδεια Δυσκολία εξεύρεσης λέξεων στις συνήθεις συζητήσεις Αυξανόμενη τάση για επαναλήψεις Δυσκολία στην παρακολούθηση πολύπλοκων συζητήσεων Εντονότερες παρανοήσεις απ' ότι φαίνεται αρχικά Ασυνέχεια λόγου, λόγος χωρίς ειρμό Πλήρης απώλεια κατανοητού λόγου

Συμπτώματα δυσκολίας στην επιτέλεση σύνθετων δεξιοτήτων στην Νόσο Alzheimer Πρώιμα σημεία: Εγκατεστημένη νόσος: Όψιμα σημεία: Λιγότερο προσεγμένη εμφάνιση Αποφυγή σύνθετων δεξιοτήτων στο σπίτι Μειωμένη απόδοση στην ατομική υγιεινή, καθαριότητα κλπ. Δυσκολία με τους σύνθετους οικονομικούς χειρισμούς Μειωμένη οδηγητική ικανότητα Λάθος ένδυση. Ανάγκη καθοδήγησης ή βοήθειας για την ένδυση & την καθαριότητα Εμφανής αδυναμία για τις εργασίες στο σπίτι Δυσκολία με κάθε είδους οικονομικούς χειρισμούς (π.χ. με τη διαχείριση χρημάτων ) Απαγορεύεται να οδηγεί Ανάγκη βοήθειας για την ένδυση & την καθαριότητα Αδυναμία να χειριστεί μαχαίρι και πηρούνι Χειρίζεται μόνο το κουτάλι στο φαγητό

Απώλεια προσανατολισμού στο χώρο - GDS 5 © 2004 Pfizer Inc. All rights reserved.

Χρειάζεται επιτήρηση στη χρήση της τουαλέτας Copyright © 1999 Barry Reisberg, M.D.

Απώλεια περιπατικότητας

Παράγοντες κινδύνου vόσου Αlzheimer Η αύξηση της ηλικίας, το γήρας Η αρτηριοσκλήρυνση Μειωμένη διανοητική δραστηριότητα Βαριά τραύματα κεφαλής Η κληρονομικότητα

ΑΓΓΕΙΑΚΗ ΑΝΟΙΑ – Ν. ALZHEIMER ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Υπέρταση Σακχαρώδης Διαβήτης Ισχαιμική καρδιοπάθεια Κάπνισμα Υπερλιπιδαιμία

Οι Φροντιστές

Η παροχή φροντίδας στον ανοϊκό ασθενή έχει επιπτώσεις για τον φροντιστή στα εξής: Οικονομική κατάσταση Οικογενειακή ζωή Επαγγελματική και κοινωνική ζωή Ψυχική υγεία Κατάθλιψη Αγχώδεις διαταραχές Σωματική υγεία (οσφυαλγία κ.ά.)

Ο ρόλος του φροντιστή Αναγκαστική εμπλοκή (ο φροντιστής δεν είναι εθελοντής) Ρόλος "εξιλαστήριου θύματος" Περιορισμένη κοινωνική στήριξη Απομόνωση και οικονομική δυσχέρεια

Συναισθήματα που εμπλέκονται: Αγάπη Μίσος Φόβος (για το παρόν και το μέλλον) Ενοχή Απόρριψη Επιθετικότητα Ενδιαφέρον Αμηχανία Θυμός Ματαίωση Απογοήτευση Οίκτος Ενόχληση Φροντίδα Πένθος

Διαταραχές ύπνου των ασθενών Ψυχολογικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες Διαταραχές ύπνου των ασθενών Επιβάρυνση φροντιστών Απαιτούμενος χρόνος για βοήθεια στις καθημερινές λειτουργίες των ασθενών Απαιτούμενος χρόνος για επίβλεψη των ασθενών

