ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Απόκτηση των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης (στρατηγικές αποκωδικοποίησης λέξης)

Πρόσληψη γραπτής λέξης Σύστημα γραφημικής αναπαράστασης και αναγνώρισης Σύστημα μετατροπής γραφημάτων σε φωνήματα Σύστημα αναγνώρισης ορθογραφικής ταυτότητας λέξεων Σχηματισμός συλλαβών Σύστημα φωνολογικής αναγνώρισης λέξεων Σύστημα αναγνώρισης της σημασίας των λέξεων Προφορά λέξης

Διαδικασία φωνολογικής μεσολάβησης και διαδικασία ορθογραφικής αναγνώρισης – λαμβάνουν χώρα έπειτα από ένα αρχικό στάδιο γραφημικής αναγνώρισης Η επεξεργασία της λέξης καταλήγει στην αναγνώριση της σημασίας της λέξης (σημασιολογική αναγνώριση και κατανόηση) Στη μεγαλόφωνη ανάγνωση, στη φωνολογική παραγωγή της λέξης – προφορά Τα δύο κανάλια δε δρουν ανεξάρτητα – η επεξεργασία μπορεί να γίνεται παράλληλα ή και συμπληρωματικά

Λαμβάνει υπόψη του τη συλλαβή που μπορεί να είναι σημαντική μονάδα επεξεργασίας στην ελληνική γλώσσα Στην ανάλυση του συστήματος αναγνώρισης της ορθογραφικής ταυτότητας των λέξεων γίνεται αναφορά σε μονάδες αναγνώρισης, τα μορφήματα δε συμπεριλαμβάνονται στο μοντέλο Με την πρόσθεση των μορφημάτων ως βασικής μονάδας επεξεργασίας και με την παραδοχή για την παράλληλη λειτουργία πολλών διαδικασιών παρουσιάζεται και αυτό το ελαφρώς διαφοροποιημένο διδακτικό μοντέλο

Γραφημική αναπαράσταση και αναγνώριση Προσήλωση των ματιών στην υπό ανάγνωση λέξη (5-8 γράμματα και διαστήματα μέση έκταση γραπτού κειμένου) Γνωστικές διεργασίες με σκοπό τη γραφημική ανάλυση της λέξης, την αναγνώριση των γραμμάτων και την τελική γραφημική αναγνώρισή της Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει δύο βασικά υποσυστήματα ή στάδια επεξεργασίας Οι οπτικές πληροφορίες αρχικά συγκρατούνται ή αναπαριστάνονται σε ένα σύστημα αισθητηριακής συγκράτησης (εικονική μνήμη) Σύστημα διαρκέστερης συγκράτησης , όπου είναι δυνατή η αναγνώριση της ταυτότητας, αναγνώριση ως συγκεκριμένων γραμμάτων (γραφημική αναγνώριση)

Η διαδικασία ανάγνωσης με φωνολογική αναγνώριση της λέξης (αποκωδικοποίηση) Η αναγνώριση της σημασίας της λέξης γίνεται όχι με βάση τη λεξική της ταυτότητα, αλλά κυρίως με βάση τη φωνολογική της ταυτότητα

Μετατροπή γραφημάτων σε φωνήματα Μετατροπή των αναπαραστάσεων των γραμμάτων (έχουν ήδη αναγνωριστεί) στα φωνήματα που αντιστοιχούν σε αυτά Για να γίνει αυτή η μετατροπή θα πρέπει να υπάρχει στοιχειώδης γνώση των φωνημικών αναπαραστάσεων που αντιστοιχούν στα γράμματα Θα πρέπει να έχουν αποκτηθεί οι κανόνες αντιστοιχίες των γραφημάτων σε φωνήματα Να λειτουργεί ο βασικός γνωστικός μηχανισμός που καθιστά δυνατή την επεξεργασία της λέξης σε αυτό το στάδιο (ένα είδος βραχύχρονης μνήμης

