ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2 (ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ) ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ – ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΠΙΣΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ EUROPA-INSTITUT, SAARLAND

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Ε.Ε Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει εσωτερική αγορά, η οποία βασίζεται σε τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες (άρθρο 26 ΣΛΕΕ): Ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων(άρθρα 28-37 ΣΛΕΕ) Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων(άρθρα 45-55 ΣΛΕΕ) Αφορά φυσικά και νομικά πρόσωπα. Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών(άρθρα 56-62 ΣΛΕΕ) Ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και πληρωμών(άρθρα 63-66 ΣΛΕΕ) ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ; ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 1 Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ ως εμπορεύματα ορίζονται τα ενσώματα που μπορούν να αποτιμηθούν σε χρήματα και να αποτελέσουν αντικείμενο εμπορικών συναλλαγών (C-7/68 Επιτροπή/Ιταλία). οι κάτωθι πηγές ενέργειας είναι εμπορεύματα: ηλεκτρισμός (C-393/92 Almelo/Energiebedrijf Ijsselmij), φυσικό αέριο (C-159/94 Επιτροπή/Γαλλία), πετρέλαιο? Οι μηχανές παραγωγής και κατεργασίας των παραπάνω πηγών Επομένως απαγορεύονται επί αυτών: Δασμοί και φορολογία ισοδύναμου αποτελέσματος (άρθρο 30 ΣΛΕΕ) Ποσοτικοί περιορισμοί εισαγωγών και εξαγωγών και μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος (άρθρο 34 και 35 ΣΛΕΕ) Κρατικά μονοπώλια (άρθρο 37 ΣΛΕΕ). ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Μπορεί να δικαιολογηθούν σύμφωνα με το άρθρο 106 παρ. 2 ΣΛΕΕ, που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να τα διατηρήσουν για να εκπληρώσουν την αποστολή της σύστασή τους, εφόσον δεν επηρεάζεται η ανάπτυξη του εμπορίου. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 2 Εφαρμόζονται και στην ενέργεια οι αποφάσεις: Dassonville «μέτρα που παρεμποδίζουν άμεσα ή έμμεσα, δυνητικά ή πραγματικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο» Cassis de Dijon «τα προϊόντα που έχουν νόμιμα παραχθεί και τεθεί στο εμπόριο σε ένα κρ-μ δικαιούνται καταρχήν να κυκλοφορούν άνευ προσκομμάτων στα υπόλοιπα κρ-μ» Keck & Mithouard Μέτρα που αποτελούν όρους πωλήσεων επιτρέπονται Μέτρα που αποτελούν όρους χρήσεως απαγορεύοναι ως μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 3: ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Άρθρο 36 για λόγους γενικού συμφέροντος (δημόσια ασφάλεια) Δόγμα ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού (υπόθεση 72/83 Campus Oil). «Η ανά πάσα στιγμή εξασφάλιση ελάγιστης ποσότητας προϊόντων πετρελαίου για εφοδιασμό συνιστά λόγο δημόσιας ασφάλειας. Τα προϊόντα πετρελαίου είναι εξαιρετικά σημαντικά ως ενεργειακή πηγή, ούτως ώστε (οποιαδήποτε) διακοπή προμήθειας θα έθετε σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη του κράτους». Cassis de Dijon για επιτακτικές ανάγκες Προϋποθέσεις: Ελλειψη διακρίσεων Απουσία πλήρους και σαφούς κοινοτικής ρύθμισης Αρχή αναλογικότητας ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

CAMPUS OIL LIMITED V IRISH MINISTER FOR INDUSTRY AND ENERGY 72/83 1 Από τις σημαντικότερες αποφάσεις, η οποία εισήγαγε το δόγμα ασφάλειας ενεργειακού εδοφιασμού και την ένταξή του στο άρθρο 36 ΣΛΕΕ. Ιρλανδική ρύθμιση επέβαλε στους εισαγωγείς προϊόντων πετρελαίου την υποχρέωση να αγοράζουν από κρατικό διυλιστήριο πετρελαίου μέχρι το 35% των αναγκών τους σε προϊόντα πετρελαίου. Το ΔΕΕ έκρινε ότι η ρύθμιση συνιστούσε ποσοτικό περιορισμό επί των εισαγωγών και επομένως παραβίαση του άρθρου 34 ΣΛΕΕ. Για να μπορέσει να δικαιολογηθεί ο περιορισμός, θα έπρεπε το επίδικο μέτρο να μην εξυπηρετεί το οικονομικό συμφερόν, αλλά τη δημόσια ασφάλεια. Κρίθηκε η μεγάλη σπουδαιότητα του πετρελαίου ως ενεργειακή πηγή για την οικονομία και τις δημόσιες υπηρεσίες του κράτους. Επομένως, ενδεχόμενη διακοπή εφοδιασμού και οι απορρέοντες από αυτήν κίνδυνοι για την ύπαρξη του κράτους μπορούν να πλήξουν τη δημόσια ασφάλεια, η οποία διασφαλίζεται από το άρθρο 36 ΣΛΕΕ. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

