Βασικά φιλοσοφικά ρεύματα: Από την Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, στην εποχή του Διαφωτισμού. Υλικό 3ης εβδομάδας (Παιδαγωγική και Φιλοσοφία της Παιδείας) Συμπληρωματικό υλικό: Σημειώσεις για την αλληλοδιδακτική μέθοδο διδασκαλίας (στο e-class). Αγλαΐα Σταμπολτζή, Ε.ΔΙ.Π

Η παιδεία στην αρχαία Ελλάδα (βασικά σημεία) Στόχος της ελληνικής εκπαίδευσης στην αρχαιότητα ήταν η παραγωγή του καλύτερου δυνατού πολίτη. Η έννοια της αρχαίας ελληνικής παιδείας σημαίνει την πνευματική καλλιέργεια του ατόμου, αλλά συγχρόνως και την αθλητική άσκηση και τη μουσική παιδεία. Ωστόσο, το στοιχείο που χαρακτηρίζει την αγωγή των νέων στην αρχαία Ελλάδα είναι το αγωνιστικό πνεύμα. Αυτό το αγωνιστικό πνεύμα το συναντούμε σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές εκδηλώσεις σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας (Μπρισένιου & Παππά, χ.η)

Η παιδεία στην αρχαία Ελλάδα (βασικά σημεία 2) Στην αρχαία Ελλάδα, το παιδί μάθαινε από νωρίς να «ξεκόβει» από την οικογένειά του και να σχετίζεται με τους αυριανούς συμπολίτες του. Όλα εξασφάλιζαν πως το παιδί θα συνειδητοποιούσε ότι είναι μέλος μιας κοινότητας, για την ευημερία της οποίας η προσωπική του ευχαρίστηση έπρεπε να υποτάσσεται (Βικιπαίδεια). Ιδεώδες της αρχαιοελληνικής παιδείας: Νους υγιής εν σώματι υγιεί

Η αγωγή και η εκπαίδευση στην Σπάρτη Η Σπάρτη ήταν η πρώτη που διαμόρφωσε ένα ολοκληρωμένο σύστημα αγωγής που ήταν υποχρεωτικό: Ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης σε όλους τους πολίτες εμποδίζοντας την ατομική ιδιαιτερότητα. H σπαρτιατική αγωγή χαρακτηρίζεται από στρατιωτική άσκηση και συγχρόνως σκληρή εκπαίδευση. Αυτό ήταν απαραίτητο για να επιβιώσει η Σπάρτη από τους εχθρούς της.

Η αγωγή και η εκπαίδευση στην Σπάρτη (2) Μόλις γεννιόταν ο μικρός Σπαρτιάτης έπρεπε να παρουσιαστεί στη λέσχη, ενώπιον μιας επιτροπής γερόντων που θα τον εξέταζε για τυχόν αναπηρίες και αρρώστιες. Έπρεπε, για να γίνει δεκτός, να είναι αρτιμελής και υγιής. Τότε μόνο τον παρέδιδαν στη μητέρα του για την περαιτέρω ανατροφή. O ρόλος της μητέρας ήταν να κρατήσει το παιδί μέχρι να γίνει επτά χρόνων. Μέχρι την ηλικία αυτή είχε την απόλυτη ευθύνη για την ανατροφή του (Μπρισένιου & Παππά, χ.η).

Η αγωγή και η εκπαίδευση στην Σπάρτη (3) Στην ηλικία των επτά ετών το κράτος αναλαμβάνει το νέο Σπαρτιάτη έως το τέλος της ζωής του. Από επτά έως τα είκοσι η εκπαίδευση εποπτεύεται από τον παιδονόμο. Η σπαρτιατική εκπαίδευση στόχευε στη δημιουργία πολιτών που είχαν συνείδηση ότι ανήκαν στην πατρίδα τους, για την οποία ήταν πρόθυμοι να θυσιαστούν. H κύρια στρατιωτική εκπαίδευση άρχιζε στην ηλικία των δεκαοκτώ χρόνων. Διδάσκονταν την πολεμική τέχνη. H σκληραγωγία ήταν από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της όλης εκπαίδευσης.

Η αγωγή και η εκπαίδευση στην Σπάρτη (4) Tα κορίτσια δέχονταν μία καθορισμένη αγωγή. Προτεραιότητα δινόταν στη γυμναστική, στα διάφορα αθλήματα, τον χορό, το τραγούδι και τη μουσική. Σκοπός αυτής της αγωγής ήταν να γίνουν δυνατές, για να κάνουν υγιή παιδιά (Μπρισένιου & Παππά, χ.η) https://www.youtube.com/watch?v=E1f8RwvC_bQ

Αθηναϊκή εκπαίδευση Στη δημοκρατική Αθήνα η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική, προνόμιο των λίγων ευγενών. Όσοι είχαν μεγάλα εισοδήματα μπορούσαν να στέλνουν τους γιους τους για μεγάλο χρονικό διάστημα στο σχολείο (Πρωταγόρας, στις Μπρισένιου & Παππά, χ.η). O πατέρας αποφασίζει, ανάλογα με την κοινωνική θέση και την οικονομική δυνατότητά του, σε ποιο σχολείο θα φοιτήσει ο γιος του και για πόσα χρόνια. Με την εμφάνιση του σχολείου, στα τέλη του 6ου αιώνα π.X., θα καλλιεργηθεί η σύμμετρη ανάπτυξη του σώματος και του πνεύματος, το ιδανικό της καλοκαγαθίας (Μπρισένιου & Παππά, χ.η).

Αθηναϊκή εκπαίδευση (2) Η εκπαίδευση στην Αθήνα ακολουθεί την εξής πορεία: Μέχρι την ηλικία των επτά ετών τα παιδιά ανατρέφονται από την οικογένεια. Ακολουθούν δύο εκπαιδευτικές βαθμίδες: από το έβδομο έτος μέχρι το δέκατο τέταρτο επιχειρείται η πρώτη συστηματική εκπαίδευση (εκμάθηση γραφής, ανάγνωσης, αριθμητικής, μουσικής από τον κιθαριστή και γυμναστικής από την παιδοτρίβη). Στο επόμενο στάδιο, ο νέος διδάσκεται γραμματική, ρητορική, μαθηματικά, αστρονομία, μουσική, γυμναστική. H εκπαίδευση αυτή διαρκεί από το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας μέχρι το δέκατο όγδοο. Ακολουθεί η στρατιωτική εκπαίδευση μεταξύ του δεκάτου ογδόου έτους και του εικοστού.

Αθηναϊκή εκπαίδευση (3) Ο μαθητής εγκατέλειπε το σχολείο του γραμματιστή, όταν γνώριζε να γράφει και να διαβάζει ικανοποιητικά. Τότε ήταν έτοιμος για τα μαθήματα του γραμματικού ή φιλολόγου όπου οι μαθητές μελετούσαν Όμηρο, άλλους ποιητές, ιστορικούς και ρήτορες. Με την πρόοδο της Δημοκρατίας, καθώς και την οικονομική και πνευματική άνθηση της Αθήνας, παρατηρείται μεταβολή στο σύστημα της παιδείας. Είναι η περίοδος των σοφιστών, η διδασκαλία των οποίων ανταποκρινόταν στις πρακτικές απαιτήσεις των νέων της εποχής που ήθελαν να αναπτύξουν τις ρητορικές τους ικανότητες και να αναδειχθούν στην εκκλησία του δήμου και στα δικαστήρια. H εκπαίδευση που προσέφεραν ανήκε στην ανώτερη βαθμίδα.