Σχηματισμός συλλαβών Ο αναγνώστης με βάση τη γνώση του προφορικού λόγου τείνει να οργανώνει τα μεμονωμένα γράμματα (έχει αναγνωρίσει τη φωνημική τους ταυτότητα) σε μικρά και δομημένα σύνολα γραμμάτων με δομημένη άρθρωση, Τα σύνολα αυτά φαίνεται να συμπίπτουν ή να ταυτίζονται με τις συλλαβές Η συλλαβή του προφορικού λόγου της ελληνικής γλώσσας αποτελεί μια ευκρινή μονάδα δομημένης άρθρωσης

Φωνολογική αναγνώριση λέξεων Η λέξη αναγνωρίζεται ακουστικά σαν να ήταν προφορική λέξη Αποτελεί μια διαδικασία αναγνώρισης της σχηματισθείσας φωνολογικής παράστασης της λέξης σε ένα σύστημα μακρόχρονης φωνολογικής μνήμης Γνωστή λέξη > φωνολογική αναγνώριση της λέξης Άγνωστη λέξη> παρόλο που δεν αναγνωρίζεται φωνολογικά υπάρχει αίσθηση της ελληνικότητας της λέξης

Αναγνώριση της σημασίας της λέξης Γνωστή λέξη> με βάση τη φωνολογική (ακουστική) παράσταση της λέξης προσδιορίζεται η σημασία της και, στη συνέχεια είναι δυνατή η προφορά της Άγνωστη λέξη > απευθείας στην προφορά της Η προφορά της λέξης δεν είναι πάντα υποχρεωτική

Ανάγνωση με την αναγνώριση της ορθογραφικής ταυτότητας (στρατηγικές αναγνώρισης λέξης) Η ανάγνωση της λέξης είναι δυνατόν να διεκπεραιωθεί μέσω μιας διαδικασίας επεξεργασίας, αξιοποίησης και αναγνώρισης των ορθογραφικών πληροφοριών της λέξης Χωρίς να αποκλείεται η παράλληλη λειτουργία της διαδικασίας φωνολογικής αναγνώρισης, αξιοποιούνται πληροφορίες που αναφέρονται στη συγκεκριμένη ορθογραφική δομή και συγκρότηση της λέξης Λέξεις υψηλής συχνότητας > έμπειροι αναγνώστες

Αναγνώριση ορθογραφικής ταυτότητας λέξεων Σύστημα αναγνώρισης της ορθογραφικής ταυτότητας των γραπτών λέξεων (νοητικό λεξικό) Στο νοητικό λεξικό έχουν αναπτυχθεί μονάδες αναγνώρισης της ορθογραφικής ταυτότητας κάθε λέξης Με τη βοήθεια αυτών των μονάδων φαίνεται ότι συντελείται η φωνολογική και σημασιολογική αναγνώριση της λέξης

Ο αναγνώστης μέσα από την αυξανόμενη επαφή του με το γραπτό λόγο διαμορφώνει και καταχωρεί στη μακρόχρονη μνήμη φωνολογικές και ορθογραφικές πληροφορίες μιας λέξης, οι οποίες προέρχονται από την οπτική μορφή της λέξης με τη μεσολάβηση της φωνολογικής και μορφολογικής συνείδησης Οι γνωστές και οικείες λέξεις αναπαρίστανται με συγχωνευμένες τις φωνολογικές και ορθογραφικές τους ταυτότητες Η ορθογραφική πληροφόρηση είναι επιτακτική στην αναγνώριση λέξεων φωνολογικά ταυτόσημων (π.χ. τύχη, τείχη, τοίχοι, τύχει).

Οι άγνωστες και μη οικείες λέξεις δεν μπορούν να αναγνωριστούν παρά μόνο μέσω της ορθογραφικής πληροφόρησής τους Το σύνολο των λεξικών αναπαραστάσεων του γραπτού λόγου έχει ονομαστεί νοητικό ορθογραφικό λεξικό και θεωρείται ως υποσύστημα του νοητικού λεξικού που παίζει σημαντικό ρόλο στη γραφή και ανάγνωση

