Τίτλος της Ερευνητικής Εργασίας Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο του Πανεπιστημίου Αιγαίου Τίτλος της Ερευνητικής Εργασίας Τρεις Επιστημονικές Διαμάχες, δύο Ιστορικά Πειράματα και μια Πολύκροτη Δίκη στην συναρπαστική εποχή της Επιστημονικής Επανάστασης του 16ου και 17ου αιώνα Υπεύθυνοι καθηγητές: Μ. Κακαρίδου - Α. Καλαμάτας

Η εργασία εκπονήθηκε από τους παρακάτω μαθητές και μαθήτριες της Α΄ τάξης Ομάδα Α1: LoL Ομάδα Α2: 2Rm Ομάδα Β1: Quantum Ομάδα Β2: Lols&Lol Ομάδα Γ1: Master Minds Ομάδα Γ2: Nonicenamesleft Σιμιτζής Παναγιώτης Αλβανού Ραλλού Αντωνιάδης Μιχάλης Ξυπτερά Μαριάνθη Λεβεντέλης Δημήτρης Καλογήρου Στρατής Σκαλοχωρίτης Βασίλης Σαλιάρη Μαρία Κουντουρέλλη Χαρά Λαμπούση Ειρηνάνθη Μιχαήλ Γιώργος Τσιμάρας Όμηρος Ψυρούκης Φώτης Σκαλοχωρίτου Ραφαέλα Μαυρομάτη Έλενα Ποδηματής Μαρίνος Μυρογιάννη Στέλλα Χιωτέλλης Βύρων

Στόχοι της Έρευνας Βασικός σκοπός της έρευνας ήταν να παρουσιαστούν οι λόγοι για τους οποίους η περίοδος της Επιστημονικής Επανάστασης του 16ου και 17ου αιώνα θεωρείται η σημαντικότερη περίοδος για τη διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης. Επίσης να εντοπιστούν και να σχολιαστούν οι διαφοροποιήσεις από τους παλαιότερους τρόπους προσέγγισης της φύσης και τέλος, η προσέγγιση τριών ιδιαίτερων χαρακτηριστικών θεμάτων της περιόδου: η επιστημονική κοινότητα, η προτεραιότητα στη διατύπωση των θεωριών και εφεύρεση των οργάνων και οι επιστημονικές διαμάχες.

Εισαγωγή Με τον όρο «Επιστημονική Επανάσταση» δηλώνουμε τα ιστορικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην Ευρώπη από τα μέσα του 16ου έως το τέλος του 17ου αι. και οδήγησαν στη βαθιά και επαναστατική αλλαγή ως προς την κατανόηση της φύσης. Παραδοσιακά θεωρείται ότι ξεκίνησε το 1543 με τη δημοσίευση του έργου του Κοπέρνικου De Revolutionibus Orbium Celestium (Περί της Περιστροφής των Ουράνιων Σφαιρών), συνεχίστηκε με τη δημοσίευση του έργου του Γαλιλαίου σχετικά με τους ουρανούς και τις κινήσεις των πλανητών και ολοκληρώθηκε με το έργο του Νεύτωνα Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (Οι Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας) που κυκλοφόρησε το 1687.

Η σημασία της εποχής Η περίοδος της Επιστημονικής Επανάστασης είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την ανάδειξη και κατανόηση ενός συνόλου προβλημάτων στην ιστορία των επιστημών. Σε αυτή την περίοδο έζησαν ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Descartes, ο Kepler και ο Νεύτωνας, τα θεωρητικά έργα και οι πράξεις των οποίων συνέβαλαν αποφασιστικά στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζουμε τη φύση, κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας και ελέγχουμε την εγκυρότητα της νέας γνώσης που αποκτούμε. Οι νέες ιδέες στη Φυσική, την Αστρονομία, τη Βιολογία, την Ανατομία, τη Χημεία και άλλες επιστήμες οδήγησαν στην απόρριψη δογμάτων που κυριάρχησαν από την Αρχαιότητα μέχρι και τον Μεσαίωνα, και οδήγησαν στην θεμελίωση της σύγχρονης επιστήμης. Συνέπεια αυτής της μεταλλαγής ήταν να αλλάξει ριζικά η επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη που επικρατούσε ως τότε στην Ευρώπη και να αρχίσει βαθμιαία να επηρεάζεται η επιστημονική σκέψη και σε άλλες περιοχές του κόσμου.

Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής Έχει σημασία να απαριθμήσουμε τα εξαιρετικής σημασίας κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις κοινωνίες της Ευρώπης το 16ο και 17ο αιώνα, ώστε να αποκτήσουμε μία εικόνα του γενικότερου πλαισίου μέσα στο οποίο πραγματοποιήθηκαν οι επαναστατικές αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζουμε τη φύση και στους τρόπους με τους οποίους την κατανοούμε.

Η Μεταρρύθμιση Η Μεταρρύθμιση του 1517 αποτελεί ένα από τα γεγονότα που άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στη μελλοντική πορεία της Ευρώπης. Πολλά άτομα απαιτούσαν μεταρρυθμίσεις στην Καθολική Εκκλησία και στο θεσμό του Πάπα πολύ πριν από το Μαρτίνο Λούθηρο, που στις 31 Οκτωβρίου 1517 δημοσιοποίησε τις 95 θέσεις, που θεωρούνται και οι καταστατικές θέσεις του μεταρρυθμιστικού κινήματος. Ο Έρασμος ήταν ένας από τους πιο επιφανείς ουμανιστές, όπως και οι St. Francis, Peter Waldo, John Huss, John Wycliffe, που είχαν επιχειρηματολογήσει υπέρ των μεταρρυθμίσεων πριν από το Λούθηρο, ασκώντας κριτική κυρίως σε εκείνες τις λειτουργίες της Εκκλησίας που υπονόμευαν την ηθική της αξιοπιστία στον πολύ κόσμο. Ο Λούθηρος προχώρησε ένα βήμα παραπάνω: όχι μόνο καυτηρίασε τη διαφθορά της Εκκλησίας αλλά θεώρησε πως τα προβλήματα είχαν και θεολογικές ρίζες.