Η παιδεία στο Βυζάντιο (1) Βυζαντινή Εποχή (από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης 330 μ.Χ-μέχρι την Άλωση 1453 μ.Χ): Η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρωτική ή κρατική. H εκκλησία είχε επωμισθεί το κύριο βάρος της βασικής εκπαίδευσης των παιδιών (χριστιανική παιδεία). Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά ή εκκλησιαστικά, τα παιδιά πήγαιναν σ' αυτά σε ηλικία 6 έως οκτώ ετών και οι γονείς τους πλήρωναν τα δίδακτρα σε είδος ή σε χρήματα. Τα παιδιά διδάσκονταν και αποστήθιζαν τα έργα του Ομήρου. Σε ηλικία δεκατεσσάρων χρονών οι μαθητές περνούσαν στη Ρητορική, μάθαιναν την ορθή προφορά και μελετούσαν ρήτορες και πεζογράφους. Οι δάσκαλοι ανήκαν σε σχολές ή πανεπιστήμια ή ήταν οικοδιδάσκαλοι (στα σπίτια).

Η παιδεία στο Βυζάντιο (2) Οι βαθμίδες εκπαίδευσης του Βυζαντίου ήταν τρεις: α) Η στοιχειώδης εκπαίδευση ή προπαιδεία ,το βασικό σχολείο, που αντιστοιχεί στο σημερινό δημοτικό, διαρκούσε 3 ως 4 χρόνια, β) η μέση εκπαίδευση, η εγκύκλιος παιδεία που αντιστοιχεί στο γυμνάσιο και το λύκειο, διαρκούσε 4 χρόνια και φοιτούσαν μαθητές από τα 10 ή 12 χρόνια τους και γ ) η ανώτερη εκπαίδευση.

Βίντεο: Η παιδεία στο Βυζάντιο https://www.youtube.com/watch?v=zWOmYtvqaPY

Η παιδεία στο Βυζάντιο (3) Όσον αφορά την Πανεπιστημιακή εκπαίδευση, στη Βυζαντινή αυτοκρατορία λειτουργούσαν πολλές ανώτερες σχολές, ιδίως ιερατικές, ιατρικές και προ πάντων νομικές (στην Αντιόχεια, στην Αλεξάνδρεια, στη Βηρυτό, στη Θεσσαλονίκη, στην Κωνσταντινούπολη). Το πρώτο Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 26 Φεβρουαρίου του 425 από τον Θεοδόσιο το Β. Αυτή η περίοδος έχει να επιδείξει σημαντικές μορφές που έγιναν φορείς και διδάσκαλοι αυτής της παιδείας, όπως οι Πατέρες της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας.

Η παιδεία στο Βυζάντιο (4) Ιδεώδες: Το χριστιανικό Ιδεώδες «ομοίωσης προς το Θείο» - Τρεις Ιεράρχες (Κακανά, χ.η). Στο Βυζάντιο αναπτύχθηκε μία ιδιότυπη φιλοσοφική σκέψη συνδεδεμένη πάντα με τον χριστιανικό στοχασμό. Η πιο μεγάλη υπηρεσία των Βυζαντινών ήταν ότι διέσωσαν πολλούς από τους Έλληνες κλασσικούς συγγραφείς, τους οποίους γνωρίζουμε εμείς σήμερα.

Η παιδεία στο Μεσαίωνα (5ος-15ος αι. μ.Χ) Ο Μεσαίωνας καλύπτει μια πολύ μεγάλη περίοδο αιώνων. O μεσαιωνικός κόσμος φέρνει τη σφραγίδα της αμάθειας, αποτυπωμένη από τις βαρβαρικές εισβολές, την έκλειψη του ελληνικού πολιτισμού και την άποψη ότι παιδεία δεν είναι τίποτ' άλλο από την εκμάθηση των θρησκευτικών κειμένων. Αναπτύσσεται η θρησκευτική φιλοσοφία. Μέχρι και τα τέλη του 9ου αιώνα η εκπαίδευση στο μεσαιωνικό κόσμο της Δύσης, βρίσκεται υπό την εποπτεία της εκκλησιαστικής εξουσίας και κύριος στόχος της είναι η λατρεία του Θεού. Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν πως στην ουσία τρεις ήταν οι αιώνες οι πιο σκοτεινοί του Μεσαίωνα. Ο Μεσαίωνας, ωστόσο, παρά τη στασιμότητα και τα αρνητικά του, υπήρξε προάγγελος της Αναγέννησης.

