Ψυχοπαιδαγωγική του Αναδυόμενου Γραπτού Λόγου Εαρινό εξάμηνο 2018-19 Γρηγοράκης Γιάννης

Η κατανόηση λόγου Περιλαμβάνει εκείνες τις δεξιότητες που υποδηλώνουν την κατανόηση του προφορικού λόγου, όπως: την κατανόηση οδηγιών σε ένα παιχνίδι, την κατανόηση βασικών δομικών στοιχείων του νοήματος (π.χ. για τον ήρωα της ιστορίας, το κεντρικό γεγονός) την κατανόηση μιας αφήγησης την κατανόηση των συντακτικών και σημασιολογικών δομών μιας αφήγησης τη δυνατότητα εξαγωγής συμπερασμάτων από την ακρόαση μίας ιστορίας ή άλλου κειμενικού είδους που διαβάζει στα παιδιά ένας ενήλικος

Η ανάπτυξη της κατανόησης στα παιδιά προσχολικής ηλικίας Η εκμάθηση της κατανόησης πρέπει να είναι μια ενεργός διαδικασία όταν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ακούν τις ιστορίες που τους διαβάζουν Η ανάπτυξη της κατανόησης ενισχύεται ως αποτέλεσμα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των παιδιών κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης Ωφελούνται και από την αλληλεπίδραση με τους ενηλίκους, οι οποίοι τους διαβάζουν βιβλία

Τι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όταν διαβάζουμε στα παιδιά Το περιεχόμενο του κειμένου να είναι οικείο Οι προϋπάρχουσες γνώσεις που απαιτούνται για την κατανόηση του κειμένου Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το θέμα για τον ακροατή Η πολυπλοκότητα της σύνταξης των προτάσεων Το μέγεθος και η δυσκολία του λεξιλογίου που περιλαμβάνεται στο κείμενο Η έκταση του κειμένου που επιλέγεται

Πώς βοηθάμε τα παιδιά να μάθουν να κατανοούν αφηγηματικά και επεξηγηματικά κείμενα Να διαβάζουμε στα παιδιά κείμενα από την αρχή μέχρι το τέλος Να επανερχόμαστε σε προηγούμενα σημεία του κειμένου για να διευκρινίσουμε ορισμένα δύσκολα σημεία Να διαβάζουμε, ίσως πιο αργά τα σημεία στα οποία υπάρχουν πληροφορίες σχετικές με όσα θέλουμε να συγκρατήσουν τα παιδιά Προτού διαβάσουμε το κείμενο, να παρέχουμε κάποιες σχετικές πληροφορίες, έτσι ώστε τα παιδιά να έχουν κάποιες προϋπάρχουσες γνώσεις Να ζητάμε από τα παιδιά να προβλέψουν τι πρόκειται να συμβεί στην ιστορία Να συζητάμε με τα παιδιά το κείμενο μετά την ανάγνωση, έτσι ώστε να μπορούν να εκφράσουν ιδέες και να παρουσιάσουν περιληπτικά ότι τους διαβάστηκε

Στρατηγικές κατανόησης Αξιοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης (πρέπει να τίθεται ένας σκοπός για τον οποίο αυτά θα ακούσουν το κείμενο) Προετοιμασία για την ακρόαση με προπαρασκευαστικές ερωτήσεις Ενσωμάτωση προϋπάρχουσας γνώσης και συζήτηση Συσχετίζουμε τις ερωτήσεις με εμπειρίες από την καθημερινή ζωή

Αφήνουμε τη συζήτηση για το τέλος Ανάγνωση της ιστορίας (βεβαιωνόμαστε ότι δείχνουμε στα παιδιά τις εικόνες ενώ διαβάζουμε την ιστορία) Σταματάμε την ανάγνωση μία ή δύο φορές για να ακούσουμε τις αντιδράσεις των παιδιών, τυχόν σχόλια ή ερωτήσεις Δε διακόπτουμε την ανάγνωση για πολλή συζήτηση, καθώς διακόπτεται ο ειρμός της αφήγησης Αφήνουμε τη συζήτηση για το τέλος