Η Αντι-Μεταρρύθμιση Το σύνολο των αντιδράσεων της Καθολικής Εκκλησίας στο κίνημα της Μεταρρύθμισης είναι γνωστό ως Αντι–Μεταρρύθμιση. Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν το κίνημα αυτό συνώνυμο με αυτό της εσωτερικής μεταρρύθμισης της Καθολικής Εκκλησίας που είχε αρχίσει πολύ πριν από το 1517. Η ίδρυση της Ιεράς Εξέτασης το 1545 για να καταπολεμήσει τις αιρέσεις, οι αποφάσεις της Συνόδου του Τρέντου από το 1545 έως το 1563 και η αποστολή μισσιοναρίων στα διάφορα μέρη του κόσμου για να προσηλυτίσουν τους τοπικούς πληθυσμούς αποτελούν τα σημαντικότερα στοιχεία της Αντι–μεταρρύθμισης. Παρά το γεγονός ότι οι θεολογικές αποσαφηνίσεις λειτούργησαν θετικά και κατευναστικά στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας και παρά το γεγονός ότι τώρα οι λειτουργοί της Εκκλησίας είχαν θεωρητικά εφόδια να αντιμετωπίσουν τους προτεστάντες, η υλοποίηση των αποφάσεων δεν αποτέλεσε μία ειρηνική διαδικασία. Εκεί όπου ο καθολικισμός θεώρησε ότι αμφισβητείται, επιβλήθηκε με βίαιο τρόπο. Τίποτα όμως απ’ όλα αυτά δεν απέτρεψαν τη δημιουργία και ενίσχυση νέων κοινωνικών και πολιτικών οντοτήτων, ιδίως στο χώρο που αποκαλούμε Γερμανία.

Ο Τριακονταετής Πόλεμος Αυτή η εξαιρετικά σύνθετη κατάσταση στην κεντρική Ευρώπη οδήγησε στον Τριακονταετή Πόλεμο από το 1618 μέχρι το 1648. Οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν αν ο πόλεμος έλυσε κανένα από τα σημαντικά προβλήματα που αποτέλεσαν και τις αιτίες του. Όλοι όμως συμφωνούν πως το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου, με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, ουσιαστικά σήμαινε την αποδοχή από την πλευρά της Καθολικής Εκκλησίας ενός θρησκευτικού πλουραλισμού στη δυτική Ευρώπη. Εκεί που προηγουμένως υπήρχε η καθολική Ευρώπη τώρα είχε επιβληθεί και ο προτεσταντισμός στις διαφορετικές του εκφράσεις.

Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου Είχε βέβαια προηγηθεί του Τριακονταετούς Πολέμου η σφαγή των προτεσταντών από του καθολικούς στο Παρίσι αλλά και σε άλλες πόλεις της Γαλλίας. Η σημασία της σφαγής του Αγίου Βαρθολομαίου στις 24 Αυγούστου 1572, για τα θέματα που διαπραγματευόμαστε, είναι πως αποτέλεσε ένα καταλυτικό στοιχείο στη γαλλική κοινωνία, που οδήγησε βαθμιαία στη συνύπαρξη των καθολικών και των προτεσταντών σε μία κοινωνία στην οποία άρχισε να καλλιεργείται η ανοχή και να παρουσιάζονται τα πρώτα δείγματα της μη επέμβασης του κράτους σε θέματα πίστης.

Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Αγγλία Το άλλο μεγάλο γεγονός που σημαδεύει την Ευρώπη είναι ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Αγγλία, ανάμεσα στο 1642 και το 1651. Ο πόλεμος αυτός ήταν ανάμεσα στους υποστηρικτές της μοναρχίας και τους υποστηρικτές του κοινοβουλευτισμού ― όχι βέβαια όπως τον γνωρίζουμε στην πιο σύγχρονη μορφή του μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Οι ανακατατάξεις όμως συνεχίζονται για πολλές δεκαετίες μετά την τυπική λήξη του Εμφυλίου, σε μία περίοδο δηλαδή που συμπίπτει και με την έντονη δραστηριότητα των φυσικών φιλοσόφων στην Αγγλία, όπως αυτή του Νεύτωνα.

Η επιστημονική κοινότητα Στη διάρκεια της Επιστημονικής Επανάστασης δημιουργείται μία νέα κοινότητα, η κοινότητα των φυσικών φιλοσόφων. Η κοινότητα αυτή αποκτά τους δικούς της θεσμούς, όπως οι ακαδημίες και τα περιοδικά που εξέδιδαν οι ακαδημίες. Τα πανεπιστήμια του 16ου και του 17ου αιώνα δεν κατάφεραν να γίνουν οι φορείς των νέων ιδεών για τη φύση. Δεν έγινε δυνατό να ενσωματωθούν στις πανεπιστημιακές δομές όλα τα άτομα που στη διάρκεια της Επιστημονικής Επανάστασης άρχισαν να μελετούν τη φύση μέσα από τρόπους οι οποίοι έρχονταν σε αντίθεση με τους «καθιερωμένους» τρόπους της αριστοτελικής παράδοσης.

Η νέα αυτή κατηγορία ανθρώπων οργανώνεται γύρω από νέα σχήματα: την Academia de Lincei στην Ιταλία (ιδρύεται στη Ρώμη το 1603 αλλά κλείνει με το θάνατο του ιδρυτή της Federico Cesi το 1630), τη Royal Society στην Αγγλία (που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1662), την Academie Royal des Sciences στη Γαλλία (που ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1666). Η Royal Society είχε μία πολύ πιο «δημοκρατική» λειτουργία απ’ ό,τι τα πανεπιστήμια του Cambridge και της Οξφόρδης και η Academie des Sciences έγινε ο επίσημος σύμβουλος του βασιλιά για τεχνικά θέματα. Τα μέλη της Ακαδημίας του Παρισιού μισθοδοτούνταν από το κράτος, ενώ τα μέλη της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου πλήρωναν συνδρομές ώστε να στηρίξουν τις δραστηριότητες της Εταιρείας τους. Στόχος τους ήταν να δημοσιοποιούν τα συμπεράσματα των ερευνών που έκαναν τα μέλη τους μέσα από περιοδικές εκδόσεις, όπως ήταν τα πρώτα επιστημονικά περιοδικά, και από τακτές ομιλίες των μελών τους σε ακροατήριο που δεν απαρτιζόταν μόνο από ειδικούς ή μόνο από τα μέλη τους.