Αναγέννηση (Περίπου 14ος-16ος αι.) Οι νέες ιδέες για τον άνθρωπο και τον κόσμο φαίρνουν τις πρώτες φωνές εναντίον της αυταρχικότητας. Ο ανθρωπισμός εκφράζεται μέσα από παιδοκεντρικές αντιλήψεις. Οργανώνεται η κατά ηλικία φοίτηση των μαθητών σε τάξεις. Καθιερώνεται η αλληλοδιδακτική σε Αγγλία & Γαλλία, ως αποτελεσματικός τρόπος διδασκαλίας, σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής. https://www.youtube.com/watch?v=paDs3bU0_Iw Τονίζεται η αναγκαιότητα προσχολικής εκπαίδευσης.

Η παιδεία και το κίνημα του Διαφωτισμού https://www.youtube.com/watch?v=X_p1PKLV7R8 Διαφωτισμός: Πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία στο τέλος του 17ου αι. και κορυφώθηκε στη Γαλλία τον 18ο αι. Πνευματικό και πολιτικό κίνημα που απορρίπτει κάθε αυθεντία, ασκεί κριτική σε κάθε υφιστάμενη γνώση, αποδέχεται τη λογική και την επιστήμη ως τα μόνο ασφαλή μέσα για την ερμηνεία του κόσμου και πιστεύει ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει διαρκώς (Κακανά, χ.η)

Η παιδεία και το κίνημα του Διαφωτισμού (2) Εκπρόσωποί του: Rousseau, Βολτέρος, Λοκ. Μέσω της εκπαίδευσης, μπορεί να προοδεύσει ο άνθρωπος. Το αίτημα για καθολική εκπαίδευση είναι άμεση συνέπεια του αιτήματος για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού απαιτούν από το κράτος να αναλάβει την ευθύνη να δώσει στους πολίτες τη δυνατότητα να αλλάξουν τη ζωή τους μέσα από την εκπαίδευση. Σκοπός των σχολείων θα πρέπει να είναι η προώθηση των συμφερόντων της κοινωνίας και του κράτους και όχι της Εκκλησίας, θέτοντας τα θεμέλια της σύγχρονης εκπαίδευσης (Γκότσης & Συριάτου, 2001).

Θέματα για συζήτηση Αναφέρετε τις βασικές αρχές της παιδείας στην αρχαία Αθήνα και στην αρχαία Σπάρτη. Σε ποια από τις δύο πόλεις θα θέλατε να είστε μαθητής; Αιτιολογήστε την άποψή σας. Τι είναι η “αλληλοδιδακτική μέθοδος” και τι οφέλη έχει για τους μαθητές/τριες; (επιπλέον υλικό στο e-class). Αφού σκεφτείτε τη σημασία των λέξεων Αναγέννηση και Διαφωτισμός, αναφερθείτε συνοπτικά στις αλλαγές που έγιναν στην παιδεία και την εκπαίδευση αυτές τις δύο χρονικές περιόδους.

Βιβλιογραφία Γκότσης Γ. & Συριάτου Α. (2001). Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα (αυτοέκδοση). Κακανά. Δ. (χ.η). Εισαγωγή στην Παιδαγωγική. Υλικό ανακτημένο στο διαδίκτυο με τη μορφή σημειώσεων e-class. Μπρισένιου, Σ. & Παππά, Χ. (χ.η). Το παιδί και η ανατροφή του στην αρχαία Ελλάδα. Ηλεκτρονική ανάκτηση.