Η πρώτη γραφή λέξεων

Η γνώση του παιδιού για την τάξη των χαρακτήρων/γραμμάτων Η γνώση ότι η τάξη των χαρακτήρων/γραμμάτων του ιδιαίτερου αντικειμένου που είναι η λέξη είναι μια γνώση καθοριστική για τη μάθηση του γραπτού λόγου, ανάγνωσης και γραφής, γιατί σε αυτή θεμελιώνεται η κατάκτηση της γραφοφωνολογικής αντιστοιχίας Μερικά παιδιά αρχίζουν τη μάθηση της φωνογραφημικής αντιστοιχίας χωρίς να έχουν ακόμη καταλάβει ότι η τάξη των γραμμάτων είναι απολύτως αναγκαία, ως συναφής της έννοιας της λέξης (εκδηλώνουν δυσκολίες στη γραφή και την ανάγνωση) Η κατοχή της γνώσης αυτής αν και αναγκαία δεν είναι επαρκής για το έργο της γραφοφωνολογικής αντιστοιχίας, καθώς επιβάλλεται διπλός συντονισμός: Της σειράς/τάξης γραμμάτων ή συμπλεγμάτων Της σειράς/τάξης πραγμάτευσης φωνημάτων

Η τάξη των φωνημάτων είναι φευγαλέα και πρέπει να απομνημονεύεται Η διαδρομή της τάξης των γραμμάτων είναι πιο εύκολη επειδή η γραπτή λέξη μένει σταθερή Η τάξη των φωνημάτων είναι φευγαλέα και πρέπει να απομνημονεύεται Δύσκολή διεργασία για το μικρό παιδί- οφείλει να διαχειρίζεται ταυτόχρονα τις δύο ακολουθίες Η απόκτηση του γνωστικού αυτού εργαλείου γίνεται γύρω στην ηλικία των 6 ετών Τα παιδιά που πρόκειται να διδαχθούν συστηματικά ανάγνωση και γραφή πρέπει να κατέχουν τη γνώση ότι η σειρά/τάξη των γραμμάτων είναι απαραίτητη, αλλά και ότι είναι ικανά να πραγματώνουν μια διπλή διαδρομή τάξης φθόγγων και γραμμάτων.

Εννοιοποιήσεις και γνώσεις των μικρών μαθητών για τη γραφή Η απόκτηση του γραπτού λόγου είναι δύσκολη- συμβολή πολλών γνωστικών διαδικασιών Κατά την είσοδο στο δημοτικό τα περισσότερα παιδιά έχουν κάνει τη διάκριση μεταξύ γραμμάτων και λοιπών γραφικών σημάτων Η μάθηση της γραφής έχει χαρακτήρα δομητικό. Το παιδί οικοδομεί τη γνώση του, δεν τη δέχεται εντελώς κατασκευασμένη

Στρατηγικές του αρχάριου μαθητή κατά την παραγωγή γραπτών λέξεων Η μάθηση και η χρησιμοποίηση των φωνηματικο- γραφηματικών αντιστοιχιών διαρκεί πιο πολύ χρόνο στη γραφή παρά στην ανάγνωση Οι αντιστοιχίες αυτές είναι πιο πολύπλοκες και πιο αμφίβολες στη γραφή παρά στην ανάγνωση Στην Α΄ τάξη χρησιμοποιούν κυρίως τη φωνολογική στρατηγική για τη γραφή των λέξεων Από τη Β΄τάξη και μετά εκδηλώνεται κατά κανόνα η χρήση ορθογραφικών στρατηγικών

Δυσκολίες στη γραφή λέξεων και διδακτική στήριξη Φωνημική ανάλυση της λέξης που σκέφτεται και θέλει να γράψει Γνώση των γραφημάτων, τα οποία αντιστοιχούν στα φωνήματα Να πραγματοποιούνται σχετικά εύκολα και γρήγορα οι αναγκαίες κινήσεις για την παραγωγή της συμβατικής μορφής των γραφημάτων Στα νήπια πρέπει να δίνονται συχνά ευκαιρίες και πλούσια και ποικίλα ερεθίσματα για να έρχονται σε επαφή με το γραπτό λόγο και να εισέρχονται στον κόσμο του γραπτού

Διαδικασίες επεξεργασίας γλωσσικών πληροφοριών κατά τη γραφή λέξεων Ακουστική αντίληψη Φωνολογικό λεξικό εισόδου Σημασιολογικό σύστημα Μετατροπή ήχων σε γράμματα Ορθογραφικό λεξικό εξόδου Γραπτή έκφραση Γραφημική βραχύχρονη μνήμη