Συζήτηση μετά την ανάγνωση (πρέπει να ορίζεται από τους στόχους και το σκοπό που τέθηκαν πριν από την ανάγνωση) Τα παιδιά θα αναδιηγηθούν την ιστορία Η αναδιήγηση δείχνει τη γνώση τους για την αλληλουχία των γεγονότων της ιστορίας Μπορούν να χρησιμοποιούν τις εικόνες στο βιβλίο για να βοηθιούνται στη σειρά των γεγονότων Συναγωγή συμπερασμάτων – σύνδεση με προσωπικά τους βιώματα

Η ανάπτυξη της κατανόησης μέσω της από κοινού ανάγνωσης Η εμπειρία της από κοινού ανάγνωσης εφαρμόζεται σε ολόκληρη την τάξη, παρόλο που μπορεί να πραγματοποιηθεί και σε μικρές ομάδες παιδιών Αναδεικνύουμε την ευχέρεια ανάγνωσης Βοηθάμε τα παιδιά να αναπτύξουν ακουστικές ικανότητες, ζητώντας από αυτά να συμμετέχουν με κάποιο τρόπο

Κατάλληλη η ανάγνωση από ένα μεγάλο βιβλίο Αν το βιβλίο διαβάζεται για πρώτη φορά στην τάξη, ζητάμε από τα παιδιά να ακούσουν μόνο την ιστορία Αν διαβάζεται για δεύτερη φορά ή το περιεχόμενό τους είναι οικείο, ενθαρρύνουμε την άμεση συμμετοχή των παιδιών Δίνουμε έμφαση στη φορά της ανάγνωσης

Η συμμετοχή των παιδιών στην από κοινού ανάγνωση Όλα τα παιδιά μαζί λένε τραγουδιστά επαναλαμβανόμενες φράσεις της ιστορίας Σταματάμε την ανάγνωση σε αναμενόμενα σημεία και ζητάμε από τα παιδιά να συμπληρώσουν λέξεις ή φράσεις ή να διαβάζονται λέξεις-κλειδιά που είναι σημαντικές για την ιστορία Ανάγνωση με ηχώ (τα παιδιά επαναλαμβάνουν τη φράση) Διαθέσιμα τα βιβλία στην τάξη Οι από κοινού αναγνώσεις μπορούν να μαγνητοφωνηθούν

Επαναλαμβανόμενη ανάγνωση βιβλίων Τα παιδιά απολαμβάνουν την επανάληψη Ευχαρίστηση της οικειότητας Βοηθάει στην ανάπτυξη εννοιών σχετικών με λέξεις, κείμενα και βιβλία Τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν στη δραστηριότητα αυτή από μόνα τους Ενθαρρύνουμε να διαβάζουν ιστορίες και να περιεργάζονται τα βιβλία περισσότερες από μία φορές

Ερωτήσεις Οι παραγωγικές συζητήσεις προκύπτουν από καλές ερωτήσεις Να αντανακλούν τα ενδιαφέροντα των παιδιών και να έχουν διάφορες εναλλακτικές, κατάλληλες απαντήσεις και όχι μία μόνο σωστή απάντηση Οι περισσότερες ερωτήσεις θα πρέπει να προκαλούν συζήτηση Να αποσπάμε απαντήσεις που να εκφράζουν όσα σκέφτονται και αισθάνονται τα παιδιά

Αφηγηματικές δεξιότητες Οι αφηγηματικές δεξιότητες περιλαμβάνουν τόσο δεξιότητες κατανόησης ενός προφορικού αφηγηματικού κειμένου όσο και την παραγωγή προφορικών αφηγήσεων από τα ίδια τα παιδιά Η κατανόηση τη ς προφορικής αφήγησης συνδέεται στενά και σχεδόν ταυτίζεται με αντίστοιχα επιμέρους πεδία της κατανόησης λόγου Οι αφηγηματικές δεξιότητες ως προς τη διάσταση της παραγωγής αφηγήσεων περιλαμβάνουν τόσο τις δυνατότητες των μικρών παιδιών να παράγουν αφηγήσεις με μία εσωτερική συνοχή (δομή) όσο και την παραγωγή αφηγήσεων με κατανοητό και πλούσιο περιεχόμενο Αναφέρονται στη δυνατότητα του παιδιού να περιγράφουν πράγματα, γεγονότα, να διηγούνται ιστορίες με αρχή, μέση και τέλος, αλλά και να απαντούν σε ερωτήσεις του τύπου “γιατί”, “ποιος”, “πού”, “πότε”