Ο βασικός στόχος είναι η διατήρηση της λειτουργικής ικανότητας Ο βασικός στόχος είναι η διατήρηση της λειτουργικής ικανότητας Διατήρηση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής Διατήρηση της ανεξαρτησίας του ατόμου (όσο αυτό είναι δυνατό) Διατήρηση της αίσθησης της αξιοπρέπειας

Ο φροντιστής πρέπει να έχει υπόψη του Το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας είναι μη γλωσσικό Έκφραση προσώπου, στάση σώματος, βλεμματική επαφή, κινήσεις, άγγιγμα Η ικανότητα χρήσης και ερμηνείας της μη-γλωσσικής επικοινωνίας βοηθά σημαντικά την επικοινωνία με τον ασθενή

Βασικοί κανόνες επικοινωνίας Μην αντιπαρατιθέμεθα με τον ασθενή και μην τον τιμωρούμε Σεβασμός στις παλαιές συνήθειες ή αρχές του ασθενούς Επικέντρωση στις ικανότητες του ασθενούς, όσο περιορισμένες και αν είναι Ζητάμε τη γνώμη του (π.χ. τι θέλει να φάει, κ.λπ.) Του δίνουμε χρόνο σε ότι κάνει Συνδιαλλαγή σε συναισθηματικό και όχι σε λογικό επίπεδο

Διαταραχές συμπεριφοράς Περιπλάνηση Διαταραχές ύπνου Πώς αντιμετωπίζονται;

Περιπλάνηση Πιθανές αιτίες Πιθανές στρατηγικές Άγχος, φοβία Σχετίζεται με παρελθούσες δραστηριότητες Αναζήτηση ασφάλειας, οικειότητας Πιθανές στρατηγικές Η εξώπορτα να είναι πάντα κλειδωμένη Η προσοχή του να αποσπάται (μουσική, μικρό γεύμα) Βόλτες με τον ασθενή Εκτέλεση απλών εργασιών Να απομακρύνονται βαλίτσες, παπούτσια από τα χέρια του

Διαταραχές ύπνου Πιθανές αιτίες Πιθανές στρατηγικές Φάρμακα Σωματικός πόνος Έλλειψη δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας Δεν βρίσκει το μπάνιο Πολύ ζέστη ή κρύο Πεινάει Πιθανές στρατηγικές Έλεγχος των φαρμάκων Ανάθεση δραστηριοτήτων Τοποθέτηση σημάτων στις πόρτες Χορήγηση φαγητού στη σωστή ώρα

Συμπέρασμα Οι ανοϊκοί ασθενείς έχουν ειδικές ανάγκες επικοινωνίας που οφείλονται στη συναισθηματική τους εξάρτηση και στις δυσκολίες προσαρμογής που έχουν Είναι σημαντική η εγκατάσταση μίας σχέσης αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού

φάρμακα Αναστολείς ακετυλο-χολινεστεράσης: Δονεπιζίλη (Αricept) Ριβαστιγμίνη (Exelon) Γαλαντίνη (Reminyl) 2. Mεμαντίνη (Ebixa)

Διαδερμικό Αυτοκόλλητο Ριβαστιγμίνης Τα αυτοκόλλητα, σαν μορφή χορήγησης ενός φαρμάκου, έχουν αρκετά πλεονεκτήματα. Όταν σχεδιάστηκε η μελέτη IDEAL, υπήρχε η σκέψη ότι το αυτοκόλλητο ριβαστιγμίνης, θα είχε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σχέση με την κάψουλα ριβαστιγμίνης, αλλά και ότι θα επέφερε μείωση της συχνότητας της ναυτίας και των εμέτων αλλά και ότι θα διευκόλυνε την καθημερινότητα της ζωής του ασθενή και του φροντιστή. 46 46

Που θα πρέπει να εφαρμοστεί το αυτοκόλλητο της Ριβαστιγμίνης; Εφαρμόζεται στην: Άνω ή κάτω ράχη Άνω βραχίονα Θώρακα Το δέρμα θα πρέπει να είναι υγιές, καθαρό και στεγνό πριν από την εφαρμογή του αυτοκόλλητου Οι φυσιολογικές καθημερινές δραστηριότητες, όπως είναι το μπάνιο, επιτρέπονται Το αυτοκόλλητο ριβαστιγμίνης έχει ευμετάβλητο σχήμα, είναι εύπλαστο και είναι εύκολο στη χρήση. Το αυτοκόλλητο ριβαστιγμίνης μπορεί να τοποθετηθεί στο άνω ή στο κάτω τμήμα της ράχης ή στο άνω τμήμα του άνω άκρου ή στο στήθος. Αυτές οι περιοχές επιλέγονται λόγω της φαρμακοκινητικής τους και της δερματικής ανεκτικότητας. Για να ελαχιστοποιηθεί ο ερεθισμός του δέρματος, το έμπλαστρο θα πρέπει να εφαρμόζεται σε διαφορετικά σημεία του σώματος κάθε ημέρα (π.χ. να εναλλάσσονται οι αριστερές με τις δεξιές πλευρές του σώματος κάθε μέρα). Οι ασθενείς ενώ φέρουν το αυτοκόλλητο είναι ελεύθεροι να συνεχίσουν τις καθημερινές τους ασχολίες, συμπεριλαμβανομένου του μπάνιου και του λουσίματος. Το κάθε αυτοκόλλητο ριβαστιγμίνης διατίθεται σε ξεχωριστό φακελάκι. Το άκρο από το κάθε φακελάκι μπορεί να σκιστεί ή να κοπεί στο σημείο που σημειώνεται οπότε το έμπλαστρο απομακρύνεται άθικτο από το φακελάκι. Το κάλυμμα θα πρέπει να αφαιρεθεί και η πλευρά του εμπλάστρου στην οποία υπάρχει η κόλλα θα πρέπει να εφαρμοστεί πάνω σε καθαρό, στεγνό και άτριχο δέρμα. Το έμπλαστρο θα πρέπει να πιεστεί δυνατά στο σώμα με τέτοιο τρόπο ώστε τα άκρα του να εφαρμόσουν καλά και να εξασφαλιστεί η προσκόλληση του για όλο το διάστημα των 24 ωρών. Όταν περάσουν οι 24 ώρες, το παλιό έμπλαστρο θα πρέπει να απομακρύνεται πριν τοποθετηθεί το νέο. 47 47

Λογική για ένα Διαδερμικό Αυτοκόλλητο στην Άνοια Alzheimer Ομαλή σταθερή και συνεχή χορήγηση του φαρμάκου καθ’ όλο το 24ωρο για μεγαλύτερη διάρκεια δράσης Βελτίωση του θεραπευτικού αποτελέσματος λόγω πρόσβασης σε υψηλότερες δόσεις Μείωση των ανεπιθύμητων ενεργειών λόγω της ομαλής χορήγησης Απλοποίηση του θεραπευτικού σχήματος - περιορισμός πολυφαρμακίας Key point: Many patches are already available, and they are increasingly under development in neurological and psychiatric disorders. The first skin patch medication was scopolamine (Transderm Scop®), which was developed by Novartis (Ciba-Geigy) and approved by the FDA in 1979 to prevent nausea and vomiting associated with motion sickness. Since then, patches have been approved in indications such as chronic pain management, hormone replacement, angina, smoking cessation and contraception. Patches are increasingly under development in neurological and psychiatric disorders, including Parkinson’s disease, depression and attention deficit hyperactivity disorder. 48 48

Consensus statement of the "American Alzheimer's Association" and the "American Geriatric Society" “Ενώ η υποκείμενη νόσος δεν είναι ακόμη θεραπεύσιμη, πολλά συμπτώματα από τις διαταραχές συμπεριφοράς και αρκετές από τις γνωσιακές και λειτουργικές διαταραχές μπορούν να αντιμετωπισθούν, αλλάζοντας μερικές φορές δραματικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους”