Η ιδιωτική επιβολή των κανόνων του δικαίου ανταγωνισμού στην ΕΕ Γεωργίου Βασιλική ΑΜ: 1340201500587 Μούζουλα Αγγελική ΑΜ: 1340201500234 Φουρφουρή – Ηλιάδου Μελίνα ΑΜ: 1340201500406

Εισαγωγή 101-102 ΣΛΕΕ Αξίωση ιδιώτη για αποζημίωση ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων λόγω παραβάσεως του ενωσιακού ή εθνικού δικαίου ανταγωνισμού Διάκριση από δημόσια επιβολή Φορέας: ιδιώτης ≠ Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εθνικές αρχές ανταγωνισμού Σκοπός: αποκατάσταση βλάβης ιδιώτη ≠ γενικό συμφέρον

Λόγοι που οδήγησαν στη θέσπιση της Οδηγίας 2014/104/ΕΕ Κανονισμός 1/2003: αποκεντρωμένος χαρακτήρας, κύριοι φορείς επιβολής οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού και τα εθνικά δικαστήρια Νομολογία ΔΕΕ: αναγνώριση της υποχρέωσης των κρατών μελών να προβλέψουν στην εσωτερική τους έννομη τάξη την αξίωση αποζημίωσης ως απόρροια του άμεσου αποτελέσματος των περί ανταγωνισμού διατάξεων των Συνθηκών Έντονη δραστηριοποίηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: μελέτησε την δυνατότητα εισαγωγής αστικών αξιώσεων και προχώρησε την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας σε σημαντικές πρωτοβουλίες σχετικά με την εισαγωγή αξίωση αποζημίωσης

Υπόθεση Courage C-453/99 Θεμέλιο της νομολογίας του ΔΕΕ για τις αγωγές αποζημίωσης Πραγματικά περιστατικά: Το 1991, ο κ. Crehan, ιδιοκτήτης μιας μπυραρίας, συμφώνησε με την εταιρεία Inntrepreneur, η οποία είχε στην ιδιοκτησία της ένα σημαντικό αριθμό παμπ, να μισθώσει δυο από αυτά τα καταστήματα, για τα οποία, κατά συνήθη εμπορική πρακτική στο Ηνωμένο Βασίλειο, όμως θα υποχρεούταν να προμηθεύεται την μπύρα αποκλειστικά από την Courage Ltd, ενώ η αγορά της μπύρας μπορούσε να γίνει αποκλειστικά σε συγκεκριμένη τιμή. Στην δε Courage άνηκε το 19% των πωλήσεων μπύρας στο Ηνωμένο Βασίλειο ενώ το 1991, η Courage και μια άλλη εταιρεία είχαν ιδρύσει την εκμισθώτρια Inntrepreneur από κοινού, κατέχοντας το σύνολο σχεδόν του μετοχικού της κεφαλαίου. Όταν το 1993 ο κ. Crehan ενήχθη από την Courage λόγω της μη εξόφλησης χρέους από παραδόσεις μπύρας, αντέταξε ότι η προαναφερθείσα υποχρέωση αγοράς δεν μπορεί να αποτελέσει την βάση της αγωγής καθώς αντίκειται στο άρθρο 85 ΣυνθΕΟΚ (81 ΣυνθΕΚ, 101 ΣΛΕΕ). Επιπλέον, ζήτησε με ανταγωγή την καταβολή αποζημίωσης, καθώς η ενάγουσα εταιρεία Courage πωλούσε την μπύρα της σε ανεξάρτητους ιδιοκτήτες παμπ σε σημαντικά χαμηλότερες τιμές σε σχέση με τους μισθωτές της, με αποτέλεσμα να ζημιώνεται ως προς τη διαφορά αυτή και τελικά να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη δραστηριότητά του.