Ανάγνωση αφηγηματικών κειμένων Αφηγηματικά κείμενα χαρακτηρίζονται τα κείμενα εκείνα στα οποία τα αφηγούμενα γεγονότα αναφέρονται στην επίλυση κάποιας εμπλοκής ή στην κατάκτηση δύσκολου στόχου και ακολουθούν το παρακάτω σχήμα Χωροχρονικό πλαίσιο Ήρωες της δράσης Εμφάνιση προβλήματος Συναισθηματικές αντιδράσεις Παράθεση εξωτερικών μορφών δράσης Λύση προβλήματος

Αναδιήγηση αφηγηματικών ιστοριών Γενικά, η ενθάρρυνση ενός ακροατή να αναδιηγηθεί μια ιστορία συμβάλλει στην ανάπτυξη του λεξιλογίου του, του συντακτικού, της κατανόησης και της συναίσθησης που έχει για τη δομή της ιστορίας Με την εξάσκηση στην αναδιήγηση, τα παιδιά αφομοιώνουν την έννοια της αφηγηματικής δομής Μαθαίνουν να παρουσιάζουν μια αφηγηματική ιστορία αναφέροντας το αρχικό γεγονός, το πλαίσιο στο οποίο διαδραματίζεται το θέμα, τα επεισόδια της πλοκής και την επίλυση του προβλήματος Μαθαίνουν να αναδιηγούνται αφηγηματικό κείμενο σύμφωνα με την ιδιαίτερη δομή του (δομή της αλληλουχίας, αίτια και αποτελέσματα, επίλυση των προβλημάτων)

Τι δείχνουν τα παιδιά στην αναδιήγηση αφηγηματικών ιστοριών Ότι κατανόησαν την αλληλουχία των επεισοδίων Ότι μπορούν να συνάγουν συμπεράσματα και να ερμηνεύουν τους ήχους και τις εκφράσεις των πρωταγωγνιστών Είναι δυνατόν να αποκαλύψουν τη συναίσθηση του παιδιού για τη δομή της ιστορίας, επικεντρώνοντας κυρίως στην κυριολεκτική ανάκληση στη μνήμη Αντανακλούν το συμπερασματικό συλλογισμό του παιδιού

Εκπαιδευτικές πρακτικές (οδηγός αναδιήγησης Ιστοριών) Ζητάμε από το παιδί να αναδιηγηθεί την ιστορία «Πριν από λίγο διάβασα την ιστορία (τίτλος ιστορίας), θα μπορούσες να αναδιηγηθείς την ιστορία σου σε ένα φίλο σου που δεν την έχει ξανακούσει ποτέ;» Χρησιμοποιούμε τις παρακάτω φράσεις μόνο εάν είναι απαραίτητο: (α) Αν το παιδί παρουσιάζει δυσκολία στο να ξεκινήσει την αναδιήγηση, προτείνουμε να ξεκινήσει με το « Μια φορά κι έναν καιρό…» ή «Μια φορά υπήρχε..» (β) Αν το παιδί σταματήσει την αναδιήγηση πριν από το τέλος της ιστορίας, το ενθαρρύνουμε να συνεχίσει λέγοντας «Τι γίνεται στη συνέχεια;» ή «Τι συνέβη μετά;» (γ) Αν το παιδί σταματήσει την αναδιήγηση και δεν μπορεί να συνεχίσει παρόλο που το έχουμε βοηθήσει με κάποιες γενικές φράσεις όπως «Τι έγινε μετά;» του υποβάλλουμε μια ερώτηση που είναι σχετική με το σημείο της ιστορίας στο οποίο το παιδί έχει σταματήσει (πχ. «Ποιο ήταν το πρόβλημα της Τζένης στην ιστορία;»

3. Όταν ένα παιδί δεν μπορεί να αναδιηγηθεί την ιστορία ή στην αναδιήγηση δεν υπάρχει αλληλουχία ούτε αναφέρονται λεπτομέρειες υποβοηθάμε την αφήγησή του βήμα προς βήμα: (α) « Μια φορά κι έναν καιρό…» ή «Μια φορά υπήρχε..» (β) « Για ποιον μιλάει η ιστορία;» (γ) « Πότε συνέβη η ιστορία;» (μέρα, νύχτα, καλοκαίρι, χειμώνας) (δ) « Πού έγινε η ιστορία» (ε) «Ποιο ήταν το πρόβλημα του βασικού πρωταγωνιστή στην ιστορία;» (στ) «Πώς προσπάθησαν οι πρωταγωνιστές να λύσουν το πρόβλημα; Τι έκαναν στην αρχή και τι στη συνέχεια;» (ζ) «Πώς λύθηκε το πρόβλημα;» (η) «Πώς τελείωσε η ιστορία;»