CAMPUS OIL LIMITED V IRISH MINISTER FOR INDUSTRY AND ENERGY 72/83 2 Αναγνωρίστηκε, επίσης, ότι η διασφάλιση, ανά πάσα στιγμή, ενός κατώτατου ορίου εφοδιασμού σε προϊόντα πετρελαίου υπερβαίνει καθαρά οικονομικής φύσεως εκτιμήσεις και μπορεί να αποτελέσει στόχο της δημόσιας ασφάλειας (π.χ για αντιμετώπιση ενεργειακής κρίσης). Τέλος, ο περιορισμός κρίθηκε ανάλογος, επειδή δεν υπάρχει υπέρβαση των κατωτάτων ορίων εφοδιασμού με τα οποία διασφαλίζεται η δημόσια ασφάλεια. Το δόγμα ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού διασφαλίζεται και από το άρθρο 122 παρ.1 ΣΛΕΕ, το οποίο «θεσπίζει, σε πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των κρ-μ, τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, ιδίως αν προκύψουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό με ορισμένα προϊόντα, ιδίως στον τομέα της ενέργειας». ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 4: ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΛΟΓΩ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Το ΔΕΕ έχει αναγνωρίσει μέσα από τη νομολογία την ύπαρξη επιτακτικών αναγκών στον τομέα της ενέργειας: Προστασία περιβάλλοντος (PreussenElektra C-379/98) Το επίδικο μέτρο προωθούσε τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και άρα συμφωνούσε με το άρθρο 11 ΣΛΕΕ περί περιβαλλοντικής προστασίας. Προώθηση ΑΠΕ για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Ålands Vindkraft C- 573/12) Ανάδειξη των ΑΠΕ, και μέσω της νομολογίας, ως κύριο σκοπό για την προώθηση της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής (άρθρο 194). Και στις δύο υποθέσεις η επιτακτική ανάγκη συνδυάστηκε με το άρθρο 36 ΣΛΕΕ για την προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και των ζώων. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΥΠΟΘΕΣΗ: PREUSSENELEKTRA AG V SCHLESWAG AG C-379/98 Γερμανική ρύθμιση επέβαλε σε επιχειρήσεις παροχής ηλεκτρικού ρεύματος την υποχρέωση να αγοράζουν το παραγόμενο από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ρεύμα σε υψηλότερες τιμές από την πραγματική οικονομική του αξία. Συνιστούσε, επομένως, άμεσο περιορισμό επί των εισαγωγών και επομένως παραβίαση του άρθρου 34 ΣΛΕΕ. Το ΔΕΕ έκρινε νόμιμο το συγκεκριμένο μέτρο, επειδή συνέβαλε στη μείωση των εκπομπών αερίου προωθώντας την περιβαλλοντική προστασία, η οποία εμπεριέχεται (στα άρθρα 6 ΣΕΕ - 174 παρ.2 ΣΕΕ) στο άρθρο 11 ΣΛΕΕ. Επίσης, το ΔΕΕ δικαιολόγησε το επίδικο μέτρο, διότι προστάτευε την υγεία και τη ζωή προσώπων και ζώων και προφύλασσε τα φυτά, σύφωνα με το άρθρο 36 ΣΛΕΕ (λόγοι γενικού συμφέροντος). ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΥΠΟΘΕΣΗ: ÅLANDS VINDKRAFT AB V ENERGIMYNDIGHETEN C-573/120 Σουηδικός νόμος για την προώθηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ προέβλεπε τη χορήγηση πιστοποιητικών στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), εφόσον αυτή παρήγετο στην Σουηδία. Στη συνέχεια, οι προμηθευτές και οι καταναλωτές υποχρεούνταν να αποδίδουν στην αρμόδια αρχή συγκεκριμένο αριθμό από αυτά τα πιστοποιητικά, ο οποίος αντιστοιχούσε στο σύνολο των παραδόσεων των προμηθευτών ή της κατανάλωσης των καταναλωτών. Σε διαφορετική περίπτωση, εάν δηλ. δεν τηρούσαν τις υποχρεώσεις τους, οι παραγωγοί όφειλαν να καταβάλουν συγκεκριμένο τέλος. Το παραπάνω εθνικό μέτρο συνιστούσε, επομένως, μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος προς ποσοτικούς περιορισμούς στις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας παραβιάζοντας το άρθρο 34 ΣΛΕΕ. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ÅLANDS VINDKRAFT AB V ENERGIMYNDIGHETEN C-573/120) 2 Το ΔΕΕ έκρινε νόμιμη την επίδικη ρύθμιση, διότι προωθούσε τη χρήση ΑΠΕ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας επιτελώντας τους στόχους της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής (άρθρο 194 ΣΛΕΕ), συνεπώς και την περιβαλλοντική προστασία (άρθρα 6 και 174 παρ.2 ΣΕΕ), σύμφωνα με το άρθρο 11 ΣΛΕΕ. Όμοια με την υπόθεση PreussenElektra, στήριξαν την απόφασή τους και στο άρθρο 36. Επίσης επί τη βάσει της αρχής της αναλογικότητας, η ρύθμιση ήταν αναγκαία για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού της προωθήσεως της χρήσης ΑΠΕ για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων (άρθρα 45-48): Όλοι οι εργαζόμενοι, ακόμα και αυτοί που εργάζονται στις κρατικές εταιρείες ενέργειας, διότι δεν εμπίπτουν στη δημόσια εξουσία για να εξαιρεθούν. Ελευθερία εγκατάστασης (άρθρα 49-55): αφορά τους Αυτοαπασχολούμενους (self-employed persons) στην ενέργεια Εταιρείες ενέργειας άλλου κρ-μ με σκοπό την εκμετάλλευση ενεργειακών πηγών Η ελευθερία εγκατάστασης μπορεί να παρεμποδιστεί επί τη βάσει της ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού (υπόθεση C-503/99 Επιτροπή/Βέλγιο). ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Η ενέργεια (παροχή ενέργειας) μπορεί να αποτελεί και παροχή υπηρεσιών (άρθρα 56-62). Εάν ενεργειακός τομέας αποτελεί ΥΓΟΣ, τότε δεν εφαρμόζονται επί αυτόύ οι αρχές της εσωτερικής αγοράς (θεμελιώδεις ελευθερίες) και οι κανόνες του ανταγωνισμού (άρθρο 106 παρ. 2 ΣΛΕΕ) Ενέργεια ως εμπόρευμα vs ενέργεια ως παροχή υπηρεσιών: Αν η παράδοση του εμπορεύματος είναι εξ’ ολοκλήρου δευτερεύουσα της υπηρεσίας, τότε καθισχύει η παροχή υπηρεσιών (C-275/92, Schindler). Η προμήθεια ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου κτλ. υπόκειται στην ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Οι πληρωμές, τα κεφαλαία και οι επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας εμπίπτουν στην τέταρτη ελευθερία και ρυθμίζονται από τα άρθρα 63-66 ΣΛΕΕ. Ο βασικότερος περιορισμός στην ελεύθερη κίνηση ενεργειακών κεφαλαίων είναι οι «Χρυσές Μετοχές» (Golden Shares): Ειδικές μετοχές που παρακρατούν τα πλουτοπαραγωγικά κράτη στις εταιρείες ενέργειας μετά την ιδιωτικοποίησή τους, με σκοπό την άσκηση επιρροής ή ελέγχου επί αυτών. Συγκεκριμένα, τα εν λόγω κράτη έχουν αποκλειστικά δικαιώματα στη διοίκηση των εν λόγω εταιρειών, χωρίς να έχουν την ανάλογη συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο αυτών των εταιρειών. Μπορούν να δικαιολογηθούν σε εξαιρετικές περιπτώσεις για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού (C-503/99 Επιτροπή/Βελγίου). ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΤΑ ΒΕΛΓΙΟΥ C-503/99 Από τις ελάχιστες υποθέσεις, όπου δικαιολογούνται οι Χρυσές Μετοχές. Κανονιστική ρύθμιση θέσπισης χρυσής μετοχής στον Βέλγο Υπουργό Ενέργειας στις εταιρείες ενέργειας, που του έδινε το δικαίωμα αρνησικυρίας για οποιαδήποτε εκχώρηση, παροχή ως εγγύηση ή αλλαγή του προορισμού των αγωγών και (για) αποφάσεις αντίθετες προς την κρατική ενεργειακή πολιτική. Το ΔΕΕ έκρινε ότι παραβιάζεται το άρθρο 63 ΣΛΕΕ, καθώς με τη ρύθμιση αυτή τίθεται περιορισμός στην κίνηση κεφαλαίων. Ωστόσο, η χρυσή μετοχή δικαιολογήθηκε, καθώς εξασφάλιζε τον ενεργειακό εφοδιασμό σε περίπτωση κρίσης και κατά συνέπεια την δημόσια ασφάλεια βάσει του άρθρου 65 παρ. 1 (β) ΣΛΕΕ. Βάσει της αρχή της αναλογικότητας δεν αποδείχθηκε ότι θα μπορούσαν να είχαν ληφθεί λιγότερα αυστηρά μέτρα για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού. Τέλος, το ΔΕΕ δεν έκρινε εάν το μέτρο παραβίαζε την ελευθερία εγκαταστάσεως (άρθρο 49 ΣΛΕΕ), διότι ο περιορισμός κρίθηκε νόμιμος. ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΓΚ-ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 3/19/19