ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Ύπνε μου κι έπαρέ μου το Κοιμήσου που παράγγειλα κάτω στην Αλεξάνδρα για να σου φέρουν κόρη μου τσεμπέρι με τα χάντρα. Νάνι τη την κορούλα μου, την ακριβή μου κόρη που μου τη λουαριάζουσι γιατροί και δικηγόροι.

Εισαγωγή Στην τάξη κάναμε το νανούρισμα «ύπνε μου και έπαρέ μου το». Μιλήσαμε για το θεσμό της προίκας και σχολιάσαμε ότι σε πολλά νανουρίσματα γίνεται αναφορά σε αυτόν. Π.χ. «κοιμήσου και παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου…». Έτσι η ομάδα μας ανέλαβε να βρει πληροφορίες γι’ αυτόν τον θεσμό. Αποφασίσαμε να δούμε την ιστορία του θεσμού. Μια μικρότερη ομάδα ανέλαβε να ασχοληθεί με την προίκα στην αρχαιότητα, στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια και μια άλλη με την προίκα στη λαϊκή παράδοση ως και τις μέρες μας. Στη συνέχεια μπορείτε να διαβάσετε την εργασία μας.

Η προίκα στην αρχαία Ελλάδα Ο θεσμός της προίκας έχει πανάρχαιες ρίζες. Τον συναντάμε από την ομηρική εποχή ως και τις μέρες μας- εθιμοτυπικά πλέον. Η προίκα αποτελούσε ένα είδος συμβολαίου γάμου, τη συνεισφορά στη δημιουργία του νέου σπιτικού. Ο όρος «προίκα» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «προίξ», που σημαίνει περιουσιακά στοιχεία. Αλλού συναντούμε τη λέξη «φερνή» που σημαίνει προίκα.

Η προίκα στην ομηρική εποχή Στην ομηρική εποχή γίνονται γάμοι μεταξύ ευγενών είτε με εξαγορά της νύφης, είτε με αγώνες ανάμεσα σε ευγενείς και έπαθλο τη νύφη ( αγώνες για την Ωραία Ελένη), είτε με αρπαγή γυναικών (ωραία Ελένη- Πάρης). Συνήθως ο άνδρας ήταν εκείνος που έδινε προίκα στα ομηρικά χρόνια, αλλά και η γυναίκα κάποιες φορές. Στο Ι της Ιλιάδας ο Αγαμέμνονας τάζει στον Αχιλλέα, για να γυρίσει στη μάχη, μια από τις κόρες του για γυναίκα και μεγάλη προίκα. Μάλιστα τονίζει ότι δε θέλει από τον Αχιλλέα τίποτε σαν προίκα (αδώρητος). Στο Ζ πάλι της Ιλιάδας τονίζεται πως η γυναίκα εκτός από την ομορφιά της ήταν περιζήτητη νύφη όταν είχε προίκα- «φερνή». Η Ανδρομάχη είναι «πολύφερνη» συμβία του Έκτορα.

Η προίκα στην ομηρική εποχή Στην Οδύσσεια στην α’ ραψωδία αναφέρονται και οι δύο απόψεις για την προίκα και η προσφορά του γαμπρού και η προσφορά της νύφης: «Και πάνω απ’ όλους εκείνος πιο μακαρισμένος που με τα δώρα του θα σε κερδίσει και θα σε πάρει νύφη σπίτι του». «εκεί ας της ταιριάξουνε τον γάμο, και να της ετοιμάσουνε γενναία προικιά, όσα στη θυγατέρα τους αρμόζουν, να τη συνοδεύσουν».

Η προίκα στην ομηρική εποχή Πριν από το γάμο γινόταν ένα είδος γαμήλιου συμβολαίου μεταξύ του πατέρα της νύφης και του υποψήφιου γαμπρού. Ο γαμπρός έδινε στον πατέρα της νύφης τα ένδα, δηλαδή διάφορα γεννήματα, υφαντά και κοσμήματα. Ο πατέρας της νύφης προσέφερε τα μύρια, δώρα που είναι η απαρχή του θεσμού της προίκας.  