Η γραφή του ονόματος Από την άποψη της ψυχογένεσης της γραφής η παραγωγή του ονόματος θεωρείται ως η πρώτη γραπτή μορφή με σταθερότητα και νόημα και ως ο «πρωτότυπος» κάθε μεταγενέστερης γραφής Η πορεία ανάπτυξης της ικανότητας γραφής του ονόματος Γύρω στο 4ο έτος μπορεί ορισμένα παιδιά να γράφουν όλα τα γράμματα που περιλαμβάνονται στο όνομά τους, αλλά να είναι άτακτα και τυχαία διευθετημένα Στη φάση αυτή μπορεί να αγνοεί πλήρως τη συμβατική φωνητική αξία καθενός γράμματος που σημειώνει Για να μάθει να αναπαραγάγει την τάξη των γραμμάτων που συγκροτούν το γραπτό όνομά του, δεν είναι απαραίτητο να έχει καταλάβει το αλφαβητικό σύστημα γραφής

Η γραφή του ονόματος Σε μια επόμενη φάση το παιδί συνειδητοποιεί ότι το πρώτο ή τα δύο ή τρία πρώτα γράμματα πρέπει να λένε το μέρος που αρχίζει το όνομα Αυτός ο τύπος σκέψης του παιδιού συνιστά την πρώτη φάση ενός στοχασμού επί της συμβατικής ηχητικής αξίας των γραμμάτων Για να γράψει το όνομα πρέπει να έχει ανακαλύψει ότι η γραφή είναι αναπαράσταση των φθόγγων του λόγου και να συσχετίσει αυτή την αναπαράσταση με εκείνη της συνείδησης της τμηματικής δομής του προφορικού ονόματος Όταν το παιδί αναλύει το όνομα στα συλλαβικά του στοιχεία και εγκαθιστά μια αντιστοιχία όρου προς όρο μεταξύ δύο ακολουθιών (προφορική-γραφημική), εκτελεί ένα έργο πολύπλοκο, λόγω του ότι απαιτεί ταυτόχρονα το χειρισμό των δύο ακολουθιών Ατομικές διαφορές****

Η γραφή του ονόματος Η τελευταία φάση στη γνώση της γραφής του ονόματος συνίσταται στην αλφαβητική ή και την ορθογραφημένη γραφή του Η φάση αυτή αποτελεί ασφαλή ένδειξη ότι το παιδί έχει συνειδητοποιήσει ότι ο γραπτός λόγος μεταγράφει τον προφορικό Γνωρίζει τη συμβατική φωνημική αξία των γραμμάτων- έχει συνειδητοποιήσει ότι οποιοδήποτε σύνολο γραμμάτων δε χρησιμεύει στη γραφή του ονόματός του και κατ’ επέκταση μιας οποιασδήποτε λέξης- η διάταξη των γραμμάτων δεν είναι τυχαία Η σημασία της γνώσης της γραφής του ονόματος είναι μεγάλη και ουσιώδης στην απρόσκοπτη μάθηση της πρώτης γραφής Στην αρχή της Α΄ τάξης η πλειονότητα των παιδιών κατέχει αυτή τη δεξιότητα

Κατηγοριοποίηση της γραπτής παραγωγής του ονόματος Ορθή γραφή του ονόματος Σχεδόν ορθή γραφή (παραπλήσια της συμβατικής, όπου εύκολα διαπιστώνεται ότι είναι γραμμένο το όνομα του παιδιού) Ελλιπής γραφή (γραφή ονόματος όπου μόνο το πρώτο γράμμα ή τα δύο πρώτα ή τα τρία πρώτα είναι σωστά γραμμένα ανάλογα με το μέγεθος- αριθμό γραμμάτων- του ονόματος) Ασύμβατη γραφή (γραφή που δεν έχει σχέση με τη συμβατική-χρησιμοποιεί ψευδογράμματα, αριθμητικά ψηφία κτλ.) Ασαφής γραφή (το παιδί συγχέει δύο λέξεις/ονόματα. Η γραφή είναι αμάλγαμα λέξεων)

