Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: «Φόνισσα» Ενότητα: «Τα φύλα στη λογοτεχνία» Υποβλέπουσα καθηγήτρια: Βασιλική Παπακίτσου Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: «Φόνισσα» Γιωτάκης Χρήστος Ελευθερίου Ευγενία Κοντογιάννης Κων/νος Παπακωνσταντίνου Βαγγέλης Σουρλάς Ανδρέας Χρυσή Βασιλική

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα…

Η «Φόνισσα»… Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας είναι η Φραγκογιαννού, μία ηλικιωμένη χήρα, η οποία έζησε μια βασανισμένη ζωή ως παιδί, ως σύζυγος, ως μητέρα και ως γιαγιά, μαθημένη πάντα να υπηρετεί χωρίς αντιρρήσεις τους ανθρώπους του περιβάλλοντός της. Η πείρα της δίδαξε ότι η ζωή για μια γυναίκα είναι γεμάτη βάσανα και η θεωρία της ήταν ότι η γέννηση ενός κοριτσιού δεν φέρνει παρά δυστυχία, όχι μόνο στο ίδιο το παιδί, αλλά και στην οικογένειά του, ιδίως αν είναι φτωχή. Ένα βράδυ καθώς ξενυχτάει στην κούνια της άρρωστης νεογέννητης εγγονής της, περνούν απ' το μυαλό της όλες οι δύσκολες στιγμές της ζωής που έζησε. Το μυαλό της θολώνει και σκοτώνει το βρέφος προκαλώντας του ασφυξία, ενώ ο θάνατος θεωρείται από τον γιατρό φυσιολογικός. Αν και αρχικά νιώθει τύψεις, κατά βάθος δεν μετανιώνει για την πράξη της. Αντίθετα, της γίνεται έμμονη ιδέα ότι η μοίρα την έχει τάξει να σώσει τον κόσμο απαλλάσσοντας τον από μικρά κορίτσια. Τα επόμενα εγκλήματά της έχουν για θύματα τρία μικρά αθώα κοριτσάκια, χωρίς πλέον καθόλου τύψεις, αλλά και χωρίς να είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει το κακό που έχει κάνει. Η χωροφυλακή την υποψιάζεται και αποφασίζει να τη συλλάβει, με αφορμή όμως ένα έγκλημα που δεν έχει διαπράξει. Ένα κοριτσάκι πνίγηκε μέσα σ' ένα πηγάδι και κοντά του βρισκόταν η Φραγκογιαννού. Αν και ευχήθηκε να πνιγεί το παιδί, η ίδια ποτέ δεν το έσπρωξε. Στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τους χωροφύλακες, η Φραγκογιαννού αποφασίζει να καταφύγει στο ορμητήριο ενός ασκητή και να του εξομολογηθεί τα αμαρτήματά της. Τη στιγμή όμως που προσπαθεί να ξεπεράσει ένα στενό πέρασμα, η παλίρροια την προλαβαίνει και η γερόντισσα πεθαίνει, ανάμεσα στην ανθρώπινη και τη θεία δίκη.

Ερώτηση 1η: Να συγκεντρώσετε στοιχεία σχετικά με το ιστορικό- κοινωνικό – πλαίσιο του  κειμένου: Αστική κοινωνία 19ου – 20ου αιώνα. Υπεροχή των ανδρών. Τις γυναίκες δεν τις είχαν σε υπόληψη. Ανατρέφονταν στερημένες από διασκεδάσεις και μέσα στις υποχρεώσεις. Μοναδικός τους στόχος απόκτηση χρημάτων για την προίκα τους. Θεωρούνταν βάρος για τις οικογένειές τους. Ο γάμος παρουσιαζόταν ως μοναδική σανίδα σωτηρίας. Όσες δεν παντρεύονταν περιθωριοποιούνταν από την κοινωνία.

Ερώτηση 1η: Να συγκεντρώσετε στοιχεία σχετικά με το ιστορικό- κοινωνικό – πλαίσιο του  κειμένου: Διαμαρτυρία συγγραφέα για την άδικη μεταχείριση των γυναικών. Παρουσιάζει το πόσο μακριά μπορεί μία γυναίκα να φτάσει, δίχως ίχνος τύψεως, οδηγούμενη από την καταπίεση και την αδικία που την κατακλύζει όλη της τη ζωή νατουραλισμός Θρησκευτική ιδεολογία Παπαδιαμάντη θάνατος Χαδούλας. Οι πράξεις της πρωταγωνίστριας παρουσιάζονται ως δημιούργημα της άδικης και καταπιεστικής ζωής της η οποία χαρακτηριζόταν από ποικίλες υποχρεώσεις και στέρηση κάθε είδους διασκέδασης.  Δούλευε ολόκληρη τη ζωή της με μοναδικό σκοπό να μαζέψει χρήματα για την προίκα της. Όλη της τη ζωή παρέμεινε δούλα άλλων χωρίς να καταφέρει να χαρεί και αυτή της ζωή της. Συναίσθημα αδικίας παιδοκτονία.

Ερώτηση 2η: Να παρουσιαστεί η άνιση κατανομή των ρόλων σε βάρος των γυναικών στις πατριαρχικές και ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Παρουσίαση των κοινωνικών και ηθικών δομών της Σκιαθίτικης αλλά και της Ελλαδικής κοινωνίας. Άνιση κατανομή των ρόλων σε βάρος των γυναικών που είναι υποδουλωμένες στις πατριαρχικές και ανδροκρατικές αντιλήψεις. Καυτηριάζεται με κάθε τρόπο η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Η γυναίκα τα χρόνια εκείνα είχε καταντήσει αντικείμενο αγοραπωλησίας. Η μοίρα του κοριτσιού που προέρχεται από φτωχή οικογένεια είναι προδιαγεγραμμένη και καταδικαστική για όλη του τη ζωή. Η προίκα αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας. Τα τελευταία λόγια της φόνισσας και η τελευταία εικόνα που αντίκρισε αφορούσαν το προικιό της Την οδήγησε σ’ ένα φτωχό γάμο και την καθήλωσε σε μια ζωή δυστυχίας και βασανισμού.

Ερώτηση 2η: Να παρουσιαστεί η άνιση κατανομή των ρόλων σε βάρος των γυναικών στις πατριαρχικές και ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Ανδρικό πρότυπο: Νταντής: Συνεχίζει κανονικά την εβδομαδιαία ρουτίνα του. Θεωρεί προφανώς δεδομένη την υποχρέωση των γυναικών να νοιαστούν για την υγεία και τη φροντίδα του παιδιού. Οι άντρες που καταδιώκουν την Φραγκογιαννού: Δειλιάζουν μπροστά στο επικίνδυνο Μονοπάτι στο Κλήμα. Ο σύζυγος της Φόνισσας: Θύμα των εργοδοτών του. Διατηρεί τη θέση του αρχηγού της οικογένειας. Για όλα φροντίζει η γυναίκα του.

Γυναικείο πρότυπο: Η Φραγκογιαννού: Ερώτηση 2η: Να παρουσιαστεί η άνιση κατανομή των ρόλων σε βάρος των γυναικών στις πατριαρχικές και ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Γυναικείο πρότυπο: Η Φραγκογιαννού: Ανατρέπει δυναμικά την παραπάνω ανδροκρατούμενη στερεότυπη εικόνα της γυναίκας. «ψηλώνει ο νους της» και επαναστατεί. Δεν προσπαθεί να ανατρέψει τους κανόνες, αλλά να προσαρμοστεί σε αυτούς

Ερώτηση 3η: Να εντοπιστεί και αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο καυτηριάζεται η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Τι συμβαίνει όταν η κοπέλα δεν έχει προίκα; Πως διαιωνίζεται η φτώχεια και η μιζέρια; Η προίκα εκείνη την εποχή έκανε τη ζωή των γυναικών ανυπόφορη, αβάστακτη Έκανε τους γονείς τους να μην τα εκτιμούν και να τα βλέπουν ως ένα αφόρητο βάρος. Ο θεσμός αυτός όχι μόνο οδηγούσε τα κορίτσια στο να δυσφορούν με τη ζωή τους. Έτσι, οι αντιλήψεις αυτές οδηγούν τη Φραγκογιαννούς στο να θέλει να σκοτώνει μικρά κορίτσια ,μιας και θεωρεί αυτή την πράξη της ως προσφορά προς τους γονείς αφού τους απαλλάσσει από το βάρος την ανατροφής μιας κόρης