Η προίκα στην κλασική αρχαιότητα Η ιδέα της θεσμοθέτησης της προίκας αρχίζει την εποχή του Σόλωνα. Ο Σόλων ψήφισε νόμο σύμφωνα με τον οποίο οι γονείς που δεν είχαν αρσενικά παιδιά έπρεπε να προικίζουν τις κόρες τους, «τας επικλήρους θυγατέρας». Ο νομοθέτης έκρινε πως η γυναίκα έπρεπε να έχει προίκα που περιορίζεται στα απαραίτητα («ιμάτια τρία και σκεύη μικρού νομίσματος αξία») για να μπορεί να έχει ελευθερία λόγου στο σπίτι της και να μην είναι ο γάμος συναλλαγή. «Νύφη άπροικος παρρησίαν ούκ έχει» (Μένανδρος). Ο Πλάτωνας θεωρεί το θεσμό της προίκας αντιδημοκρατικό, γιατί έτσι ενώνονται μεγάλες περιουσίες και συγκεντρώνονται τα πλούτη σε λίγους. («Πολιτεία») Στη Σπάρτη ο Λυκούργος απαγόρευε την προίκα.

Η προίκα στην κλασική αρχαιότητα Στην αρχαία Αθήνα πριν το γάμο ο πατέρας της νύφης και ο γαμπρός έκαναν ένα είδος προφορικού συμβολαίου (κάτι σαν αρραβώνα) ενώπιον μαρτύρων, την «εγγύη» ή «εγγγύησιν». Σύμφωνα με την «εγγύη» καθοριζόταν η προίκα και η κυριότητα της κόρης περνούσε από τον πατέρα στον μέλλοντα σύζυγο. Στη συνέχεια γινόταν η «πομπή», η έκδοση, δηλαδή η μεταφορά της προίκας στο σπίτι του γαμπρού.

Η προίκα στη ρωμαϊκή εποχή Στα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια η προίκα ήταν απλώς ηθική υποχρέωση του γονιού ως αποζημίωση προς το γαμπρό που γίνεται ο κύριος της κόρης. Από το 2ο αι. μ. Χ. καθιερώνεται το συμβολαιογραφικό έγγραφο της προίκας. Το ρωμαϊκό προικώο συμβόλαιο περιλαμβάνει πολλές φορές, εκτός από την κύρια προίκα, και τα «παράφερνα», δηλαδή περιουσιακά στοιχεία της γυναίκας που απλώς διαχειριζόταν ο άνδρας.

Η προίκα στη ρωμαϊκή εποχή Το 10 μ. χ. ο αυτοκράτορας Αύγουστος με νόμο για τη Ρώμη υποχρέωνε τον πατέρα να προικίζει την κόρη του. Οι αυτοκράτορες Σέβηρος και Αντώνιος επέκτειναν την ισχύ του νόμου και στις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Αυτή η υποχρεωτική προίκιση των γυναικών ίσχυσε και αργότερα στις ευρωπαϊκές χώρες που δέχτηκαν το ρωμαϊκό δίκαιο.

Η προίκα στο Βυζάντιο Η σύνταξη συμβολαίου για την προίκα της γυναίκας ήταν υποχρεωτική για την ανώτερη κοινωνική τάξη, τους εμπόρους, τους αξιωματούχους κλπ. Η προίκα αναφέρεται και ως «γαμβρίκι». Στα μεταβυζαντινά χρόνια η προίκα έγινε ένας θεσμός του άγραφου και εθιμικού δικαίου που ρίζωσε στους ανθρώπους.