Η αναγνώριση/ανάγνωση και η γραφή του ονόματος Η γραφή των παιδιών στα πρώτα στάδιά της περιλαμβάνει γράμματα του ονόματός τους Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πρωτομαθαίνουν το όνομα του αρχικού γράμματος του ονόματός τους και το γράφουν καλύτερα Το 41% των τυχαίων γραμμάτων που γράφουν παιδιά ηλικίας 3-5 ετών περιλαμβάνονται στη γραφή του ονόματός τους Αρχικά τα παιδιά είναι ικανά να αναγνωρίζουν το όνομά τους και αργότερα να το γράφουν Στα αρχικά στάδια αναγνώρισης του ονόματός τους τα παιδιά το ταυτίζουν συχνά από το αρχικό γράμμα του, το οποίο είναι και το πρώτο συμβατικό γράμμα που σημειώνουν (Γιαννικοπούλου, 2001)

Η αναγνώριση του ονόματός του από το παιδί Μάθηση σχετικά εύκολη, όταν γίνεται σχετική προσπάθεια για να το βλέπει γραμμένο Η αναγνώριση γίνεται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά όταν (στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο) το βλέπει γραμμένο με διαφορετικού μεγέθους και μορφής γράμματα (πεζά, κεφαλαία, τυπογραφικά, χειρόγραφα, καλλιγραφικά και συνδυασμούς τους) σε διαφορετικά σημεία Σιγά σιγά, το νήπιο εμπεδώνει οπτικά την «εικόνα» του ονόματός του, την αναγνωρίζει σφαιρικά, όπως αναγνωρίζει τη φωτογραφία του (οπτικό λεξιλόγιο) Η ανάγνωση και η γραφή έχει συχνά αφετηρία δραστηριότητες επί του ονόματος (Κορτέση- Δαφέρμου, 2001)

Ενδείκνυται η διαφορετική σε μέγεθος και μορφή παρουσίαση του ονόματος Ενδείκνυται η διαφορετική σε μέγεθος και μορφή παρουσίαση του ονόματος Εξοικειώνονται με τους διαφορετικούς χαρακτήρες τους οποίους προοδευτικά ταυτοποιούν, αναγνωρίζουν/διαβάζουν Ανακαλύπτουν τους διαφορετικούς τύπους γραφής τους οποίους μπορούν να συγκρίνουν με τη γραφή την οποία συναντούν σε διαφόρων τύπων έντυπα και κείμενα

Ακολουθεί μια σαφή εξελικτική πορεία Η εξέλιξη της αναγνώρισης του γραπτού ονόματός του από το παιδί ηλικίας 3-5 ετών Ακολουθεί μια σαφή εξελικτική πορεία Αρχικά, το παιδί έχει μια αδιαφοροποίητη αντίληψη ανάμεσα στα τμήματα/μέρη (αρχή, τέλος, μέση) και του όλου/συνόλου του ονόματός του Οποιοδήποτε μέρος της γραφής του ονόματός του (αρχικό, τελικό, μεσαίο) αναγνωρίζεται/διαβάζεται ως να είναι πλήρες το όνομα Όνομα: Δήμητρα Το αρχικό τμήμα <Δημ ή ΔΗΜ> Το τελικό τμήμα <τρα ή ΤΡΑ> Το μεσαίο τμήμα <μητ ή ΜΗΤ> αναγνωρίζονται ως <Δήμητρα ή ΔΗΜΗΤΡΑ>

Στη φάση αυτή το παιδί δεν έχει γνώση της ηχητικής/φωνητικής αξίας κάθε γράμματος του ονόματος Δεν έχει συνείδηση της σχέσης την οποία των γραμμάτων του ονόματος με το όνομα ως σύνολο Το όνομα αναγνωρίζεται σφαιρικά, ολικά, λογογραφικά με βάση την ανάγλυφη μορφή του και κυρίως: την αρχική συλλαβή ή το αρχικό γράμμα (Μαρία- Σοφία) ή το μέγεθος, αριθμός γραμμάτων- μήκος (Άννα- Αλεξάνδρα) ή αρχικό και τελικό γράμμα συγχρόνως (Μαρία- Μαίρη)