Σκέψεις Δικαστηρίου Επανάληψη της πάγιας θέσης του δικαστηρίου (απόφαση Costa/ENEL): υποκείμενα της ενωσιακής έννομης τάξης δεν είναι μόνο τα κράτη-μέλη αλλά και οι ιδιώτες, και στο πρόσωπό τους γεννιούνται απευθείας δικαιώματα και υποχρεώσεις προερχόμενα από την έννομη τάξη που αποτελεί το ενωσιακό δίκαιο Κάθε υποκείμενο δικαίου δικαιούται σε αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη από συμπράξεις ή πρακτικές αντίθετες στο άρθρο 101 ΣΛΕΕ (σκέψη 41) Η συμμετοχή του ιδιώτη σε σύμπραξη, εφόσον δεν είναι καθοριστική, δεν αποκλείει το δικαίωμα αποζημίωσης (σκέψεις 22-28) Οι αγωγές αποζημίωσης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας των κανόνων του ανταγωνισμού εντός της Ένωσης (σκέψη 27)

Υπόθεση Manfredi C-295/04 Πραγματικά περιστατικά: σύμπραξη ασφαλιστικών εταιρειών με σκοπό την εκατέρωθεν ανταλλαγή πληροφοριών και άρα και την αύξηση των ασφαλίστρων της ασφαλιστικής συμβάσεως αστικής ευθύνης για ατυχήματα προκαλούμενα από αυτοκίνητα, σκάφη και μοτοποδήλατα στην Ιταλία

Σκέψεις Δικαστηρίου 101, 102 ΣΛΕΕ: άμεσα αποτελέσματα στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών και διασφάλιση των δικαιωμάτων τους από τα εθνικά δικαστήρια Αποτρεπτική και όχι τιμωρητική λειτουργία της αποζημίωσης (πρόταση Γενικού Εισαγγελέα Geelhoed, δεκτή από το Δικαστήριο) Οριοθέτηση της έννοιας της ζημίας: «damnum emergens» (θετική ζημία) + «lucrum cessans» (διαφυγόντα κέρδη) + τόκοι (σκέψη 95) Ελλείψει σχετικής ενωσιακής ρύθμισης, στην εσωτερική έννομη τάξη κάθε κράτους μέλους απόκειται να θεσπίσει τους δικονομικούς κανόνες άσκησης των ενδίκων βοηθημάτων που αποσκοπούν στην κατοχύρωση της προστασίας των δικαιωμάτων τα οποία οι ιδιώτες αντλούν από το άμεσο αποτέλεσμα του ενωσιακού δικαίου, εφόσον οι κανόνες αυτοί τηρούν τις αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας (σκέψη 62)

Οδηγία 2014/104/ΕΕ Νομική βάση: 103, 114 ΣΛΕΕ Σκοπός: ενθάρρυνση και διευκόλυνση άσκησης αγωγών αποζημίωσης για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας & εναρμόνιση προσέγγισης εθνικών δικαιϊκών συστημάτων (άρθρο 1) Παρεπόμενες και αυτοτελείς αγωγές Πεδίο εφαρμογής: παραβάσεις ευρωπαϊκών και εθνικών νομοθεσιών ανταγωνισμού (άρθρο 1) Φορείς: οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που έχει υποστεί ζημία λόγω παράβασης του δικαίου ανταγωνισμού (άρθρο 3 παράγραφος 1) Περιεχόμενο: πλήρης αποζημίωση (άρθρο 1) Υποχρέωση ενσωμάτωσης από τα κράτη μέλη έως τις 27 Δεκεμβρίου 2016 (άρθρα 21 και 23) Ελλάδα: ν.4259/2018 (Μάρτιος 2018)

Σύστημα κοινοποιήσεων (άρθρα 5-8) Σύστημα κοινοποιήσεων (άρθρα 5-8) Ασύμμετρη πληροφόρηση Δικαίωμα του ιδιώτη να ζητήσει την κοινοποίηση απαραίτητων αποδεικτικών στοιχείων Κοινοποίηση αποδεικτικών στοιχείων που περιλαμβάνονται στον φάκελο αρχής ανταγωνισμού: πληροφορίες που προστατεύονται και δεν μπορούν να αποκαλυφθούν πληροφορίες που προστατεύονται για μια περίοδο και μπορούν να αποκαλυφθούν στη συνέχεια πληροφορίες οι οποίες μπορούν να γνωστοποιηθούν ανά πάσα στιγμή Δικονομικές συνέπειες κοινοποίησης παρά τους περιορισμούς Πρόβλεψη κυρώσεων από τα κράτη-μέλη