τα μικρά κορίτσια δούλευαν και έκαναν αγγαρείες Ερώτηση 3η: Να εντοπιστεί και αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο καυτηριάζεται η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Τι συμβαίνει όταν η κοπέλα δεν έχει προίκα; Πως διαιωνίζεται η φτώχεια και η μιζέρια; Τα κορίτσια για να παντρευτούν έπρεπε να αποκτήσουν σημαντική προίκα τόσο οι ίδιες όσο και ολόκληρη η οικογένεια τους έπρεπε να κάνουν πολλές θυσίες . Παραδείγματα τα μικρά κορίτσια δούλευαν και έκαναν αγγαρείες οι γονείς τους αναγκάζονταν να εργάζονται επίπονα και συνεχόμενα για να βγάλουν τα προς το ζην και να τους εξασφαλίσουν την προίκα τους . Τα κορίτσια στερούνταν σημαντικές ανάγκες που αφορούσαν κυρίως την υγεία τους, την ένδυση και τη διασκέδασή τους.

Ερώτηση 3η: Να εντοπιστεί και αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο καυτηριάζεται η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Τι συμβαίνει όταν η κοπέλα δεν έχει προίκα; Πως διαιωνίζεται η φτώχεια και η μιζέρια; O σημαντικός ρόλος της προίκας και η άσχημη θέση των γυναικών εκείνη την εποχή, στο έργο διαφαίνεται κυρίως μέσα από την αναδρομή που κάνει η Φραγκογιαννού στη ζωής της. Θυμάται τις διαπραγματεύσεις της οικογενείας της με αυτήν του γαμπρού για την προίκα της. Θυμάται το πόσο σκληρά χρειαζόταν και η ίδια να δουλέψει ώστε να συνεισφέρει στην οικογένεια της. Θυμάται το πόσες φορές αναγκάστηκε να κλέψει μέρος των εσόδων της οικογένειας της και του κομποδέματος που φύλαγε κρυφά η μαμά της ώστε να ενισχύσει την προίκα της.

Επίσης θυμάται πόσο δύσκολη ήταν η ζωή της και ως συζύγου: Ερώτηση 3η: Να εντοπιστεί και αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο καυτηριάζεται η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Τι συμβαίνει όταν η κοπέλα δεν έχει προίκα; Πως διαιωνίζεται η φτώχεια και η μιζέρια; Επίσης θυμάται πόσο δύσκολη ήταν η ζωή της και ως συζύγου: Διαχειριζόταν τα οικονομικά της οικογένειας. Έκανε μεγάλη οικονομία Προσπαθούσε να κερδίσει όσο περισσότερα χρήματα γινόταν παριστάνοντας τη μαμή, τη γιατρό και την πωλήτρια βοτάνων. Με σκληρή δουλεία κατάφερε να κτίσει ένα σπιτάκι το οποίο θα στέγαζε τον άνδρα της και τα παιδιά της ώστε να μην εξαρτιόταν από την οικογένεια του συζύγου της.

Ερώτηση 3η: Να εντοπιστεί και αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο καυτηριάζεται η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας. Τι συμβαίνει όταν η κοπέλα δεν έχει προίκα; Πως διαιωνίζεται η φτώχεια και η μιζέρια; Μέσα από αυτήν την αναδρομή στη ζωή της γριάς ο αφηγητής καταφέρνει να φέρει στην επιφάνεια τον ακούσιο απολογισμό της ζωής της. Η Φραγκογιαννού συνειδητοποιεί πως πάντοτε βρίσκεται να υπηρετεί τους ανθρώπους της οικογένειάς της, χωρίς ποτέ η ίδια να έχει την ευκαιρία να χαρεί τη ζωή της. Η ηρωίδα θα φτάσει στο έγκλημα με τη διεστραμμένη πεποίθηση πως αυτό που κάνει αποτελεί πράξη αγαθοεργίας, εφόσον απαλλάσσει τα μικρά κορίτσια από μια ζωή δυστυχίας και πόνου.

Ερώτηση 4η: Να σχολιαστούν οι τεχνικές που αξιοποιεί ο Παπαδιαμάντης στην αφήγηση (διάλογος και ελεύθερος πλάγιος λόγος, περιγραφή, ειρωνεία κ.ά.). Πώς βοηθούν στην ψυχογραφική διείσδυση των ηρώων; Ψυχογραφικό έργο. Παρακολουθούμε τις ψυχολογικές διακυμάνσεις της ηρωίδας, τις σκέψεις και τα συναισθήματά της. Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο και ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα όπως συνέβησαν. Αφήνει τον αναγνώστη ελεύθερο να καταδικάσει ή να δικαιολογήσει την ηρωίδα. Αφήγηση καθαρεύουσα Διάλογοι λαϊκή γλώσσα ζωντάνια Αντιστοιχία ανάμεσα στην περιγραφή της φύσης και στο ξετύλιγμα της δράσης Η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη και ο αφηγητής ετεροδιηγητικός. Περιγραφή Αφήγηση Ανάδρομη αφήγηση Ρεαλισμός Σκιαγράφηση προσώπων, παρουσίαση τρόπου σκέψης και συναισθηματικού κόσμου των ηρώων. Ο συγγραφέας εκφράζει την πραγματικότητα της εποχής του χωρίς ωραιοποιήσεις.

Ερώτηση 5η: Με τι στοιχεία, ο συγγραφέας, επιχειρεί να αναδείξει τον ψυχογραφικό και ηθικό ρόλο του έργου; Ψυχογραφικός ρόλος: Διεισδύει στη ψυχή της ψυχοπαθολογικής προσωπικότητας της ηρωίδας του. Την σκιαγραφεί. Περιγράφει τις ενέργειες της. Ηθικός ρόλος: Ο συγγραφέας κρατάει μια επιτιμητική στάση απέναντι στην ηρωίδα του. Στο τέλος αποκαθιστάται η ηθική τάξη και επέρχεται η κάθαρση. Χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο τον Παπαδιαμάντη «Κοινωνικόν Μυθιστόρημα». Παρουσιάζει το σοβαρό πρόβλημα της θέσης των γυναικών μέσα στη κοινωνία.

Ερώτηση 5η: Με τι στοιχεία, ο συγγραφέας, επιχειρεί να αναδείξει τον ψυχογραφικό και ηθικό ρόλο του έργου; Η Φραγκογιαννού παρουσιάζεται: Ταλαιπωρημένη Προβληματισμένη Απογοητευμένη Αναποφάσιστη Ψυχικά διαταραγμένη Ψύχραιμη Έξυπνη Πιστεύει ότι το έργο της είναι θεάρεστο Νομίζει πως είναι καλό να βοηθάει το έργο του θανάτου, αφού γλυτώνει τα κορίτσια από τα βάσανα.

Χαρακτηριστικά γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους: Ερώτηση 6η: Στις μέρες μας συναντάμε περιπτώσεις γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους; Ποια συνήθως είναι τα αίτια που τις οδηγούν σε αυτή την αποτρόπαια πράξη; Σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν συνήθως οι γυναίκες αυτές; Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή; Πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και τη δικαιοσύνη; Τι πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη σας; Υπάρχουν κοινά σημεία με την ηρωίδα του Παπαδιαμάντη; Χαρακτηριστικά γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους: Γυναίκες με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και άσχημες συνθήκες διαβίωσης Το εργασιακό περιβάλλον τους δεν είναι καλό και η αμοιβή τους τις περισσότερες φορές είναι χαμηλή. Γυναίκες που αντιμετωπίζουν εξαρτήσεις (αλκοολικές ή ναρκομανείς) Νέες γυναίκες ή έφηβες που αντιμετωπίζουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη μη αποδεκτή από τον κοινωνικό τους περίγυρο ή την οικογένειά τους.