Επόμενη εξελικτική φάση Το παιδί αντιστοιχίζει μέρη του γραπτού ονόματος με ένα μέρος του προφορικού ονόματος και κυρίως του αρχικού μέρους Η εκκίνηση της αναγνώρισης είναι από τη συλλαβή του ονόματός του στη γραφημική παράστασή του (λέει τη συλλαβή /Μι/, βλέπει το γράμμα <Μ> και αναγνωρίζει Μιχάλης ή Μύρων ή Μίμης) Γνωρίζει κυρίως τα γράμματα του ονόματός του, βασίζεται στην προφορά των γραμμάτων αυτών την οποία αντιστοιχίζει με την προφορά τμημάτων του ονόματος και κυρίως του αρχικού μέρους Στη φάση αυτή αρχίζει να αντιλαμβάνεται μερικώς την αντιστοιχία τμημάτων του προφορικού ονόματος με τμήματα του γραπτού και υιοθετεί το κριτήριο της συλλαβικής υπόθεσης (π.χ. νύχι> 2 γράμματα, πιρούνι > 3 γράμματα)

Τελευταία εξελικτική φάση Πετυχαίνει την αντιστοιχία μεταξύ των προφερόμενων τμημάτων και γραμμένων τμημάτων του ονόματός του είτε με δοκιμές ανάγνωσης είτε επαγωγικά Στη φάση αυτή έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί την αλφαβητική αρχή και να κάνει χρήση της, γιατί έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των γραμμάτων των οποίων τη μορφή, το όνομα ή και το φώνημα γνωρίζει Συνειδητοποιεί ότι στο αρχικό τμήμα του γραπτού ονόματος αντιστοιχεί η αρχή της προφοράς, στο τέλος το τέλος της προφοράς και στο μεσαίο τμήμα του γραπτού, το ενδιάμεσο τμήμα της φωνητικής εκπομπής του

Κλείδα διάγνωσης του βαθμού κατοχής της ικανότητας αναγνώρισης του ονόματός τους από παιδιά ηλικίας 3-6 ετών (Βάμβουκας, 2009) Το παιδί αναγνωρίζει το όνομά του ανάμεσα σε τέσσερα του ίδιου μήκους (ίσου αριθμού γραμμάτων) όπως: Μαρία, Σοφία, Ράνια, Θωμαή Το αρχικό γράμμα του ονόματος δεν αρκεί για την αναγνώριση του ονόματός του. Από τα τέσσερα προτεινόμενα ονόματα τα τρία έχουν το ίδιο αρχικό γράμμα και ένα από αυτά είναι του παιδιού, όπως: Μέλπω, Μαρία, Μίκα, Σοφία Η σύνταξη των γραμμάτων (τάξη διαδοχής) του ονόματος προέχει στην αναγνώριση του ονόματός του. Παρουσιάζονται τρία ονόματα με αντιμετάθεση των γραμμάτων του ονόματος και ένα κανονικό, όπως: Μαρία, Μραία, Μιάρα, Μαίρα

Η επιμήκυνση του ονόματος με την προσθήκη ενός, δύο ή τριών γραμμάτων γίνεται αντιληπτή από το παιδί όπως: Μαρεία, Μαρούλα, Μαρία, Μαριάννα Η συντομογραφία του ονόματος με την απάλειψη ενός, δύο ή τριών γραμμάτων γίνεται αντιληπτή, όπως: Μα, Μαρ, Μαρί, Μαρία Το αρχικό γράμμα αρκεί στην αναγνώριση του ονόματος, όπως: Σαρία, Καρία, Μαρία, Λαρία.

Η γραφή του ονόματος (1) Από την άποψη της ψυχογένεσης της γραφής η παραγωγή του ονόματος θεωρείται ως η πρώτη γραπτή μορφή με σταθερότητα και νόημα και ως ο «πρωτότυπος» κάθε μεταγενέστερης γραφής Η πορεία ανάπτυξης της ικανότητας γραφής του ονόματος εκτυλίσσεται παράλληλα με εκείνη της αναγνώρισής του Γύρω στο 4ο έτος μπορεί ορισμένα παιδιά να γράφουν όλα τα γράμματα που περιλαμβάνονται στο όνομά τους, αλλά να είναι άτακτα και τυχαία διευθετημένα Στη φάση αυτή μπορεί να αγνοεί πλήρως τη συμβατική φωνητική αξία καθενός γράμματος που σημειώνει Για να μάθει να αναπαραγάγει την τάξη των γραμμάτων που συγκροτούν το γραπτό όνομά του, δεν είναι απαραίτητο να έχει καταλάβει το αλφαβητικό σύστημα γραφής