Υπόθεση Pfleiderer C-306/09 Πραγματικά περιστατικά: Το 2008, το Bundeskartellamt (Γερμανικό Γραφείο Ανταγωνισμού) επέβαλε πρόστιμα σε ορισμένους ευρωπαίους κατασκευαστές χαρτιού λόγω καθορισμού τιμών. Ο Pfleiderer, ο οποίος ήταν πελάτης ενός εκ των κατασκευαστών, ζήτησε πρόσβαση στον φάκελο - ιδίως δε στην αίτηση επιείκειας. Το Bundeskartellamt αρνήθηκε την πρόσβαση στον φάκελο λόγω πιθανών αρνητικών επιπτώσεων σε μελλοντικές αιτήσεις επιείκειας. Ο Pfleiderer άσκησε έφεση κατά της απόφασης αυτής στο τοπικό δικαστήριο της Βόννης, το οποίο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να παραπέμψει το ζήτημα στο ΔΕΕ.

Σκέψεις Δικαστηρίου «Οι διατάξεις του δικαίου της Ένωσης περί συμπράξεων, και ειδικότερα ο κανονισμός 1/2003, έχουν την έννοια ότι δεν αποκλείουν τη δυνατότητα του ζημιωθέντος από παράβαση του δικαίου της Ένωσης περί ανταγωνισμού ο οποίος διεκδικεί αποζημίωση να έχει πρόσβαση στα έγγραφα που αφορούν διαδικασία επιείκειας σχετική με τον υπαίτιο της εν λόγω παραβάσεως. Εντούτοις, εναπόκειται στα δικαστήρια των κρατών μελών να καθορίσουν, βάσει του εθνικού τους δικαίου, τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να επιτραπεί ή όχι μια τέτοια πρόσβαση, σταθμίζοντας τα συμφέροντα που προστατεύει το δίκαιο της Ένωσης.» (σκέψη 32)

Υπόθεση Donau Chemie C-536/11 Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής απόφασης αφορά την ερμηνεία των αρχών της αποτελεσματικότητας και της ισοδυναμίας σε σχέση με τους κανόνες της αυστριακής έννομης τάξης που εφαρμόζονται επί αγωγών αποζημίωσης λόγω παραβίασης του δικαίου ανταγωνισμού της Ένωσης Πραγματικά περιστατικά: Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαδικασίας που κινήθηκε ενώπιον του Oberlandesgericht Wien ως Kartellgericht (αρμοδίου για υποθέσεις συμπράξεων δικαστηρίου) και έχει ως αντικείμενο αίτημα της Verband Druck & Medientechnik, μιας ένωσης επιχειρήσεων, για πρόσβαση στα έγγραφα της δίκης μεταξύ της Bundeswettbewerbsbehörde (ομοσπονδιακής αρχής ανταγωνισμού) και των Donau Chemie AG και λοιπών, η οποία είχε περατωθεί με την έκδοση οριστικής απόφασης του Oberlandesgericht Wien για την επιβολή προστίμου λόγω συμμετοχής σε σύμπραξη αντίθετη προς το άρθρο 101 ΣΛΕΕ

Σκέψεις Δικαστηρίου Η στάθμιση των συμφερόντων που δικαιολογούν τη δημοσιοποίηση και την προστασία των πληροφοριών γίνεται από τα εθνικά δικαστήρια λαμβανομένων υπόψη όλων των κρίσιμων στοιχείων της κάθε υπόθεσης (σκέψη 34) Το δίκαιο αυτό δεν επιτρέπεται να διαμορφώνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αποκλείει κάθε δυνατότητα των εθνικών δικαστηρίων να προχωρούν σε κατά περίπτωση στάθμιση (σκέψη 35) Αρχή της αποτελεσματικότητας