Αναπτυξιακή πορεία της αφηγηματικής ικανότητας Οι αφηγήσεις των παιδιών αυξάνονται σε μέγεθος και σε περιεχόμενο με την ηλικία Στα αρχικά στάδια οι αφηγήσεις σε παρελθοντικά γεγονότα είναι βιωματικού και συναισθηματικού χαρακτήρα Στην ηλικία των 2 ετών αρχίζουν να αναφέρονται σε παρελθοντικά γεγονότα και οι αφηγήσεις τους αφορούν αρνητικά παρελθοντικά γεγονότα Μεταξύ 2 και 5 ετών οι φανταστικές ιστορίες που αφηγούνται αναφέρονται στο θάνατο και σε ατυχήματα, ενώ από τα 3 μέχρι και τα 5 έτη εξιστορούν το ένα στο άλλο μεγαλύτερες και συνθετότερες γλωσσικά αφηγήσεις και αρχίζουν να αποκρίνονται σε αφηγήσεις συνομηλίκων

Αναπτυξιακή πορεία της αφηγηματικής ικανότητας Γενικά, τα παιδιά παράγουν διάφορα είδη αφήγησης, αλλά τα περισσότερα είναι πραγματικές εμπειρίες Μεταξύ 3-3,5 ετών είναι ικανά να διατηρούν ένα θέμα συζήτησης και να παρέχουν νέες πληροφορίες που σχετίζονται με το ίδιο θέμα Στα 4 ο λόγος του παιδιού δεν αναφέρεται μόνο στο άμεσο περιβάλλον του, αλλά και σε γεγονότα και ανθρώπους χρονικά απομακρυσμένους, περιλαμβάνοντας μάλιστα θέματα από το παρελθόν και θέματα από το μέλλον. Το παιδί μπορεί να προσαρμόσει το λόγο στις ικανότητες του ακροατή και να παράγει μια αφήγηση που να μεταπηδά από γεγονός σε γεγονός, χωρίς την επισήμανση πολλών χρονικών και αιτιωδών σχέσεων Στα 5 έτη τα περισσότερα παιδιά μπορούν να διατηρήσουν ένα θέμα συζήτησης και οι αφηγήσεις τους περιλαμβάνουν θέματα με λογική συνοχή

Τα παιδιά γύρω στα πέντε καταφέρνουν να δημιουργήσουν πραγματικές αφηγήσεις που έχουν όλα τα στοιχεία του αφηγηματικού λόγου. Οι ιστορίες που δημιουργούν σ’ αυτή την ηλικία ολοκληρώνουν αλυσιδωτά τα γεγονότα και έχουν ισχυρή πλοκή. Όπως έχει διαπιστωθεί όμως παιδιά με προβλήματα λόγου δυσκολεύονται στην επίτευξη αφηγηματικών έργων, καθώς δεν μπορούν να οργανώσουν το λόγο τους. Η παραγωγή οργανωμένου αφηγηματικού λόγου συνδέεται με το οργανωτικό σύστημα του λόγου αφού απαιτεί τη σύνδεση και συσχέτιση των πληροφοριών καθώς και τη χρήση στρατηγικών.

Ένα από τα χαρακτηριστικά των παιδιών με προβλήματα λόγου είναι ότι δυσκολεύονται να συνδέσουν μεταξύ τους τις πληροφορίες, οι οποίες παραμένοντας αποσπασματικές δεν μπορούν να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά. Η εκπαίδευση των παιδιών στην οργάνωση του λόγου μέσω της αφηγηματικής δομής, δίνει τη δυνατότητα άμεσης μεταβίβασης της αποκτηθείσας γνώσης μέσω της αλληλεπίδρασης τόσο στις σχολικές όσο και στις καθημερινές δραστηριότητες και μπορεί εύκολα να ενταχθεί στις δραστηριότητες του νηπιαγωγείου και να πραγματοποιηθεί με την τεχνική της γραμματικής των ιστοριών

Δραστηριότητες αφηγηματικού λόγου

Ξανά και ξανά