Στη φάση αυτή το παιδί είναι ανίκανο να εγκαθιστά σχέσεις μεταξύ του γραπτού ονόματός του και των μερών του προφερόμενου ονόματός του Είναι δυνατό να μάθει να αναπαράγει την τάξη/σειρά των γραμμάτων του ονόματός του χωρίς να καταλαβαίνει τη σχέση την οποία τα μέρη αυτά της γραφής (γράμματα ή ομάδες γραμμάτων-συλλαβές) διατηρούν με το όλον του ονόματος Στο αρχικό στάδιο γραφής του ονόματός του από το νήπιο, φαίνεται ότι οι δύο συνιστώσες του γραπτού λόγου, γραφή και ανάγνωση, δεν είναι αναστρέψιμες δραστηριότητες, αφού το παιδί που γράφει μνημονικά το όνομά του μπορεί να αδυνατεί να το διαβάσει βλέποντάς το γραμμένο

Η γραφή του ονόματος (2) Σε μια επόμενη φάση το παιδί συνειδητοποιεί ότι το πρώτο ή τα δύο ή τρία πρώτα γράμματα πρέπει να λένε το μέρος που αρχίζει το όνομα Αυτός ο τύπος σκέψης του παιδιού συνιστά την πρώτη φάση ενός στοχασμού επί της συμβατικής ηχητικής αξίας των γραμμάτων, γιατί αν και το πρώτο γράμμα παίρνει τη φωνητική αξία της πρώτης συλλαβής και όχι του πρώτου φωνήματος, πρόκειται ήδη για ένα από τα πρώτα γράμματα της συλλαβής Έτσι, ένα όνομα κάποιου/ας που ονομάζεται Μάριος ή Μαρία ή Μηνάς ή Μιχάλης ή Μίμης μπορεί να γράφεται με το γράμμα <Μ> και για τις επόμενες συλλαβές να σημειώνονται αντίστοιχα γράμματα, τη φωνημική αξία των οποίων γνωρίζει το παιδί

Για να γράψει το όνομα πρέπει να έχει ανακαλύψει ότι η γραφή είναι αναπαράσταση των φθόγγων του λόγου και να συσχετίσει αυτή την αναπαράσταση με εκείνη της συνείδησης της τμηματικής δομής του προφορικού ονόματος Όταν το παιδί αναλύει το όνομα στα συλλαβικά του στοιχεία και εγκαθιστά μια αντιστοιχία όρου προς όρο μεταξύ δύο ακολουθιών (προφορική-γραφημική), εκτελεί ένα έργο πολύπλοκο, λόγω του ότι απαιτεί ταυτόχρονα το χειρισμό των δύο ακολουθιών Ο βαθμός δυσκολίας του εξαρτάται από το βαθμό της ψυχογνωστικής και ψυχογλωσσικής του ανάπτυξης- οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον- ατομικό ρυθμό μάθησης

Η γραφή του ονόματος (3) Η τελευταία φάση στη γνώση της γραφής του ονόματος συνίσταται στην αλφαβητική ή και την ορθογραφημένη γραφή του Η φάση αυτή αποτελεί ασφαλή ένδειξη ότι το παιδί έχει συνειδητοποιήσει ότι ο γραπτός λόγος μεταγράφει τον προφορικό Η γνώση αυτή της γραφής του ονόματος δείχνει ότι γνωρίζει τη συμβατική φωνημική αξία των γραμμάτων- έχει συνειδητοποιήσει ότι οποιοδήποτε σύνολο γραμμάτων δε χρησιμεύει στη γραφή του ονόματός του και κατ’ επέκταση μιας οποιασδήποτε λέξης- η διάταξη των γραμμάτων δεν είναι τυχαία Βοηθά το παιδί να συνειδητοποιεί τη συλλαβική και φωνημική δομή των λέξεων

