Η ελονοσία στην Ελλάδα: το Χθες, το Σήμερα και το Αύριο το Χθες, το Σήμερα και το Αύριο Αναστασία Διάκου Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Παρασιτολογίας και Παρασιτικών Νοσημάτων Κτηνιατρική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Η ελονοσία  Μεταδίδεται με το τσίμπημα κουνουπιών  Σοβαρό, θανατηφόρο παρασιτικό νόσημα  Μεταδίδεται με το τσίμπημα κουνουπιών  Θεραπεύεται και προλαμβάνεται  Τεράστια, παγκόσμια προσπάθεια για τον έλεγχό της

Στην Αφρική, κάθε λεπτό ένα παιδί πεθαίνει από ελονοσία

ΑΡΙΘΜΟΙ 2012 - 207.000.000 άνθρωποι νόσησαν από ελονοσία - 627.000 άνθρωποι πέθαναν από ελονοσία (κυρίως γυναίκες και παιδιά στην Αφρική). 3,4 δισεκ. άνθρωποι (ο μισός πληθυσμός της γης) κινδυνεύουν να μολυνθούν

Παγκόσμια Ημέρα Ελονοσίας (Π.Ο.Υ.): 25 Απριλίου Δράσεις με στόχο να μηδενιστούν οι θάνατοι από ελονοσία μέχρι το 2015. «Η ελονοσία υπάρχει σε 99 χώρες του κόσμου με μεγάλο κόστος στην υγεία των ανθρώπων, με σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις, κυρίως στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Τα αυξημένα μέτρα πρόληψης των τελευταίων χρόνων (καταπολέμηση των κουνουπιών, έγκαιρη διάγνωση) είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των κρουσμάτων ελονοσίας στον κόσμο.» WHO, 2013 Χάρις τα αυξημένα μέτρα πρόληψης οι θάνατοι από ελονοσία μειώθηκαν από το 2000 παγκοσμίως κατά 54%

Η ελονοσία προκαλείται από παράσιτα του γένους Plasmodium: P. vivax P. malariae P. falciparum P. ovale P. knowlesi

Βιολογικός κύκλος Anopheles

P. vivax, P. ovale, P. falciparum: κάθε 48 ώρες«τριταίος πυρετός» Σποροζωίδια εισέρχονται στην κυκλοφορία Τα σποροζωίδια εισέρχονται στα ηπατικά κύτταρα και παράγονται μεροζωίδια Τα μεροζωίδια ελευθερώνονται και εισβάλλουν στα ερυθρά. Πολλαπλασιάζονται και τα καταστρέφουν. Τα μεροζωίδια συνεχίζουν τον «ερυθροκυτταρικό κύκλο» προκαλώντας κύκλους ρίγους και πυρετού στον ασθενή Ορισμένα μεροζωίδια παράγουν γαμετοκύτταρα που προσλαμβάνονται από το κουνούπι Μέσα στο κουνούπι, τα γαμετοκύτταρα παράγουν γαμέτες που συζεύγνινται δημιουργώντας το ζυγωτό. Στο έντερο το ζυγωτό διαιρείται σε σποροζωίδια που μεταναστεύουν στους σιελογόνους αδένες. έντερο ζυγωτό Σποροζωίδια στους σιελογόνους αδένες σποροζωίδια μίτωση ερυθροκύτταρα γαμετοκύτταρα ηπατοκύτταρα μεροζωίδια P. vivax, P. ovale, P. falciparum: κάθε 48 ώρες«τριταίος πυρετός» P. malariae: κάθε 72 ώρες «τεταρταίος πυρετός»

Λιγότερο συχνοί τρόποι μετάδοσης Σπανιότερα, το παράσιτο μεταδίδεται:  Μέσω μετάγγισης μολυσμένου αίματος  Μέσω μεταμόσχευσης οργάνων  Μέσω χρήσης κοινής σύριγγας ή βελόνας  Από τη μητέρα στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της κυοφορίας (συνήθως σε μολύνσεις από P. vivax και P. falciparum).

Plasmodium falciparum Το πιο παθογόνο είδος. Ενοχοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για τους θανάτους από ελονοσία. Συμπτώματα ελονοσίας  Ρίγος - Πυρετός - Εφίδρωση  Κεφαλαλγία  Νευρολογικά συμπτώματα  Αρθραλγίες - Μυαλγίες  Καταβολή - Κακουχία  Ναυτία - Έμετοι  Ηπατομεγαλία - Σπληνομεγαλία - Ίκτερος  Αιμολυτική αναιμία  Διαταραχές πήξης  Υπογλυκαιμία

Διάγνωση ● Εξέταση περιφερικού αίματος (χρώση Giemsa κ.ά.) σε λεπτό επίχρισμα ή παχεία σταγόνα - ταυτοποίηση ● Ανιχνεύση ειδικών αντιγόνων (ανοσοχρωματογραφία με τα «γρήγορα διαγνωστικά τεστ» - διαχωρισμός P. falciparum από τα υπόλοιπα είδη) ● Ανίχνευση του DNA του παρασίτου (PCR)

Θεραπεία και ανάπτυξη αντοχής του παρασίτου στα ανθελονοσιακά Θεραπεία και ανάπτυξη αντοχής του παρασίτου στα ανθελονοσιακά Η αγωγή είναι ανάλογη με το είδος Plasmodium που εμπλέκεται, το στάδιο του νοσήματος, την ηλικία και την κατάσταση του ασθενή και την ανάπτυξη αντοχής του παρασίτου στα φάρμακα (χλωροκίνη, πριμακίνη, κινιδίνη, κινίνη, κ.ά.). Θεραπευτικά σχήματα Χλωροκίνη + πριμακίνη Atovaquone-proguanil (σε ανθεκτικά στελέχη στη χλωροκίνη) Θειική κινίνη + δοξυκυκλίνη ή τετρακυκλίνη ή κλινδαμυκίνη Μεφλοκίνη Υδροξυχλωροκίνη + Πριμακίνη Artesunate + δοξυκυκλίνη ή κλινδαμυκίνη Γλυκονική Κινιδίνη ή θειική κινίνη + Δοξυκυκλίνη ή Οξυτετρακυκλίνη ή Κλινδαμυκίνη Η πριμακίνη είναι απαραίτητη για την εκρίζωση των υπνοζωιδίων που παραμένουν στο ήπαρ και ευθύνονται για τις υποτροπές σε μολύνσεις από P. vivax ή P. ovale.