Βέβαια καμία κοινότητα δε χαρακτηρίζεται από την πλήρη συμφωνία των μελών της για όλα τα θέματα: τα μέλη μιας υπό διαμόρφωση κοινότητας δεν έχουν όλα τις ίδιες απόψεις για το πώς πρέπει να χειριστούν ένα σύνολο θεμάτων, ούτε και όλα τα μέλη των αντίπαλων κοινοτήτων έχουν και αυτά την ίδια άποψη για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που προκύπτουν. Παρ’ όλα αυτά δεν υπήρχε αμφισβήτηση για το ποια κοινότητα είχε τον «τελευταίο λόγο» σε περίπτωση που προέκυπταν διαφωνίες. Όταν οι φιλόσοφοι άρχισαν να «μπαίνουν στα χωράφια» των θεολόγων και κυρίως όταν άρχισαν να αναπτύσσουν απόψεις που δεν ήταν σε συμφωνία με αυτές των θεολόγων, οι εντάσεις που δημιουργήθηκαν δεν ήταν μονάχα ανάμεσα στους θεολόγους και τους φιλοσόφους αλλά και ανάμεσα σε ομάδες μελών της κάθε κοινότητας, αφού δεν υπήρχε μία γενική συμφωνία για το πώς θα αντιμετωπιστούν οι «άλλοι». Αυτού του είδους οι αντιθέσεις έφτασαν στο αποκορύφωμά τους στη διάρκεια του 17ου αιώνα, όταν άρχισε να διαμορφώνεται η κοινότητα των φυσικών φιλοσόφων. Η μελέτη της δίκης του Γαλιλαίου φωτίζει ορισμένες πτυχές αυτών των θεμάτων.

Ο Κοπέρνικος Ο Nicolaus Copernicus (19 Φεβρουαρίου 1473- 24 Μαΐου 1543) καταγόταν από το Τορούν της Πολωνίας, και πέρασε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του στο Φρόμπορκ της Βάρμιας, επαρχίας της Πολωνίας όπου και πέθανε. Λίγο πριν το θάνατό του ο Κοπέρνικος εξέδωσε το βιβλίο του «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της σύγχρονης Αστρονομίας. Ο Κοπέρνικος υποστήριξε την ηλιοκεντρική θεωρία, την άποψη δηλαδή ότι η Γη και τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε αντίθεση με την τότε επίσημη γεωκεντρική θεωρία, που ήθελε τη Γη ακίνητη και κέντρο του κόσμου. Άνοιξε έτσι το δρόμο για τους αστρονόμους της επόμενης γενιάς αλλά και την Επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα. Πορτραίτο των αρχών του 16ου αιώνα.

Ο Γαλιλαίος Ο Γαλιλαίος (Galileo Galilei) (15 Φεβρουαρίου 1564 – 8 Ιανουαρίου 1642). Αναφέρεται ως ο «πατέρας της σύγχρονης Αστρονομίας» και ο πρώτος φυσικός με τη σύγχρονη σημασία του όρου, καθώς ήταν ο πρώτος που αντικατέστησε την υποθετική-επαγωγική μέθοδο με την πειραματική και εισηγήθηκε τη μαθηματικοποίηση της φυσικής. Ανάμεσα σε άλλα βελτίωσε το τηλεσκόπιο και το χρησιμοποίησε πρώτος συστηματικά για αστρονομικές παρατηρήσεις, διατύπωσε τον νόμο της κίνησης των σωμάτων και υποστήριξε τις θεωρίες του Κοπέρνικου. Η σταδιοδρομία του συνέπεσε με αυτή του Γιόχαν Κέπλερ. Η σύγκρουσή του με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναφέρεται πολλές φορές ως παράδειγμα σύγκρουσης της εξουσίας με την ελευθερία της σκέψης και ειδικά με την επιστήμη στη Δυτική κοινωνία. Ο Πάπας αποκατέστησε τη μνήμη του Γαλιλαίου στις 31 Οκτωβρίου 1992, 300 χρόνια μετά το διωγμό του. Πορτρέτο του Γαλιλαίου από τον Giusto Sustermans.

Ο Καρτέσιος Ο René Descartes (31 Μαρτίου 1596 - 11 Φεβρουαρίου 1650) ήταν Γάλλος φιλόσοφος, μαθηματικός και επιστήμονας φυσικών επιστημών. Θεωρείται σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, καθώς φέρεται ως δάσκαλος και ταυτόχρονα θύμα του Διαφωτισμού. Αναφέρεται συχνά ως εκείνος που συνέλαβε την πιο ακραία μορφή σκεπτικισμού. Αφιέρωσε τη ζωή του ερευνώντας τη σχέση μαθηματικών και φύσης. Στο έργο του Principes de la Philosophie (1640–44) δίνει σαφή ορισμό για την κίνηση των σωμάτων. Το 1633, ο Γαλιλαίος καταδικάστηκε από την Καθολική Εκκλησία και ο Καρτέσιος εγκατέλειψε τα σχέδιά του για την έκδοση του «Πραγματεία επί του Κόσμου», σύνοψη του έργου του των προηγούμενων τεσσάρων χρόνων. Το 1667 το Βατικανό περιέλαβε τα έργα του στον Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων. Σκέφτομαι άρα υπάρχω