Ισχύς εθνικών αποφάσεων (άρθρο 9) Εντός του ιδίου κράτους – μέλους Η διαπιστωθείσα παράβαση «θεωρείται πλέον αδιάψευστη για τους σκοπούς της αγωγής αποζημίωσης», δηλαδή αμάχητο τεκμήριο Υποχρέωση ενάγοντος να αποδείξει μόνο τις υπόλοιπες προϋποθέσεις της αποζημίωσης Αγωγές σε άλλο κράτος – μέλος: «τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως μέσο απόδειξης» της παραβίασης και «συνεκτιμώνται παράλληλα με τυχόν άλλο αποδεικτικό υλικό που προσκομίζουν οι διάδικοι»

Παραγραφή (άρθρο 10) Τουλάχιστον πενταετής Αναστολή ή, αναλόγως προς το εθνικό δίκαιο, διακοπή εάν κινηθεί η διαδικασία διερεύνησης ενώπιον αρχής ανταγωνισμού Αποφυγή έκδοσης αντικρουόμενων αποφάσεων Προβάδισμα της δημόσιας έναντι της ιδιωτικής επιβολής

Ευθύνη εις ολόκληρον (άρθρο 11) Οι επιχειρήσεις οι οποίες παραβίασαν το δίκαιο ανταγωνισμού με από κοινού συμπεριφορά Παρεκκλίσεις: Μικρομεσαίες επιχειρήσεις (μόνο έναντι των δικών τους άμεσων ή έμμεσων αγοραστών) Υπό ασυλία επιχειρήσεις (ευθύνη α. έναντι των άμεσων ή έμμεσων αγοραστών ή προμηθευτών της και β. έναντι άλλων ζημιωθέντων μόνο εφόσον δεν μπορεί να ληφθεί πλήρης αποζημίωση από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις που είχαν εμπλακεί στην αυτή παράβαση του δικαίου ανταγωνισμού)

Ένσταση μετακύλισης (άρθρα 12-16) Ένσταση μετακύλισης (άρθρα 12-16) Άμυνα εναγομένου Ελάττωση πραγματικής απώλειας με μετακύλισή της στους αγοραστές (άμεσους ή έμμεσους) Βάρος απόδειξης: εναγόμενος Μαχητό τεκμήριο μετακύλισης στον έμμεσο αγοραστή

Ποσοτικοποίηση της ζημίας (άρθρο 17) Ποσοτικοποίηση της ζημίας (άρθρο 17) Κάθε κράτος – μέλος είναι ελεύθερο να ορίζει τις μεθόδους υπολογισμού της ζημίας Περιορισμοί: αρχές της αποτελεσματικότητας και της ισοδυναμίας (άρθρο 4) Κατευθυντήριες γραμμές από τις εθνικές επιτροπές ανταγωνισμού Μαχητό τεκμήριο πρόκλησης ζημίας από τις παραβιάσεις των συμπράξεων

Συναινετική επίλυση διαφορών (άρθρα 18 -19) Ενθάρρυνση παραβατών και ζημιωθέντων για επίτευξη συμφωνίας ως προς την αποζημίωση Αναστολή προθεσμίας παραγραφής Αναστολή της δίκης από το εθνικό δικαστήριο Κανόνας μη συνεισφοράς του παραβάτη που συμμετέχει στη διαδικασία διακανονισμού (περιορισμός: δικαίωμα πλήρους αποζημίωσης, άρθρο 3)

Συμπεράσματα Ενεργός ρόλος ιδιώτη στη διαδικασία Συμπληρωματικός ρόλος της ιδιωτικής στη δημόσια επιβολή Υπεροχή της δημόσιας επιβολής σε περιπτώσεις σύγκρουσης (άλλως δυσκολία προσκόμισης αποδεικτικών στοιχείων από τον ιδιώτη) Συνεργασία των δύο μηχανισμών αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού και προστασία του ιδιώτη

Τέλος Ευχαριστούμε για την προσοχή σας!