Η προίκα στη λαϊκή μας παράδοση Ο θεσμός της προίκας με το πέρασμα των χρόνων καθιερώθηκε στα ελληνικά ήθη και έθιμα. Η προίκα ήταν ένα μεγάλο θέμα για την οικογένεια του κοριτσιού και μάλιστα σε περιόδους φτώχειας οι γονείς μοχθούσαν για να την συγκεντρώσουν. Ο γάμος αποτελούσε εμπορική συμφωνία και τα κορίτσια ήταν το προϊόν πώλησης. Όση περισσότερη προίκα είχε μία κοπέλα τόσο πιο περιζήτητη νύφη ήταν.

Η προίκα στη λαϊκή μας παράδοση Από την περίοδο της τουρκοκρατίας μαρτυρούνται συμβόλαια προίκας, τα λεγόμενα «προικοσύμφωνα». Τα πρώτα προικοσύμφωνα μαρτυρούνται γύρω στα 1500 μ. χ. Σ’ αυτά μπορούμε να δούμε όλες τις κοινωνικές τάξεις και διαφορές. Από τα πιο πλούσια που περιέχουν σπίτια, χωράφια, ζώα κλπ., ως τα πιο φτωχικά που μπορεί να είναι μόνο ρουχισμός, οικοσκευές, ίσως και καμιά… κότα!

Η προίκα στη λαϊκή μας παράδοση Ο θεσμός της προίκας στο ελληνικό κράτος αποτελούσε για καιρό κομμάτι του οικογενειακού δικαίου, επηρεασμένο από το ρωμαϊκό δίκαιο. Ουσιαστικά ο αναχρονιστικός αυτός θεσμός που ήταν σε βάρος των γυναικών, καταργήθηκε με νομοσχέδιο το 1983, όπου ο άνδρας έπαψε να θεωρείται κορυφή της οικογένειας και θεσπίστηκε η ισότητα των δύο φύλων.

Η προίκα στη σύγχρονη εποχή Στη σύγχρονη εποχή στις περισσότερες χώρες ο θεσμός της προίκας, θεωρείται αναχρονιστικός και ότι υποβαθμίζει τη γυναίκα. Η γυναίκα έχει εξισωθεί πλήρως με τον άνδρα και συνεισφέρουν από κοινού στο νέο σπιτικό που ανοίγουν με το γάμο. Σε κάποιες χώρες ωστόσο, κυρίως στην ανατολή, επικρατούν ακόμη κάποια κατάλοιπα του θεσμού. Ακόμα και στην ελληνική επαρχία έχει παραμείνει το έθιμο πια της προίκας, κυρίως ως διατήρηση των παραδόσεων και των εθίμων του λαού μας.

Το έθιμο της προίκας στη λαϊκή μας παράδοση Στην περιοχή μας υπάρχει ακόμα και σήμερα το έθιμο του απλώματος και της μεταφοράς της προίκας. Στα παλιότερα χρόνια ο γαμπρός έπρεπε να ζητήσει τη νύφη από τον πατέρα. Έστελνε, λοιπόν, τις προξενήτρες με τα λεγόμενα «σ’μάδια», τα σημάδια- δώρα του γάμου. Αν πετύχαινε το προξενιό, υπογραφόταν και το προικοσύμφωνο.

Το έθιμο της προίκας στη λαϊκή μας παράδοση Η προίκα της νύφης ή τα προικιά, που συνήθως είναι κεντήματα και λευκά είδη, ρούχα, εσώρουχα και χρηστικά αντικείμενα. Τα κεντήματα και τα υφαντά ήταν χειροποίητα. Παλιότερα μάλιστα η ίδια η κοπέλα κεντούσε, έπλεκε, έραβε τα προικιά της ή και ύφαινε τα χαλιά που θα έπαιρνε μαζί της. Έτσι από πολύ παλιά η προίκα ήταν η συνεισφορά της γυναίκας στο γάμο που την προετοίμαζε για να γίνει καλή νοικοκυρά.

Το έθιμο της προίκας στη λαϊκή μας παράδοση Ένα ολόκληρο έθιμο υπάρχει ακόμα και στις μέρες μας – στην επαρχία κυρίως- για την προίκα. Μία εβδομάδα πριν το γάμο το σπίτι της νύφης καθαρίζεται, ασπρίζεται και ετοιμάζεται για να φιλοξενήσει την τελετή της «προίκας». Οι γυναίκες του σπιτιού εκθέτουν, «απλώνουν» όλα τα προικιά στα δωμάτια του σπιτιού και οι φίλοι, γνωστοί και συγγενείς προσέρχονται να τα θαυμάσουν και να ευχηθούν. Οι επισκέπτες φέρνουν τα δώρα τους για να συμπληρωθεί το νέο νοικοκυριό, ρίχνουν στα σεντόνια χρήματα, καρύδια, ρόδια και κουφέτα για καλή τύχη, εύχονται «η ώρα η καλή» και η οικοδέσποινα κερνά κουφέτα, γλυκά και λικέρ.

Το έθιμο της προίκας στη λαϊκή μας παράδοση Το άπλωμα της προίκας είναι μια τελετουργία. Όλοι οι τοίχοι γεμίζουν με κεντίδια και τραπεζομάντηλα, τα έπιπλα σκεπάζονται με τα παπλώματα, τις κουβέρτες και τα υφαντά. Όπου και να γυρίσεις βλέπεις απλωμένα προικιά. . Στολίζεται επίσης ένα καλάθι όπου μέσα τοποθετούνται οι νυφιάτικες παντόφλες και το δώρο του γαμπρού περιτριγυρισμένα από κουφέτα και λουλούδια. Τέλος, όλο το σπίτι θυμίσει λαογραφικό μουσείο όπου οι καλεσμένοι θαυμάζουν τα προικιά και εύχονται τα «συγχαρίκια» στη νύφη και «οι ώρες οι καλές».

Το έθιμο της προίκας στη λαϊκή μας παράδοση Η τελετή της προίκας ολοκληρώνεται την Πέμπτη πριν από τον κυριακάτικο γάμο. Ο γαμπρός στέλνει τρεις ανύπαντρες κοπέλες κι ένα πανέρι με καλέσματα για να προετοιμάσουν την είσοδό του στο πατρικό σπίτι της νύφης. Στη συνέχεια ο ίδιος με τους δικούς του και τον κουμπάρο, έρχονται για να πάρουν τα προικιά. Τα παλιότερα χρόνια η πομπή γινόταν με γαϊδούρια, άλογα και κάρα. Με το πέρασμα των χρόνων τα μεταφορικά μέσα εκσυγχρονίστηκαν. Βέβαια, σε πολλά μέρη της Ελλάδας , για εθιμοτυπικούς λόγους, συνεχίζουν να μεταφέρουν την προίκα πάνω σε ζώα.

Η προίκα στη λογοτεχνία Σε πολλά κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας γίνεται λόγος για την προίκα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Στα νανουρίσματα: «κοιμήσου και παρήγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου…» Σε άλλα δημοτικά τραγούδια: του γάμου ή νυφιάτικα. Είναι πολύ γνωστό το δημοτικό τραγούδι, της νύφης που κακοπάθησε, που στην αρχή αναφέρεται στα προικιά και τη φτώχεια μιας κοπέλας, της Ελένης.

Της νύφης που κακοπάθησε Ελένη προξενολογούν, Ελένη κάνουν νύφη. Μήνες τση τάζουν τα προικιά και χρόνους τ’ αντιπροίκια. Τση τάζει κι ο πατέρας της κάτεργ’ αρματωμένα, τση τάζουν τα αδέρφια της καράβια φορτωμένα τση τάζει κι η μανούλα της κρυφά δέκα χιλιάδες χρυσό θρονί να κάθεται χρυσό μήλο να παίζει…

Η προίκα στη λογοτεχνία Στη «Φόνισσα» του Αλ.Παπαδιαμάντη η Φραγκογιαννού στηλιτεύει το θεσμό της προίκας και το προικοσύμφωνο. Στο έργο του Κ. Θεοτοκά «η τιμή και το χρήμα» η φτώχεια και η έλλειψη προίκας γίνεται το εμπόδιο να διαλυθεί μια αγάπη κι ένας γάμος.