Ο Τύχω Μπράχε Ο Tycho Brache (14 Δεκεμβρίου 1546 – 24 Οκτωβρίου 1601) Δανός ευγενής, είναι γνωστός για τις ακριβείς αστρονομικές και πλανητικές παρατηρήσεις του, στις οποίες βασίστηκε ο μαθητής του Γιοχάνες Κέπλερ, για να καταλήξει στους νόμους της κίνησης των πλανητών. Αναγνώρισε και μελέτησε τον περίφημο καινοφανή αστέρα (nova) που περιέγραψε στο έργο του "Ο νέος αστέρας του 1572". Το 1575, στη μικρή νήσο Βαν (ΒΑ. της Κοπεγχάγης) έκτισε μεγαλοπρεπή πύργο στο οποίο εγκατέστησε τυπογραφείο, εργοστάσιο χάρτου και αστεροσκοπείο που έδωσε το όνομα "Στέλμπουργκ" (Πύργος Αστέρων). Περιστοιχίστηκε με πλήθος μαθητών, σοφών αλλά και ευγενών. Η ανεξαρτησία του όπως στις θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά και η περιφρόνησή του προς τους άρχοντες της εποχής του τον κατέστησαν στόχο κάθε φύσεως συκοφαντιών.

Ο Κέπλερ Ο Johannes Kepler (27 Δεκεμβρίου 1571 – 15 Νοεμβρίου 1630) ήταν Γερμανός αστρονόμος. Υπήρξε επίσης μαθηματικός και συγγραφέας, ενώ άσκησε κατά καιρούς και την αστρολογία για βιοποριστικούς λόγους. Είναι περισσότερο γνωστός ως ο «Νομοθέτης του ουρανού» από τους φερώνυμους Νόμους που αφορούν την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο και περιγράφονται στα έργα του. Η κοσμολογική θεωρία του βασισμένη πάνω στο ηλιοκεντρικό σύστημα, εκδόθηκε το 1596 στο Mysterium Cosmographicum, «Το Μυστήριο του Κόσμου». Η θεωρία του ολοκληρώθηκε το 1606 και δημοσιεύτηκε το 1609 στο Astronomia Nova, «Η Νέα Αστρονομία». Το έργο αυτό περιείχε τους γνωστούς σήμερα ως Πρώτο και Δεύτερο νόμους του Κέπλερ. Το 1619 τυπώθηκε το έργο του Harmonices Mundi («Η Αρμονία των Κόσμων») και περιείχε τον «Τρίτο νόμο του Κέπλερ». Ο Κέπλερ συμπλήρωσε την επτάτομη «Επιτομή της Κοπερνίκειας Αστρονομίας» το 1621. Η «Επιτομή» συγκέντρωνε και επεξέτεινε το προηγούμενο έργο του, και θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στην αποδοχή του ηλιοκεντρικού συστήματος κατά τον επόμενο αιώνα. Το 1627 ολοκλήρωσε και τους Ροδόλφειους Πίνακες, που έδιναν ακριβείς μελλοντικές θέσεις των πλανητών και επέτρεπαν την πρόβλεψη σπάνιων αστρονομικών γεγονότων.

Ο Νεύτων Ο Sir Isaac Newton (4 Ιανουαρίου 1643 - 31 Μαρτίου 1727) Άγγλος Φυσικός, Μαθηματικός, Αστρονόμος, Φιλόσοφος, Αλχημιστής και Θεολόγος ήταν ο άνθρωπος που έμελλε να δώσει μια τεράστια ώθηση στην πρόοδο των επιστημών αλλά και της φιλοσοφίας. Χαρακτηρίζεται ως θεμελιωτής της κλασσικής φυσικής και της αστρονομίας καθώς οι ανακαλύψεις του καθόρισαν τις θετικές επιστήμες. Ως φοιτητής, ο Νεύτων πέρασε σχετικά απαρατήρητος μέχρι να πάρει το πτυχίο του το 1665. Η αρχή της έρευνάς του έγινε με τη μελέτη των μαθηματικών, μελέτη που μια μέρα θα τον καθιστούσε έναν από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς στην Ευρώπη. Το 1668, με την εφεύρεση του κατοπτρικού τηλεσκοπίου καθώς και με τις ανακαλύψεις στον τομέα της οπτικής, μπήκε για τα καλά στους κύκλους της επιστημονικής κοινότητας, με αποτέλεσμα τον Οκτώβριο του 1669 να ανακηρυχτεί επίτιμος καθηγητής μαθηματικών. Το 1686 ο Νεύτων παρουσίασε ένα από τα μεγαλύτερα έργα του, το Philosophiae Naturalis Principia Mathematica στο οποίο διατύπωνε τους Νόμους της κίνησης και το Νόμο της Βαρύτητας. Ο Ισαάκ Νεύτων εκλέχτηκε πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρίας το 1703, ωστόσο λίγα μέλη έδειχναν να θέλουν πραγματικά αυτή τη δύστροπη ιδιοφυία για πρόεδρο. Παρ’ όλα αυτά, κράτησε αυτή τη θέση μέχρι το θάνατό του.

Τρεις Επιστημονικές διαμάχες

Η διαμάχη vis - vita Ποιο είναι το αίτιο της κίνησης και της αλλαγής; Όσο κι αν οι απαντήσεις συνέκλιναν (από την αρχαιότητα ακόμα) στην έννοια της δύναμης, το πρόβλημα δεν ήταν εύκολο να λυθεί, επειδή προϋπέθετε την απάντηση σε ένα μείζον φιλοσοφικό ερώτημα: Ποια είναι η φύση αυτής της δύναμης; Πρόκειται δηλαδή για μια εγγενή (εσωτερική) δύναμη της ύλης ή για το αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των σωμάτων; Η νευτώνεια σύνθεση, στην οποία η δύναμη παίζει βασικό ρόλο για την κατανόηση των φυσικών αλληλεπιδράσεων, απέφυγε το σκόπελο με την άρνηση του ίδιου του Νεύτωνα να τοποθετηθεί στο ερώτημα περί της φύσης των δυνάμεων. Δε συνέβη το ίδιο όμως και με τους οπαδούς του Καρτέσιου και του Leibniz. Η διαμάχη που ξεκίνησε το 1686 ανάμεσα στο Leibniz και τους οπαδούς του Καρτέσιου, Catalan, Malebrance και Papin, διήρκεσε πέντε χρόνια. Και ο όρος που χρησιμοποιήθηκε κι από τις δυο πλευρές ήταν «δύναμη». Στη σύγχρονη ορολογία αυτό που ονόμαζαν δύναμη οι καρτεσιανοί είναι αυτό που αποκαλούμε ορμή (mv), ενώ ο Leibniz αναφερόταν σε ό,τι σήμερα ονομάζουμε κινητική ενέργεια (mv2). Ο Descartes υπολόγισε τη δύναμη από την ποσότητα της κίνησης. Ο Leibniz ωστόσο ισχυριζόταν ότι, λόγω των εσφαλμένων νόμων της κρούσης που χρησιμοποίησε, το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ήταν λαθεμένο.