την ολική μορφή της λέξης/ονόματός του τα γράμματα του ονόματός του Μέσα από τη γραφή του ονόματός του το παιδί αποκτά προοδευτικά γνώσεις για: την ολική μορφή της λέξης/ονόματός του τα γράμματα του ονόματός του τις σχέσεις μεταξύ των προφορικών τμημάτων (συλλαβών και φωνημάτων) και της γραπτής μορφής (γραφημάτων και γραμμάτων) του ονόματός του Η σημασία της γνώσης της γραφής του ονόματος είναι μεγάλη και ουσιώδης στην απρόσκοπτη μάθηση της πρώτης γραφής Στην αρχή της Α΄ τάξης η πλειονότητα των παιδιών κατέχει αυτή τη δεξιότητα

Επίπεδα στη διαδικασία ανάδυσης της αναγνώρισης και γραφής του ονόματος από παιδιά ηλικίας 4-7 ετών (Βάμβουκας, 2009) Αδυναμία προσδιορισμού αν το παιδί ξέρει να γράφει ή να αναγνωρίζει το όνομά του Η αντιστοιχία μεταξύ του ονόματος και μιας μορφής γραφισμού είναι σφαιρική και μη αναλυτέα. Η γραφή δεν εκλαμβάνεται ακόμη ως μια αναπαράσταση του προφορικού λόγου (λογογραφική ανάγνωση/γραφή) Εμφάνιση της αλφαβητικής υπόθεσης. Αναζήτηση ελάχιστων μονάδων μιας έως τριών που συνθέτουν την ολότητα αυτού που είναι γραμμένο Συλλαβική υπόθεση και απαρχή της αλφαβητικής αρχής (αντιστοιχία ενός φωνήματος σε ένα γράφημα). Οι επιπλέον γραφισμοί ωθούν την ανάλυση πέραν της συλλαβής Η ανάγνωση και η γραφή γίνονται επί αλφαβητικών αρχών. Τα προβλήματα που μένουν να επιλυθούν είναι κυρίως ορθογραφικά.

Μοντέλα μάθησης της ανάγνωσης και της γραφής

Δομικά και αναπτυξιακά μοντέλα για την ανάπτυξη της ανάγνωσης λέξεων Τα δομικά μοντέλα προσπαθούν να περιγράψουν τόσο τις γνωστικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στη διάρκεια της επεξεργασίας του γραπτού λόγου όσο και τις ικανότητες και δεξιότητες που έχει κάποιος ο οποίος μπορεί με ευχέρεια να επεξεργαστεί το γραπτό λόγο Τα αναπτυξιακά μοντέλα προσπαθούν να περιγράψουν την ανάπτυξη αυτών των διαδικασιών και ικανοτήτων μέσα από στάδια που περνά κάποιος μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία

Θεωρητικά μοντέλα για την ανάπτυξη της ικανότητας αναγνώρισης των λέξεων Τα αναπτυξιακά μοντέλα επικεντρώνονται σε μια διαδοχή σταδίων με συγκεκριμένη σειρά, όπου το κάθε στάδιο συνιστά και τη χρήση μιας νέας και πιο πολύπλοκης στρατηγικής και «επωφελείται» από τα αποτελέσματα του προηγούμενου σταδίου. Γενικά, η αναγνωστική δεξιότητα θεωρείται ότι εξελίσσεται μέσα από ένα οπτικό λεξιλόγιο και τη φωνολογική επεξεργασία, σε ένα υψηλότερο επίπεδο όπου πραγματοποιείται η επεξεργασία μορφημάτων. Όλη αυτή η διαδικασία συνειδητοποιείται σταδιακά.

Θεωρητικά μοντέλα για την ανάπτυξη της ικανότητας ορθογραφημένης γραφής λέξεων Τα αναπτυξιακά μοντέλα μάθησης υποθέτουν πως η κατάκτηση της αλφαβητικής διαδικασίας γραφής προηγείται της ορθογραφικής. Ωστόσο, ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι δύο διαδικασίες,φωνολογική/αλφαβητική και ορθογραφική, λειτουργούν παράλληλα και συχνά ταυτόχρονα από την Α΄ τάξη φοίτησης στο δημοτικό