Η ελονοσία στην Ελλάδα Από την εποχή της αρχαία Ελλάδας υπάρχουν αναφορές του νοσήματος στις ελώδεις περιοχές. Σε έργα της Ιπποκρατικής συλλογής (τέλη 5ου αιώνα π.Χ.) περιγράφονται οι κλινικές μορφές της ελονοσίας και επιδημιολογικές παρατηρήσεις. Οι πληροφορίες από την περίοδο της τουρκοκρατείας προέρχονται από ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα και συγκλίνουν στο ότι κάποιες περιοχές μαστίζονταν (Θεσσαλονίκη, Ναύπλιο, Κόρινθος, Πάτρα, Βοιωτία, Ήπειρος, Μήλος).

Η ελονοσία στην Ελλάδα ● 1905-1929 πολιτικές αναταραχές, πόλεμοι – προσφυγιά: αύξηση των κρουσμάτων και των θανάτων ● 1909 πρώτη επιδημιολογική καταγραφή της ελονοσίας στη χώρα ● Γρηγόρης Λιβαδάς (ιατρός): 1921-1927 σε πληθυσμό 7.000.000 νοσούσαν 1-2 εκ. και πέθαιναν κατά μ.ο. 5.032 κάθε χρόνο ● Μακεδονία: πριν το 1922, κάθε χρόνο νοσούσε το 26% του πληθυσμού. Με το προσφυγικό κύμα του ‘22 παρατηρήθηκε έξαρση ●1929: 1 στους τρεις κατοίκους της περιοχής της Θεσσαλονίκης υπέφερε από ελονοσία ● Ποσοστά που κυμαίνονται ανάλογα με την περιοχή π.χ. Κρήτη: νοσηρότητα 20-95% Πηγή: Πατεριανάκης Ε. 2008. Μέτρα αντιμετώπισης της ελονοσίας στο Ελληνικό κράτος την περίοδο 1905-1029. Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπ. Κρήτης.

Βήματα για την αντιμετώπιση της ελονοσίας 1905: ιδρύεται ο Σύλλογος Περιστολής Ελωδών Νόσων  Δεκαετία ’20: χορηγείται πιο συστηματικά η κινίνη  1928: σημαντικά αποξηραντικά έργα  1929: ίδρυση της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών  Δεκαετία ’30: σταδιακή μείωση των κρουσμάτων (~16%)  Δεκαετία ’50: ευρεία χρήση του D.D.T.  1974: Εκρίζωση του νοσήματος  Μέχρι το 2010: 30-50 κρούσματα το χρόνο, κυρίως σχετιζόμενα με ταξίδι σε ενδημική χώρα

Σήμερα Καλοκαίρι 2011: κρούσματα ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης στο δήμο Ευρώτα Λακωνίας (28 εγχώρια, 23 εισαγώμενα, 8 σε μετανάστες από μη ενδημικές χώρες). Πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ

Κατανομή των 42 (από τα 96 συνολικά) περιστατικών ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης το 2011 (πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ) Πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ

Κατανομή των 20 (από τα 93 συνολικά) περιστατικών ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης το 2012 (πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ)

ΚΕΕΛΠΝΟ: κατοικία, καταγωγή και κατάταξη των 83 κρουσμάτων ελονοσίας το από 1-1-2013 έως 31-12-13.

Κατανομή των 3 (από τα 22 συνολικά) περιστατικών ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης το 2012 (πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ, στοιχεία για 2013)

ΚΕΕΛΠΝΟ: Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση της ελονοσίας 2012-2015  Ενίσχυση έγκαιρης ανίχνευσης κρουσμάτων, διερεύνηση εστίας κρούσματος  Ενεργητική αναζήτηση κρουσμάτων στο γενικό πληθυσμό και μετανάστες  Μαζικός έλεγχος (screening) μεταναστών στους χώρους υποδοχής  Δημιουργία χαρτών απεικόνισης δεδομένων  Χορήγηση ανθελονοσιακής αγωγής σε οροθετικούς μετανάστες από ενδημικές χώρες (2012). Μάιος – Δεκέμβριος 2013 προληπτική εποπτευόμενη ανθελονοσιακή αγωγή σε 862 μετανάστες από ενδημικές χώρες στο Δήμο Ευρώτα.  Ενίσχυση εργαστηριακής διάγνωσης με προμήθεια Rapid Diagnostic Tests  Συστηματοποίηση της θεραπείας – παρακολούθηση αποτελεσματικότητας

Στο μέλλον; Τα πρόσφατα περιστατικά ελονοσίας με ενδείξεις «εγχώριας μετάδοσης» αναδεικνύουν τον κίνδυνο επανεγκατάστασης του νοσήματος στη χώρα μας. Συνθήκες που ευνοούν τη μετάδοση ● Περιβαλλοντικές αλλαγές (υπερθέρμανση του πλανήτη) ● Μετακινήσεις πληθυσμών ● Οικονομική κρίση Μέτρα προστασίας και περιορισμού του προβλήματος ● Ενημέρωση ● Προστασία από τα κουνούπια ● Εντατικά προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