Η διαμάχη Newton και Hooke Η έχθρα μεταξύ Hooke και Newton είναι θρυλική και πρέπει να συνέβαλλε στην στέρηση της αναγνώρισης του έργου του Hooke επί των ημερών τους. Τώρα ο Hooke θεωρείται ο Βρετανός Λεονάρντο λόγω του πολυδιάστατου έργου του. Στο πρόβλημα να βρεθεί η τροχιά που θα έκανε ένα σώμα, αν έπεφτε από έναν πύργο προς το διαπερατό κέντρο της Γης, λαμβάνοντας υπόψη μόνο την ημερήσια περιστροφή της Γης, ο Νεύτωνας υποστήριξε ότι θα ήταν σπειροειδής, αλλά ο Hooke διαφώνησε προκαλώντας το Νεύτωνα σε μια «σύγκρουση ιδεών» δι’ αλληλογραφίας. Όταν ο Newton δημοσιεύσε τα Principia, το 1687, ακολούθησε μια δυσάρεστη διένεξη με τον Hooke που αφορούσε κατηγορίες για λογοκλοπή, τις οποίες δεν μπορούσε να λάβει κανείς σοβαρά υπόψη, καθόσον τα Principia είχαν αμέσως αναγνωριστεί ως ένα έργο απαράμιλλης επιστημονικής ευφυΐας. Ο Νεύτων παρέμεινε αμείλικτος απέναντι στον Hooke, ο οποίος ήδη βρισκόταν στα γηρατειά του και με κλονισμένη την υγεία, μέχρι που πέθανε, το 1703. Τότε μονάχα, με τον Hooke να μην είναι πια μέλος της Βασιλικής Εταιρίας, ανέλαβε την προεδρία αυτού του σώματος.

Η διαμάχη Newton και Huygens για τη φύση του φωτός Ο Χώυχενς είχε διατυπώσει μια κυματική θεωρία του φωτός – ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματά του – η οποία μπορούσε να ερμηνεύσει τα φαινόμενα της ανάκλασης και της διάθλασης. Ο Νεύτωνας είχε γράψει σημαντικές εργασίες στην Οπτική το 1672, και ο Χώυχενς του άσκησε δριμεία κριτική. Αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει κάποιες εκρήξεις από εκείνες που χαρακτήριζαν τον Νεύτωνα. Το αντικείμενο της διένεξης δεν είχε καμιά σχέση με τη θεμελιώδη αντίληψη για τη φύση του φωτός, σωματιδιακή ή κυματική, και είναι μικρού ενδιαφέροντος σήμερα. Η πραγματεία του Χώυχενς για το φως, με τίτλο Traite de la Lumiere που εκδόθηκε το 1690, και κάποιο άλλο που παρουσιάστηκε μετά το θάνατο του, αποτελούν κατά κάποιον τρόπο το πανομοιότυπο του έργου του Νεύτωνα, Optiks.

Δύο Ιστορικά Πειράματα

Τα ημισφαίρια του Μαγδεμβούργου Το 1654 ο Όττο φον Γκέρικε Δήμαρχος του Μαγδεμβούργου και εφευρέτης της αντλίας νερού, πραγματοποίησε ένα από τα πιο φημισμένα πειράματα με το οποίο απέδειξε την ύπαρξη της ατμοσφαιρικής πίεσης. Τοποθέτησε δύο κοίλα ημισφαίρια από χαλκό έτσι ώστε να σχηματίζουν σφαίρα διαμέτρου 0,5 μ και με τη βοήθεια ενός δερμάτινου δακτυλίου διαποτισμένου με λάδι και κερί έκανε την ένωσή τους αεροστεγή. Με μια αντλία κενού αφαίρεσε τον αέρα από τη σφαίρα. Ακολούθως δύο ομάδες των 8 αλόγων η καθεμία δεν μπόρεσαν να αποχωρίσουν τα δύο ημισφαίρια!! (http://catalogue.museogalileo.it/multimedia/MagdeburgHemispheres.html)

Η μελέτη της οριζόντιας βολής « Σε μια κίνηση, την οποία η σκέψη μας μπορεί να θεωρήσει σύνθετη, οι συνιστώσες κινήσεις λαμβάνουν χώρα ανεξάρτητα η μία από την άλλη. Η εξέλιξη της μιας κίνησης δεν αλλοιώνεται από την ύπαρξη της ταυτόχρονης άλλης κίνησης ». Η αρχή αυτή θεωρείται μεγάλης σημασίας για την οικοδόμηση της Νέας Επιστήμης δεδομένου ότι ο Γαλιλαίος, βασιζόμενος σε αυτήν, θα απορρίψει πειστικά το άλλο ισχυρό επιχείρημα των αριστοτελικών και θα δώσει απάντηση στο μέχρι τότε αναπάντητο ερώτημα « εάν η Γη κινείται, γιατί μια πέτρα που πέφτει από την κορυφή ενός κατακόρυφου πύργου δεν πέφτει μακριά από τον τοίχο ή πάνω στον τοίχο του πύργου;» Η εμπειρία ενίσχυε την ιδέα. Αφήνοντας ένα βαρύ αντικείμενο από την κορυφή ενός καταρτιού κινούμενου ιστιοφόρου, το αντικείμενο έφθανε ακριβώς στη βάση του καταρτιού. Μία ερμηνεία του εμπειρικού δεδομένου ότι το αντικείμενο, όταν αφηνόταν ελεύθερο από ψηλά, «είχε» και την οριζόντια ταχύτητα του σκάφους και στη συνέχεια η κίνησή του προς τα κάτω γινόταν ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από την ταχύτητα αυτή. Έφθανε στη βάση στον ίδιο χρόνο που θα έφθανε αν δεν είχε την οριζόντια ταχύτητα. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος, βασιζόμενος στην αρχή αυτή, έλυσε το άλυτο μέχρι τότε πρόβλημα της κίνησης των βλημάτων. Η αρχή της σύνθεσης (ή της ανεξαρτησίας) των ταυτόχρονων κινήσεων.