Και κάποια τραγούδια του τόπου μας Χίλιοι καλωσορίσατε Αρχόντοι συμπεθέροι Πάντα να ‘στε χαρούμενοι Και καλοκαρδισμένοι Νύφη μου να τα χαίρεσαι Τα δέκα δάχτυλά σου Που κόψανε και ράψανε Ωραία τα προικιά σου Φέξε μου φεγγαράκι μου Να πάω στην αγάπη μου Φέξε ψηλά και χαμηλά Γιατί είναι λάσπες και νερά Σήκω στολίσου λυγερή Και νίψου με το γάλα Φέραμε το λεβέντη σου Με τ’ άλογο καβάλα Όταν σε πρωταγάπησα Δεν είχα μαθητάδες Μόνο τα μάτια μου τα δυο Είχα προξενητάδες η νύφη μόνη της Οι καλε- σμένοι της νύφης Οι καλεσμένοι του γαμπρού Όλοι οι καλε- σμένοι μαζί Οι καλεσμένοι του γαμπρού

Και κάποια τραγούδια του τόπου μας Πεντακόσιες λίρες προίκα (σατιρικό ) Ήρθ’ ένας φίλος μου καλός και προξενιά μου κάνει ν’ αφήσω τα τραβήγματα Άιντε μπρε, να βάλω πια στεφάνι. Πεντακόσιες λίρες προίκα όμορφη, όμορφη και πιτσιρίκα πεντακόσιες λίρες προίκα. Κεραυνοβόλος έρωτας μπρε συ, με έχει πιάσει τέτοια λαχεία πέφτουνε Άιντε μπρε στη φέξη και στη χάση. Πεντακόσιες λίρες προίκα όμορφη, όμορφη και πιτσιρίκα πεντακόσιες λίρες προίκα. Η πεθερά μου μ’ αγαπά της έχω μπει στο μάτι Τέτοιο γαμπρό που θα τον βρει Άιντε μπρε, μάγκα κι αριστοκράτη.

Και κάποια τραγούδια του τόπου μας Ένα τραγούδι θα σας πω Επάνω στο βραχιόλι Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός Κι οι συμπεθέροι όλοι Επάνω στο ρεβύθι Χαρά στα μάτια του γαμπρού Που διάλεξαν τη νύφη Ωραία είναι η νύφη μας Ωραία τα προικιά της Ωραία κι η παρέα της Που κάνει τη χαρά της Ένα τραγούδι θα σας πω Επάνω στο κεράσι Το ανδρόγυνο που γίνεται Να ζήσει να γεράσει Επάνω στη δεκάρα Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός Κουμπάρος και κουμπάρα

πηγές Διαδίκτυο: www.wikipedia.gr www.teleiosgamos.gr www.eleftherotipia/prika http://iriniclass.wordpress.com Εργασία μαθητών 4ου ΓΕΛ Βέροιας Εργασία πρότυπου πειραματικού Γενικού Λυκείου Βαρβάκειου Σχολής Σχολικά βιβλία: Ομήρου Οδύσσεια, α΄ Γυμνασίου Ομήρου Ιλιάδα, β΄ Γυμνασίου Σχολική βιβλιοθήκη: Εγκυκλοπαίδεια 2002 Νέα ελληνική εγκυκλοπαίδεια Βιβλίο: «Ζερβοχώρια- ζωντανή λαϊκή παράδοση»

Η ομάδα Βαρβαριώτης Θοδωρής Ξυνιά Ελένη Μαλανδρής Ανδρέας Μπαμπαΐτου Κυριακή Λειβαδιώτου Μαρία Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σαράφη Μαρία