Χαρακτηριστικά γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους: Ερώτηση 6η: Στις μέρες μας συναντάμε περιπτώσεις γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους; Ποια συνήθως είναι τα αίτια που τις οδηγούν σε αυτή την αποτρόπαια πράξη; Σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν συνήθως οι γυναίκες αυτές; Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή; Πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και τη δικαιοσύνη; Τι πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη σας; Υπάρχουν κοινά σημεία με την ηρωίδα του Παπαδιαμάντη; Χαρακτηριστικά γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους: Γυναίκες ξένες, μετανάστριες από φτωχές και υποανάπτυκτες χώρες οι οποίες πρέπει να αντιμετωπίσουν το ρατσισμό και τη ξενοφοβία. Γυναίκες που έχουν υποστεί στη ζωή τους βία σωματική και ψυχολογική, καταπίεση ή εκβιασμό Γυναίκες που κρύβουν μια διαταραγμένη προσωπικότητα γυναίκες που πάσχουν από ψυχιατρικά προβλήματα

Γυναίκες που δολοφονούν έμμεσα τα παιδιά τους Κυρίως στις κατώτερες κοινωνικές ομάδες υπάρχουν γυναίκες που συγκαλύπτουν πρόσωπα του οικογενειακού τους περιβάλλοντος τα οποία κακοποιούν τα παιδιά τους «δολοφονούν» των ψυχικό κόσμο των παιδιών τους Γυναίκες που ωθούν τα κορίτσια τους να παντρευτούν σε πολύ μικρή ηλικία χειροτερεύουν τη ζωή των παιδιών τους

Πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και τη δικαιοσύνη; Τι πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη σας; Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα: Έλλειψης κοινωνικής ευαισθησίας, Έλλειψη παιδείας και καλλιέργειας Απουσίας κοινωνικής πολιτικής. Αντιμετώπιση προβλήματος: Μέσω της εκπαίδευσης Της κατανόησης της διαφορετικότητας του ατόμου, Η πολιτεία θα πρέπει να δείχνει ένα κοινωνική πρόσωπο Η Δικαιοσύνη θα πρέπει να είναι αυστηρή να μην δίνει περιθώρια επανάληψης ενός τέτοιου εγκλήματος.

Υπάρχουν κοινά σημεία με την ηρωίδα του Παπαδιαμάντη; Η Φραγκογιαννού έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά των γυναικών που οδηγούνται στην αποτρόπαια πράξης της δολοφονίας Ζει μες την εξαθλίωση ,τη φτώχεια και τη μιζέρια Στην εποχή της, η θέση των γυναικών ήταν υποβαθμισμένη Εργαζόταν αδιάκοπα επίπονα, χωρίς κανένα αντάλλαγμα και αναγνώριση Αισθάνεται αγανακτισμένη και αδικημένη από τη ζωή Όλα αυτά την επηρεάζουν ψυχικά και πνευματικά πιστεύει ότι διαπράττοντας αυτά τα εγκλήματα, λυτρώνει φτωχές οικογένειες και γυναίκες που υποφέρουν.

Ερώτηση 7η: Πως εκτιμάτε το τέλος που δίνει ο Παπαδιαμάντης στη Φραγκογιαννού; Ποιο τέλος θα προκρίνατε εσείς και γιατί; Ο συγγραφέας επιλέγει τον θάνατο της ηρωίδας. Αναμενόμενο λόγω των σκέψεων που την προβληματίζανε συνεχώς(προϊδεασμός).  Δεν κρίνει την Φραγκογιαννού μέχρι το τέλος. Την αφήνει ανάμεσα στην ανθρώπινη και τη θεία δίκη. Αυτό φαίνεται μέσω της ηρωίδας : αναγνωρίζει την τραγικότητα των πράξεών της ,το θεωρεί ωστόσο λύτρωση. Τραγικότητα, μέσω της φράσης «Α! Να το προικιό μου!» Ειρωνεία ,πεθαίνει με τον ίδιο τρόπο με τα θύματά της (πνιγμός) που συνδέεται και με το υγρό του αμνιακού σάκου και την αναγέννηση της γυναίκας.  Οι γυναίκες της εποχής εκείνης δεν έχουν ζωή , ακόμα και η ίδια η φόνισσα στο τέλος πεθαίνει και λυτρώνεται από μια ζωή χωρίς αγάπη, στοργή, φροντίδα. Επιλέγουμε να σωθεί η Φραγκογιαννού.  Θέλουμε να δείξουμε: Όλοι αξίζουν μία ευκαιρία να αλλάξουν προς το καλύτερο. Η δύναμη της μετάνοιας. Αισιόδοξο μήνυμα στις γυναίκες. Η σημασία της ζωής.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