Η δίκη του Γαλιλαίου Η δίκη του Γαλιλαίου υπήρξε μια πραγματικά πολύπλοκη υπόθεση ― μία υπόθεση που δεν μπορεί να μελετηθεί, αν δεν έχουμε και μία αίσθηση των σχέσεων ανάμεσα στη θεολογία και φιλοσοφία, της εκκλησιαστικής νομιμότητας, της πολιτικής της Εκκλησίας, των επιδιώξεων του ίδιου του Γαλιλαίου, καθώς και του ειδικού βάρους των διάφορων πρωταγωνιστών. Ως δίκη του Γαλιλαίου δε θα πρέπει να θεωρηθεί μόνο η ανακριτική διαδικασία και τυπική δίκη του 1633, αλλά και οι διεργασίες του 1616 που είχαν ως αποτέλεσμα την κριτική και την απαγόρευση του ηλιοκεντρικού συστήματος του Kοπέρνικου ως θεωρίας λανθασμένης και αντίθετης με τις Γραφές. Στην πρώτη αυτή φάση ο Γαλιλαίος δεν αναμειγνύεται άμεσα, εκτός ίσως από μία συνάντηση με τον καρδινάλιο Bellarmine, κατά την οποία ο ίδιος δέχτηκε ότι δεν πίστευε στο κοπερνίκειο σύστημα. Η δήλωση αυτή ήταν αρκετή για τον Bellarmine να μην προχωρήσει σε περαιτέρω απαγορεύσεις. Το 1633 η δίκη επικεντρώνεται πάνω του με την κατηγορία ότι αρνήθηκε να υπακούσει στην απαγόρευση και της διδασκαλίας της κοπερνίκειας άποψης που ― κατά τους ιθύνοντες στο Βατικανό ― αποτελούσε τμήμα των γενικότερων απαγορεύσεων με τις οποίες θεωρούνταν ότι είχε συμφωνήσει ο Γαλιλαίος.

Το κείμενο της καταδικαστικής απόφασης υπογράφτηκε από επτά από τους δέκα καρδινάλιους, που επιφορτίστηκαν με τη σύνταξη της απόφασης. Ένας από αυτούς που δεν υπέγραψε, ήταν ο καρδινάλιος Francesco Barberini, ανιψιός του Πάπα και ένα από τα ισχυρότερα άτομα στη Ρώμη. Ο Γαλιλαίος εξαναγκάστηκε να γονατίσει, αποκήρυξε την κοπερνίκεια θεωρία και πρόσθεσε: «Με ειλικρινή καρδιά και απροσποίητη πίστη αποκηρύττω, καταρώμαι και βδελύττομαι τις εν λόγω πλάνες και αιρέσεις και γενικώς κάθε άλλη πλάνη και αίρεση αντίθετη προς την Αγία Εκκλησία και ορκίζομαι ότι ποτέ πλέον στο μέλλον δεν θα πω ή ισχυριστώ τίποτα το οποίο θα μπορούσε να υποκινήσει παρόμοια υπόνοια εναντίον μου. Και ότι, αν συμβεί να γνωρίσω οποιονδήποτε αιρετικό ή άλλον ύποπτο αιρέσεως, θα τον καταγγείλω στην Ιερά Εξέταση. Είθε ο Θεός να με βοηθήσει, ως και τα ιερά Του Ευαγγέλια, τα οποία τώρα αγγίζω».

Το ότι ο Γαλιλαίος ψιθύρισε το περίφημο Eppur si muove (και όμως κινείται) αποτελεί ένα μύθο στην ιστορία των επιστημών! Κρατήθηκε στο μέγαρο της Ιεράς Εξέτασης για τρεις ημέρες. Μετά από διαταγή του Πάπα μεταφέρθηκε στην έπαυλη του Μεγάλου Δούκα της Ρώμης και κατόπιν στη Σιένα, στο σπίτι του μαθητή του Ascanio Piccolini. Το Δεκέμβριο του 1633 του επετράπη να επιστρέψει στη δική του έπαυλη στο Αρτσέτρι της Φλωρεντίας. Του απαγορευόταν η έξοδος από αυτή, μπορούσε όμως να μελετά, να γράφει βιβλία, να δέχεται επισκέπτες και να παραδίδει μαθήματα. Πέθανε το 1642 και σε όλη τη διάρκεια της κράτησής του και παρά τις επίμονες προσπάθειές του δεν κατάφερε να πάρει άδεια να πάει στην εκκλησία. Το 1835 η Εκκλησία επέτρεψε την κυκλοφορία των βιβλίων του.

Η επιστημονική επανάσταση στον ελλαδικό χώρο (18ος – αρχές 19ου αι.). ΕΝΑ ΒΑΣΙΚΟ ΒΗΜΑ ΜΑΣ… Η επιστημονική επανάσταση στον ελλαδικό χώρο (18ος – αρχές 19ου αι.).

Νικόλαος Μαυροκορδάτος. Το ηλιοκεντρικό σύστημα και η «δεξίωσή του» από τους Έλληνες λογίους κατά τον 18ο αιώνα: Χρύσανθος Νοταράς. Μεθόδιος Ανθρακίτης. Νικόλαος Μαυροκορδάτος. Νικόλαος Ζερζούλης. Ιώσηπος Μοισιόδακας. Παναγιώτης Κοδρικάς. Βενιαμίν Λέσβιος. Σέργιος Μακραίος. Ευγένιος Βούλγαρης.

Ο Κοπέρνικος στη θεώρηση του Χρύσανθου Νοταρά Χρύσανθος Νοταράς Ο Κοπέρνικος στη θεώρηση του Χρύσανθου Νοταρά Ο Χρύσανθος Νοταράς είχε γνώση της κοπερνίκειας θεωρίας, αλλά θεληματικά το αγνοεί για εκκλησιαστικούς λόγους: «Η αποδοχή της μεταπτώσεως των Ισημεριών… συνηγορεί και στην αποδοχή της ανάγκης αλλαγής του ημερολογίου. Είναι πιθανό, καθώς, η αποδοχή του Γρηγοριανού ημερολογίου από την ορθόδοξη εκκλησία ήταν για την εποχή πράγμα αδιανόητο, θεληματικά ο Χρύσανθος να αγνόησε αυτό το ακανθώδες θέμα». Βλ. Ευθύμιος Νικολαΐδης, «Πτυχές της κοσμολογικής αντίληψης του Χρύσανθου Νοταρά», στον τόμο: Ζητήματα Ιστορίας των Μαθηματικών, Θεσσαλονίκη 1989, σ. 6. Εισαγωγή εις τα Γεωγραφικά και Σφαιρικά, [Παρίσι 1716].

Μεθόδιος Ανθρακίτης (1660-1736) Μεθόδιος Ανθρακίτης (1660-1736)  Το φιλοσοφικό σύστημα που ανέπτυξε ο Ανθρακίτης αντλούσε την επιρροή του από τις θέσεις των Descartes και Malebranche.

Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1670-1730) Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν ο συγκρατημένος και συμφιλιωτικός Νικόλαος Μαυροκορδάτος ομολογούσε έμμεσα την πίστη του στο ηλιοκεντρικό σύστημα όταν γύρω στο 1718 επαινούσε «τους νεωτέρους εις τα ενδόμυχα της φύσεως χωρήσαντας», προσθέτοντας ότι ο Αριστοτέλης ξεπεράστηκε από αυτούς.

Νικόλαος Ζερζούλης (1706-1773) Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όταν ο Νικόλαος Ζερζούλης μετέφραζε ένα μέρος του βασικού έργου του Newton, έδειχνε με αυτόν τον τρόπο έμπρακτα την προσχώρηση του στις θέσεις της καινούργιας Μαθηματικής, Φυσικής και Αστρονομίας.

Ιώσηπος Μοισιόδακας (1725/1730-1800) Ο Ιώσηπος Μοισιόδακας αποτελεί μορφή τυπική και συνάμα πρωτοποριακή . Εκείνο που οφείλουμε να τονίσουμε με έμφαση, είναι το γεγονός ότι ο Μοισιόδακας είχε συνείδηση του γεγονότος ότι η νεότερη Μαθηματική Φυσική δεν περιορίστηκε στη βελτίωση ή αναίρεση ορισμένων σημείων της αριστοτελικής φιλοσοφίας της Φύσης, παρά αντικατέστησε το παραδοσιακό κοσμοείδωλο με ένα ολότελα καινούργιο και διαφορετικό. Επίσης γνώριζε από ποιον δρόμο η νεότερη Φυσική έφτασε στη συγκρότηση του κοσμοειδώλου της. Γι’ αυτό και χαρακτηρίζει τον Κοπέρνικο «αεικλεή ανακαινιστή της όντως Αστρονομίας».

Παναγιώτης Κοδρικάς (1750/1755-1827) Η γνώμη του Κοδρικά είναι ότι η Γραφή είναι θεολογικό και όχι επιστημονικό βιβλίο, και επομένως ζητάει άμεσα τον χωρισμό της θεολογίας από την επιστήμη και την ελευθερία της δεύτερης να καταλήγει στα δικά ης συμπεράσματα. Ο Κοπέρνικος και ο Νεύτωνας αναφέρονται ως πρωτεργάτες της κοσμοθεωρητικής στροφής των Νέων Χρόνων.

Βενιαμίν Λέσβιος (1759/1762-1824) Ο Βενιαμίν Λέσβιος προασπίζεται το ηλιοκεντρικό σύστημα. Ωστόσο, στη δική του στρατηγική ισοσταθμίζει την απόρριψη του εγωιστικού ανθρωποκεντρισμού , με την εξίσου έντονη απόρριψη της μηχανικής αντίληψης του κόσμου, η οποία δεν αναγνωρίζει τα τελικά αίτια.

Σέργιος Μακραίος (1734/1740-1819) Ο Σέργιος Μακραίος επιχείρησε την χαρακτηριστικότερη αντίκρουση της καινούργιας κοσμολογίας στο γέρμα του 18ου αιώνα , ως «διδάσκαλος των επιστημών» στην Πατριαρχική Ακαδημία της Πόλης. Ο Μακραίος δεν νοιάζεται για την καθαρή φυσικομαθηματική και αστρονομική πλευρά του προβλήματος, ούτε υποβάλλει σε εξονυχιστική λογική και πραγματολογική ανάλυση τα επιχειρήματα των αντιπάλων του, παρά αρκείται να τα απορρίψει συνοπτικά και να υποκαταστήσει την εξέταση τους με την αξιωματική έκθεση των δικών του πεποιθήσεων , έτσι η επιδιωκόμενη ανασκευή παραμένει πλασματική μόνο . Μολονότι το έργο του Τρόπαιον εκ της Ελλαδικής πανοπλίας κατά των οπαδών του Κοπερνίκου, Βιέννη 1797] είναι γραμμένο σε διαλογική μορφή , ωστόσο ποτέ ο διάλογος δεν γίνεται ουσιαστικός , αφού το πρόσωπο το οποίο παρουσιάζεται αρχικά ως υποστηρικτής του Κοπέρνικου, μεταπείθετε ύστερα από τις πρώτες κιόλας φράσεις του συνομιλητή του , για να προσθέσει και αυτός στην συνέχεια το δικό του ανάθεμα.

Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806) Για τον Μακραίον ο Βούλγαρης ήταν ο σοφότατος διδάσκαλος του. Και πράγματι, εκατέρωθεν αντιμετώπιση της καινούργια κοσμολογίας δείχνει ότι ανάμεσα τους υπήρχε στενή ιδεολογική σχέση, παρόλη τη σημαντική διαφορά πνευματικού αναστήματος και προσφοράς στα ελληνικά γράμματα. Κι αυτό διότι και ο Βούλγαρης βλέπει τις διδασκαλίες της φυσικής επιστήμης από την σκοπιά πρωταρχικών και απαραβίαστων θεολογικών αιτημάτων. Ο Βούλγαρης, λοιπόν, απορρίπτει το επιχείρημα των οπαδών της καινούργιας αστρονομίας ότι δηλαδή η Γραφή περιέχει μονάχα τα αναγκαία για την σωτηρία της ψυχής και όχι όσα αναφέρονται στην ανθρώπινη λογική και σοφία. Παρόλα αυτά όμως, συγγράφει μια σειρά από έργα που καταδεικνύουν τον τρόπο που άμεσα ήρθε σε επαφή με τις επιστημονικές θεωρίες του Καρτέσιου και του Νεύτωνα. Τα Αρέσκοντα τοις Φιλοσόφοις, [Βιέννη 1805]

Στο έργο του αυτό ο Βούλγαρης κατάφερε να προσφέρει μια συστηματική ερμηνεία διαφόρων ορισμών της φύσης και αντικειμένων της φυσικής επιστήμης. Διαρθρωμένο σε 31 κεφάλαια, παρουσιάζει το εξαιρετικό ενδιαφέρον του Βούλγαρη για τις λεπτομέρειες των φυσικών επιστημών. Παράλληλα εκθέτει και τις γενικότερες τάσεις της φυσικοφιλοσοφικής σκέψης του Έλληνα διανοητή. Γι’ αυτό και ορθά ο χαρακτήρας του έργου υποστηρίζεται ότι είναι αυστηρά φιλοσοφικός. Μαζί με τα Στοιχεία Φυσικής εκ νεωτέρων συνερανισθέντα του Νικηφόρου Θεοτόκη, αποτελούν τα πρώτα συτσηματικά έργα «φυσικής φιλοσοφίας» στον ελληνόφωνο χώρο του 18ου αιώνα. Ονόματα και θεωρίες αρχαίων και νεοτέρων φιλοσόφων διαπερνούν ολόκληρη την έκταση του έργου. Άλλοτε υιοθετεί και άλλοτε επικρίνει, ότι πρέσβευαν οι Σχολαστικοί, οι Ελεάτες, ο Αριστοτέλης, ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος, ο Πλούταρχος, ο Πλάτωνας, ο Πυθαγόρας, ο Ζήνωνας, ο Descartes, ο Gassendi, ο Leibniz, ο Wolff, ο Musschenbroek, ο Maignan, ο Newton. Το κύριο σώμα του απαρτίζεται από την απαρίθμηση αρχών της Φυσικής: φύση του σώματος, ύλη, έκταση και μορφή, διαιρετότητα και σύνθεση των σωμάτων, έννοια της μορφής, πυκνότητα, αραιότητα, σκληρότητα, πλαστικότητα και αδράνεια των σωμάτων, έννοια του χρόνου, του χώρου και του κενού, μάζα και βαρύτητα, κίνηση μάζας επί κεκλιμένου πεδίου, κίνηση του εκκρεμούς, κεντρόφυγες και κεντρομόλες δυνάμεις, έλξη, πυκνότητα, συνάφεια, ρευστότητα, υδροστατικές δυνάμεις, γη, νερό, αέρας, φωτιά, φως, αντανάκλαση του φωτός, φάσμα, κ.λπ.

Ευγένιος Βούλγαρης, Περί Συστήματος του Παντός, [Βιέννη 1805] Στα δεκατέσσερα κεφάλαια του έργου αυτού ο Βούλγαρις αναλύει ζητήματα που αφορούν τους αστέρες, τους πλανήτες της σελήνης, του ήλιου, του φωτός, τους κομήτες. Παρότι περιορίζει τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις, σε ότι αφορά το ηλιοκεντρικό σύστημα και την κίνηση της γης, δεν παύει να επικαλείται και να συνοψίζει τις θεωρίες παλαιοτέρων και νεοτέρων επιστημόνων, όπως του Πτολεμαίου, του Κοπέρνικου και του Τύχωνα Brahe. Ωστόσο, επάνω στο ζήτημα του ηλιοκεντρικού συστήματος δεν μπόρεσε να προχωρήσει όπως ο Νικηφόρος Θεοτόκης, στην αποδοχή δηλαδή του κοπερνίκειας θεωρίας.

Ένα κρίσιμο ιδεολογικό πρόταγμα… από έναν ιερωμένο λόγιο… Νικηφόρος Θεοτόκης (1731-1800) Ένα κρίσιμο ιδεολογικό πρόταγμα… από έναν ιερωμένο λόγιο… Ο Νικηφόρος Θεοτόκης αποδέχεται πλήρως το ζήτημα της κίνησης τη γης και βέβαια, την ηλιοκεντρική θεωρία του σύμπαντος. Τα Στοιχεία Φυσικής αποτελούν ουσιαστικά έκθεση της Νευτώνειας Φυσικής, με λεπτομερείς αναφορές στη θεωρία της αδράνειας και της ελκτικής δυνάμεως των σωμάτων.

Η όλη πορεία της εργασίας είναι δημοσιευμένη στον ιστοχώρο: http://lykpeirmyt-revol.wikispaces.com Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας